ၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇ၊ ဝဵင်း

ဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇ (မၢၼ်ႈ: စေတုတ္တရာမြို့ ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Sidoktaya) ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ၸႄႈဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇ၊ ၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူး၊ ၸႄႈတိူင်းမၵူၺ်း၊ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း ထုင်ႉၸလိၼ်းသေ မီးဝႆႉ တီႈဢၼ်တူၵ်းၽၢႆႇၼႂ်း တီႈဢၼ်ယၢၼ်ၵႆတင်း ၼမ်ႉၵဵဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းၸလိၼ်း သေ ၵႆယၢၼ် 36 လၵ်းယဝ်ႉ။ ဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇၼႆႉ မီးဝႆႉ တီႈ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇသၼ်လွႆရၶႅင်ႇ တီႈပၢၼ်းတၢပ်ႇမၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝဵင်းၼႆႉ ယၢဝ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ ႁွင်ႈၵၢၼ်ပလိၵ်ႈၼႆႉ မီးဝႆႉ တီႈတၢင်းၶဝ်ႈဝဵင်းယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉမူင်းၼႆႉ လႆလတ်းၵႂႃႇ တီႈၼႂ်းၵၢင်ဝဵင်းသိုဝ်ႈသိုဝ်ႈသေ လုၵ်ႉဢဝ် ၽၢႆႇႁွင်ႇ လႆလူင်း ၽၢႆႇၸၢၼ်းယဝ်ႉ။ တီႈထုင်ႉၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ထုင်ႉႁွင်ႈမူင်း ၼႆယဝ်ႉ။ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင် ၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ မီး 1121 လွၵ်းလၵ်းသေ ဝၢၼ်ႈဢၼ်ၶဝ်ႈပႃး မီး ယူႇ 200 ပၢႆယဝ်ႉ။ တီႈၸွမ်းထုင်ႉၶူင်ႈ ၼမ်ႉမူင်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၼႃႈလိၼ်ပဵင်းယဝ်ႉ။ ဢၼ်ၵိုတ်းလိူဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်ထုင်ႉၵွင်းလွႆလႄႈ ၼၢဝ်ၼူၵ်ႉလိူင်ႇယဝ်ႉ။

ဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇ
ဝဵင်းၸိူဝ်းမီးၼႂ်း မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ
ဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇ ႁၢင်ႈၽႅၼ်ႇတီႈ ၼႄဢွင်ႈတီႈဝဵင်း
ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 20°27′N 94°15′E
မိူင်း	မျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈတိူင်း	မၵူၺ်း
ၸႄႈတွၼ်ႈ	ၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူး
လတ်ႉတီႇၵျု	(20)တီႇၵရီႇ၊ (26)မိတ်ႉၼိတ်ႉ
လွင်ႇၵျီႇၵျု	(94)တီႇၵရီႇ၊ (14)မိတ်ႉၼိတ်ႉ
ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈဝဵင်း	ဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇ
ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ်	လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းမျၢၼ်ႇမႃႇ (UTC+6:30)

ၵွင်းမူးၵဝ်ႇၵႄႇသူႇၼိုင်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ပူးၵမ်ႇ ဢၼ်မီးတီႈ ဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇ၊ ၸႄႈတိူင်းမၵူၺ်း

ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင် ဢၼ်မီးတီႈ ဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇ၊ ၸႄႈတိူင်းမၵူၺ်း

လုၵ်ႉတီႈၵျွင်းၵုင်းဝဵင်းသေ မုင်ႈႁၼ်တူၺ်း တၢင်းႁၢင်ႈလီသၼ်လွႆ တီႈႁိမ်းႁွမ်း ဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇ၊ ၸႄႈတိူင်းမၵူၺ်း

ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း တီႈၸႄႈဝဵင်း မိူဝ်ႈပီ 1956 ၼၼ်ႉ သဵၼ်ႈမၢႆ ဢၼ်လႆႈလၢမ်းဝႆႉ မီးယူႇ 30748 ၵေႃႉယဝ်ႉ။ ႁူမ်ႈဝႃႈ ၵူၼ်းၶိူဝ်းမၢၼ်ႈ ၼမ်ၼႆသေတႃႉ ၵူၼ်းၶိူဝ်းၶျၢင်းၵေႃႈ မီးဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ်ၶျၢင်း တီႈထုင်ႉၼၼ်ႉၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ယူႇလေႃးၵၼ်တင်း မၢၼ်ႈ မႃး ပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်ယဝ်ႉလႄႈ တင်းၽိင်ႈထုင်း လၢႆးယူႇလၢႆးသဝ်း ဢမ်ႇပေႃးပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်တင်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ။ ၵုၼ်ႇသိၼ် ဢၼ်ဢွၵ်ႇတီႈ ထုင်ႉၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇၼႆႉ ပဵၼ် မႆႉသၵ်း၊ မႆႉပဝ်း၊ ၵုၺ်၊ ၶဝ်ႈၵၢပ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉသေ ၵၢၼ်ပိူင်လူင်ၼႆႉ ပဵၼ် လွင်ႈၽုၵ်ႇသွမ်ႈၶဝ်ႈ၊ လွင်ႈၽၼ်းမႆႉၽၼ်းတွၵ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

တီႈၸႄႈဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇၼႆႉ တေလႆႈႁၼ် လၢႆးၼုင်ႈလၢႆးမႆ ဢၼ်မိူၼ်ၼင်ႇမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶူဝ်းၸႂ်ႉၶူဝ်းသွႆၼင်ႇ ၽိုၼ်လႅင်၊ မေႃႈလိၼ်၊ ဝၢၼ်ႇလိၼ်ၵွၵ်းလိၼ်၊ ၶူဝ်းယူၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ တိုၵ်ႉၸႂ်ႉတိုဝ်းဝႆႉယူႇ။ ပေႃးပဵၼ်တီႈပွႆးတီႈလၢမ်း တီႈႁႅၼ်းလူႇႁႅၼ်းတၢၼ်းၼႆ တိုၵ်ႉမီးၾိင်ႈ ႁႆႇတိုင်ႈၶိူင်ႈမူၼ်ႈမၢၼ်ႈမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇသေ တိုၵ်ႉမီးထုင်း ႁူမ်ႈၵၼ်ၸွႆႈႁဵတ်းၸွႆႈသၢင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တီႈ ၽၢႆႇႁွင်ႇဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇ ယၢၼ်ၵႆ မွၵ်ႈ 27 လၵ်းၼၼ်ႉ မီးၵၢၼ်ႇတွင်ႇၵျီး ဢၼ်မီးၼွင်ၼမ်ႉ တီႈၼိူဝ် ၸိၵ်းလွႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈဢၼ်ယၢၼ်ဝဵင်း သၢမ်လၵ်း ဢၼ်ပဵၼ်တီႈ ၽင်ႇႁိုၵ်းႁၢင်ၸၢင်ႉ (ၵျွႆးမီး) ၼၼ်ႉၵေႃႈ မီးဝႆႉ ၵုပ်းမၢၵ်ႇႁိၼ် (ၵျွၵ်ႉၶမွၵ်ႉ) ပဵၼ်မၢၵ်ႇႁိၼ်သွၼ်ႉၵၼ်ဝႆႉပဵၼ်ၸၼ်ႉပဵၼ်ၸၼ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇ ၵွင်းမူးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

