ႁႃးၶႃး၊ ဝဵင်း
ဝဵင်းႁႃးၶႃး (မၢၼ်ႈ: ဟားခါးမြို့), (ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Hakha) ၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈ ပွတ်းႁွင်ႇ ၸႄႈမိူင်းၶျၢင်း၊ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇသေ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ၸႄႈဝဵင်းႁႃးၶႃး၊ ၸႄႈတွၼ်ႈႁႃးၶႃး ယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး ပဵၼ်ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ တီႈပၵ်းလုမ်း ၸုမ်းၼၢမ်းၼႃး ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၶျၢင်း ၵေႃႈၸႂ်ႈယဝ်ႉ။ ဝဵင်းၼၼ်ႉၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈၼႂ်းၸႄႈ ဝဵင်းၽလၢၼ်း လႄႈ ဝဵင်းမတူႇပီႇ သေ ပေႃးလုၵ်ႉတီႈ ၽလၢၼ်းၼႆႉ ယၢၼ်ၵႆ ၄၃ လၵ်းသေ ပေႃးလုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းမတူႇပီႇၼႆ ယၢၼ်ၵႆ ၁၀၈ လၵ်းယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉတီႈ ၼႃႈသုင် ပၢင်ႇလၢႆ ၆၀၀၀ ထတ်းပၢႆ (၁၈၃၀ မီႇတႃႇ) သေ ပဵၼ်ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ ဢၼ်မီးဝႆႉတီႈ ၼႃႈလိၼ်သုင်သုတ်း တီႈမိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇယဝ်ႉ။ သဵၼ်ႈတၢင်းလူင် ဢၼ်ၶဝ်ႈၸူး ဝဵင်းႁႃးၶႃးၼႆႉ လုၵ်ႉဢဝ်သၼ်လွႆ ဢၼ်ၼိုင်ႈသေ ၵၢႆႇဝႆႉၸူး သၼ်လွႆထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ဝဵင်းႁႃးၶႃး ဢၼ်မီးတီႈၼိူဝ် သၼ်လွႆၼၼ်ႉ မၼ်းမိူၼ်ၼင်ႇ မႅင်းၵူၼ်ႈငေႃး ငေႃးႁၢင်မၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁိူၼ်းၸိူဝ်းမီးဝႆႉ တီႈၼႂ်းဝဵင်းၼႆႉ ႁဵတ်းၸပ်းဢိူမ်ႈဝႆႉ သဵၼ်ႈတၢင်းလဵပ်ႈႁလွႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁိူၼ်းမၢင်ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ႁိူၼ်းဢုတ်ႇဝႆႉသေ ၵမ်ႉၼမ်တႄႉ ပဵၼ်ႁိူၼ်းၵင်ႈပႅၼ်ႈ မုင်းသွတ်ႈယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉႁဵတ်းႁိူၼ်းဝႆႉ ၸွမ်းၽင်ႇ သဵၼ်ႈတၢင်းလဵပ်ႈလွႆ ၼၼ်ႉလႄႈ ပေႃးလုၵ်ႉတီႈၵႆၵႆတူၺ်းၼႆ တေလႆႈႁၼ် ပေႃးၶပ်ႉၵၼ်ၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶျၢင်းၶဝ်ၼႆႉ တီႈၽၢႆႇၼႃႈႁိူၼ်းၶဝ်ၼၼ်ႉ ၶဝ်ၵႆႉၽုၵ်ႇ မွၵ်ႇၶၢဝ်လႅင်လိူင်သွမ်ႇလႄႈ ၽၵ်ႈယိူဝ်ႈၼၢင်းၶဵဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။[2]
ဝဵင်းႁႃးၶႃး
Halkha Hakha | |
|---|---|
