ၵၢတ်ႇသႃ၊ ဝဵင်း
ဝဵင်းၵၢတ်ႇသႃ (မၢၼ်ႈ: ကသာမြို့ ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Katha ; Shan pronunciation: [Kaatsaa]) ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ၸႄႈဝဵင်းၵၢတ်ႇသႃ၊ ၸႄႈတွၼ်ႈၵၢတ်ႇသႃ၊ ၸႄႈတိူင်းၸႄႈၵႅင်း၊ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇယဝ်ႉ။ ဝဵင်းၵၢတ်ႇသႃဢၼ်မီးဝႆႉ တီႈၼိူဝ်ၽင်ႇၽၢႆႇတူၵ်း ၼမ်ႉၵဵဝ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ် ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈတွၼ်ႈယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ဝဵင်းတႃႈႁိူဝ်းသေ ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်တၢင်းလူတ်ႉလဵၼ်း၊ တၢင်းလူတ်ႉၵႃး မႃးႁူပ်ႉၵၼ်ယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉတႃႈႁိူဝ်းမိၼ်သေတႃႉ ဢမ်ႇပေႃးမီးႁိူဝ်းမိၼ်လူင်းမၢၼ်ႇ။ ဢၼ်ပဵၼ် သဵၼ်ႈတၢင်းလူတ်ႉလဵၼ်း ၵၢတ်ႇသႃ-မၢၼ်ႈမွၵ်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁဵတ်းဝႆႉယဝ်ႉ။
| ဝဵင်းၵၢတ်ႇသႃ | |
|---|---|
| ဝဵင်း | |
 | |
  ဝဵင်းၵၢတ်ႇသႃ | |
| ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 24°10′47″N 96°19′17″E / 24.1797359°N 96.3214946°Eၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 24°10′47″N 96°19′17″E / 24.1797359°N 96.3214946°E | |
| မိူင်း |
 မျၢၼ်ႇမႃႇ |
| ၸႄႈတိူင်း |
 ၸႄႈၵႅင်း |
| ၸႄႈတွၼ်ႈ | ၸႄႈတွၼ်ႈၵၢတ်ႇသႃ |
| ၸႄႈဝဵင်း | ၸႄႈဝဵင်းၵၢတ်ႇသႃ |
| ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ် | MST (UTC+6.30) |
ဢွင်ႈတီႈ
မႄးထတ်းဝဵင်းၵၢတ်ႇသႃၼႆႉ မီးဝႆႉ ၽၢႆႇႁွင်ႇ ဝဵင်းတႃႈလိူဝ်ႇသေ ပေႃးၵႂႃႇၸွမ်းတၢင်းလူတ်ႉလဵၼ်းၼႆႉ ႁိုင်ၶၢဝ်းတၢင်း 12 ၸူဝ်ႈမူင်းယဝ်ႉ။ လႆႈလုၵ်ႉတီႈ ၼပႃး ဢၼ်ပဵၼ်ဝဵင်းတၢင်းလူတ်ႉလဵၼ်းႁူပ်ႉၵၼ် ဢၼ်မီးၽၢႆႇတူၵ်း ဝဵင်းၵၢတ်ႇသႃၼၼ်ႉသေ ၶီႇၵႂႃႇယဝ်ႉ။ တီးၽၢႆႇဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ မီးတၢင်းလူတ်ႉလဵၼ်းၽေ ဢၼ်လုၵ်ႉတီႈ ၼပႃး ၵႂႃႇၸူး ၵၢတ်ႇသႃၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸၢင်ႈဢဝ် ႁိူဝ်းသၢင်းၽေႃးသေ ၵႂႃႇၸူးလႆႈ ၵၢတ်ႇသႃယဝ်ႉ။ ႁိူဝ်းသၢင်းၽေႃးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီး ဝဵင်းမၢၼ်ႈမေႃႇ ၽၢႆႇၼိူဝ်ၼမ်ႉသေ ၸွမ်းသၢႆတၢင်း ၼမ်ႉၵဵဝ်သေ လွင်ႈလူင်းထိုင်ၸူး ဝဵင်းတႃႈလိူဝ်ႇယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ် ပၢတ်ႉၸ်ၵႃး ဢၼ်လဵၼ်ႈ တႃႈလိူဝ်ႇ ၵၢတ်ႇသႃၵမ်းသိုဝ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ မီးဝႆႉယဝ်ႉ။
ၾိင်ႈၾႃႉ
မႄးထတ်းဝဵင်းၵၢတ်ႇသႃၼႆႉ မီးၾိင်ႈၾႃႉပွတ်းမႆႈ (tropical savanna climate)ယဝ်ႉ။ တၢင်ႉလူမ်းမႆႈ တႃႇတင်းပီၼႆႉ မီးဝႆႉ လုၵ်ႉဢဝ် ဢုၼ်ႇ တေႃႇ မႆႈ ယဝ်ႉ။ တႄႇဢဝ် လိူၼ်တီႇသႅမ်ႇပႃႇ တေႃႇ လိူၼ်ၾႅပ်ႇဝႃႇရီႇၼႆႉ ပဵၼ်ၶၢဝ်းၵတ်း ဢၼ်တေႃႉတႄႉၵတ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉ ၾိင်ႈၾႃႉဢၼ်ၵတ်းႁႅင်ႈႁွင်ႈ (ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇပႃႇ တေႃႇ လိူၼ်မၢတ်ႉၶျ်)သေ ဢၼ်ပဵၼ် ၾိင်ႈၾႃႉ မႆႈဢုၼ်ႇမိုၵ်းယမ်း (ဢေႇပရႄႇ တေႃႇ လိူၼ်ဢွၵ်ႇထူဝ်ႇပႃႇ) ၵေႃႈမီးဝႆႉယဝ်ႉ။
ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး
မႄးထတ်းဝဵင်းၵၢတ်ႇသႃၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ႁင်း ၸႄႈတွၼ်ႈၵၢတ်ႇသႃသေ ၸႄႈဝဵင်းဢၼ်ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ မီးသွင်ၸႄႈဝဵင်းယဝ်ႉ။ တီႈၵၢတ်ႇသႃၼႆႉ မီးဝႆႉ လုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈတင်းၼမ်သေ ၵူၼ်းၸိူဝ်းယူႇသဝ်းမႃးႁူဝ်တီးမၼ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းၵူႈတီႈတီႈ ၼႂ်းမိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼႆႉသေ ၼႂ်းၵႃႈၶဝ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၵမ်ႉၼမ်တႄႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းမီးပိုၼ်း ဢၼ်ယၢမ်ႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်ပုၼ်ႈၽွင်း ပဵၼ် ၽူႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်မိူင်း မႃးၵႃႈတီႈ ထၢၼ်ႈၽွင်းလူင်သေဢၼ်ဢၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵၢၼ်ငၢၼ်းပိူင်လူင် တီႈဝဵင်းၵၢတ်ႇသႃၼႆႉ ပဵၼ် ၵၢၼ်ငၢၼ်းပႃ လႄႈ ၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ ထူဝ်ႇလႅင်ၵမ်ႇယဝ်ႉ။ တီႈဝဵင်းၵၢတ်ႇသႃၼႆႉ လွင်ႈၽုၵ်ႇသွမ်ႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၶဝ်ႈ ႁၢမ်ႉဢေႇသေ လွင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းလႄႈ လႆႈပိုင်ဢိင်ၼိူဝ် လွင်ႈဢဝ် ၶဝ်ႈ ဢၼ်လုၵ်ႉမႃးတီႈ ၸႄႈဝဵင်း ဢၢင်းတေႃႇ၊ ၵေႃလၢင်း ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ဢွင်ႈတီႈလွၵ်းၸိူင်း တီႈၼႂ်းပပ်ႉၸိူင်း Burmese Days ႁင်း George Orwell
မႄးထတ်းဝဵင်းၵၢတ်ႇသႃၼႆႉ တီႈတူင်ႇဝူင်းလိၵ်ႈလၢႆးၼၼ်ႉ ၵူၼ်းႁူႉၼမ်ႉဝႃႈ ပဵၼ်ဝဵင်းၵျွၵ်ႉတတႃး ဢၼ်လႆႈဝူၼ်ႉၽၢမ်း ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်ၶဝ်ႈပႃးပဵၼ် ဝဵင်း တီႈၼႂ်းလွၵ်းၸိူင်း ပပ်ႉၸိူင်း Burmese Days (1934) ဢၼ်ပဵၼ် ၸိူင်းဢွၼ်တၢင်းသုတ်းႁင်း George Orwell ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တူဝ်ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ Orwell ၼႆႉ မၼ်းယၢမ်ႈႁၢပ်ႇၵၢၼ် ၽၢႆႇတႂ်ႈမိုဝ်းတပ်ႉပလိၵ်ႈဢႅၼ်ႇၽႃႇရႃႇဢိၼ်ႇတိယ တီႈ ဝဵင်းၵၢတ်ႇသႃ မိူဝ်ႈ 1926-27 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပရိတ်ႉတိတ်ႉၶလၢပ်ႉ (ယၢမ်းလဵဝ် ပဵၼ်တႅၼ်းၼတ်ႉၶလၢပ်ႉ)၊ ႁူင်းပလိၵ်ႈ လႄႈ ၶွၵ်ႈ တီႈ ဢၼ်တႅမ်ႈပႃးဝႆႉၼႂ်း ပပ်ႉၸိူင်းၼၼ်ႉ တိုၵ်ႉဢႅဝ်ႇလႄႇတူၺ်းလႆႈယူႇ တေႃႇထိုင် ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။ ၵပ်းၵၢႆႇလွင်ႈၼႆႉသေ ၸၢင်ႈလူတူၺ်းလႆႈ တီႈၵႂၢင်ႈမၼ်း တီႈ "Finding George Orwell in Burma" ႁင်း Emma Larkin ၼၼ်ႉယူႇ။ ၵၢတ်ႇသႃၼႆႉ မၼ်းၵပ်းၵၢႆႇၵၼ်တင်း ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈမၢၼ်ႈ သူၺ်ႇဢုတွင်း၊ တေႃႇတႃႇသူၺ်ႇ၊ တဵၵ်ႉပၢၼ်ႇမူးတိၼ်ႇ လႄႈ ၵျေႃႇၺဵင်း ဢၼ်ပဵၼ် ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် AFPFL တီႈ Stable faction ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။