လွင်ႈပဵၼ်တၢင်ႇၸိုဝ်ႈ

မိူဝ်ႈပၢၼ်ပူးၵမ်ႇ ယွၼ်ႉၶုၼ်ဢၼေႃႇယထႃႇ ပူၵ်းပွင်လႄႈ ထေရဝႃတပုတ်ႉထသႃႇသၼႃႇ ႁိူဝ်ႈႁိူင်းမႃးယဝ်ႉသေတႃႉ ၽွင်းတႄႇတင်ႈ ဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇၼႆႉ လွင်ႈၵိူဝ်းယမ်ၽီၾိင်ႈထုင်းၵေႃႈ တိုၵ်ႉပဵၼ်ယႂ်ႇဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ဢွင်ႈတီႈ ဢၼ်တေတႄႇတင်ႈ ၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇၼႆႉ ၽီဢၼ်ၵူၼ်းပိုၼ်ႉတီႈၶဝ် ၵိူဝ်းယမ်ၼႆႉ ၸိုဝ်ႈမၼ်းဝႃႈ ၶုၼ်ၽီၸေႇတ ၼႆယဝ်ႉ။ ၽိူဝ်ႇတင်ႈဝဵင်းဝႃး ယွၼ်ႉယွင်ႈၵုင် ၶုၼ်ၽီၸေႇတသေ ၸိုဝ်ႈဝဵင်းတၢင်ႇဝႃႈ ၸေႇတဢုၵ်ႉတရႃႇ (ၸေႇတ = ၶုၼ်ၽီၸေႇတ + ဢုၵ်ႉတရႃႇ=ဢွင်ႈတီႈလီမျၢတ်ႈ) ၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးဢဝ်ၵႂၢမ်းပႃႇလဝႃႈ တူဝ်မႄႈၽၢႆႇၼႃႈလႄႈ သဵင်သရၽၢႆႇလင်ၼႆႉ လႆႈဢွၵ်ႇသဵင်ၸပ်းၵၼ်လႄႈ ၸင်ႇလႆႈၸိုဝ်ႈမႃးဝႃႈ ၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇ ၼႆယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈပၢၼ်ဢင်းၵိတ်ႉၼၼ်ႉ ၽူႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်းၶဝ်ၼႆႉ ပၼ်ၸိုဝ်ႈဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇ မႃးဝႃႈ sidoktaya ၼႆႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ လႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃမႃးယဝ်ႉ ၶိုၼ်းပဵၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ Sitoktaya ၼႆသေ ပဵၼ်ဝဵင်ဢွၵ်ႇဝႃႈ ၸီႇတုၵ်ႉတရႃႇ ၼႆၵႂႃႇယဝ်ႉ။ တီႈ ၶႅပ်းမၢႆၽၢင်တူဝ်ၼၼ်ႉ တူဝ်လိၵ်ႈတူဝ်ယေႃႈ ဢၼ်ၸႂ်ႉတၢင်ၼၼ်ႉ ၸႂ်ႉဝႆႉ SDA ၼႆလႄႈသင် STA ၼႆလႄႈသင် ထိုင်ယၢမ်းၼႆႉတႄႉ လႆႈမၵ်းမၼ်ႈလိၵ်ႈတၢင်ၸႄႈဝဵင်း ဝႃႈ ၈/စတရ(နိုင်) ၼႆယူႇယဝ်ႉ။

သၢႆပိုၼ်း

ဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇၼႆႉ ၵေႃႉဢၼ်ပဵၼ် ၶုၼ်ၸၢႆးရႃႇၸၵုမႃႇ ဢၼ်ႁပ်ႉၶူး မိၼ်းၸေႇယၶိတ်ႉတရႃႇ ဢၼ်ပဵၼ် လုၵ်ႈၸၢႆး ၶုၼ်သၢင်ႇၵိတ်ႉသႃး၊ ၶုၼ်မိူင်းပူးၵမ်ႇ ၼၼ်ႉ လႆႈတႄႇတင်ႈမႃး မိူဝ်ႈ ပီမိူင်း (460)၊ လိူၼ်ႁူၵ်းလွင်ႈ (2) ၶမ်ႈၼႆႉ ၼႂ်းပိုၼ်းတႅမ်ႈဝႆႉ ဝႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈတႄႇတင်ႈဝဵင်းၼၼ်ႉ ၽၢင်ႁၢင်ႈ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ (5) ဢၼ်ၼႆယဝ်ႉ။

1. ႁူဝ်ႉဝဵင်း
2. ၶဵင်ႇၽီႇၶုၼ်ၽီလူင်ၸေႇတ
3. ၵွင်းမူးၸီးၵျႅတ်ႉတွင်ႇ
4. ၵွင်းမူးဢွင်ႇၵျႃႇသီႇရိ
5. ၵွင်းမူးသူးတွင်းပျေႉ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ဢႃႇယုတင်ႈဝဵင်းၼႆႉ မီးမႃး (900) ပီပၢႆယဝ်ႉသေတႃႉ ဝဵင်းၼႆႉ ဢမ်ႇလႆႈႁၼ်ႁုၼ်ႈမုၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးတေႉတေႉဝႃႈဝႃႈသေ တိုၵ်ႉပဵၼ်ဝႆႉ ဝဵင်းဢွၼ်ႇဝဵင်းၼိုင်ႈယူႇ။

