ဢၼ်း၊ ဝဵင်း
ဝဵင်းဢၼ်း (မၢၼ်ႈ: အမ်းမြို့ ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Ann) ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ၸႄႈဝဵင်းဢၼ်း၊ ၸႄႈတွၼ်ႈၵျွၵ်ႉၽျူႇ၊ ၸႄႈမိူင်းရၶႅင်ႇ၊ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁူမ်ႈဝႃႈ မီးဝႆႉတီႈ ၸႄႈမိူင်းရၶႅင်ႇသေတႃႉ ဢိင်လူၺ်ႈ သဵၼ်ႈတၢင်းၵႄႈလွႆဢၼ်းသေ တိူဝ်းမီးလွင်ႈတၢင်းၵပ်းသိုပ်တင်း ၸႄႈတွၼ်ႈ ၸႄႈဝဵင်း ၽၢႆႇမိူင်းလူင်ယဝ်ႉ။ ပေႃးလုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းၸိတ်ႉတူၺ်ႇ ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ ၸႄႈမိူင်းရၶႅင်ႇသေ ဢဝ်သၢင်းၽေႃးသေၼႆ ၶၢဝ်းတၢင်းႁိုင် သွင်ၶိုၼ်းသၢမ်းဝၼ်းယဝ်ႉ။ ပေႃးလုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းၵျွၵ်ႉၽျူႇသေ ဢဝ်ႁိူဝ်းၵႂႃႇၼႆ ႁိုင်ၶၢဝ်းတၢင်းၼိုင်ႈဝၼ်းယဝ်ႉ။ တေႃႈ ယင်းဢမ်ႇၽႅဝ်ဝဵင်းဢၼ်းၵမ်းလဵဝ်။ ၸၶၢၼ်းမေႃႇ ဢၼ်ၵႆယၢၼ်တင်း ဝဵင်းဢၼ်း 12 လၵ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ် တႃႈႁိူဝ်းတႃႇ ဝဵင်းဢၼ်းယဝ်ႉ။ ပေႃးလုၵ်ႉတီႈ ၸၶၢၼ်းမေႃႇ ၵႂႃႇၸွမ်းၶၢဝ်းတၢင်းပႆတိၼ်ၼႆ တၵ်းၽႂ်းသေ ဢဝ်ႁိူဝ်းၵႂႃႇၸွမ်း သၢႆတၢင်းၼမ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
| ဝဵင်းဢၼ်း | |
|---|---|
| ဝဵင်း | |
  ဝဵင်းဢၼ်း | |
| ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 19°47′43″N 94°02′52″E / 19.795368°N 94.047913°Eၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 19°47′43″N 94°02′52″E / 19.795368°N 94.047913°E | |
| မိူင်း |
 မျၢၼ်ႇမႃႇ |
| ၸႄႈမိူင်း |
 ရၶႅင်ႇ |
| ၸႄႈတွၼ်ႈ | ၸႄႈတွၼ်ႈၵျွၵ်ႉၽျူႇ |
| ၸႄႈဝဵင်း | ၸႄႈဝဵင်းဢၼ်း[1] |
| ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ် | လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းမျၢၼ်ႇမႃႇ (UTC+6.30) |
ပထဝီႇ
မႄးထတ်းဝဵင်းဢၼ်းၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈၼိူဝ် ႁွင်ႈဢၼ်းယဝ်ႉ။ ႁွင်ႈဢၼ်းၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈ လွႆဢၼ်း ဢၼ်ပဵၼ် လွႆပႅၼ်ႁင်း သၼ်လွႆရၶႅင်ႇသေ လႆလူင်း ၽၢႆၸၢင်း တေႃႇ ၽၢႆႇႁွင်ႇယဝ်ႉ။ ဝဵင်းၼႆႉလႆႈ တႄႇဝႆႉ ၽၢႆႇပုၼ်ႉ ၽၢႆႇၼႆႉႁွင်ႈလႄႈ လႆႈၸႅၵ်ႇဝႆႉ ဝၢၼ်ႈၽၢႆႇၼိူဝ်၊ ဝၢၼ်ႈၽၢႆႇတႂ်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။ ဝၢၼ်ႈၽၢႆႇၼိူဝ်ၼႆႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ဝၢၼ်ႈၽၢႆႇၸၢၼ်းသေ ဝၢၼ်ႈၽၢႆႇတႂ်ႈၼႆႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ဝၢၼ်ႈၽၢႆႇႁွင်ႇယဝ်ႉ။ ၼႃႈယၢဝ်းဝဵင်းၼႆႉ မီးမွၵ်ႈ ႁူင်းၽႃႇလူင်ႇသေ ၼႃႈပွတ်းၼႆႉ မီးမွၵ်ႈ သွင်ၽႃႇလူင်ႇၼႆႉယဝ်ႉ။ တီႈၼိူဝ်ဝဵင်းၼႆႉ မီးဝႆႉ လူင်ႁိူၼ်း မွၵ်ႈ 1300 ၼႆႉသေ လႆႈလၢမ်းတူၺ်းဝႃႈ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း