 | |
  ဝဵင်းႁႃးၶႃး ႁၢင်ႈၽႅၼ်ႇလိၼ် ၼႄဢွင်ႈတီႈဝဵင်း | |
| Coordinates: 22°38′42″N 93°35′39″E / 22.6450454°N 93.5941171°E | |
| မိူင်း |  မိူင်းမၢၼ်ႈ |
| ၸႄႈမိူင်း |  ၸႄႈမိူင်းၶျၢင်း |
| ၸႄႈတွၼ်ႈ | ၸႄႈတွၼ်ႈႁႃးၶႃး |
| ၸႄႈဝဵင်း | ၸႄႈဝဵင်းႁႃးၶႃး |
| Population | |
• ႁူမ်ႈလေႃး | ၂၄၉၂၆[1] |
| ပွတ်းတွၼ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်း | UTC+ ၆:၃၀ (လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းမျၢၼ်ႇမႃႇ) |
သၢႆပိုၼ်း
မႄးထတ်းဝဵင်းႁႃးၶႃးၼႆႉ ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈဢွၼ်ႇ ဢၼ်တႄႇတင်ႈမႃးမိူဝ်ႈပီၶရိတ်ႉ 1400 ၼၼ်ႉသေ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင် ပဵၼ်ဝဵင်းမႃးယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽွင်းယၢမ်းၼၼ်ႉ တီႈႁိမ်း ဝၢၼ်ႈ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၶႂႃႇရူဝ်ႇ ဢၼ်ပဵၼ် ၸႄႈဝဵင်းၽလၢၼ်းယၢမ်းလဵဝ်ၼၼ်ႉ မီးဝၢၼ်ႈလူင်ဝၢၼ်ႈၼိုင်ႈ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၸူဝ်ႇတလၢၼ်း ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈဝၢၼ်ႈလူင်ၼၼ်ႉသေ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း ၶိၼ်ႇလွၵ်ႉ လႄႈ ၸႃထၢၼ် ၶဝ်ၼႆႉ ပႃးဢဝ်တင်း ၵူၼ်းၸႂ်ႉၵူၼ်းသွႆသေ လူင်းမႃးၽၢႆႇၸၢၼ်းသေ မႃးတင်ႈဝၢၼ်ႈ တီႈႁိမ်း ဢၼ်ယၢၼ်ၵႆ ဝဵင်းႁႃးၶႃးသၢမ်လၵ်း တီႈၽၢႆႇတႂ်ႈ တၢင်းလူတ်ႉၵႃး ႁႃးၶႃး-ၽလၢၼ်းၼၼ်ႉသေ ၸူးလႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ဝၢၼ်ႈၶႅင်ႇလိၼ်းၸေႃးလ် ၼႆယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈၼၼ်ႈသေ ၶိုၼ်းၶၢႆႉ ၵႂႃႇတႄႇထႅင်ႈဝၢၼ်ႈ ဢၼ်လႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ မႂႃႇလ်ၸူင်ႇၶေႃႇ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈဝၢၼ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇယူႇသဝ်းႁိုင်သေ ၶိုၼ်းၶၢႆႉၸူး တီႈ ဢၼ်တေတႄႇပဵၼ်ဝဵင်းႁႃးၶႃးယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉယဝ်ႉ။ တီႈၼၼ်ႈတႄႉ ဢွၼ်ၵၼ်ယူႇသဝ်းတင်းႁိုင်သေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းၵေႃႈ ၼမ်မႃးယဝ်ႉ။ ႁူမ်ႈဝႃႈ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းၼမ်မႃးၵေႃႈ ၵူၼ်းၵမ်ၽွင်ႈၼႆႉ ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇတီႈၼၼ်ႉသေ ၶိုၼ်းဢွၼ်ၵၼ်ၵႂႃႇတႄႇတင်ႈဝၢၼ်ႈ တီႈၶွၼ်ႇၼမ်ႉလိၼ်လီၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းဢၼ်တႄႇတင်ႈဝၢၼ်ႈႁႃးၶႃးမႃးၼႆႉ မီးဢေႃးၸႃႇဢႃႇၼႃႇယႂ်ႇလႄႈ ၵူၼ်းၸိူဝ်းဢၼ်ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇဝၢၼ်ႈႁႃးၶႃးသေ ၵႂႃႇတႄႇတင်ႈဝၢၼ်ႈႁင်းၶေႃၼႆႉ လႆႈသၢၵ်ႈၶွၼ်ႇပၼ် ၸူဝ်ႈလုၵ်ႈပၢၼ်လၢၼ် ၽူႈတႄႇတင်ႈဝၢၼ်ႈႁႃးၶႃးယဝ်ႉ။ ၽူႈတႄႇတင်ႈဝၢၼ်ႈႁႃးၶႃးၶဝ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈတၢင်းဢီးလူတူၺ်းထိုင်သင်သေ လႆႈၵဵပ်းလႆႈယွၼ်းၶွၼ်ႇမႃးယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၸင်ႇလႆႈၸိုဝ်ႈ ဢၼ်မီးတီႈပွင်ႇဝႃႈ ႁဵတ်းလႆႈ လွင်ႈၵဵပ်းယွၼ်းၼႆသေ ဝၢၼ်ႈဢၼ်ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၼၼ်ႉယူႇမႃးၼႆႉ ၸင်ႇလႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ႁႃးၶႃး ၼႆယဝ်ႉ။
ပေႃးဢဝ်ၵႂၢမ်းၵူၼ်းၶိူဝ်းၼၼ်ႉဝႃႈ ႁႃး(လ်) ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ မီးတီႈပွင်ႇဝႃႈ ၵဵပ်းယွၼ်း ၼႆသေ ၶႃး ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ မၼ်းမီးတီႈပွင်ႇဝႃႈ ဢမ်ႇၸဵမ်း ဢမ်ႇဝၢၼ်သေ ပဵၼ်ဢၼ်ႁဵတ်းလႆႈ ၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ တႄႇႁွင်ႉဝႃႈ ႁႃး(လ်)ၶႃး ၼႆသေ ဝၢႆးၼႆႉၸင်ႇလႅၵ်ႈလၢႆႈပဵၼ်မႃး ႁႃးၶႃးယဝ်ႉ။ ဢႃႇၼႃႇဢူၽုင်း ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း ဢၼ်တႄႇဝၢၼ်ႈႁႃးၶႃးမႃးၼႆႉ လႆႈဝႃႈၸွတ်ႈၽဵဝ်ၵႂၢင်ႈၶႂၢင်မႃး တီႈထုင်ႉသၼ်လွႆၶျၢင်းယဝ်ႉ။ တေႃႇထိုင် ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ် သိမ်းဢဝ် ထုင်ႉသၼ်လွႆၶျၢင်း မိူဝ်ႈ ပီ ၶရိတ်ႉ 1889-90 ၼၼ်ႉ ဢေႃးၸႃႇၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းဢၼ်ၼၼ်ႉၼႆႉ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ ၽႅဝ်ထိုင် ထုင်ႉယေႃး၊ ၽၢႆႇတူၵ်း တေႃႇထိုင် ထုင်ႉသၼ်လွႆႇသျေႇ (ၵူၼ်းလိူင်း)၊ ယၢမ်းလဵဝ် မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး၊ ၽၢႆႇၸၢၼ်း တေႃႇပေႃးထိုင် သၼ်လွႆရၶႅင်ႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