ၼႃႈလိၼ်ပထဝီႇ

ၸႄႈဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇၼႆႉ မီးဝႆႉ တီႈၽႄၼမ်ႉၽၢႆႇဢွၵ်ႇ ၶွင်သၼ်လွႆရၶႅင်ႇသေ တီႈ မီးပႃႇထိူၼ်ႇၾိင်ႈတိုၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဢွင်ႈတီႈ လႄႈ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင်

ၸႄႈဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇၼႆႉ မီးဝႆႉ တီႈၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူး၊ ၸႄႈတိူင်းမၵူၺ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပဵၼ်တီႈဢၼ် ၵပ်းငၢႆးၵၼ်တင်း သၼ်လွႆရၶႅင်ႇ ဢၼ်မီး ၽၢႆႇတူၵ်းပွတ်းၵၢင်မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ လႄႈ ပဵၼ်တီႈၵပ်းငၢႆးၵၼ်ပႃး သၼ်လွႆၶျၢင်းယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇၼႆႉ မီး ၸႄႈဝဵင်းၸလိၼ်း၊ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇၼႆႉ မီး ၸႄႈဝဵင်းပႂိၼ်ႉၽျူႇ၊ ၽၢႆႇၸၢၼ်း မီး ၸႄႈဝဵင်းငၽႄး၊ ၽၢႆႇတူၵ်းမီး ၸႄႈဝဵင်းမိၼ်းပျႃး၊ ၸႄႈမိူင်းရၶႅင်ႇ၊ ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်းၼႆႉ မီး ၸႄႈဝဵင်းၵၢၼ်ႇပႅတ်ႉလႅတ်ႉ၊ ၸႄႈမိူင်းၶျၢင်း၊ ၽၢႆႇႁွင်ႇၸမ်ႉ ဢိူမ်ႈၸပ်း ၵၼ်ဝႆႉတင်း ၸႄႈဝဵင်းသေႃး၊ ၸႄႈတိူင်းမၵူၺ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈဝဵင်းသေ မီးဝႆႉ တီႈႁိမ်းၽၢႆႇၼိူဝ် တီႈ ႁွင်ႈမူင်း လႄႈ ႁွင်ႈသီႇမီး ႁူမ်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဢွင်ႈတီႈ ဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈ လတ်ႉတီႇၵျုႁွင်ႇ 20°25'29" လႄႈ လွင်ႇၵျီႇၵျုဢွၵ်ႇ 94°15'36" ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တၢင်းၵႂၢင်ႈၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ ၼႃႈႁွင်ႇၼႃႈၸၢၼ်း ယၢဝ်းမွၵ်ႈ 75 လၵ်းၼႆႉသေ ၼႃႈဢွၵ်ႇၼႃႈတူၵ်း မီးမွၵ်ႈ 25 ၼၼ်ႉသေ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင်ၼႆႉ မီး 1025 လွၵ်းလၵ်းယဝ်ႉ။

ၼႃႈလိၼ် လႄႈ သၢႆၼမ်ႉ

ပွတ်းတူၵ်းၸႄႈဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇ တင်းပွတ်းၼႆႉ ပဵၼ် တီႈၽႄၼမ်ႉၽၢႆႇဢွၵ်ႇ တႃႇ သၼ်လွႆရၶႅင်ႇသေ ပွတ်းဢွၵ်ႇၸႄႈဝဵင်းၸမ်ႉ မီးဝႆႉ သၼ်လွႆမျိၼ်းၺွင်း လႄႈ သၼ်လွႆၼႂႃးမ ဢၼ်ပဵၼ် သၢႆသိုမ်ႇ သၼ်လွႆပူင်ႇတွင်ႇပူင်ႇၺႃႇၼၼ်ႉလႄႈ ပေႃးႁူမ်ႈၵၼ်တူၺ်း ၸႄႈဝဵင်းတင်းဢၼ်ၼႆႉ ၵွင်လွႆၼမ်သေ လိၼ်ပဵင်ႁၢမ်ႉဢေႇဝႆႉယဝ်ႉ။ သၼ်လွႆတင်းသဵင်ႈၼႆႉ လုၵ်ႉဢဝ် ၽၢႆႇႁွင်ႇၵၢႆၸူးၽၢႆႇၸၢၼ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် ၸိၵ်းလွႆသုင်သုတ်းတီႈ သၼ်လွႆရၶႅင်ႇ ဢၼ်ပဵၼ် လွႆၶျုၼ်း (ႁွင်ႉ) လွႆၸုၼ်ႇ (6527 ထတ်း (1989 မီႇတႃႇ)) ၼၼ််ႉ မီးဝႆႉ ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်း ဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇယဝ်ႉ။ တင်းၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ လွႆၼမ်လိူင်ႇသေ တၢင်းသုင်ၽတ်ႉၽဵင်ႇၵၼ်ၼႆႉ မီး 2500 ထတ်းသေတႃႉ ဢၼ်ပဵၼ် လွၵ်းလိၼ်ဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇ ဢၼ်မီးဝႆႉၼႂ်း ၵႄႈလွႆၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ တၢင်းသုင်ၽတ်ႉၽဵင်ႇမီး 108 မီႇတႃႇ (354 ထတ်း) ၵူၺ်း။ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇၸႄႈဝဵင်းသုတ်းသုတ်းလႄႈ တီႈၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇသုတ်းၼၼ်ႉ မီးၵွင်းတႅမ်ႇ ဢၼ်မီး တၢင်းသုင်ၽတ်ႉၽဵင်ႇ မွၵ်ႈ 1000 ထတ်းၼၼ်ႉသေ ၽၢႆႇႁွင်ႇ၊ ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်း လႄႈ ၽၢႆႇတူၵ်း၊ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်းၸိူဝ်းၼႆႉတႄႉ မီးသၼ်လွႆ ဢၼ်တၢင်းသုင် မီး 3000 ထတ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈထုင်ႉၶူင်ႈ ႁွင်ႈမူင်းၼႆႉ တၢင်းသုင်ၽတ်ႉၽဵင်ႇ မီး မွၵ်ႈ 500 ထတ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ႁွင်ႈမူင်း ဢၼ်တႄႇႁူဝ်မႃးတီႈ ၶေႃးၼုသုမ် ႁွင်ႉ လွႆၼတ်ႉမ ၼၼ်ႉ လုၵ်ႉဢဝ် ၽၢႆႇႁွင်ႇ လႆလူင်းၽၢႆႇၸၢၼ်း တီႈၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇယူႇယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵႃႈ ၵိင်ႇႁွင်ႈ ဢၼ်လုၵ်ႉၽၢႆႇတူၵ်းသေ လႆၶဝ်ႈၸူးတီႈၼႂ်း ႁွင်ႈမူင်းၼၼ်ႉ လိူဝ်သေ ႁွင်ႈၵျီး ဢၼ်မီး ၽၢႆႇၸၢၼ်းဝဵင်းၼၼ်ႉ ၵမ်ၼမ်တႄႉ လုၵ်ႉဢဝ် ၽၢႆႇတူၵ်း ၵၢႆၸူးၽၢႆႇဢွၵ်ႇသေ ႁွင်ႈၵျီးၼႆႉတႄႉ လုၵ်ႉဢဝ် ၽၢႆႇၸၢၼ်း လႆၸူးၽၢႆႇႁွင်ႇယဝ်ႉ။ ၵိင်ႇႁွင်ႈဢၼ်လုၵ်ႉၽၢႆႇဢွၵ်ႇလႆၶဝ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ၵေႃႈ လုၵ်ႉဢဝ် ၽၢႆႇႁွင်ႇ ၸူးၽၢႆႇၸၢၼ်း လႆၸိူင်းၶၢင်းၵၼ်တင်း ႁွင်ႈမူင်းယူႇယဝ်ႉ။

