မၢၵ်ႇၸွၵ်း
မၢၵ်ႇၸွၵ်း
မႄးထတ်းမၢၵ်ႇၸွၵ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၸၢဝ်းၸိူဝ်ႉမၢၵ်ႇ ဢၼ်ဢွၵ်ႇပၼ် ၼမ်ႉသူမ်ႈ citrus ဢၼ်မီး ဢၢႆသႅဝ်ႁွမ်ႁိုၼ်း၊ ဢၼ်မွၵ်ႇမႃးယဝ်ႉသေ ၸင်ႇတေပဵၼ်မႃးမၢၵ်ႇမၼ်း။[1] မၢၵ်ႇၸွၵ်းၼႆႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ၿီႇၸီႇ 314 ၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ် ၼႂ်းပိုၼ်းၶႄႇၶဝ် တႅမ်ႈမၢႆလွင်ႈမၼ်းဝႆႉ။[2] ထိုင်မႃး 1987 ၼၼ်ႉ ၼႂ်းၵႃႈတူၼ်ႈတင်းလူင် တူၼ်ႈမၢၵ်ႇၸွၵ်းၼႆႉ ပဵၼ်မႃး တူၼ်ႈဢၼ် ၽုၵ်ႇၼမ်သေပိူၼ်ႈ ၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇ။ တူၼ်ႈမၢၵ်ႇၸွၵ်းၼႆႉ ၽုၵ်ႇဢွၵ်ႇလႆႈ တမ်ႈတီႈ ၼိူဝ်လွႆ ဢၼ်သုင်သေ ၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ 1500 ၶိုၼ်ႈၼိူဝ် [3] ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ဢွၼ်ၵၼ် ႁူႉႁၼ်လွင်ႈလီၸႂ်ႉတိုဝ်း ၼမ်ႉဝၢၼ်ၼမ်ႉၸဵမ်း မၢၵ်ႇၸွၵ်းလႄႈ လွင်ႈပိူၵ်ႇႁွမ်မၢၵ်ႇၸွၵ်းသေ ၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇ ၸေႈတွၼ်ႈ ၸိူဝ်းဢၼ်မႆႈ တႄႇဢဝ် ပွတ်းႁွင်ႇ ပွင်ႇႁွတ်ႈထိုင်ပွတ်းၸၢၼ်း ဢွၼ်ၵၼ်ၽုၵ်ႇ တူၼ်ႈမၢၵ်ႇၸွၵ်း တင်းၼမ်တင်းလၢႆ။ [4]ၼႂ်းပီ 2012 ၼႆႉ လွင်ႈႁဵတ်းၼမ်ႉသူမ်ႈၼမ်ႉဝၢၼ် တင်းၵမ်ႇၽႃႇၼၼ်ႉ ၼမ်ႉမၢၵ်ႇၸွၵ်းၼႆႉ ဢဝ်ဢွၵ်ႇပၼ်လႆႈ 70% ၼႆယဝ်ႉ။ [5]
တီႈၽုၵ်ႇသွမ်ႈ
မႄးထတ်းၼႂ်းပီ 2013 မၢၵ်ႇၸွၵ်းၼႆႉ ၽုၵ်ႇဢွၵ်ႇၵႂၢင်ႈၶႂၢင်မႃးတႄႉတႄႉသေ ပဵၼ်ၵုၼ်ႇၶၢႆဢွၵ်ႇ 71.4 လၢၼ်ႉတၢၼ်ႇ၊ ဢၼ်ၽုၵ်ႇၼမ်သေပိူၼ်ႈ ပဵၼ်ၸိူဝ်း မိူင်းပရႃႇၸီး၊ မိူင်းဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ တီႈၾလေႃႇရီႇတႃႇ ဢိၵ်ႇ ၶႃႇလီႇၾူဝ်းၼီးယႃးယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵုၼ်ဢေးသျႃးၵေႃႈ မိူင်းတင်းၼမ် ၽုၵ်ႇသွမ်ႈယူႇ။ တီႈၼႂ်းမိူင်းတႆးႁဝ်းတႄႉ မၢၵ်ႇၸွၵ်းဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇပဵၼ် ဢၼ်ၽုၵ်ႇတီႈ သီႇပေႃႉ (သၢပ်ႇၼမ်ႉတူႈ)၊ ႁမ်းငၢႆး (ၵျေးသီး)၊ ႁၢႆးပႃ (မိူင်းသူႈ)၊ ၸလၢၼ်း (မိူင်းယႆ)ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်မၢၵ်ႇဢၼ် ၵူၼ်းမိူင်းတႆး ႁူႉႁၼ်ၼမ်ယဝ်ႉ။
လွင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်း
မႄးထတ်းမၢၵ်ႇၸွၵ်းတႄႉၵေႃႈ ယွၼ်ႉမၼ်းပဵၼ်မၢၵ်ႇမႆႉ ဢၼ်ၵိၼ်လႆႈၵမ်းလဵဝ်လႄႈ သင်ၸိူဝ်ႉဝႃႈ မၼ်းသုၵ်းလိူင်မႃးၼႆ ၵွၵ်းပိူၵ်ႇမၼ်းသေၵေႃႈ ၵိၼ်ယူႇလႆႈ။ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ မိပ်ႇဢဝ်ၼမ်ႉမၼ်းသေၵေႃႈ ႁဵတ်းၼမ်ႉၵတ်းၼမ်ႉဝၢၼ်ၵေႃႈလႆႈ။ မၢင်ၸိူဝ်းသမ်ႉ ဢဝ်ပိူၵ်ႇမၼ်းသေ ယႅၼ်ႈၵိူဝ်ဝၢၼ်သေၵေႃႈ ႁဵတ်းတၢင်းၵိၼ်ယွႆႈၵေႃႈမီး၊ မၢင်ၸိူဝ်းသမ်ႉ ဢဝ်ပိူၵ်ႇမၼ်းတၢၵ်ႇႁႅင်ႈႁႅင်ႈသေၵေႃႈ ဢဝ်ၸုၼ်းယုင်းၵေႃႈ မီးယဝ်ႉ။
မၢၵ်ႇၸွၵ်း ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ
မႄးထတ်း- ↑ "Citrus ×sinensis (L.) Osbeck (pro sp.) (maxima × reticulata) sweet orange". Plants.USDA.gov.
- ↑ The draft genome of sweet orange (Citrus sinensis)". Nature Genetics 45: 59–66. doi:10.1038/ng.2472
- ↑ Morton, J., Fruits of Warm Climates (1987) Miami, FL, pp. 134–142.
- ↑ Citrus sinensis information from NPGS/GRIN
- ↑ Organisms. Citrus Genome Database https://web.archive.org/web/20120824011802/http://www.citrusgenomedb.org/organisms