တပ်ႉသိုၵ်းဢင်းၵိတ်ႉ ဢၼ် ၸွမ်ႁၢၼ်သႅင်မူၼ်ႇဢွၼ်ႁူဝ်မႃးၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈ ထုင်ႉလိၼ်ယေႃး၊ ၵၢၼ်ႇယႂႃႇသေ ၶိုၼ်ႈသိုၵ်းၸူးႁႃးၶႃးယဝ်ႉ သိမ်းဢဝ်ဝဵင်းမႃး မိူဝ်ႈပီ 1890 လိူၼ်ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ 19 ဝၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽွင်းၶိုၼ်ႈသိုၵ်းမႃး ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း (၇၇) ဝၼ်းၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ်တပ်ႉႁၢပ်ႇၵၢၼ်ၼႆႉ လႆႈႁဵတ်းတၢင်းမႃႉလႃး ဢၼ်မီးတၢင်းယၢဝ်း ၆၄ လၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ သိမ်းဢဝ် ဝဵင်းႁႃးၶႃးယဝ်ႉ ဢဝ်တပ်ႉၵွင်ၵေႃႇရၶႃး တပ်ႉၼိုင်ႈ ဝႆႉပဵၼ် တပ်ႉပႂ်ႉဝဵင်းသေ တပ်ႉႁၢပ်ႇၵၢၼ်ၼႆႉ လႆႈၵေႃႇသၢင်ႈမႃးယူင်ႉသၢင်ႈတႃႇ ၵၢၼ်ဢုပ်ႉပိူင်၊ ႁူင်းယႃ လႄႈ ၸိူဝ်းပဵၼ် ယူင်ႉသၢင်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ တၢင်ႇၸိူဝ်းသေ လႆႈတႄႇႁဵတ်းသၢင်ႈ တူင်ႇၸၢၵ်ႈၵၢၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇမႃးလွႆးလႆးယူႇယဝ်ႉ။
ယွၼ်ႉပိူင်ႇ ၵေႃႇသၢင်ႈမႃးၸိူင်ႉၼၼ်လႄႈ မိူဝ်ႈပၢၼ်ဢင်းၵိတ်ႉၼၼ်ႉ တီႈဝဵင်းႁႃးၶႃးၼႆႉ မီး လုမ်းၶုၼ်ပွင်ၵၢၼ်ၼႃႈလိၼ်၊ ဢွင်ႈၵူၼ်းသိုၵ်းယူႇ၊ ႁူင်းယႃသိုၵ်း၊ တိူၵ်ႈငိုၼ်းၽႄ လႄႈ တိူၵ်ႈသူင်ႇလိၵ်ႈ ၸၸိူဝ်းၼႆႉၵူၺ်း။ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ လိူဝ်သေ ယူင်ႉသၢင်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေဢမ်ႇၵႃး ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ ဝဵင်းႁႃးၶႃးၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ တႃႇ ၸႄႈမိူင်းၶျၢင်းမႃးလႄႈ လုၵ်ႉတီႈႁွင်ႈၵၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၵူႈမဵဝ်းသေ လုမ်းၵၢၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ ဢိၵ်ႇပႃး လုမ်းႁွင်ႈၵၢၼ်ၼၢမ်းၸၼ်ႉ ၸႄႈဝဵင်း လႄႈ ၸၼ်ႉၸႄႈတိူင်းၸိူဝ်းၼႆႉလႄႈသင်၊ ၵေႃႇပူဝ်ႇရေးသျိၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉလႄႈသင်၊ လုမ်းၸတ်းၵၢၼ်ၸႄႈတိူင်းၸိူဝ်းၼႆႉလႄႈသင် လႆႈပိုတ်ႇၽုၺ်ႇဝႆႉသေ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၵေႃႈ မီးဝႆႉယူႇ ဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။
သဵၼ်ႈသၢႆတၢင်း ၵပ်းသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇ
မႄးထတ်းဢဝ် သၢႆတၢင်းႁိူဝ်းမိၼ်လႄႈသင်၊ သၢႆတၢင်းလူတ်ႉၵႃးလႄႈသင်၊ သၢႆတၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်းလႄႈသင် ၸၢင်ႈမႃးၸူးထိုင် ဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်း၊ ၸႄႈတိူင်းၸႄႈၵႅင်းသေ၊ လုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်းယဝ်ႉ ၸွမ်းတၢင်းလူတ်ႉၵႃးသေ ၵႂႃႇတီႈ ဝဵင်းၽလၢၼ်း၊ လုၵ်ႉတီႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ ၶိုၼ်းသိုပ်ႇၵႂႃႇလႆႈၸူး ဝဵင်းႁႃးၶႃးယဝ်ႉ။ ၵေႃႈမိူၼ်ၼင်ႇၼၼ် ဢဝ်တင်း သၢႆတၢင်း ႁိူဝ်းမိၼ်၊ လူတ်ႉၵႃး၊ ရူတ်ႉရဵၼ်းသေ မႃးၸူးလႆႈ ဝဵင်းၵၢၼ်ႉၵေႃး၊ ၸႄႈတိူင်းမၵူၺ်း ယဝ်ႉ လုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းၵၢၼ်ႉၵေႃး ၸွမ်းသၢႆတၢင်းလူတ်ႉၵႃးသေၵေႃႈ ၵႂႃႇၽႅဝ်လႆႈ ဝဵင်းႁႃးၶႃးယူႇယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉတီႈ ၵၢင်ၵႅၼ် ၸႄႈမိူင်းၶျၢင်းသေ ဢဝ်သၢႆတၢင်းလူတ်ႉၵႃးသေ ၵႂႃႇၸူးလႆႈ ၽလၢၼ်း၊ တီးတဵင်ႇ၊ တုၼ်းၸၢၼ်ႇ ဢၼ်မီးပွတ်းႁွင်ႇ ၸႄႈမိူင်းၶျၢင်းၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ၵႂႃႇၸူးလႆႈ မတူႇပီႇ၊ ပလႅတ်ႉဝ ၸိူဝ်းမီး ၽၢႆႇၸၢၼ်းၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ၵႂႃႇၸူးလႆႈ ဝဵင်း ထၢၼ်တလၢၼ်၊ ရိၶေႃတႃ ဢၼ်မီးၽၢႆႇတူၵ်းၼၼ်ႉ လႆႈယူႇ။
တီႈၸႄႈမိူင်းၶျၢင်းၼႆႉ မိူဝ်ႈပႆႇထိုင် ပီ 1988 ၼၼ်ႉ ၵၢၼ်ငၢၼ်းတိူၵ်ႈသူင်ႇလိၵ်ႈ မီး ၂၈ ဢၼ်၊ ၵၢၼ်သၢႆလူမ်း ၁၁ ဢၼ်၊ ၽူႈသႂ်ႇ တႄႇလီႇၾူင်းဢဵၵ်ႉၶျဵင်း မီး ၂၄၂ ဢၼ်ၵူၺ်းသေ ဝၢႆးၼႆႉမႃး ၵၢၼ်ငၢၼ်းတိူၵ်ႈသူင်ႇလိၵ်ႈ မီးမႃး ထိုင် ၅၁ ဢၼ်၊ သၢႆလူမ်း ၂၄ ဢၼ် လႄႈ ၵူၼ်းသႂ်ႇ တႄႇလီႇၾူင်းဢဵၵ်ႉၶျဵင်း မီးမႃးထိုင် ၄၄၃၆ ၵေႃႉယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းသေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး ဢၼ်ပဵၼ် သၢႆသိုပ်ႇမႅၵ်ႇၶရူဝ်ႇဝဵပ်ႉ ဢွင်ႈတီႈ ၆ ဢၼ်၊ ဢွင်ႈတီႈ GSM ၁ ဢၼ်၊ ဢွင်ႈတီႈ CDMS သၢမ်ဢၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ၵေႃႇသၢင်ႈမႃးလႆႈသေ ၾူင်း GSM ၁၀၆၃ လုၵ်ႈလႄႈ ၾူင်း CDMA ၃၄၆ လုၵ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ၸႂ်ႉတိုဝ်းမႃးယဝ်ႉ။[2] လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းၵမ်ႈၽွင်းၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၸႂ်ႉ ဢိၼ်ႇတႃႇၼႅတ်ႉၼႆႉ လၢၼ်ႉဢိၼ်ႇတႃႇၼႅတ်ႉၵေႃႈ မီးမႃးမွၵ်ႈ (၁၀) တီႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်