တူၼ်ႈဢွၵ်ႈၾိင်ႈတိုၼ်းလႄႈ တူဝ်သတ်းထိူၼ်ႇ

မႆႉသၵ်း၊ မႆႉပဝ်း၊ မႆႉပိတွၵ်ႇ ၸိူဝ်းပဵၼ်မႆႉ မီးၵႃႈၶၼ် လႄႈ မႆႉမွင် ၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်းၵေႃႈ ဢွၵ်ႇၸွမ်းၼင်ႇၾိင်ႈတိုၼ်းမၼ်းယဝ်ႉ။ မႆႉသၵ်းလႄႈ မႆႉမွင်ၼႆႉ ပဵၼ်ၶူဝ်းဢွၵ်ႇပိူင်လူင် တီႈပိုၼ်ႉတီႈယဝ်ႉ။ တူၼ်ႈဢၼ်ၶဝ်ႈပဵၼ် ယႃႈယႃၵေႃႈ ဢွၵ်ႇတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။
ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈပႃႇထိူၼ်ႇလိုၵ်ႉၼႃလႄႈ တူဝ်သတ်းထိူၼ်ၵေႃႈ လိူင်ႇၼမ်ယဝ်ႉ။ သိူဝ်၊ သိူဝ်ၸုမ်ႈ၊ ၸၢင်ႈ၊ ၸူင်၊ တိုင်၊ ၵႂၢင်၊ ၽၢၼ်း၊ မီ၊ မူထိူၼ်ႇ၊ လိင်းၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်း၊ မႃၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်း၊ ငူးလိူမ်၊ ငူးႁဝ်ႇ၊ ပၢင်တၢႆးၸိူဝ်းၼႆႉသေဢမ်ႇၵႃး ၼိူၵ်ႉဢၼ်ၸၢင်ႈသွၼ်လၢတ်ႈၵႂၢမ်းလႆႈ ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မီးၼမ်ယဝ်ႉ။ ၼူၵ်ႉမူင်း ဢၼ်မေႃၸူင်ႁၢင်းၸွမ်း ၽၵ်ႇႁိၵ်းသေ ယူႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်တေႉ။ မိူဝ်ႈပႆႇထိုင် ပီ 1985 ၼၼ်ႉ တီႈၸႄႈဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇၼႆႉ သိူဝ်၊ သိူဝ်ၸုမ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ ႁၢႆႉၼႃႇ၊ ပေႃးထိုင်ၵၢင်ၶမ်ႈမႃး ၶဝ်ႈၽႅဝ်ထိုင်ၼႂ်းဝၢၼ်ႈသေ လႄႇႁႃၸၼ်မူ၊ ၸၼ်ဝူဝ်းဢွၼ်ႇသေ ၵိၼ်သေတႃႉ ဝၢႆးမႃး ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၵူၼ်းၶဝ် လိုပ်ႈႁႅင်းလႄႈသင် ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မိူင်းၶႄႇ ပၼ်ၵႃႈၶၼ်လီသေ သိုဝ်ႉ လုပ်ႇသိူဝ်၊ ၼင်သိူဝ် တႃႇႁဵတ်းယႃႈယႃလႄႈ ႁူမ်ႈဝႃႈ ႁွင်ႈၵၢၼ်ပႃႇထိူၼ်ႇၶဝ် ဢဝ်ၾိင်ႈမိူင်းသေ ႁႄႉႁၢမ်ႈဝႆႉသေတႃႉ ဢွၼ်ၵၼ်လၵ်ႉဢဝ်တၢႆ ဢဝ်ၶၢႆလႄႈ တီႈထုင်ႉၼၼ်ႉ ပေႃးတေလႆႈဝႃႈ ဢမ်ႇမီးသိူဝ်သင်ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ပေႃးထွမ်ႇမူးသိူဝ်း ဢၼ်လႄႇႁႃၵႂႃႇၼႂ်း ပႃႇထိူၼ်ႇၶဝ်ဝႃႈတႄႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် သိူဝ်ၸုမ်ႈၼႆႉတႄႉ ၶိူဝ်းမၼ်းပႆႇၶၢတ်ႇသေ တိုၵ်ႉယူႇသဝ်းႁႃၵိၼ်ယူႇဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး တီႈပွတ်းထိူၼ်လိုၵ်ႉ သၼ်လွႆရၶႅင်ႇၼၼ်ႉ မီးပႃး ၸၢင်ႉထိူၼ်ႇသေၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးတူၺ်း ၵူၼ်းပဵၼ် ဢၼ်မီၶူပ်းသေ မႃးၶိုၼ်ႈႁူင်းယႃၼၼ်ႉ တေလႆႈဝႃႈ မီ ၵေႃႈ တိုၵ်ႉမီးယူႇ ၼႆယဝ်ႉ။ တူဝ်သတ်း ဢၼ်ၶိူဝ်းတေလႅပ်ႈဝၢႆးၵႂႃႇၼၼ်ႉ ပဵၼ် ၽၢၼ်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃး ၼိူဝ်ႉၽၢၼ်းၼႆႉ မၼ်းမွၼ်းလီ ၼမ်ႉဝၢၼ်မၼ်းၵေႃႈ ၶႅမ်ႉလႄႈ မူးသိူဝ်းၶဝ် လႄႇႁႃတိၺွပ်းသေ ဢဝ်ၼိူဝ်ႉမၼ်း ၶၢႆယူႇယဝ်ႉ။ တူဝ်းသတ်းတၢင်ႇၸိူဝ်းၵေႃႈ တိုၵ်ႉလႆႈႁၼ် လိူင်ႇယူႇ။

