တႃႈၵုင်ႈ၊ ဝဵင်း
ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ ၼႆႉ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း ပဵၼ်ၸႄႈလူင် မိူင်းမၢၼ်ႈမႃးသေ ယဝ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ၸႄႈလူင်တႃႇ ၸႄႈတိူင်းတႃႈၵုင်ႈယဝ်ႉ။ တႄႇဢဝ် ပီ 2006 လိူၼ်မၢၶျ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ ယွၼ်ႉလူင်ပွင်ၸိုင်ႈသိုၵ်း လႅၵ်ႈလၢႆႈ မၵ်းပၼ်ႈ ၼေႇပျီႇတေႃႇ ပဵၼ်ၸႄႈလူင် မိူင်း မႃးသေတႃႉ[2] ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ ဢၼ်ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းမီးယူႇ 7 လၢၼ်ႉၼၼ်ႉ တိုၵ်ႉပဵၼ် ၸႄႈလူင်ဢၼ်ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇလႄႈ တိုၵ်ႉပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈၵႅၼ်ၵၢင် တႃႇသိုဝ်ႉၶၢႆ ဢၼ်ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ တီႈၼႂ်းမိူင်းယူႇ။
ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| |||
  ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ ဢွင်ႈတီႈ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ | |||
| Coordinates: 16°51′N 96°11′E / 16.850°N 96.183°E | |||
| မိူင်း |  မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ | ||
| ထုင်ႉ | မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇပွတ်းတႂ်ႈ | ||
| ၸႄႈတိူင်း | ၸႄႈတိူင်းတႃႈၵုင်ႈ | ||
| တႄႇတင်ႈ | ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ ႖ | ||
| Government | |||
| • Type | ၵေႃႇမတီႇ ဝဵင်းမူၼ်းၵူၼ်းၵိုၼ်း ၸႄႈလူင်တႃႈၵုင်ႈ | ||
| • ၶုၼ်ပွင်ဝဵင်း | ဢူးမွင်ႇမွင်ႇၸူဝ်း | ||
| Population (သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ပီ 2014) | |||
• City | 7,360,703[1] | ||
| • Urban | 5,160,512 | ||
| • Rural | 2,200,191 | ||
| • ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၵူၼ်း | မၢၼ်ႊ၊ ယၢင်းၽိူၵ်ႇ၊ ရၶႅင်ႇ၊ တႆး၊ မွၼ်း၊ ၶႄႇ၊ ၵလႃး၊ ၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၵူႈမဵဝ်း | ||
| • ၽႃႇသႃႇ ၵိူဝ်းယမ် | ပုထ်ႉထၽႃႇသႃႇ၊ ၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ၊ ဢိတ်ႇသလၢမ်ႇ | ||
| Time zone | UTC+6:30 (MST) | ||
| Area code | 01 | ||
| Website | www | ||
ပိုၼ်ႉထၢၼ်ယူင်ႉသၢင်ႈ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈၼႆႉ ပေႃးၸႃႇဢဝ်တင်း ၸႄႈလူင်တၢင်ႇဢၼ် ၸိူဝ်းဢၼ်မီးယူႇတီႈ ဢေးသျႃးၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ ၼၼ်ႉၼႆ တေလႆႈဝႃႈ ဢမ်ႇပႆႇႁုၼ်ႈမုၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၵွၼ်ႇ။ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ ပၢၼ်ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်ယူင်ႇသၢင်ႈ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶူဝ်ႇလူဝ်ႇၼီႇၼၼ်ႉ ၵိုတ်းၼမ်သေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။[3] မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး ႁူဝ်သိပ်းပီ သွင်ဢၼ်ၼၼ်ႉ တီႈၼႂ်းၵၢင်ဝဵင်းလႄႈ တီႈၼႂ်းဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈၼၼ်ႉ ႁူမ်ႈဝႃႈၵေႃႇသၢင်ႈယူင်ႉသၢင်ႈၽၢႆႇၵႃႉၶၢႆ၊ ယူင်ႉသၢင်ႉယူႇသဝ်းၸိူဝ်းပဵၼ်သုင် မႃးသေတႃႉ ၸိူဝ်းၿဵၼ် ဝဵင်းမႂ်ႇ ဢၼ်ၶႂၢၵ်ႈဢွၵ်ႇ ဢၼ်လွမ်ႉဝဵင်းဝႆႉၼၼ်ႉတႄႉ လွင်ႈထၢၼ်ႈပၢႆးယူႇသဝ်းၵူၼ်း တိုၵ်ႉတူၵ်းတႅမ်ႇဝႆႉယူႇ။
ငဝ်ႈငႃႇဝေႃးႁၢၼ်
မႄးထတ်းၸိုဝ်ႈတႄႉတႄႉ ယၢၼ်ႇၵုင်ႇၼႆႉ ပဵၼ် တၵူင်ႇ (မၢၼ်ႈ: ဒဂုံ) ၼႆယဝ်ႉ။ ဢလွင်းမိၼ်းတယႃး ၼႆႉဢဝ်တီႈပွင်ႇဝႃႈ ၶဵၼ် (ရန်) မူတ်းသဵင်ႈ (ကုန်) ၼႆလႄႈ ၸင်ႇလႅၵ်ႈလၢႆႈဝႃႈပဵၼ် ယၢၼ်ႇၵူင်ႇ (ရန်ကုန်) ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ၸိုဝ်ႈငဝ်ႈတိုၼ်းမၼ်း တၵူင်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ဝေႃးႁၢၼ် မွၼ်း ဒဂုင်၊ လွုင် ၸိူဝ်းၼႆႉယဵၼ်းပဵၼ်မႃး တၵူင်ႇယဝ်ႉ။ ၸိုဝ်ႈဢၼ်ၼၼ်ႉ မၼ်းပဵၼ်ၸိုဝ်ႈ ဢၼ်ပၼ် ၵွင်းမူးသူၺ်ႇတၵူင်ႇယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ်ၼၢင်းႁေႃၶမ်းမွၼ်း သျိၼ်ႇၸေႃးပု ၼႆႉ ၵေႃႇၵုမ်းတင်းသုင် ၵွင်းမူးသူၺ်ႇတၵူင်ႇယဝ်ႉ ပၼ်ၸိုဝ်ႈမႃးဝႃႈ က်ျာဒဂုင် (ကျိုက်ဒဂုံ-ဒဂုံဘုရား) ၼႆႉယဝ်ႉ။ ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇမၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ လၢတ်ႈဝႃႈ လုၵ်ႉတီႈဝေႃးႁၢၼ် ဢၼ်ပွင်ႇဝႃး လွႆသၢမ်လုၵ်ႈ (တိကုမ္ဘနဂရ) ပႃႇလိ ၼၼ်ႉသေ လူင်းမႃးၼႆသေ လုၵ်ႉတီႈ တိကုမ္ဘ လႅၵ်ႈလၢႆႈပဵၼ်မႃး တိကုမ်၊ တကုမ်၊ ဒဂုံ ဝႃႈၼႆႉယဝ်ႉ။ ပေႃးဢဝ်ဝေႃးႁၢၼ်မွၼ်းဝႃႈၵေႃႈ မီးတီႈပွင်ႇဝႃႈ ၵွင်းမူးတီႈၼိူဝ်ၵွင်း ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။[4]
ဢွင်ႈတီႈ
မႄးထတ်းပဵၼ်ဝဵင်းတႃႈၼမ်ႉဢၼ်ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ တီႈမိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇယဝ်ႉ။ မီႈဝႆႉတီႈၼႂ်း လတ်ႉတီႇတုတ်ႉႁွင်ႇ 16 တီႇၵရီႇ 46 မဵတ်ႉ လႄႈ လွင်ႇၵျီႇတုတ်ႉဢွၵ်ႇ 96 တီႇၵရီႇ 1ဝ မဵတ်ႉ ႁူပ်ႉၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉတီႈ မႄႈၼမ်ႉတႃႈၵုင်ႈ ႁွင်ႉ မႄႈၼမ်ႉလႅင်ႇ လႄႈ ႁွင်ႈပၸုၼ်ႇတွင်ႇ၊ မႄႈၼမ်ႉပႃႇၵိူဝ် ၸိူဝ်းၼႆႉ မႃးႁူပ်ႉၵၼ်သေ ၸိူဝ်းပဵၼ်ႁိူဝ်းသၢင်းၽေႃးပၢင်ႇလၢႆလူင်ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ၸၢင်ႈၶဝ်ႈဢွၵ်ႇထိုင်လႆႈ တႃႈႁိူဝ်းတႃႈၵုင်ႈယဝ်ႉ။ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈၼႆႉ မီးသၢႆတၢင်းၵပ်းသိုပ်ႇ တၢင်းလိၼ်၊ တၢင်းၼမ်ႉ၊ တၢင်းလူမ်း ဝႆႉၸူး ထုင်ႉၵူႈတီႈတီႈ ၼႂ်းမိူင်းယူႇယဝ်ႉ။ မၼ်းပဵၼ်ဝႆႉၼင်ႇ ၽၵ်းတူလူင် တွၼ်ႈတႃႇ ၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆလႄႈလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်တီႈၵိုၼ်းဝႆႉယဝ်ႉ။
ပိုၼ်း
မႄးထတ်းဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ (ဝဵင်းယၢၼ်ႇၵုင်ႇ) ၼႆႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ (ၶရိတ်ႉတေႃႇ ပႆႇပေႃႇပွၵ်ႈမႃး ပီႇၸီႇ (588)) မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး 260ဝ ပီၼၼ်ႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လႆႈထၢတ်ႈသဵၼ်ႈၶူၼ်ႁူဝ်ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈမႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ ပိုၼ်းမၼ်းၵပ်းၵၢႆႇၵၼ်မႃးၼႆသေတႃႉ လုၵ်ႉဢဝ်ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈ ဝႆႉၽြႃးယဝ်ႉသေ ယဵၼ်းပဵၼ်ၸႄႈလူင် ပၵ်းလုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမႃးသေ ၸင်ႇလႆႈပဵၼ်ဝဵင်းလိုဝ်းလင်မႃး တီႈပွတ်းဢွၵ်ႇလုမ်ႈၾႃႉမႃးယူႇယဝ်ႉ။[5]
တႃႈၵုင်ႈ ပီ 1824
မႄးထတ်းဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ (ဝဵင်းယၢၼ်ႇၵုင်ႇ) ၼႆႉ ၵူၼ်းၶိူဝ်းမွၼ်း ဢၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇပွတ်းတႂ်ႈၼၼ်ႉ တႄႇတင်ႈမႃး တၵူင်ႇ မိူဝ်ႈဢေႇတီႇ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီ 6 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝဵင်းတၵူင်ႇ ၼႆႉ ဢဝ် ၽြႃးသူၺ်ႇတၵူင်ႇ ပဵၼ်ၵႅၼ်ၵၢင်မၼ်းသေ ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈတမ်ႇငႃႈဢွၼ်ႇဝၢၼ်ႈၼိုင်ႈၵူၺ်း။ ထိုင်မႃး ပီ 1755 ၶုၼ်မၢၼ်ႊဢလွင်းၽယႃး ၵႂႃႇတိုၵ်းပႄႉလႆႈ ဝဵင်းတၵူင်ႇသေ ၸင်ႇမၵ်းပၼ်ႈဝႃႈပဵၼ် ယၢၼ်ႇၵုင်ႇ (ရန်ကုန်)သေ ၸင်ႇလႆႈၶႂၢၵ်ႈၼႃႈလိၼ် ႁိမ်းႁွမ်း ႁႂ်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးသေ ၸင်ႇလႆႈမီးလွင်ႈၵူၼ်းယူႇသဝ်းမႃးယဝ်ႉ။ ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်ၼႆႉ ပဵၼ် [[ပၢင်တိုၵ်း ဢင်းၵိတ်ႉ-မၢၼ်ႊ ပွၵ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ) (1824 - 26) သေ သိမ်းဢဝ်လႆႈ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ လီလီငၢမ်းငၢမ်းယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေပၢင်တိုၵ်းယဝ်ႉ ၶိုၼ်းဢဝ်ဢၢမ်းၼၢၵ်ႈၽၢႆႇဢုပ်ႉပိူင်ႇ ပၼ်ၶိုၼ်းၼႂ်းမိူဝ်းမၢၼ်ႊၶဝ်ယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ ပီ 1841 ၼၼ်ႉ ၾႆးလႆႈမႆႈၸႄႈလူင်လႄႈ လႆႈလူႉလႅဝ်ၵႂႃႇယဝ်ႉ။
တႃႈၵုင်ႈ ပၢၼ်ၶူဝ်ႇလူဝ်ႇၼီႇ