တေမီးမွၵ်ႈ 7000 ၼႆႉယဝ်ႉ။ ဝၢၼ်ႈၽၢႆႇၸၢၼ်းၼၼ်ႉ လႆႈၸႅၵ်ႇဝႆႉ ပွတ်းဢွၵ်ႇ၊ ပွတ်းၵၢင်၊ ပွတ်းတူၵ်းၼႆသေ ဢၼ်ပဵၼ် ယူင်ႉသၢင်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸိူဝ်းပဵၼ် ႁွင်ႈၵၢၼ်လုမ်းၽၢႆႇၽွင်းငမ်းၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ၊ ဢွင်ႈပလိၵ်ႈ၊ တိူၵ်ႈသူင်ႇလိၵ်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉ မီးဝႆႉ တီးဝၢၼ်ႈၽၢႆႇၸၢၼ်းယဝ်ႉ။ တီႈဝၢၼ်ႈၽၢႆႇၼိူဝ်တႄႉ ဢမ်ႇမီးဝႆႉႁင်းၶေႃ။ ၵူၺ်းမီး ၵူၼ်းတဵင်ႇပၢၼ်ႉၶၢႆႇၵၢတ်ႇၵူၺ်း။
ၸႄႈဝဵင်းဢၼ်းၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈ ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းဢွၵ်ႇ ၸႄႈတွၼ်ႈၵျွၵ်ႉၽျူႇသေ တူၵ်းၽၢႆႇၼႂ်းၵွင်းလိၼ်ယဝ်ႉ။ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင် ႁင်း ၸႄႈဝဵင်းပတ်ႉပိုၼ်ႉၼႆႉ မီးယူႇ 2542 လွၵ်းလၵ်းသေ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ 54 ဢိူင်ႇယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈ သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ပီ 1973 သေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းတီႈၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ မီးဝႆႉ 60,632 ၵေႃႉယဝ်ႉ။
ၾိင်ႈၾႃႉ
မႄးထတ်းဝဵင်းဢၼ်း တင်းသီႇၼႃႈသီႇၽၢႆႇၼႆႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵွင်းလွႆ လွႆပႅၼ် လွမ်ႉဝႆႉသေ တီႈၼိူဝ် ၵွင်းလွႆ လွႆပႅၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပႃႇမႆႉပႃႇထိူၼ်ႇ ႁူမ်ႇဝႆႉသေ မီးဝႆႉ မိုၵ်းမိုၵ်းယမ်းယမ်းလႄႈ ပဵၼ်ဢၼ်မုင်ႈသႃႇဝႆႉယဝ်ႉ။ ဢွင်ႈတီႈဝဵင်းၼႆႉ ႁူမ်ႈဝႃႈ ဢမ်ႇပေႃးၵႆယၢၼ်တင်း ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇသေတႃႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈတူၵ်းဝႆႉ ၽၢႆႇၵွင်းသုင်သေ လွႆလွမ်ႉဝႆႉလႄႈ ပေႃးထိုင်ၶၢဝ်းၵတ်းမႃး ၵတ်းဝႆႉတၢၼ်ႇတၢၼ်ႇသေ ပေႃးၶၢဝ်းမႆႉမႃးၵေႃႈ မႆႉဝႆႉယဝ်ႉ။ ပေႃးၶၢဝ်းၽူၼ်မႃးၵေႃႈ ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်ၽူၼ်ၼမ်ဝႆႉယဝ်ႉ။
ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး
မႄးထတ်းၸႄႈဝဵင်းဢၼ်းၼႆႉ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း ပဵၼ်တီႈ ဢၼ်ၶဝ်ႈသၢၼ်ဢွၵ်ႇၼမ်သေပိူၼ်ႈ တီႈၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈၵျွၵ်ႉၽျူႇယဝ်ႉ။ ၵူၼ်ႇသိၼ်ပိူင်လူင်တႄႉ ပဵၼ်ငႃးယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ပႃႇမႆႉပႃႇထိူၼ်ႇ ၼမ်လႄႈ မႆႉၵေႃႈ ဢွၵ်ႇယဝ်ႉ။ ၶူဝ်းၵုၼ်ႇတၢင်ႇၸိူဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ် မႆႈယႃႈ၊ မၢၵ်ႇၽိတ်ႉ၊ ၵိူဝ်၊ ပႃၼဝ်ႈ၊ ပႃႁႅင် ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။
သဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်း လႄႈ ၵၢၼ်တေႃႉသူင်ႇ
မႄးထတ်းတီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ ၵွင်းလွႆလိူင်ႇၼမ်လႄႈ သဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်း လႄႈ လွင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇ ပဵၼ်ဢၼ်တူၵ်းတႅမ်ႇဝႆႉ။ တီႈႁွင်ႈဢၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ယႃႇဝႃႈ ႁိူဝ်းသၢင်းၽေႃးလူင်လၢင် တေၵႂႃႇမႃးလႆႈ တေႃႈ ႁိူဝ်းလူင်ၵူၺ်း ယင်းဢမ်ႇၸၢင်ႈၵႂႃႇမႃးလႆႈလီ။ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉလႄႈ တွၼ်ႈတႃႇ လွင်ႈၵႃႉၶၢႆၼႂ်းၸႄႈဝဵင်း လႄႈ တွၼ်ႈတႃႇၵႂႃႇမႃးၼႆႉ လႆႈပိုင်ႈဢိင် ဝူဝ်း၊ မႃႉလႃးၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ တင်းၸႄႈဝဵင်းတၢင်ႇၸိူဝ်း ၸိူဝ်းမီးတီႈၼႂ်း ၸႄႈမိူင်းရၶႅင်ႇၼၼ်ႉတႄႉၵေႃႈ ဢဝ်သၢႆတၢင်းၼမ်ႉသေ မီးလွင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇယူႇ။ မိူဝ်ႈၽၢႆႇၼိူဝ်ၼၼ်ႉ လႆႈလၢတ်ႈမႃးဝႃႈ ၸႄႈဝဵင်းဢၼ်းၼႆႉ မီးလွင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇ တင်း မိူင်းလူင်ၵမ်ႉၼမ် ၼႆယဝ်ႉ။ သဵၼ်ႈတၢင်းၵႄႈလွႆဢၼ်းၼႆႉ ပဵꧣ်ၽၵ်းတူၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ တွၼ်ႈတႃႇ ၵပ်းသိုပ်ႇတင်း မိူင်းလူင်ယဝ်ႉ။ လတ်းဢဝ် သဵၼ်ႈတၢင်းၵႄႈလွႆၼၼ်ႉသေ လႆႈႁဵတ်းတၢင်းလူတ်ႉၵႃး ဝဵင်းဢၼ်း တင်း ဝဵင်းမိၼ်းပူး မႃးသေ ယဝ်ႉတူဝ်ႈ မိူဝ်ႈပီ 1964 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် သဵၼ်ႈတၢင်းလူတ်ႉၵႃးဢၼ်ၼၼ်ႉ လုၵ်ႉဢဝ် ၽၢႆႇတၢင်းၸႄႈဝဵင်းဢၼ်းသေ ႁဵတ်းမႃး 34 လၵ်းလႄႈ လုၵ်ႉဢဝ်ၽၢႆႇတၢင်း မိၼ်းပူးသေ ႁဵတ်းမႃး 52 လၵ်းယဝ်ႉ။ ၸႄႈဝဵင်းဢၼ်းၼႆႉ ဢမ်ႇၵႃးၸႄႈဝဵင်းမိၼ်းပူးၵူၺ်း၊ လုၵ်ႉတီႈ လႅတ်ႉပၢၼ်ႇၵႃးသေ မီးတၢင်းၵပ်းသိုပ်ႇတင်း ဝဵင်းတယႅတ်ႉလႄႈသင်၊ သေႃး၊ ယေႃး၊ ၸႄႈဝဵင်းလွင်းသျေႇၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မီးတင်းၵပ်းသိုပ်ႇယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵိူဝ်၊ ပႃၼဝ်ႈ၊ ငႃး၊ မၢၵ်ႇၽိတ်ႉ၊ ပႃႈႁႅင်ႈ ၵႃႈတီႈ ဝဵင်းဢၼ်းၼႆႉ လုၵ်ႉဢဝ်တီႈ ဝဵင်းပၶူၵ်ႉၵူႇသေ တၢင်ႇၶၢႆၸူး မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇပွတ်းၼိူဝ်သေ လုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းၸိူဝ်းမီးတီႈ ပွတ်းၼိူဝ်မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇသေ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၼမ်ႉထၢၼ်၊ ၽၵ်းမီႇ၊ သႃးၸေး၊ ပွတ်းသၼၢတ်ႈၶႃး ၸိူဝ်းၼႆႉ ဢဝ်တင်း ဝူဝ်းသေ မႃႉလႃးသေ ဢဝ်တင်းၵူၼ်းတဵင်ႇသေၵေႃႈ တေႃႉဢဝ်သေ ၵႃႉၵႃႉၶၢႆၶၢႆယဝ်ႉ။
လွင်ႈယူႇသဝ်းၵူၼ်း