ႁွင်ႈၵၢၼ်ၽၢႆႇဢုပ်ႉပိူင်ႇၸႄႈဝဵင်း လႄႈ ၽၢႆႇႁၢပ်ႇၵၢၼ်ပုၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း

ဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း (5) ၸႄႈဝဵင်း တီႈၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူး၊ ၸႄႈတိူင်းမၵူၺ်းယဝ်ႉ။ ႁွင်ႈၵၢၼ်ၽၢႆႇဢုပ်ႉပိူင်ႇၸႄႈဝဵင်း လႄႈ ၽၢႆႇႁၢပ်ႇၵၢၼ်ပုၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းၼႆႉ မီးၼင်ႇၽၢႆႇတႂ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။

1. ႁွင်ႈၵၢၼ်ၽၢႆႇဢုပ်ႉပိူင်ႇၵူႈထၢၼ်ႈ
2. လုမ်းတတ်းသိၼ်ၸႄႈဝဵင်း
3. တပ်ႉၸုမ်းပလိၵ်ႈၵူၼ်းမိူင်းၸႄႈဝဵင်း
4. လုမ်းသိုင်ႇၾိင်ႈၸႄႈဝဵင်း
5. လုမ်းသဵၼ်ႈမၢႆၸႄႈဝဵင်း
6. ယေးငိုၼ်းၽႄပၢႆးမၢၵ်ႈမီးမျၢၼ်ႇမႃႇ
7. ၵၢၼ်ငၢၼ်းၵေႃႇသၢင်ႈၵူၼ်းမိူင်း
8. ႁွင်ႈၵၢၼ်ပႃႇထိူၼ်ႇၸႄႈဝဵင်း
9. ၵၢၼ်ငၢၼ်းႁဵတ်းမႆႉၸႄႈဝဵင်း
10. ႁွင်ႈၵၢၼ်ပၢႆးပႆႇၺႃႇၸႄႈဝဵင်း
11. ႁွင်ႈၵၢၼ်ပၢႆးယူႇလီၸႄႈဝဵင်း
12. ႁွင်ႈၵၢၼ်တၢင်ႇမၢႆၽၢင်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ လႄႈ လွင်ႈၵူတ်ႇထတ်းၵူၼ်းၶဝ်ႈၵူၼ်းဢွၵ်ႇၸႄႈဝဵင်း
13. ႁူင်းတူၺ်းလိၵ်ႈၸႄႈဝဵင်း
14. လုမ်းသၢႆလူမ်းၸႄႈဝဵင်း
15. ႁွင်ႈယူတ်းယႃ လႄႈ လဵင်ႉလူတူဝ်သတ်းၸႄႈဝဵင်း
16. ၵၢၼ်ငၢၼ်းၽုၵ်ႇသွမ်ႈၸႄႈဝဵင်း
17. ႁွင်ႈၵၢၼ်ၼၢမ်းၼႃႈႁွင်ႈၽၢႆမူင်း
18. ႁွင်ႈၵၢၼ်ၾႆးၾႃႉႁႅင်းၼမ်ႉမူင်း
19. ယေးငိုၼ်းၵၢၼ်ႁႆႈၼႃးႁုၼ်ႈမုၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမျၢၼ်ႇမႃႇ
20. ႁွင်ႈၵၢၼ်ၼၢမ်းၼႃႈဝဵင်းမူၼ်းၵူၼ်းၵိုၼ်းၸႄႈဝဵင်း
21. ႁွင်ႈၵၢၼ်ၼၢမ်းၼႃႈ ၵၢၼ်ၵပ်းသိုပ်ႇၵူၼ်းမိူင်း လႄႈ ၵၢၼ်ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇၸႄႈဝဵင်း
22. ႁွင်ႈၵၢၼ်ၼၢမ်းၼႃႈပၢႆးပႆႇၺႃႈၵၢၼ်တူဝ် လႄႈ ၵၢၼ်လဵၼ်ႈၸႄႈဝဵင်း

ပွၵ်ႉၼိူဝ်ဝဵင်း

တီႈၼိူဝ်ဝဵင်းၼႆႉ မီးပွၵ်ႉဢွၼ်ႇ (10) ပွၵ်ႉ၊ ပွၵ်ႉလူင် (2) ပွၵ်ႉသေ ၽွတ်ႈႁႅၼ်းဝႆႉယဝ်ႉ။

ပွၵ်ႉ မၢႆ (1)

• ပွၵ်ႉၸၢၼ်ႇပျႃႉ
• ပွၵ်ႉပၼ်ႇတရ
• ပွၵ်ႉသီႇႁႃႉ
• ပွၵ်ႉၸေႇယ
• ပွၵ်ႉဝုၼ်ႇၼ

ပွၵ်ႉ မၢႆ (2)

• ပွၵ်ႉၶိတ်ႉတရႃႇႁွင်ႇ
• ပွၵ်ႉၶိတ်ႉတရရႃႇၸၢၼ်း
• ပွၵ်ႉယႂႃႇတိတ်ႉ
• ပွၵ်ႉပတွၵ်ႉမျႅင်ႇ
• ပွၵ်ႉလႄႇပျိၼ်ႇၸု

တီႈဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇၼႆႉ လင်ႁိူၼ်းမီး (800) ပၢႆ၊ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း မီး (4300) ပၢႆးလႄႈ တေလႆႈဝႃႈ ၵူၼ်းယူႇသဝ်းဢေႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ဝၢၼ်ႈ ၸိူဝ်းမီးႁိမ်းႁွၼ်ႇ ဢၼ်ပဵၼ် ၶူဝ်ႇဝိၼ်ႇ၊ မထဵင်း၊ မျေႇၼီႇၵူင်း၊ တွင်ႇမျေႇၼီႇ၊ ဢွၵ်ႉပူင်ႇ၊ မၵျီးၸု၊ ၺွင်ႇဢၢႆႇ၊ ၶျိၼ်ႇပျိတ်ႉၵႅင်း၊ တယၢၼ်ႇၵႅင်း၊ လူင်းပေႃး ၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း မီးဝႆႉယူႇ တၢၼ်ႇတၢၼ်ႇလႄႈ ၸိူဝ်းႁိမ်းႁွမ်း ဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇၼႆႉ ပေႃးဢဝ် တီႈၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းဝႃႈ ပဵၼ်ဢၼ်ၵူၼ်းယူႇၼမ်သေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။

ၵျွင်းမုၼ်ၸဝ်ႈ

တီႈၼိူဝ်ဝဵင်းၼႆႉ -

• ၵျွင်းတေႃးယၽၢႆႇဢွၵ်ႇ
• ၵျွင်းမျွင်းၶႂႃႉတွင်ႇ
• ၵျွင်းမျွင်းဝႁွင်ႇ
• ၵျွင်းယၢၼ်ႇဢွင်ႇၽုင်ႇသႃႇ
• ၵျွင်းလေးထၢတ်ႉတွင်ႇ
• ၵျွင်းလႄႇပျိၼ်ႇၸု
• ၵျွင်းယႂႃႇတိတ်ႉ
• ၵျွင်းဢွင်ႇမင်ႇၵလႃႇ ၼႆသေ မီးၵျွင်းမုၼ်ၸဝ်ႈ (8) ၵျွင်းယဝ်ႉ။

တွၼ်ႈတႃႇႁဵတ်းပၢင်ၵႅဝ်ႈ ပေႃးယႂ်ႇဝၼ်းလူင် မႃးၼႆ မီးဝႆႉ ႁူင်းထမ်လူင် တီႈၵၢင်ဝဵင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ မီးဝႆႉ တီႈႁဵတ်းၵၢၼ်တြႃး ဢၼ်ပဵၼ် ၸုမ်းၽႄဝိပတ်ႉသၼႃႇမိူင်းၵုတ်ႈ မၢႆ (151) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

လွင်ႈၵၢၼ်ၵူၼ်း

မီးဝႆႉ ၵၢတ်ႇၵၢင်ၼႂ် (ၵၢတ်ႇဝဵင်းမူၼ်းၵူၼ်းၵိုၼ်းၸႄႈဝဵင်း) ဢၼ်ၼိုင်ႈ၊ ပၢင်လဵၼ်ႈၸႄႈဝဵင်း ဢၼ်ၼိုင်ႈ၊ သူၼ်မွၵ်ႇ ဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ႁူင်းယႃ ႁူင်းၼိုင်ႈ၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင် ႁူင်းၼိုင်ႈ၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉငဝ်ႈ 2 ႁူင်း၊ ႁူင်းႁဵၼ်းလူင်ႈၼႃႈႁဵၼ်း ႁူင်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ။

ဝၢၼ်ႈ

ဢဝ်ဝၢၼ်ႈ 115 ဝၢၼ်ႈ ၽွတ်ႈႁႅၼ်းပဵၼ် မူႇဝၢၼ်ႈ (45) မူႇသေၵေႃႈ ၽွတ်ႈႁႅၼ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ ဝၢၼ်ႈၶျၢင်း (100)၊ ဝၢၼ်ႈမၢၼ်ႈ (20) ယဝ်ႉ။ ဝၢၼ်ႈၸိူဝ်းၸိုဝ်ႈလိုဝ်းတႄႉ -

1. တၢၼ်ႉလႄႇၵျိၼ်း
2. လူင်းၵျီး
3. ဢၵျီႇ
4. တပႂိၼ်ႇ
5. ၼတ်ႉၵျီး
6. ဢႃယေႃး
7. ၼပႄးပူင်း
8. တူၺ်းၵူင်း
9. ပူး
10. မၵျီး
11. ပႂိၼ်ႉတွၵ်ႉ
12. ၶျီ
13. ဢွင်း
14. ဢလႄႇပူင်ႇ
15. ဢွၵ်ႇပူင်ႇ
16. ၶျိၼ်ႉပိတ်ႉၵႅင်း
17. ၵျိၼ်းၵျီး
18. ပၢၼ်းဢိ
19. ဢူင်းဝႃး
20. ၵျၢၼ်ႇၸဵင်ႉ
21. လႅတ်ႉၽွႆႉသႅင်ႇ
22. ယေႇတွင်ႇ
23. ၶူၺ်းမလွင်ႇ (မၢၼ်းမလွင်ႇ)
24. ၺွင်ႇပိၼ်ႇၵျိၼ်း
25. ၵျွင်ႉတႅၵ်ႉ
26. ပွၵ်ႉၶျွင်း
27. လူင်းပေႃး
28. တယၢၼ်ႇၵႅင်း
29. ပၢၼ်းၶျႅတ်ႉ
30. မျွင်းဢူး
31. ၵျွၵ်ႉမွႆး
32. ငႃးမ
33. သၢမ်သႄႇ
34. ၵျီးဢူင်ႇ
35. ၵျီးဝ
36. မျေႇၼီႇၵူင်း
37. တွင်ႇမျေႇၼီႇ
38. ၶူဝ်ႇဝိၼ်ႇ
39. မထဵင်း
40. တႅတ်ႉလႄႇ
41. မုၼ်ႇၸေႃႇ
42. မၼ်းတတ်ႉၵႅင်း
43. ပႄးယိၼ်းၵႅင်း
44. တႄႇၸႃး
45. ဢွၵ်ႉဝေႃး
46. ထမိၼ်းၶျႅတ်ႉ
47. ၵူတေႃ
48. ၽဢၢႆး
49. ၸိတ်ႉငၢၼ်း
50. သႃးတႂိၼ်း
51. တူင်ႇၶျွင်း

ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းလႄႈ ၶိူဝ်းၵူၼ်း

တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ ၸၢဝ်းၶိူဝ်း မၢၼ်ႈ လႄႈ ၶျၢင်း ၶဝ် ယူႇႁူမ်ႈသဝ်းၸွမ်းၵၼ်ဝႆႉယဝ်ႉ။ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶျၢင်း တီႈၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈၼႆႉ ၾိင်ႈထုင်ႈၶဝ်ႈ ပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်တင်း ၵူၼ်းၶိူဝ်းၶျၢင်း ဢၼ်မီးတီႈၼိူဝ် သၼ်လွႆၶျၢင်းၼၼ်ႉသေ ၾိင်ႈထုင်းၶဝ် ငၢႆးမိူၼ်ၵၼ်တင်း ၵူၼ်းၶိူဝ်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈၼႆႉ မီးဝႆႉ ၸၢဝ်းၶိူဝ်း (5) ဢၼ် ၸိူဝ်းပဵၼ် ၶျၢင်းၶျၢင်းပူင်ႇ၊ ၶျၢင်းမယိၼ်း၊ ၶျၢင်းလုင်းပေႃး၊ ၶျၢင်းမိၼ်းၵျႃႉ လႄႈ ၶျၢင်းတွင်ႇသူႇ ၼႆယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵႄႈ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶျၢင်းၼၼ်ႉ ႁူမ်ႈဝႃႈပွင်ႇၵႂၢမ်းၵၼ်သေတႃႉ ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်။

ပၢႆးပႆႇၺႃႇ

တီႈၸႄႈဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇၼႆႉ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင် (1) ႁူင်း၊ ႁူင်းႁဵင်းႁူမ်ႈၽၢၵ်ႈၸၼ်ႉသုင် (2) ႁူင်း၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉၵၢင် (6) ႁူင်း၊ ႁူင်းႁဵၼ်းႁူမ်ႈၽၢၵ်ႈၸၼ်ႉၵၢင် (2) ႁူင်း၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉငဝ်ႈ (90) ႁူင်းသေ တင်းမူၼ်းမီး (97) ႁူင်းႁဵၼ်းယဝ်ႉ။ ႁွင်ႈၵၢၼ်ပၢႆးပႆႇၺႃႇၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ မီးၽၢႆႇတႂ်ႈ ႁွင်ႈၵၢၼ်ပိုၼ်ႉထၢၼ်ပၢႆးပႆႇၺႃႇ (မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇပွတ်းၼိူဝ်) သေ ဢၼ်ပဵၼ်ၸၼ်ႉၶုၼ်ၵွၼ်းၵၢၼ်ပၢႆးပႆႇၺႃႇၸႄႈဝဵင်း ၵေႃႉၶိုင်ပွင်ဢုပ်ႉပိူင်ႇယဝ်ႉ။

ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင်

• ဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇ

ႁူင်းႁဵၼ်းႁူမ်ႈၽၢၵ်ႈၸၼ်ႉသုင်

• တၢၼ်ႉလႄႇၵျိၼ်း
• ပူးၵျေးယႂႃႇ
• ၽဢၢႆးၵျေးယႂႃႇ

ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉၵၢင်

• တၢၼ်ႉလႄႇၵျိၼ်း
• ပူးၵျေးယႂႃႇ
• ဢူင်းဝႃး
• ၶူၺ်းမလွင်ႇ (မၢၼ်းမလွင်ႇ)
• ၵျီးဝ
• ၽဢၢႆး

ႁူင်းႁဵၼ်ႁူမ်ႈၽၢၵ်ႈၸၼ်ႉၵၢင်

• တပႂိၼ်ႇ
• ၶျီႇ

ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉငဝ်ႈ

တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်း တီႈဝၢၼ်ႈဢွၵ်ႇ ဢၼ်လင်ႁိူၼ်းဢေႇ လႄႈ လိူဝ်သေ တီႈဝၢၼ်ႈၸိူဝ်းဢၼ်ဢိူမ်ႈၸပ်းၵၼ်ႁႅင်းၼၼ်ႉ တီႈမူႇဝၢၼ်ႈၵမ်ႉၼမ်တႄႉ ၼိုင်ႈဝၢၼ်ႈၼႆ့ ပိုတ်ႇဝႆႉ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉငဝ်ႈ ၼိုင်ႈႁူင်းယဝ်ႉ။

ပၢႆးယူႇလီ

တီႈၼိူဝ်ဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇ ၼၼ်ႉ မီးဝႆႉႁူင်းယႃၵူၼ်းမိူင်းၸႄႈဝဵင်း (1) ႁူင်း ဢၼ်ၵူႇၶဝ်ႈ (25)ၵူႇ၊ တီႈ ဝၢၼ်ႈတပႂိၼ်ႇၼၼ်ႉ မီး ႁူင်းယႃၵူၼ်းမိူင်းဢိူင်ႇ (1) ႁူင်းယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ ႁွင်ႈပၢႆးယူႇလီဝၢၼ်ႈၼွၵ်ႈ ပိုတ်ႇဝႆႉ (4) ဢၼ်သေ ဢဝ်တင်း ၵႅမ်ၽူႈပွင်ၵၢၼ်ပၢႆးယူႇလီ သေၵေႃႈ ယူတ်းယႃပၼ်ဝႆႉယူႇ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ၼိုင်ႈဝၢၼ်ႈၼႆႉ ဝႆႉပၼ် မေႃယႃလဵင်ႉလုၵ်ႉဢွၼ်ႇၼိုင်ႈၵေႃႉယဝ်ႉ။ ၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ထိူၼ်ႇလွႆလိုၵ်ႉလႄႈ ယုင်းၼမ်သေ တၢင်းပဵၼ် ဢၼ်ပဵၼ်ၼမ်ၼႆႉ ပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်ၼၢဝ်ၼူၵ်ႉယဝ်ႉ။