မႄးထတ်းပရိတ်ႉတိတ်ႉၶဝ်ၼႆႉ မိူဝ်ႈပီ 1852 ပၢင်သိုၵ်းပွၵ်ႈသွင် ဢင်းၵိတ်ႉ-မျၢၼ်ႇမႃႇယဝ်ႉသေ သိမ်းၵမ်လႆႈ တႃႈၵုင်ႈလႄႈ ပွတ်းတႂ်ႈမျၢၼ်ႇမႃႇတင်းမူတ်းယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ ၶဝ်လႅၵ်ႈလၢႆႈဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ ႁႂ်ႈပဵၼ်ၵၢင်ၵႅၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး၊ ပၢႆးမိူင်း တွၼ်ႈတႃႇ ပရိတ်ႉတိတ်ႉပႃးမႃး မႃးယူႇယဝ်ႉ။ ဢဝ်တၸၢႆး ဢိၼ်ႇၵျိၼ်ႇၼီႇယႃႇသိုၵ်း ၶုၼ်သိုၵ်းဢလႅတ်ႉၸၼ်းတႃး ၽရေႇၸႃႇ ႁဵတ်းပဵၼ်ပိုၼ်ႉသေ ပရိတ်ႉတိတ်ႉၶဝ်ၼႆႉ ၸွမ်းၼင်ႇႁၢင်ႈၵၢၼ်ၵရိတ်ႉသေ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ ထုင်ႉၵုၼ်ပၢၵ်ႇမႄႈၼမ်ႉ ၼၼ်ႉ ႁွင်ႈဢွၼ်ႇပၸုၼ်ႇတွင်ႇ လႄႈ ၽၢႆႇတူၵ်းၸမ်ႉ ဢဝ် မႄႈၼမ်ႉတႃႈၵုင်ႈ မၵ်းပဵၼ်လႅၼ်လီၶႅၼ်ႈၵၼ်သေ ၸင်ႇတႄႇတင်ႈမႃးၸႄႈလူင်ဢၼ်မႂ်ႇဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။
ထိုင်ပီ 1885 ပၢင်သိုၵ်းဢင်းၵိတ်ႉ-မျၢၼ်ႇမႃႇပွၵ်ႈသၢမ်မႃး ပရိတ်ႉတိတ်ႉၶဝ်ႈၼႆ့ သိုပ်ႇသိမ်းဢဝ် မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇပွတ်းၼိူဝ်ယဝ်ႉ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ၸႄႈလူင် ပရိတ်ႉတိတ်ႉပႃးမႃး တွၼ်ႈတႃႇတင်းမူတ်းမႃးယူႇယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး ပီ 1890 ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈၼႆႉ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း တိူဝ်းမႃးလႄႈ လွင်ႈၵႃႉၶၢႆႇၸိူဝ်းၼႆႉ ၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇပၼ်မႃး လင်ႁိူၼ်းၵူၼ်းမၢၵ်ႈမီး ၵႃႈတီႈ ၽၢႆႇႁွင်ႇ တိၼ်ၼွင်ဢိၼ်းယႃး လႄႈ ၼွင်တေႃႇဝိၼ်ႇ (ၵၢၼ်ႇတေႃႇၵျီး)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပရိတ်ႉတိတ်ႉၶဝ်ၼႆႉ ၶဝ်တႄႇတင်ႈမႃးပၼ် ႁူင်းယႃယူတ်းယႃၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ(တႃႈၵုင်ႈ) လႄႈ ၸၼ်ႉၸွမ်တႃႈၵုင်ႈ ဢိၵ်ႈပႃး ႁူင်းယႃ လႄႈ ၶေႃးလဵၵ်ႉၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶူဝ်ႇလူဝ်ႇၼီႇၼၼ်ႉ မီးသူၼ်မွၵ်ႇ ဢၼ်ၵႂၢင်ႈၶႂၢင်၊ ၼွင်ၼမ်ႉ၊ ယူင်ႉသၢင်ႈၸဵမ်ပၢၼ်မႂ်ႇပၢၼ်ၵဝ်ႇ မီးလေႃးလႄးၵၼ်သေ ၸင်ႇဢွၼ်ၵၼ်ႁူႉမႃး "သူၼ်ၸႄႈလူင် တိူင်းပွတ်းဢွၵ်ႇ" ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ပၢႆးၸဝ်ႉ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီ 20 ၼၼ်ႉ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈၼႆႉ လွင်ႈၵၢၼ်ႈၸွႆႈသၢင်ႈတႃႈၵူၼ်းမိူင်းလႄႈ ယူင်ႉသၢင်ႈပိုၼ်ႉထၢၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်းၵၼ်တင်း ဝဵင်းလၼ်ႇတၼ်ႇယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈပႆႇထိုင် သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင် ၼၼ်ႉ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း ဢၼ်မီးတီႈဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ ၼႂ်းၵႃႈ 500000 ၼၼ်ႉ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 55 ၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းၸၢဝ်း ဢိၼ်းတီးယႃးလႄႈ ၵူၼ်းၸၢဝ်းဢေးသျႃးပွတ်းၸၢၼ်းသေ သၢမ်ပုၼ်ႈ ပုၼ်ႈၼိုင်ႈၼႆႉ ပဵၼ် မၢၼ်ႈ (ၸၢဝ်းၶိူဝ်းမၢၼ်ႈ)၊ ယၢင်းၽိူၵ်ႇ၊ ၶႄႇ လႄႈ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းတၢင်ႇၸိူဝ်းယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈၼိုင်ႈ ယဝ်ႉ တႃႈၵုင်ႈၼႆႉ ပဵၼ်တီႈၵႅၼ်ၵၢင် လွင်ႈတူင်ႉၼိုင်ႈ တႃႇမိူင်းမၢၼ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃ ဢၼ်ၸိူဝ်း လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်တႃႈၵုင်ႈဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ 1920၊ 1936 လႄႈ 1938 ၼၼ်ႉ တီႈၼႂ်းမိူင်းၵူႈတီႈတီႈ လႆႈၼႄၵၢင်ၸႂ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈပရိတ်ႉတိတ်ႉမႃး သၢမ်ပွၵ်ႈယဝ်ႉ။ ထိုင်ပီ (1942 - 45) ၼၼ်ႉ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ လႆႈတူၵ်းတႂ်ႈမိုဝ်း ၵျပၢၼ်ႇၶဝ်သေ ၼႂ်းသိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင်ၼၼ်ႉ လႆႈမီးလွင်ႈလူႉလႅဝ်မႃးတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး ပီ 1948 လိူၼ်ၸၼ်ႇဝႃႇရီ 4 ဝၼ်းၼႆႉ လႆႈလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃႈၶိုၼ်း ၵႃႈတီႈ ဢႅမ်ႇၽႃႇရႃႇပရိတ်ႉတိတ်ႉၶဝ်သေ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ၸႄႈလူင် ၶွင် မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် မျၢၼ်ႇမႃႇမႃးယဝ်ႉ။