မႄးထတ်းၵူၼ်းၶိူဝ်းၶျၢင်းၵမ်ႉၼမ် တီႈဝဵင်းႁႃးၶၢးၼႆႉ ၵိူဝ်းယမ် ၽႃႇသႃႇၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ပေႃးဝႃႈဝၼ်းဢႃးတိတ်ႉၼႆ ဢမ်ႇႁဵတ်းၵၢၼ်သင်သေ ၼုင်ႈၶူဝ်းလဵင်းမႂ်ႇသေၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ် ၶိုၼ်ႈၵျွင်းၽြႃးၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇယဝ်ႉ။ ၵျွင်းၽြႃးၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇၵေႃႈ မီးဝႆႉတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။
ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး
မႄးထတ်းဢွၼ်ၵၼ်ႁဵၼ်းၵၢၼ် ပၢႆးၽုၵ်ႇသွမ်ႈသေ ပိူင်လူင်မၼ်းတႄႉပဵၼ် တူၼ်ႈၼဵင်ႈယဝ်ႉ။ တီႈႁိမ်းႁွမ်းဝဵင်းႁႃးၶႃးၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်းလွၵ်းတၢင်ႉၶူဝ်လႆသေၵေႃႈ သွမ်ႈၶဝ်ႈယဝ်ႉ။ ဢႃႇလူး၊ ၽၵ်းမီႇ လႄႈ ၽၵ်းယိူဝ်ႈၼၢင်းၶဵဝ်ၸိူဝ်းၼႆ့ၵေႃႈ ဢွၵ်ႇယဝ်ႉ။ တွၼ်ႈတႃႇၶဝ်ႈတဵမ်တွင်ႉတႄႉၵေႃႈ တိုၵ်ႉလႆႈတၢင်ႇဢဝ်ၶဝ်ႈသၢၼ်တီႈ ဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်းယူႇယဝ်ႉ။ တႄႇဢဝ် ပီ 2009-2010 မႃး တီႈလွၵ်းၼႃးတၢင်ႉၶူဝ်လႆၼၼ်ႉ လႅၵ်ႈလၢႆႈသွမ်ႈၶဝ်ႈ ၸိူဝ်ႉၽၼ်းဢွၵ်ႇၼမ်သေ ၼိူင်ႈဢေႇၵ ႁႂ်ႈမၼ်းဢွၵ်ႇ ၄၀ ၼႆ တိုၵ်ႉၶတ်းၸႂ်ဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ တီႈၸႄႈမိူင်းၶျၢင်းၼႆႉ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ ၼဵင်ႈ လႄႈ တူၼ်ႈယၢင်ယူႇယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး ၸိူဝ်းပဵၼ် တူၼ်ႈမၢၵ်ႇတူၼ်ႈတဵင်ႇ ၵိၼ်လႆႈၶၢဝ်းယၢဝ်း ဢၼ်ပဵၼ် မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႈ၊ မၢၵ်ႇၵေႃႈ၊ မၢၵ်ႇၸွၵ်း၊ မၢၵ်ႇၶႆ၊ မၢၵ်ႇဢိတ်ႇ (မၢၵ်ႇသပိတ်ႈ) လႄႈ ၵႃႇၽီႇၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈယဝ်ႉ။[2]
ပေႃးဝႃႈ ၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆၵုၼ် တင်း မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး ဢၼ်မီးၽၢႆႇတူၵ်းၼၼ်ႉ ႁုၼ်ႈမုၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးၼႆ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၵေႃႈ တေၸၢင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်မႃႈယူႇ။ တီႈဝဵင်းႁႃးၶႃးၼႆႉ မီးႁူင်းၵၢၼ်ၸၢၵ်ႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇမၼ်းပႅၵ်ႇယဝ်ႉ။ ႁူင်းငၢၼ်ၵၢၼ်ၸၢၵ်ႈဢွၼ်ႇ သုၼ်ႇတူဝ်လဵဝ်ၵေႃႈ မီးဝႆႉယူႇဢိတ်းဢွတ်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပဵၼ်ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ ၸႄႈမိူင်းသေ မီးႁွင်ႈၵၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈလႄႈ ႁူဝ်ၼပ်ႉၽူႈႁၢပ်ႇၵၢၼ် မီးၼမ်ယဝ်ႉ။ ၶူဝ်းၵုၼ်ႇဢွၵ်ႇပိုၼ်ႉတီႈတႄႉ မီးဝႆႉဢိတ်းဢွတ်းသေ ဢၼ်ပဵၼ်ၶူဝ်းၵုၼ်ၵူၼ်းၸႂ်ႉတိုဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ လႆႈသင်ဢဝ်တီႈ မိူင်းလူင်သေ ၵႃႈၶၼ်ၶူဝ်းၶွင်ၵေႃႈ ပဵၼ်ဢၼ်ယႂ်ႇသုင်ဝႆႉယဝ်ႉ။ ၵႃႈၶၼ်ၵိၼ်ယႅမ်ႉ ပဵၼ်ဢၼ်ၵႃႈယႂ်ႇၶၼ်လူင်ယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၵူၼ်းၶိူဝ်းၶျၢင်းၵမ်ႉၼမ်ၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၶၢႆႉၵႂႃႇယူႇ မိူင်းၼွၵ်ႈသေ ႁဵတ်းၵၢၼ်တီႈ မိူင်းၼွၵ်ႈယဝ်ႉ။ တီႈမုင်ႉႁေႃႁိူၼ်းၼိုင်ႈမုင်ႉ ဢၼ်မီးတီႈႁႃးၶႃးၼႆႉ တီႈဢေႇသုတ်း ၼိုင်ႈၵေႃႉ ဢမ်ႇၼၼ် သွင်ၵေႃႉၼႆႉ တိုၼ်းမီးတီႈ မိူင်းၼွၵ်ႈယဝ်ႉ။
ပၢႆးပႆႇၺႃႇ လႄႈ ပၢႆးယူႇလီ
မႄးထတ်းပၢႆးပႆႇၺႃႇ
မႄးထတ်းတီႈၼႂ်းဝဵင်းႁႃးၶႃးၼၼ်ႉ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင် မီး သီႇႁူင်းႁဵၼ်း၊ ႁူင်းႁဵၼ်ၸၼ်ႉၵၢၼ် မီး ပႅတ်ႇႁူင်းႁဵၼ်းလႄႈ ႁူင်းႁဵၼ်း ၸၼ်ႉငဝ်ႈ မီး ၇၇ ႁူင်းယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး ဢၼ်ပဵၼ် ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင်ၽႄ ႁူင်းၼိုင်ႈလႄႈ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉၵၢင်ၽႄ မီး သၢမ်ႁူင်းယဝ်ႉ။ တီႈတၢင်းၶဝ်ႈ ဝဵင်းႁႃးၶႃးၼၼ်ႉ မီး ႁူင်းႁဵၼ်းပၢႆးသၢႆႊ ၵၢၼ်ၸၢၵ်ႈၵၢၼ်မိုဝ်း လူင်ပွင်ၸိုင်ႈယဝ်ႉ။[2] လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး ၶေႃးလဵၵ်ႉၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇၶျၢင်း ၵေႃႈမီးဝႆႉယဝ်ႉ။
ပၢႆးယူႇလီ
မႄးထတ်းဢၼ်ပဵၼ် ႁွင်ႈလူင် တီႈ ႁူင်းယႃၵူၼ်းမိူင်း တီႈဝဵင်းႁႃးၶႃးၼႆႉ လႆႈတႄႇၵေႃႇသၢင်ႈမႃး မိူဝ်ႈပီငိုၼ်းတွင်း 2004-2005 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁူင်းယႃၼႆႉ ပဵၼ်ႁူင်းယႃလူင် ဢၼ်ၵူႇၶဝ်ႈ 200 ဢၼ်ယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ႁူင်းယႃလူင် ဢၼ်လႆႈပိုင်ႈဢိင်တႄႉတႄႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။[2]
ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း
မႄးထတ်းတီႈဝဵင်းႁႃးၶႃးၼႆႉ မီးပွၵ်ႉၼိူဝ်ဝဵင်း (၆) ပွၵ်ႉသေ ႁူဝ်ႁိူၼ်း မီး မိုၼ်ပၢႆ၊ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း မီး ၂၄,၉၂၆ ၵေႃႉယဝ်ႉ။[1]
ဢွင်ႈတီႈၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်