မႄးထတ်းပိုၼ်းလင် ၵူၼ်းဝဵင်းဢၼ်းၼႆႉ ၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၼႆႉ ၽွင်းမိူဝ်ႈဢင်းၵိတ်ႉၶဝ် သိမ်းဢဝ် မိူင်းမၢၼ်ႈပွတ်းၼိူဝ်ယဝ်ႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် တီႈ ဝဵင်းတႃႈလိူဝ်ႇ လႄႈ ႁိမ်းႁွမ်းၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် ပၢႆႈဢွၵ်ႇမႃးလႄႈ လႆႈဝႃႈ ပဵၼ် ၸၢဝ်းၵူၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ဢွၼ်ၵၼ် လၢတ်ႈၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈသေၵေႃႈ လႆႈႁၼ် သိုပ်ႇပႂ်ႉထိင်းၾိင်ႈငႄႈမၢၼ်ႈမႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢၼ်ႈၽၢႆႇတႂ်ႈၼႆႉ ဢဝ်တင်း ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ ၵႂၢမ်းရၶႅင်ႇလၢတ်ႈလေႃးၵၼ်ယဝ်ႉ။
တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းဢၼ်း ဢၼ်ပဵၼ်လွင်ႈ ထိင်းသိမ်းၽိင်ႈထုင်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ႁၢၼ်ႉတေႃႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢၼ်လီယွင်ႈဢၢမ်းတႄႉတႄႉ။ ပေႃးၽႅဝ်ႁွတ်ႈထိုင်ၶၢဝ်းသွၼ်းၼမ်ႉသၢင်းၵျၢၼ်ႇမႃး ၵူၼ်းၼုမ်ႇလုၵ်ႈဢွၼ်ၶဝ်ၼႆႉ ၵႂႃႇႁွတ်ႈထိုင်တီႈ ႁိူၼ်းၵူၼ်းထဝ်ႈ ၸိူဝ်းမိုတ်ႈၵိုဝ်းၸမ်ၸႂ်ၵၼ်သေ ဢဝ်တင်းၼမ်ႉ တီႈႁိမ်းႁွမ်းၼၼ်ႉသေ ထႅမ်သႂ်ႇပၼ် ၼႂ်းဢုမ်ၼႂ်းမေႃႈသေ ၵၼ်ႇတေႃးၼမ်ႉၼႆႉ ပဵၼ်ၽိင်ႈထုင်းၶဝ် ဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။
လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး မီးဝႆႉ ၽိင်ႈထုင်းထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈ။ ႁိူၼ်းၸိူဝ်းမီးၼႂ်း ဝၢၼ်ႈၼႆႉ ပၼ်ႇပုတ်ႈၵၼ် ဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း တႃႇၵၢပ်ႈသွမ်းၼႂ် သွမ်းဝၼ်း ၸဝ်ႈသင်ႇၶႃႇ ၸိူဝ်းမီးတီႈ ၵျွင်းမုၼ်ၸဝ်ႈ ၵူႈဝၢၼ်ႈဝၢၼ်ႈ ဢၼ်မီးတီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဢဝ် ၸွမ်ပိဝ် ပၵ်းဝႆႉ တီႈႁိမ်းႁိူၼ်း ဢၼ်တူၵ်းလႄႉသွမ်းၼၼ်ႉလႄႈ ႁူႉလႆႈဝႃႈ ႁိူၼ်းလႂ် တူၵ်းပုၼ်ႈၽွၼ်းၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸွမ်ပိဝ်ၼၼ်ႉ ၶပ်ႉၸွမ်းႁိူၼ်းသေၵေႃႈ ဝၼ်းၼိုင်ႈယဝ်ႉဝၼ်းၼိုင်ႈ လႅၵ်ႈလၢႆႈပၵ်းၵႂႃႇလႄႈ ယွၼ်ႉလႆႈႁူႉဝႆႉ ဝၼ်းဢၼ်တေလႃးလေႉလႄႈ ၸၢင်ႈႁၢင်ႈႁႅၼ်းဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵွင်းမူးဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင် တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ ပဵꧣ် ၵွင်းမူးထၢၼ်းတိၼ်ႇသေ ၵႆႉၸတ်ႉႁဵတ်းပွႆးၽြႃးယူႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပဵꧣ် ပွႆးၽြႃး ဢၼ်ၵဵပ်းငိုၼ်းၵႃႈတီႈ ဝၢၼ်ႈ 36 ဝၢၼ်ႈ တီႈၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းဢၼ်းသေ ႁဵတ်းလႄႈ ပဵꧣ်ဢၼ်ၵိုၼ်းတႄႉတႄႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် ပွႆးၽြႃး ၵွင်းမူးပလွင်ႇတွင်ႇ ဢၼ်မီး ၽၢႆႇႁွင်ႇဝဵင်းဢၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸတ်းႁဵတ်းၼႂ်း လိူၼ်သိပ်းဢဵတ်းယဝ်ႉ။[2]