တႃႈၵုင်ႈ ဝၢႆးလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃ
မႄးထတ်းဝၢႆးသေလႆႈလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃႈ မိူဝ်ႈပီ 1948 ၼၼ်ႉယဝ်ႉၵေႃႈ သဵၼ်ႈတၢင်း၊ သူၼ်မွၵ်ႇ ၸိူဝ်းဢၼ်ပဵၼ်ၸိူဝ်ႈပၢၼ်ၶူဝ်ႇလူဝ်ႇၼီႇၶဝ်ပၼ်မႃးၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈႁွင်ႉ ႁႂ်ႈမၼ်းပေႃးၵိုၵ်းၸပ်းၽၢင်ႁၢင်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈလႄႈ ၸင်ႇလႆႈလႅၵ်ႈလၢႆႈပဵၼ်ၸိုဝ်ႈမၢၼ်ႈၶိုၼ်းယူႇယဝ်ႉ။ ထိုင်ပီ 1989 ပၢၼ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈသိုၵ်းသိမ်းဢၢမ်းၼၢၵ်ႈၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈၸိုဝ်ႈၸႄႈလူင် ဢၼ်ပဵၼ်ၸိုဝ်ႈဢင်းၵိတ်ႉ ၼၼ်ႉ လၢႆးႁႂ်ႈႁွင်ႉဝႃႈ "Yangon" ၼႆသေ ၸိူဝ်းပဵၼ်ၸိုဝ်ႈဢင်းၵိတ်ႉတၢင်ႇၸိူဝ်းၵေႃႈ ႁႂ်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈပဵၼ်မႃး ၸိုဝ်ႈမၢၼ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ (လူင်ပွင်ႈၸိုဝ်ႈၸဝ်ႈဢၢမ်းၼၢၵ်ႈသိုၵ်းၶဝ်ၼႆ့ ဢမ်ႇထုၵ်ႇလီႁဵတ်းၸိူင်ႉၼႆ ၼႆသေ ၸိူဝ်းပဵၼ်မၢၼ်ႈၵမ်ႉပႃႈၼမ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇႁပ်ႉႁၼ်ၸွမ်း၊ ၼင်ႇၼၼ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ ၸိူဝ်းပဵၼ်ၽူႈပေႃႉဢိတ်ႇလိၵ်ႈၶဝ်လႄႈသင်၊ ၸုမ်းၽၢႆႇၶၢဝ်ႇ မိူၼ်ၼင်ႇ ပီႇပီႇၸီႇၶဝ်လႄႈသင်၊ ယူႇၶေႇ (ပရိတ်ႉတဵင်ႇ) လႄႈ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ တင်း ဢိၵ်ႈပႃး မိူင်းၵမ်ႉပႃႈၼမ် ဢမ်ႇယွမ်းႁပ်ႉမႃး။)
ဝၢႆးသေ လႆႈလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃယဝ်ႉ ၶိုၼ်းခႂၢၵ်ႈဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ ဢွၵ်ႇၽၢႆႇၼွၵ်ႈမႃးထႅင်ႈယဝ်ႉ။ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ် မိူဝ်ႈပီ 1950 ၼၼ်ႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် တႃႇၵေႇတ၊ ဢူၵ်ႉၵလႃႇပႁွင်ႇ (မျွၵ်ႉဢူၵ်ႉၵလႃႇပ)၊ ဢူၵ်ႉၵလႃႇပၸၢၼ်း (တွင်ႇဢူၵ်ႉၵလႃႇပ) ၸိူဝ်းၼႆႉလႄႈသင်၊ ပီ 1980 ၼၼ်ႉ လၢႆႇတႃႇယႃႇ၊ သူၺ်ႇပျီႇတႃႇ လႄႈ ၸႄႈဝဵင်းတွင်ႇတၵူင်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉလႄႈသင် ၶႂၢၵ်ႈႁဵတ်းပဵၼ် ၸႄႈဝဵင်းမႂ်ႇမႃးယဝ်ႉ။ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ တၢင်းၵႂၢင်ႈ မီးမႃး 600 လွၵ်းၵီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇယဝ်ႉ။
ယွၼ်ႉလွင်ႈဢုပ်ႉပိူင်ႇ ပိူင်ၵၢၼ်ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႉၼေႇဝိၼ်း လွင်ႈတေဢမ်ႇၶဝ်ႈၵႅဝ်းၸွမ်းမိူင်းတၢင်ႇမိူင်းၼၼ်ႉလႄႈ ၼႂ်းပီ (1962 - 1988) ၼၼ်ႉ လွင်ႈၵေႃႇယူင်ႉသၢင်ႈပိုၼ်ႉထၢၼ် ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈၼႆႉ တူၵ်းတႅမ်မႃး၊ တွၼ်ႈတႃႇ ယုၵ်ႉသုင်ၸွမ်းလူၺ်ႈ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း ဢၼ်တိူဝ်းၼမ်မႃးၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇႁဵတ်းလႆႈလႄႈ ပဵၼ်ဢၼ်လူႉလႅဝ်ယၢတ်ႇယွမ်းမႃးယူႇယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး ပီ 1990 ပၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈသိုၵ်းၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိုတ်ႇၽၵ်းတူလွၵ်းၵၢတ်ႇ မႃးလိူဝ်ၵဝ်ႇလႄႈ လႆႈမီးလွင်ႈၸၼ်ၸႂ် ၽူႈၽင်တိုၼ်းလၢင်း ၼွၵ်ႈမိူင်းၼႂ်းမိူင်းမႃးသေ ယူင်ႉႁၢင်ႈပိုၼ်ႉထၢၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ လႆႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇႁိူဝ်ႈႁိူင်းမႃးယူႇ။ ၵူၼ်းၸိူဝ်းဢၼ်ယူႇၼႂ်းၵၢင်ဝဵင်းၵမ်ႈၽွင်ႈၼႆႉ တဵၵ်းထုၵ်ႇၶၢႆႉႁႂ်ႈၵႂႃႇယူႇတီႈ ဝဵင်းမႂ်ႇ ဢၼ်ၶႂၢၵ်ႈဢွၵ်ႇၶွပ်ႇမၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယူင်ႉသၢင်ႈ ပၢၼ်ၶူဝ်ႇလူဝ်ႇၼီႇတင်းၼမ်ၵေႃႈ ႁႂ်ႈယႃႉလဵဝ်ပႅတ်ႈသေ ႁႂ်ႈၶိုၼ်းဢဝ် ႁူင်းလႅမ်းသုင်သုင်၊ ယူင်ႉသၢင်ႈလုမ်း၊ လၢၼ်ႉၶၢႆၶူဝ်းၶွင်ၸိူဝ်းၼႆႉ တႅၼ်းတၢင် ပၼ်တီႈယူႇမႃးသေ ၸိူဝ်းပဵၼ်ၽူႈဢုပ်ႉပိူင်ႇၸႄႈလူင်ၶဝ်ၼႆႉ ၸင်ႇလႆႈမၵ်းမၼ်ႈ ယူင်ႉသၢင်ႈပၢၼ်ၶူဝ်ႇလူဝ်ႇၼီႇ ၸိူဝ်းလိုဝ်းလင် မွၵ်ႈ 200 ၼႆႉ ႁႂ်ႈသႂ်ႇၶဝ်ႈၼႂ်းသဵၼ်ႈမၢႆ ဢၼ်ပဵၼ် ၶူဝ်းပူၺ်ႈၵဝ်ႇမွၼ် ဝဵင်းလူင်တႃႈၵုင်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။ ယူင်ႉၵၢၼ်သၢင်ႈပိူင်လူင် ဢၼ်လႆႈႁဵတ်းမႃးၼႆႉ လႆႈႁဵတ်းၶူဝ်ႁူၵ်းၵၼ်း တႃႇၵပ်းသိုပ်ႇဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈတင်း ႁွင်ႈၵၢၼ်ပၢႆးၸၢၵ်ႈ ၽၢႆႇပုၼ်ႉမႄႈၼမ်ႉလႄႈ သဵၼ်ႈတၢင်းမႂ်ႇလူင် ႁႃႈသဵၼ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ ဢွၵ်ႇပေႃႇပဵၼ်မႃးယူႇယဝ်ႉ။ ႁူမ်ႈဝႃႈၼၼ်ၵေႃႈ ၽွင်းယၢမ်းၼၼ်ႉ ၼႂ်းဝဵင်းလူင်တႃႈၵုင်ႈၵမ်ႈၽွင်ႈၼႆႉ ဢၼ်ပဵၼ်ၵၢၼ်ႈၸွႆႈသၢင်ႈ တွၼ်ႈတႃႇဝဵင်းမူၼ်းၵူၼ်းၵိုၼ်း ဢၼ်ပဵၼ်ၵၢၼ်ပၼ်ၾႆးၾႃႉ 24 ၸူဝ်ႈမူင်းလႄႈ လွင်ႈၵဵပ်းသိမ်းပၼ် ယုၵ်းယၵ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ယင်းဢမ်ႇပႆႇလႆႈတဵမ်ထူၼ်ႈၵွၼ်ႇ။
တႃႈၵုင်ႈၼႆႉ ဝၢႆးသေလႆႈလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃမႃးယဝ်ႉ ဢိင်ၼိူဝ်သဵၼ်ႈမၢႆၸၢဝ်းၶိူဝ်းဢၼ်ၵဵပ်းႁွမ်တွမ်ၼၼ်ႉတူၺ်းၸိုင် ၵူၼ်းၶိူဝ်းမၢၼ်ႈ ပိုၼ်ႉတီႈၼႆႉ ၼမ်မႃးယူႇယ်ႉ။ ဝၢႆးသေလႆႈလွင်ႈလွတ်းသဝ်းၶေႃယဝ်ႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵူၼ်းဢေးသျႃးပွတ်းၸၢၼ်း ၶဝ် လႄႈ ဢိင်ႇၵလူဝ်ႇပႃးမႃး ၸိူဝ်းၼႆႉ ဢွၵ်ႇမိူဝ်းၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ ၼႂ်းပီ 1960 ၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ်လူင်ပွင်ႈၸိုင်ႈ ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႉၼေႇဝိၼ်း ဢၼ်ၵူဝ်ၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼွၵ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ ပၼ်ႁႅင်းတဵၵ်းၼႃႇလႄႈ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵူၼ်းဢေးသျႃးပွတ်းၸၢၼ်းၶဝ် ၸင်ႇလွႆႈဢွၵ်ႇၵႂႃႇၸိူင်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ၵူၼ်းဢေးသျႃးပွတ်းၸၢၼ်းလႄႈ ၵူၼ်းၸၢဝ်းၶႄႇ ၸိူဝ်းဢၼ်မီးၼမ်တၢၼ်ႇတၢၼ်ႇမၼ်းၼၼ်ႉ ၶဝ်ဢမ်ႇဢွၵ်ႇၵႂႃႇသေ သိုပ်ႇယူႇဝႆႉယူႇတီႈ တႃႈၵုင်ႈယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ ပၢႆႈဢွၵ်ႇမိူင်းၵႂႃႇ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ တႄႇၼႃႈႁိူၼ်းၸွမ်းၸၢဝ်းမၢၼ်ႈ မဵဝ်းၸၢဝ်းဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်ၼၼ်ႉလႄႈ ဢၼ်ပဵၼ် ၸၢဝ်းဢင်ႇၵလူဝ်ႇ-ပႃးမႃး ၼႆႉ လႆႈႁၢႆလၢႆၵႂႃႇထၢင်ႇႁၢင်ႈယူႇယဝ်ႉ။
ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈၼႆႉ ၼႂ်းပီ 1974၊ 1988 လႄႈ 2007 ၸိူဝ်းၼႆႉ လႆႈပဵၼ်တီႈၵႅၼ်ၵၢင် တွၼ်ႈတႃႇၼႄၵၢင်ၸႂ် လွင်ႈသၢၼ်ၶတ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမႃးယူႇယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၶဝ်ၵေႃႈ ယွၼ်ႉၶိုၼ်းယိုတ်းပိုတ်း ၽူႈၼႄၵၢင်ၸႂ်ၶဝ်လႄႈ လိူတ်ႈယၢင်လႆႈၵူဝ်ႈမႃး ၼိူဝ်သဵၼ်ႈတၢင်း ဝဵင်းလူင်တႃႈၵုင်ႈမႃးယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 2008 လိူၼ်မေႇၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉ လူမ်းလႅင်ႉလူင်သၢႆၵလူင်း ၼႃႇၵိတ်ႉ ၼႆႉ လႆႈၽတ်ႉပဝ်ႇသႂ်ႇ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈမႃးယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းၸႄႈလူင်ၼႆႉ မီးၵူၼ်းလူႉႁၢႆတၢႆမႃးၵမ်ႈၽွင်ႈသေ ယူင်ႉသၢင်ႈၽၢႆႇပၢႆးၵၢၼ်ၸၢၵ်ႈ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈၼႆႉ ထုၵ်ႇယႃႉလႅဝ်သီႇပုၼ်ႈသၢမ်ပုၼ်ႈလႄႈ ပေႃးၼပ်ႉသွၼ်တူၺ်းၵႃႈၶၼ်မၼ်း လႆႈသုမ်းၵႂႃႇမွၵ်ႈ တေႃႇလႃႇ 800 လၢၼ်ႉၼႆႉယဝ်ႉ။
ပီ 2005၊ ၼႂ်းလိူၼ်ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇပႃႇၼၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈသိုၵ်းၼႆႉ လႆႈမၵ်းမၼ်ႈ ၼေႇပျီႇတေႃႇ ပဵဝ်းၸႄႈလူင်ဢုပ်ႉပိူင်ႇ ဢၼ်ယၢၼ်ၵႆတင်း ပွတ်းႁွင်ႇဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ 200 လၵ်း (322 ၵီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇ)သေယဝ်ႉ ၸင်ႇႁႂ်ႈဢဝ်ထၢၼ်ႈၽွင်းလူင် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၶဝ် ၶၢႆႉၸူး ဝဵင်းမႂ်ႇၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ႁူမ်ႈဝႃႈၼၼ်ၵေႃႈ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈၼႆႉ တိုၵ်ႉသိုပ်ႇမီး သိုပ်ႇပဵၼ် ဝဵင်းဢၼ်ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ ၼႂ်းမိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇလႄႈ တိုၵ်ႉပဵၼ်ဝဵင်းၵႅၼ်ၵၢင်တႃႇ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး ဢၼ်ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ ၼႂ်းမိူင်းယူႇ။
ၼႃႈလိၼ်ပထဝီႇ
မႄးထတ်း
ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈၼႆႉ မီးပွတ်းတႂ်ႈမိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇသေ ၵႆယၢၼ်ၵၼ်တင်း ၵူတ်ႉမူတ်ႉတမ 30 ၶီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇ or 19 လၵ်း ဢၼ်မႄႈၼမ်ႉတႃႈၵုင်ႈ လႄႈ မႄႈၼမ်ႉပႃႇၵိူဝ် လႆၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၾိင်ႈၾႃႉ
မႄးထတ်းဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈၼႆႉ ပေႃးဢဝ်ပိူင် ၸႅၵ်ႇၽႄမၵ်းမၼ်ႈ ၾိင်ႈၾႃႉ ၸွမ်းၼင်ႇၶွင်ၵူဝ်ႇပိၼ်ႇၼၼ်ႉၼႆ မၼ်းမီးၾိင်ႈၾႃႉသႃႇသီႇ ပွတ်းမႆႈၽူၼ်ၼမ်ယဝ်ႉ။[6] တီႈဝဵင်းၼႆႉ ၶၢဝ်းၽူၼ်ၵႆႉယၢဝ်းလႄႈ တႄႇဢဝ် လိူၼ်မေႇ တေႃႇပေႃးထိုင် လိူၼ်ဢွၵ်ႇထူဝ်ႇပႃႇၼၼ်ႉ ၵႆႉလႆႈ ၼမ်ႉၽူၼ်တင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ တႄႇဢဝ်လိူၼ်ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇပႃႇတေႃႇထိုင် လိူၼ်ဢေႇပရႄႇၼႆႉ ပဵၼ်ၾိင်ႈၾႃႉႁႅင်ႈႁွင်သေတႃႉ မၢင်ပွၵ်ႈမဵတ်ႉၽူၼ်ဢွၼ်ႇၵႆႉတူၵ်းၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ ၵမ်ႉပႃႈၼမ် တီႈတႃႈၵုင်ႈၼႆႉ လွင်ႈဢၼ်ၽူၼ်ၵႆႉတူၵ်းႁႅင်းၼႆႉ တေလႆႈႁၼ်ၼႂ်းၶၢဝ်းႁိုဝ်ႉယဝ်ႉ။ ပီၼိုင်ႈယဝ်ႉ ပီၼိုင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈၵႂႃႇသေ တၢင်ႉမႆႈဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈၵေႃႈ ပႅၵ်ႈပိူင်ႈၵၼ်မႃး သုင်မႃးသေ တၢင်ႉမႆႈဢၼ်သုင်သုတ်း ၽတ်ႉၽဵင်ႇၵၼ်တႄႉ မီး တေႃႇထိုင် [convert: bug, ask for help] သေ တၢင်ႉမႆႈဢၼ်တႅမ်ႇသုတ်း ၽတ်ႉၽဵင်ႇၵၼ် မီးတႃႇ [convert: bug, ask for help] ယဝ်ႉ။
| ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ (1961—1990) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| လိူၼ် | ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ | ၾႅပ်ႇဝႃႇရီႇ | မၢၶျ်ႉ | ဢေႇပရႄႇ | မေႇ | ၵျႃၼ်ႇ | ၵျူႇလၢႆႇ | ဢေႃးၵၢသ်ႉ | သႅပ်ႇထႅမ်ႇပႃႇ | ဢွၵ်ႇထူဝ်ႇပႃႇ | ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇပႃႇ | တီႇသႅမ်ႇပႃႇ | ပီ |
| Record high °C (°F) | 37.8 (100) |
38.3 (100.9) |
39.4 (102.9) |
41.1 (106) |
40.6 (105.1) |
36.7 (98.1) |
33.9 (93) |
33.9 (93) |
34.4 (93.9) |
35.0 (95) |
35.0 (95) |
35.6 (96.1) |
41.1 (106) |
| တၢင်ႉမႆႈ ဢၼ်သုင်သုတ်း °C (°F) | 32.2 (90) |
34.5 (94.1) |
36.0 (96.8) |
37.0 (98.6) |
33.4 (92.1) |
30.2 (86.4) |
29.7 (85.5) |
29.6 (85.3) |
30.4 (86.7) |
31.5 (88.7) |
32.0 (89.6) |
31.5 (88.7) |
32.3 (90.1) |
| Daily mean °C (°F) | 25.1 (77.2) |
26.9 (80.4) |
28.8 (83.8) |
30.7 (87.3) |
29.2 (84.6) |
27.4 (81.3) |
26.9 (80.4) |
26.9 (80.4) |
27.3 (81.1) |
27.9 (82.2) |
27.2 (81) |
25.3 (77.5) |
27.5 (81.5) |
| တၢင်ႉမႆႈ ဢၼ်တႅမ်ႇသုတ်း °C (°F) | 17.9 (64.2) |
19.3 (66.7) |
21.6 (70.9) |
24.3 (75.7) |
25.0 (77) |
24.5 (76.1) |
24.1 (75.4) |
24.1 (75.4) |
24.2 (75.6) |
24.2 (75.6) |
22.4 (72.3) |
19.0 (66.2) |
22.6 (72.7) |
| Record low °C (°F) | 12.8 (55) |
13.3 (55.9) |
16.1 (61) |
20.0 (68) |
20.6 (69.1) |
21.7 (71.1) |
21.1 (70) |
20.0 (68) |
22.2 (72) |
21.7 (71.1) |
16.1 (61) |
12.8 (55) |
12.8 (55) |
| Average rainfall mm (inches) | 5 (0.2) |
2 (0.08) |
7 (0.28) |
15 (0.59) |
303 (11.93) |
547 (21.54) |
559 (22.01) |
602 (23.7) |
368 (14.49) |
206 (8.11) |
60 (2.36) |
7 (0.28) |
2,681 (105.55) |
| Average rainy days | 0.2 | 0.2 | 0.4 | 1.6 | 12.6 | 25.3 | 26.2 | 26.1 | 19.5 | 12.2 | 4.8 | 0.2 | 129.3 |
| Average relative humidity (%) | 62 | 66 | 69 | 66 | 73 | 85 | 86 | 87 | 85 | 78 | 71 | 65 | 74 |
| Mean monthly sunshine hours | 300 | 272 | 290 | 292 | 181 | 80 | 77 | 92 | 97 | 203 | 280 | 288 | 2,452 |
