ၾလမ်း၊ ဝဵင်း

ဝဵင်းၾလမ်း (မၢၼ်ႈ: ဖလမ်းမြို့, ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Falam) ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းဢၼ်ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းၾလမ်း၊ ၸႄႈတွၼ်ႈၾလမ်း၊ ၸႄႈမိူင်းၶျၢင်း၊ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ ႁင်းၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၶျၢင်းသေ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈဝဵင်း၊ လုမ်းၸႄႈတွၼ်ႈ၊ လုမ်းၸႄႈမိူင်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢင်းၵိတ်ႉ ၼၼ်ႉၵေႃႈ ဝဵင်းၾလမ်းၼႆႉ ပဵၼ်တီႈၸဝ်ႈၼႃႈတီႈၵၢၼ်မိူင်း ၸိူဝ်းလႆႈဢုပ်ႉပိူင်ႇထုင်ႉသၼ်လွႆၶျၢင်းၶဝ် မႃးပၵ်းလုမ်းယဝ်ႉ။ ထုင်ႉၾလမ်းၼႆႉ ၽၢႆႇႁွင်ႇ မီး ၸႄႈဝဵင်းတိတ်ႉတိမ်၊ ၽၢႆႇၸၢၼ်းမီး ၸႄႈဝဵင်းႁႃးၶႃး ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ထုင်ႉၾလမ်းၼႆႉ လွႆလိူင်ႇၼမ်သေ ထုင်ႉလိၼ်ပဵင်းဢေႇဝႆႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈႁဵတ်းၼႃးသေ လႆႈႁဵတ်းႁႆႈၵူၺ်းယဝ်ႉ။ ႁူမ်ႈဝႃႈ ဢမ်ႇပေႃးမီးၶူဝ်းၵုၼ်ႇဢွၵ်ႇသေတႃႉ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ၽုၵ်ႇ တူၼ်ႇၵႃႇၽီႇတင်းၼမ်ဝႆႉယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ် ဢွၼ်ၵၼ်တိူဝ်းၽုၵ်ႇသွမ်ႈ တူၼ် မၢၵ်ႇၸွၵ်း၊ မၢၵ်ႇဢိတ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ႁိုင်ထႅင်ႈ လၢႆပီမႃး လႆႈမုင်ႈမွင်းဝႆႉဝႃႈ တေဢဝ် မဵတ်ႉၵႃႇၽီႇတင်းၼမ် သူင်ႇၸူးလႆႈ ၼွၵ်ႈမိူင်းဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ဝဵင်းၾလမ်း
ဝဵင်း
ဝဵင်းၾလမ်း ဢွင်ႈတီႈ ဝဵင်းၾလမ်း
ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 22°54′49″N 93°40′40″E
မိူင်း	မျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈမိူင်း	ၶျၢင်း
ၸႄႈတွၼ်ႈ	ၸႄႈတွၼ်ႈၾလမ်း
ၸႄႈဝဵင်း	ၸႄႈဝဵင်းၾလမ်း
ႁူဝ်ၼမ်ၵူၼ်း (2014)
• ႁုပ်ႈ	၉,၀၉၂
• လွင်ႈၵိူဝ်းယမ်	ၽႃႇသႃႇၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ
ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ်	လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းမျၢၼ်ႇမႃႇ (UTC+6.30)

ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းတီႈၼိူဝ် ဝဵင်းၾလမ်း ၸွမ်းၼင်ႇ သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ပီ 2014 ၼၼ်ႉသေ မီး ႙,႐႙႒ ၵေႃႉယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵူၼ်းၶိူဝ်းၶျၢင်း ဢၼ်မီးတီႈၸႄႈဝဵင်းၾလမ်းၼႆႉ ၵမ်ႉၼမ်ႁွင်ႉဝႃႈ လႅင်ၶျၢင်း ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၸၢႆးၶဝ်ၼႆႉ မိူၼ်ၼင်ႇမၢၼ်ႈၵူႈပွၵ်ႈ ဝႆႉၶူၼ်ႁူဝ်ယၢမ်းသေ ၸွၵ်းႁူဝ်သေယဝ်ႉ။ ဢဝ် ၽႃႈမႆ ႁဵတ်းပဵၼ် ၽႃႈတူင်ႇသေ ၼုင်ႈယဝ်ႉ။ ၼၢင်းယိင်းၶဝ်ၵေႃႈ ဝႆႉၶူၼ်ႁူဝ်ယၢမ်းယဝ်ႉ။ ၼုင်ႈသိၼ်ႈပဵင်းပႃႈၼိူဝ်ႁူဝ်ၶဝ်ႇသေ ၼုင်ႈပွင်းပွတ်းလႄႈ ၼုင်ႈသိူဝ်ႈယူင်ႉယူင်ႉယၢဝ်းယၢဝ်း ဢၼ်ၶေႃးပွင်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ၵမ်ႉၼမ်တႄႉ ၶဝ်ၼုင်ႈၶူဝ်းဢၼ်ႁဵတ်းဢဝ်တီႈၼႂ်းႁိူၼ်းၽႂ်မၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉၵေႃႈ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵူၼ်းၸၢႆး၊ ၵူၼ်းယိင်း ၼုင်ႈၶူဝ်းမႃးၼင်ႇ မၢၼ်ႈၶဝ်ယဝ်ႉၼင်ႇၵဝ်ႇ။

မႄႈၼမ်ႉမၼိပူႇရ ၼႆႉ လတ်းၶၢမ်ႈထုင်ႉၾလမ်းၵႂႃႇသေ ဝဵင်းၾလမ်းၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈၼိူဝ်ၽင်ႇၽၢႆႇၶႂႃမႄႈၼမ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉတီႈသုင်ၼႃႈပၢင်ႇလၢႆႇ ႕႐႐႐်းပၢႆလႄႈ ၾိင်ႈၾႃႉၵတ်းယဵၼ်ယဝ်ႉ။ တၢင်ႉၼမ်ႉၾူၼ်ၼႆႉ မႃး ႕႐ ိဝ်ႉတေႃႇ ႖႐ ၼိဝ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈတင်ႈဝဵင်းဝႆႉတီႈ ပၢၼ်းတၢပ်ႈလွႆ၊ ၽင်ႇလွႆလႄႈ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင်ဝဵင်းၼႆႉ ၼႃႈယၢဝ်းမီး လၵ်းပၢႆၶိုင်ႈ၊ ၼႃႈၵႂၢင်ႈမီး ႖ ၽႃႇလူင်ႇၼႆႉယဝ်ႉ။ လင်ႁိူၼ်းၵူၼ်း မီး ႕႐႐ ပၢႆသေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းမီး ႒႕႐႐ ၼႆႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းယူႇတီႈဝဵင်းၼႆႉ ၵမ်ႉၼမ်ပဵၼ် ၽူႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ၊ ၵူၼ်းၵႃႉ ၵူၼ်းၶၢႆ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းယူႇတီႈဝဵင်း ႑႐႐ ၵေႃႉၼႆႉ ႙႖ ၵေႃႉၼႆပဵၼ်ၶျၢင်းသေ ႓ ၵေႃႉၼႆႉ ပဵၼ် ၵူၼ်းၶိူဝ်းမၢၼ်ႈ၊ တၢင်ႇၸိူဝ်း ၸိူဝ်းပဵၼ် ၶႄႇ၊ ၵလႃး ၸိူဝ်းၼႆႉ ႁူဝ်ၼပ်ႉမီး ႑% ယဝ်ႉ။ ၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်တႄႉ ၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ ႗႕%၊ ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ ႒႐% ၊ လွင်ႈၵိူဝ်းယမ်တၢင်ႇၸိူဝ်း မီး ႕% ယဝ်ႉ။

သၢႆတၢင်းၵပ်းသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇ

ဝဵင်းၾလမ်းၼႆႉ တင်းဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်း ၸႄႈတွၼ်ႈပွတ်းၼိူဝ်ၶၢင်တွင်း ၼၼ်ႉ ယၢၼ်ၵႆ ႗႓ လၵ်း၊ တင်း ဝဵင်းႁႃးၶႃးသေ ယၢၼ်ၵႆ ႔႔ လၵ်းယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဝေ်တႄႉ မီးတၢင်းရူတ်ႉၵႃးဝႆႉတင်းပီသေၵေႃႈ တိုၵ်ႉမႄးၶႂၢၵ်ႈတၢင်းရူတ်ႉၵႃးလႄႈသင်၊ တိုၵ်ႉႁဵတ်းတၢင်းရူတ်းၵႃးမႂ်ႇ ဢၼ်ၵၢႆႇၸူးတင်း တၢင်ႇဝဵင်းၼၼ်ႉ ယူႇယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး လုၵ်ႉဢဝ်တီႈ ၾလမ်း လတ်း ႁႃးၶႃးသေၵေႃႈ ၸၢင်ႈၽႅဝ်ၸူး ဝဵင်းၵၢၼ်ႉၵေႃး ဢၼ်မီးတီႈ ၸႄႈတွၼ်ႈပၶူၵ်ႉၵူႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်း၊ ဝဵင်းၵၢၼ်ႉၵေႃး လႄႈ ဝဵင်းၵျွၵ်ႉထု ၸိူဝ်းၼႆႉ မီး တႃႈႁိူဝ်းမိၼ် ၼႂ်းမိူင်းယဝ်ႉ။

သၢႆပိုၼ်း

မိူဝ်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်ႈ တႄႇၽွင်းငမ်း ထုင်ႉသၼ်လွႆၶျၢင်းၼၼ်ႉ ဝဵင်းၾလမ်းၼႆႉ တႄႇတီႈၽင်ႇလွႆ ဢၼ်မီးတီႈႁိမ်း တႃရုၼ်းဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၾလမ်း ဢၼ်ယၢၼ်ၵႆ တီႈဝဵင်းယၢမ်းလဵဝ် မွၵ်ႈသွင်ႈလၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ တွၼ်ႈတႃႇ ပၢႆးယူႇလီ၊ ၵၢၼ်သိုၵ်း၊ ၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းၼႆႉ ဢၼ်ပဵၼ်တီႈယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ တိူဝ်းတူၵ်းထုၵ်ႇလႄႈ လႆႈၶၢႆႉမႃးသေၵေႃႇသၢင်ႈ မိူဝ်ႈပီ 1889 ၼၼ်ႉသေ ၸင်ႇႁွင်ႉၵိုၵ်းၸိုဝ်ႈဝၢၼ်ႈၾလမ်းၵဝ်ႇသေၵေႃႈ သိုပ်ႇႁွင်ႉဝႃႈ ၾလမ်းၼႆ လႆႈယုမ်ႇယမ်ဝႆႉၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။ ၾလမ်း ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ တီႈပွင်ႇမၼ်းဝႃႈ (ၾ=လုၵ်ႈလၢင်း၊ လၢမ်း=ၵႃႈ) တီႈဢၼ်လုၵ်းလၢင်း ၵျွၵ်းၵႃႈမူၼ်ႈသိူဝ်း ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ၵူၼ်းၶိူဝ်းၶျၢင်းမၢင်ၸိူဝ်းၸမ်ႉ ဢမ်ႇႁွင်ႉဝဵင်းၾလမ်းဝႃႈ ၾလမ်းၼႆသေ ၸွမ်းလူၺ်ႈဢွင်ႈတီႈမၼ်းသေ ႁွင်ႈဝႃႈ တလႅင်ႇလူဝ် ဢၼ်မီးတီႈပွင်ႇဝႃႈ ႁႆႈ ၼႆလႄႈသင်၊ ၽႃးထွၵ်ႉ ဢၼ်မီးတီႈပွင်ႇဝႃႈ တူၼ်ႈပႅၵ်ႇ ၼႆလႄႈသင်၊ ပလႅင်း ဢၼ်မီးတီႈပွင်ႇဝႃႈ တီႈၽုၵ်ႇတူၼ်ႈမွၼ် ၼႆလႄႈသင်၊ ၵိတ်ႉ ၼႆၵေႃႈ ႁွင်ႉယဝ်ႉ။ (ဢွင်ႈတီႈဝဵင်းၾလမ်း ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ လၢတ်ႈဝႃႈ ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈၽုၵ်ႇ တူၼ်ႈမွၼ် ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။)