မႄးထတ်းသၼ်လွႆဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင် တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ ပဵၼ် ၸိၵ်းလွႆရုၼ်ႈ (၇၄၉ဝ ထတ်း) လႄႈ ၸိၵ်းလွႆ ႁၢႆထလၢၼ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝဵင်းႁႃးၶႃးၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈ တိၼ်လွႆရုၼ်းသေ ပေႃးလုၵ်ႉတီႈၸိၵ်းလွႆသေတူၺ်းၼႆ တေလႆႁၼ် ၽၢင်ႈမုင်ႈယဵမ်ႈဝဵင်းႁႃးၶႃး ဢၼ်မီးတီႈ တိၼ်လွႆၼၼ်ႉသေ တေလႆႈႁၼ်ပႃး ၽၢင်မုင်ႈယဵမ်ႈၽိင်ႈတိုၼ်း ၸိူဝ်းပဵၼ် ဝၢၼ်ႈ ဢၼ်မီးႁိမ်းႁွမ်းၼၼ်ႉၼၼ်ႉသေ တေၸၢင်ႈမုင်ႈႁၼ်ပႃး လွၵ်းဝဵင်းၽလၢၼ်း ဢၼ်ၸၢင်ႈမုင်ႈႁၼ်လႆႈ ဝဝ်းဝဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထုင်ႉႁၢႆထလၢၼ်းၶေႃ ဢၼ်မီး ၽၢႆႇတႂ်ႈ ဝဵင်းႁႃးၶႃးၼၼ်ႉ မၢၵ်ႇမႆႉလိူင်ႇၼမ်ယဝ်ႉ။ ပေႃးၶိင်ႇၶၢဝ်း မၢၵ်ႇမႆႉဢွၵ်ႇလိူင်ႇမႃး ၵူၼ်းၼုမ်ႇတီႈဝဵင်းၼႆႉ မီးၽိင်ႈထုင်း ဢွၼ်ၵၼ်ၵႂႃႇပိတ်းမၢၵ်ႇမႆႉမၢၵ်ႇတွၵ်ႇ မူၼ်ႈမူၼ်ႈသိူဝ်းသိူဝ်းယဝ်ႉ။
ပွႆး
မႄးထတ်းတီႈၸႄႈဝဵင်းႁႃးၶႃးၼႆႉ ပွႆးၽိင်ႈထုင်း ဢၼ်ၸတ်းႁဵတ်းမႃးတႃႇသေၼႆႉ ပွႆးထေႃႇ လႄႈ ပွႆးလူင်ႉလႃ ၼႆယဝ်ႉ။ ပွႆးလူင်ႉလႃၼႆႉ ၸတ်းႁဵတ်းမွၵ်ႈလိူၼ်မေႇ မိူဝ်ႈၽူၼ်ပႆႇတူၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပွႆးထေႃတႄႉ ဢိင်လူၺ်ႈ လႆႈၼမ်ႉတဝ်ႈၶဝ်ႈမၢၵ်ႇလိူင်ႇမၢၵ်ႇလီလႄႈ ပဵၼ်ပွႆး ဢၼ်ႁဵတ်းတီႈမၢႆတွင်းမူၼ်ႈသိူဝ်းယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ပိတ်းပၢတ်ႇၼမ်ႉတဝ်ႈၶဝ်ႈမၢၵ်ႇယဝ်ႉ ၵႆႉဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်းၼႂ်း လိူၼ် ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇပႃႇ၊ တီႇသႅမ်ႇပႃႇၼႆႉယဝ်ႉ။ ပၢင်ပွႆးၼၼ်ႉ ႁဵတ်းတႃႇသၢမ်ဝၼ်းသေ ၼႂ်းၶၢဝ်းပွႆးၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် ပူႇၸေႃႇၵိူဝ်းယမ် ၸိူဝ်းပဵၼ် ပေႃႈမႄးပူႇၼၢႆး ဢၼ်သဵင်ႈၵၢမ်ႇၵႂႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေ ပွႆးၸိူဝ်းၼၼ်ႉဢၼ်ဢမ်ႇၵႃး မီးပႃး ပွႆးပူၺ် လႄႈ ပွႆးၶွင်ၵျွႆး ဢၼ်ၵူၼ်းမၢၵ်ႈမီးၶဝ် ၵႆႉႁဵတ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပႅင်ႈၼင်ႇဢဵၼ်ႁႅင်း ၵူၼ်းႁဵတ်းပွႆးၼၼ်ႉသေ ႁႅမ်တူဝ်သဝ်းသေၵေႃႈ လဵင်ႉလူၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၸဝ်ႈၵဝ်ႇသေဢမ်ႇၵႃး ၽိတ်ႈမွၵ်ႇပႃး ၵူၼ်းတၢင်ႇဝၢၼ်ႈသေၵေႃႈ လဵင်ႉလူသေ ပဵၼ်ပွႆး ဢၼ်ဢဝ်ၵုင်ႇမုၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။