| Source #1: World Meteorological Organization,[7] Sistema de Clasificación Bioclimática Mundial (extremes)[8] | |||||||||||||
| Source #2: Danish Meteorological Institute (sun and relative humidity)[9] | |||||||||||||
ၽၢင်ယဵမ်ႈဝဵင်း
မႄးထတ်းႁၢၼ်ႉတေႃႇထိုင် ၵၢင်ပီ 1990 ၼႆ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈၼႆႉ တိုၵ်ႉမိူၼ်ၼင်ႇမိူဝ်ႈမိုၼ်ႉပိုၼ်ႉၵဝ်ႇ ၼင်ႇတင်း တႃႈၵုင်ႈ ဢၼ်မီးၼႂ်းၵႄႈပႃႇၵိူဝ်၊ တႃႈၵုင်ႈလႄႈ မႄႈၼမ်ႉလၢႆႇၼၼ်ႉၵူၺ်း။ ၵူၼ်းတင်းၼမ်တင်းလၢႆ ဢွၼ်ၵၼ် ၶၢႆႉၶဝ်ႈမႃးသေတႃႉ ၸႄႈလူင်ၼႆႉတႄႉ တေႃႉတႄႉဝႃႈ ၶၢႆႉဢွၵ်ႇၵႂႃႇ ၽၢႆႇၼွၵ်ႈဢိတ်းဢွၼ်ႇၼိုင်ႈၵူၺ်း။ ပေႃးႁဝ် ႁၢင်ႈၽႅၼ်ႇတီႈ ပီ 1944 ဝႃႈ ၽၢႆႇႁွင်ႇၼွင်ဢိၼ်းယႃးၼၼ်ႉ လႆႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးဢိတ်းဢွတ်းသေ တီႈဢၼ်ၸိူဝ်းပဵၼ် ဢဝ်ဢုတ်ႇဢဝ်သၢႆးသိုဝ်ႇဝႆႉၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ တီႈလင်ႁိူၼ်းၵူၼ်း မီးယူႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉလႄႈသင် မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈ ပဵၼ်ယုမ်းပဵၼ်ထိူၼ်ႇမႃးၵူၺ်း။ ဝၢႆးလင် ပီ 1980 မႃး ပွတ်းႁွင်ႇၸႄႈလူင် တီႈဢၼ်မီးဝႆႉ တႃႈႁိူဝ်းမိၼ်ၵူႈမိူင်းမိူင်း တႃႈၵုင်ႈၼၼ်ႉ ၵိုင်ႉၵၢင်ႉ ၵႂၢင်ႈၶႂၢင်မႃးယဝ်ႉ။ ပေႃးတေထတ်းတူၺ်း ၽွၼ်းလႆႈမၼ်းတႄႉ ဢဝ်ၸႄႈလူင်ၼႆႉ ၶႂၢၵ်ႈဢွၵ်ႇၼႃႈပွတ်းတူၵ်းလႄႈ ပွင်ႇဝႃႈ ၶၢႆႉဢဝ် ၵၢင်ဝဵင်း ႁႂ်ႈၽဵင်ႇၵၼ်ၸွမ်း ၼႃႈလိၼ်ဝဵင်းၼႆယဝ်ႉ။ တၢင်းၵႂၢင်ႈဝဵင်းၼႆႉ မိူဝ်ႈပီ 1901 ၼၼ်ႉ မီး ရ2.52 လွၵ်းၵီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇ သေ ထိုင်မႃး ပီ 1940 မီးမႃး 86.2 လွၵ်းၵီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇ၊ ထိုင်မႃး ပီ 1974 မီးမႃး 208.51 လွၵ်းၵီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇ၊ ပီ 1985 မီးမႃး 346.13 လွၵ်းၵီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇ လႄႈ ပီ 2008 ၼၼ်ႉ မီးမႃး 598.75 လွၵ်းၵီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇလႄႈ ၵႂၢင်ႈၶႂၢင်မႃး လွႆးလွႆးယူႇယဝ်ႉ။
| ပီ | ပၢၼ် | ဢေႇရိယႃႇ(လွၵ်းလၵ်း) |
|---|---|---|
| 1755 | ၽွင်းတႄႇတင်ႈဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ (ပၢၼ်ဢလွင်းမိၼ်းတယႃး) | မွၵ်ႈသွင်လၵ်း (ပႅတ်ႈပုၼ်ႈ ၼိုင်ႈပုၼ်ႈလွၵ်းလၵ်း) |
| 1853 | ၽွင်းတူၵ်းတႂ်ႈမိုဝ်းဢင်းၵိတ်ႉ | 0.8 |
| 1953 | လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဖဆပလ | 47.57 |
| 1973 | မျၢၼ်ႇမႃႉသူဝ်ႇသျႄႇလိတ်ႉလၢၼ်းၸိၼ်ႇပႃႇတီႇ | 80.55 |
| 2007 | 352 | |
| ယၢမ်းလဵဝ် | 350 ပၢႆ |
ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ
မႄးထတ်း| ပီ | ပၢၼ် | ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း |
|---|---|---|
| 1755 | ၽွင်းတႄႇတင်ႈဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ (ပၢၼ်ဢလွင်းမိၼ်းတယႃး) | 10000 |
| 1853 | ၽွင်းတူၵ်းတႂ်ႈမိုဝ်းဢင်းၵိတ်ႉ | 40000 |
| 1953 | လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဖဆပလ | 825000 |
| 1973-1988 | မျၢၼ်ႇမႃႉသူဝ်ႇသျႄႇလိတ်ႉလၢၼ်းၸိၼ်ႇပႃႇတီႇ | 2015230 |
| 1988-2011 | လူင်ပွင်ၸိုင်ႈသိုၵ်း | 6600000 |
| 2011-2016 | လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢူးတဵင်းၸဵင်ႇ | 7000000 |
| 2016-2018 | လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢူးထိၼ်ႇၵျေႃႇ | |
| ယၢမ်းလဵဝ် | လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢူးဝိၼ်းမျိၼ်ႉ | - |
ၽၢႆႇဢုပ်ႉပိူင်ႇ
မႄးထတ်း
ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လွင်ႈၸတ်းၵၢၼ်ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈၼႆႉ ၵေႃႇမတီႇ ဝဵင်းမူၼ်းၵူၼ်းၵိုၼ်း ၸႄႈလူင်တႃႈၵုင်ႈ (Yangon City Development Committee) (YCDC) ၵေႃႉဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ဝႆႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် ပိူင်ယူင်ႉၵၢၼ်သၢင်ႈဝဵင်းလူင် ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၵေႃႇမတီႇ ဝဵင်းမူၼ်းၵူၼ်းၵိုၼ်း ၸႄႈလူင်တႃႈၵုင်ႈ ၵေႃႉၵုမ်းထိင်းဝႆႉပၼ်ယဝ်ႉ။။[11] ၸႄႈလူင်တႃႈၵုင်ႈၼႆႉ ၸႅၵ်ႇဝႆႉ ၸႄႈတွၼ်ႈသီႇဢၼ်ယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵႃႈ ၸႄႈတွၼ်ႈသီႇဢၼ်ၼၼ်ႉ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉၸႄႈဝဵင်း 33 ၸႄႈဝဵင်းယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ပွင်ဝဵင်းယၢမ်းလဵဝ် ပဵၼ် ဢူးမွင်ႇမွင်ႇၸူဝ်းယဝ်ႉ။ ၵူႈၸႄႈဝဵင်းႁင်းၽႂ်မၼ်းၵေႃႈ မီးၶုၼ်ၵွၼ်းၸႄႈဝဵင်း ႁင်းၽႂ်မၼ်းသေ တွၼ်ႈတႃႇ ၸႄႈဝဵင်းၽႂ်မၼ်းပေႃးတေ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်လႄႈ လႆႈပၼ်ႇလဵပ်ႈတူၺ်း လွင်ႈယူင်ႉၵၢၼ်သၢင်ႉပိုၼ်ႉထၢၼ် ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သဵၼ်ႈမၢႆဢၼ်ၼႄဝႆႉ ၽၢႆႇတႂ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ၸႄႈဝဵင်း ၸိူဝ်းၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း ၸႄႈလူင်တႃႈၵုင်ႈသေ ဝဵင်းမႂ်ႇ ၸိူဝ်းဢမ်ႇမီးသုၼ်ၸတ်းၵၢၼ်ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ။
- ၸႄႈဝဵင်းၵမႃႇယုတ်ႉ
- ၸႄႈဝဵင်းၵေႃႉမူး
- ၸႄႈဝဵင်းၵျွၵ်ႉတတႃး
- ၸႄႈဝဵင်းၵျိမျိၼ်ႇတႅင်ႇ
- ၸႄႈဝဵင်းၵွၼ်းၶျၢၼ်ႇၵူင်း
- ၸႄႈဝဵင်းၸၢၼ်းၶျွင်း
- ၸႄႈဝဵင်းသူၺ်ႇပျီႇတႃႇ
- ၸႄႈဝဵင်းသဵၵ်ႉၵျီႈၶၼွင်ႇတူဝ်ႇ
- ၸႄႈဝဵင်းတွင်ႇဢူၵ်ႉၵလႃႇပ
- ၸႄႈဝဵင်းတၵူင်ႇ
- ၸႄႈဝဵင်းတၵူင်ႇမျူဝ်ႉတိတ်ႉပွတ်းၸၢၼ်း
- ၸႄႈဝဵင်းတၵူင်ႇမျူဝ်ႉတိတ်ႉပွတ်းႁွင်ႇ
- ၸႄႈဝဵင်းတၵူင်ႇမျူဝ်ႉတိတ်ႉပွတ်းဢွၵ်ႇ
- ၸႄႈဝဵင်းတလ
- ၸႄႈဝဵင်းတႃႇမူၺ်ႇ
- ၸႄႈဝဵင်းတေႃးပူင်ႇ
- ၸႄႈဝဵင်းပၸုၼ်ႇတွင်ႇ
- ၸႄႈဝဵင်းပပႄးတၢၼ်း
- ၸႄႈဝဵင်းပူဝ်ႇတထွင်ႇ
- ၸႄႈဝဵင်းပႁၢၼ်း
- ၸႄႈဝဵင်းမယၢၼ်းၵူင်း
- ၸႄႈဝဵင်းမိင်ႇၵလႃႇတွင်ႇၺုၼ်ႉ
- ၸႄႈဝဵင်းမေႃႇပီႇ
- ၸႄႈဝဵင်းမျွၵ်ႉဢူၵ်ႉၵလႃႇပ
- ၸႄႈဝဵင်းယၢၼ်ႇၵိၼ်း
- ၸႄႈဝဵင်းလႅင်ႇ
- ၸႄႈဝဵင်းလႅင်ႇတႃႇယႃႇ
- ၸႄႈဝဵင်းလႃႉတႃႇ
- ၸႄႈဝဵင်းလၢၼ်းမတေႃႇ
- ၸႄႈဝဵင်းတိင်ႇၵၢၼ်းၵျုၼ်း
- ၸႄႈဝဵင်းတႃႇၵေႇတ
- ၸႄႈဝဵင်းတၢၼ်ႇလိၼ်ႇ
- ၸႄႈဝဵင်းဢလူင်ႇ
- ၸႄႈဝဵင်းဢိၼ်းၸဵင်ႇ
ၶႅပ်းႁၢင်ႈ
မႄးထတ်း-
တႃႈၵုင်ႈ -
ၶႅပ်းႁၢင်ႈ မိူဝ်ႈသိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင် -
ဢွင်ႈတီႈတီႈၼိုင်ႈၼႂ်းဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ ဢၼ်ထုၵ်ႇၺႃးၽေး လူမ်းၼႃႇၵိတ်ႉ -
ၵၢၼ်ႇတေႃႇၵျီး -
ၽြႃးငႃးထၢတ်ႉၵျီး -
ၵျွင်းၸဵင်ႉမေႇရီႇ (St. Mary's Cathedral) -
ၵွင်းမူးသူးလေႇ ၽၢင်ယဵမ်ႈၵၢင်ၶမ်ႈ -
ၵွင်းမူးသူးလေႇ -
ၵရဝဵၵ်ႉ -
-
-
-
သဵၼ်ႈတၢင်းလူင်သူးလေႇလႄႈ ၽြႃးသူးလေႇ
တႃႇတူၺ်းတၢင်ႇၸိူဝ်း
မႄးထတ်းၽိုၼ်ဢိင်
မႄးထတ်း- ↑ (May 2015) Census Report, The 2014 Myanmar Population and Housing Census 2. Naypyitaw: Ministry of Immigration and Population, 31.
- ↑ "Burma's new capital stages parade"၊ BBC News၊ 27 March 2006။ ၶိုၼ်းမႄးၵူတ်ႇထတ်းဝႆႉယဝ်ႉမိူဝ်ႈ - 3 August 2006။။
- ↑ Martin၊ Steven။ "Burma maintains bygone buildings"၊ BBC News၊ 30 March 2004။ ၶိုၼ်းမႄးၵူတ်ႇထတ်းဝႆႉယဝ်ႉမိူဝ်ႈ - 22 May 2006။။
- ↑ မောင်ခင်မင် (ဓနုဖြူ)
- ↑ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(11)
- ↑ Peel, M. C. and Finlayson, B. L. and McMahon, T. A. (2007). "Updated world map of the Köppen–Geiger climate classification". Hydrol. Earth Syst. Sci. 11: 1633–1644. doi:. ISSN 1027-5606.
- ↑ World Weather Information Service – Yangon. World Meteorological Organization. Retrieved on 8 May 2012။
- ↑ Burma (Myanmar) - Rangun (in Spanish). Centro de Investigaciones Fitosociológicas. Archived from the original on March 14, 2016။ Retrieved on February 23, 2013။
- ↑ Myanmar - Rangoon (in Danish). Climate Data for Selected Stations (1931-1960). Danish Meteorological Institute. Archived from the original on April 27, 2013။ Retrieved on February 23, 2013။
- ↑ http://www.news-eleven.com
- ↑ Yangon. Asian Network of Major Cities 21. Archived from the original on 20 June 2006။ Retrieved on 13 August 2006။
ႁဵင်းၵွင်ႉၽၢႆႇၼွၵ်ႈ
မႄးထတ်း- Yangon City Hall website Archived 2010-05-22 at the Wayback Machine.
- Yangon Travel Guide
- Satellite picture by Google Maps