တွၼ်ႈတႃႇ ၵပ်းသိုပ်ႇၵႂႃႇမႃးၸူးတင်း မိူင်းလူင်ၼႆႉ မၼ်းတိုၼ်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇမႃး ၸဵမ်ႈမိူဝ်ႈပၢၼ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢင်းၵိတ်ႉၼၼ်ႉသေတႃႉ ဢၼ်ပဵၼ် လုမ်းၶုၼ်ပွင်ၸႄႈတွၼ်ႈ၊ ႁိူၼ်းၶုၼ်းသိုၵ်းလူင်သၢမ်ၵေႃႉ၊ ႁူင်းယႃသိုၵ်းၸိူဝ်းပဵၼ် ယူင်ႉသၢင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉတႄႉ ႁဵတ်းမႃးၶိုင်ႇၶိုင်ႇၶမ်ႉၶမ်ႉယူႇ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ပေႃးလႆႈမီးတီႈလၢတ်ႈဝႃႈ ၾလၢမႂ်းၼႆႉ ဢဝ်ၶမ်းသေ ၵေႃႇသၢင်ႈဝႆႉ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေလႆႈလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃမႃးယဝ်ႉ ယူင်ႉသၢင်ႈမႂ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ တိူဝ်းၼမ်မႃးယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈၽႅၼ်ၵၢၼ်ပျီႇတေႃႇသႃႇ သေ လုၵ်ႉတီႈႁွင်ႈၵၢၼ်ၽၢႆႇၵေႃႇသၢင်ႈႁိူၼ်းယေး လႆႈ ႁဵတ်းယူင်ႉသၢင်ႈတိူၵ်ႈဢုတ်ႇ ႕႐ လင် ႁဵတ်းႁႂ်ႈယဝ်ႉ ၼႂ်းပီ 1957 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ် ယူင်ႉသၢင်ႈၵျွင်းမႂ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ႁဵတ်းမႃးသေ ဢၼ်ပဵၼ် ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉၵၢၼ် တီႈဝဵင်းၾလမ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈယုၵ်ႉသုင်ပဵၼ် ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင်မႃးယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ် ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉငဝ်ႈ ၵမ်ႈၽွင်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈယုၵ်ႉသုင်ပဵၼ် ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉၵၢင်သေ ပိုတ်ႇမႃးယူႇယဝ်ႉ။

ဢွင်ႈတီႈၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်

ဝၢႆးသေမိူင်းမၢၼ်ႈ လႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃယဝ်ႉ ႁႂ်ႈပဵၼ်တီႈမၢႆတွင်း လွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃၼႆႉ တီႈ တၢင်းၶဝ်ႈဝဵင်းၾလမ်းၼၼ်ႉ လႆႈၵေႃႇၵွင်းမူးလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃ၊ လႄႈ လႆႈၵေႃႇႁူၼ်ႁၢင်ႈၽြႃးတွင်း တီႈၵၢင်ဝဵင်းသူႇၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ၵျွင်းမုၼ်ၸဝ်ႈ ဢၼ်ပူၵ်းပွင်ပုတ်ႉထသႃႇသၼႃႇၵေႃႈ မီးဝႆႉၵျွင်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် ၵျွင်းၾြႃးၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇဢၼ်မႂ်ႇၵျွင်းၼိုင်ႈၵေႃႈ ၵေႃႇသၢင်ႈမႃး တီႈၵၢင်ဝဵင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၸိူဝ်းပဵၼ် ပၢင်ပွႆးပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ တီႈၼႂ်းဝဵင်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸတ်းႁဵတ်းၼင်ႇ မိူင်းလူင်သေ ဢၼ်ပဵၼ် ပွႆးၼႃႇတႃႇလူး ၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇၶဝ်ၵေႃႈ တေႃႈၸတ်းႁဵတ်းၼင်ႇၼၼ်ယဝ်ႉ။ ပွႆးဢၼ်ၸတ်းႁဵတ်း ၸဵမ်ၼႂ်းဝဵင်း ဝၢၼ်ႈၼွၵ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ် ပွႆးပၢတ်ႇၶဝ်ႈသိမ်းမၢၵ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽွင်းၸတ်းႁဵတ်းပွႆးၼၼ်ႉ ဢဝ်ဝူဝ်းတၢႆသေ ဢဝ် ၼမ်ႉမွင် တမ်းဝႆႉ ဢုမ်လဵၵ်ႉဢုမ်ႇယႂ်သေၵေႃႈ ၵိၼ်၊ ႁွင်ႉၵႂၢမ်းမူၼ်ႈမူၼ်ႈသိူဝ်းသိူဝ်းယဝ်ႉ။ ၶိူင်ႈႁႆႇတိုင်ႈ ဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၼႆႉ ပဵၼ် မူၵ်ႇမႆႉမွင်၊ ၶဝ်ၵႂၢႆး၊ မွင်း ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ တၢင်းၵႃႇၸမ်ႉ ၸုင်မိုဝ်းယိပ်းမိုဝ်းၵၼ်သေ ၵႃႈပၼ်တူင်ႇ၊ ၵႃႇ ၶိုၼ်ႈသိုၵ်း ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ႁူမ်ႈဝႃႈ ၵိၼ်မဝ်းၵျွၵ်းၵႃႈၵျွၵ်းဝႅၼ်ၵႃႈႁိုဝ်ၵေႃႈယဝ်ႉ ဢၼ်လႆႈတုမ်ႉၵၼ်တိူဝ်ႉၵၼ် ၽိတ်းၵၼ်မေႃးၵၼ်တႄႉ ဢမ်ႇမီး ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ဝဵင်းၾလမ်းၼႆႉ ယွၼ်ႉတင်ႈဝႆႉတီႈၼိူဝ်ၽင်ႇႁိုၵ်းလႄႈ တီႈမုင်ႈယဵမ်ႈတႄႉၶႅမ်ႉတႄႉ။ တူၼ်ႈမွၵ်ႇတူၼ်ႈမၢၵ်ႇ ဢၼ်ဢွၵ်ႇၸွမ်းၾိင်ႈၶၢဝ်း၊ တူၼ်ႈမွၵ်ႇၵွၼ် ဢၼ်ၵႆႉမွၵ်ႇတင်းတူၼ်ႈ ၽွင်းၶၢဝ်းၵတ်း၊ တူၼ်ႈယူႇၵလိတ်ႉ ဢၼ်ဢၢႆသႅဝ်ႁွမ်ႁိၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉသေ ပဵၼ်တီႈဢၼ်လီသိူဝ်းသႃႇယႃႇဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈတိၼ်ဝဵင်း ၼႂ်းႁူၺ်ႈတီႈတိၼ်လွႆၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈႁၼ်ၵွၼ်းမွၵ်ႇၵုမ်ႈပဵၼ်ၵဵၼ်ပဵၼ်ၵဵၼ် ၶိုၼ်ႈမႃးသေ မိူၼ်ၼင်ႇပေႃးလဵၼ်ႈပေႃးဢႅၼ်ႇၵႂႃႇဢႅၼ်ႇမႃးလႄႈ ၽွင်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ဢၼ်လီသိူဝ်းၸႂ်ဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။