ႁူင်းယႃၵူၼ်းမိူင်း ဢၼ်ၵူႇၶဝ်ႈ (25)ၵူႇ

• ဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇ

ႁူင်းယႃၵူၼ်းမိူင်း ဢိူင်ႇ

• တပႂိၼ်ႇ

ဢွင်ႈပၢႆးယူႇလီဝၢၼ်ႈၼွၵ်ႈ

• ဢူင်းဝႃး
• ၶူၺ်းမလွင်ႇ (မၢၼ်းမလွင်ႇ)
• ၵျီးဝ
• ၽဢၢႆး

ၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ လႄႈ ၵၢၼ်လဵင်ႉသတ်း

• တီႈထုင်ႉၶူင်ႈၼၼ်ႉ သႂၢင်းၼမ်ႉသေ သွမ်ႈၶဝ်ႈ
• တီႈထုင်ႉၼိူဝ်လွႆ သွမ်ႈၶဝ်ႈႁႆႈ၊ ငႃး၊ ၶဝ်ႈၵၢပ်ႇ
• ထူဝ်လိၼ်၊ ထူဝ်လိူင်၊ ထူဝ်ႇလၢႆးသိူဝ် လႄႈ ထူဝ်ႇၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်း
• ၸိူဝ်းပဵၼ်တီႈ သူၼ်ဢူးယဵၼ်ႇၼၼ်ႉ ၽုၵ်ႇ မၢၵ်ႈမူင်ႈ၊ မၢၵ်ႇလၢင်း၊ မၢၵ်ႇၵႃႇ၊ မၢၵ်ႇဢေႃးၸႃႇ
• ပေႃးၶၢဝ်းၵတ်း ၽုၵ်ႇ ၽၵ်းမီႇႁူဝ်လႅင်၊ ၽၵ်ႇမီႇႁေႃ၊ မုင်လႃႇထုၵ်ႈ၊ မုင်ႇလႃႇပၢၼ်း၊ ႁူဝ်ၽၵ်းပိုၵ်ႉ
• လဵင်ႉဝူဝ်းၵႂၢႆး ဢၼ်ၸၢင်ႈၸႂ်ႉ တွၼ်ႈတႃႇ ၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ
• လဵင်ႉ ပႄႉ၊ မူ၊ ၵႆႇ

သဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်း

တီႈၽၢႆႇဢွၵ်ႇ ဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇ ၼၼ်ႉ ႁဵတ်းတၢင်းယၢင် မွၵ်ႈ 36 လၵ်း တွၼ်ႈတႃႇထိုင် ဝဵင်းၸလိၼ်းသေ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ တၢင်းယၢင်းသိုပ်ႇၸႄႈတွၼ်ႈ ပတၢၼ်း-ငၽႄး-ၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇ-လွင်းသျႄႇ-တီးၵူင်း ပေႃႇမႃးလႄႈ မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈ မီးသၢႆလူတ်ႉၵႃး ၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇ-ၸလိၼ်း-ပႂိၼ်ႉၽျူႇ-မိၼ်းပူး-မၵူၺ်း သေ ဢမ်ႇၵႃး ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ မီးပႃး သၢႆလူတ်ႉၵႃး ၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇ-ငၽႄး-ပတၢၼ်း-မိၼ်းပူး-မၵူၺ်း ယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈသိူဝ်ႇတၢင်းယဝ်ႉလႄႈ သဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်းၼႆႉ ပွင်ႇထိုင် ၸႄႈဝဵင်းသေႃးယဝ်ႉ။

ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး

လိူဝ်သေဝႃႈ ၶၢႆၽၵ်းယိူဝ်ႈၼၢင်းၶဵဝ် ၶၢႆပႃ ဢၼ်ဢွၵ်ႇပိုၼ်ႉတီႈသေ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး ဢမ်ႇမီးသင်တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈ။ ဢၼ်ပဵၼ်ၵၢၼ်မႆႉတႄႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၵေႃႉႁဵတ်းသေ ဢၼ်ပဵၼ်ၵၢၼ် မႆႉမွင်တႄႉ လုၵ်ႉတီႈ ၸုမ်းၵၢၼ်မႆႉမွင်ယူဝ်းမ ၵေႃႉႁဵတ်းၵၢၼ်ယဝ်ႉ။

ၵၢၼ်မေႃမိုဝ်း

• ႁဵတ်းမေႃႈ
• သၢၼ်သၢတ်ႇ
• သၢၼ်ၵုပ်း
• သၢၼ်ၽႃလၢႆး
• ပဵတ်ႈၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်း
• ၽႆးၶႃး
• ႁဵတ်းႁိူၼ်းၾိင်ႈထုင်း
• ႁဵတ်းႁိူဝ်းၾိင်ႈထုင်း
• ႁဵတ်းၽၢႆမႆႉၸူဝ်ႉၶၢဝ်း
• ႁဵတ်းၶူဝ်ၵၢႆႇႁွင်ႈၸူဝ်ႈၶၢဝ်း

ဢွင်ႈတီႈၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်

• လွႆၶျုၼ်း (ႁွင်ႉ) ၸုၼ်ႇတွင်ႇ (ပဵၼ်လွႆဢၼ်သုင်သုတ်း တီႈသၼ်လွႆရၶႅင်ႇ)
• လွႆၵၢၼ်ႇ (လွႆၼွင်) (တီႈၸိၵ်းလွႆ ဢၼ်မီးတၢင်းသုင် 5000 ထတ်းၼၼ်ႉ မီးဝႆႉၼွင်လူင်)
• လွႆမူဝ်းၼတ်ႉ (ဢွၵ်ႇၶူဝ်ႈၵႅဝ်ႈသႅင် ဢၼ်ၼမ်ႉၶႅမ်ႉဢမ်ႇပေႃးလီ)
• ၽၢႆမူင်း (ႁဵတ်းဢွၵ်ႇၾႆးၾႃႉႁႅင်းၼမ်ႉ ဢွၵ်ႇ 75 မႅၵ်ႇၵႃႇဝတ်ႉ)
• ၵွင်းမူးလွႆၸီးၵျႅတ်ႉ (ပၢၼ်မူးၵမ်ႇ)
• ၽြႃးလူင်ႁူင်းထမ်းၵၢင်ဝဵင်း
• ၵွင်းမူးဢွင်ႇၸႅၵ်ႉၵျႃႇ (ပၢၼ်ပူးၵမ်ႇ)
• ၵွင်းမူးသူးတွင်းပျေႉ (ပၢၼ်ပူးၵမ်ႇ)
• ၽြႃးၵျွၵ်ႉၶမွၵ်ႉ
• ၵွင်းမူးသျိၼ်ႇမႃႇလျၸူႇလႃႇမၼိ (ဝၢၼ်ႈတပႂိၼ်ႇ)
• ႁွင်ႈၵဝ်ႇတၢၼ်ႇသႄႇ
• ပၢင်ႇႁိူဝ်းမိၼ်ႁႅင်းႁင်းတူဝ် ဢၼ်လူႉလႅဝ်ဝႆႉ

ၽူႈၸိူဝ်းလိုဝ်းလင်

မိူဝ်ႈပၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ဢင်းၵိတ်ႉၽူႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်းၶဝ်ၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ်လုၵ်ႈၼွင်ႉ ၶုၼ်သိုၵ်းဢူၵ်ႉတမ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၶုၼ်သိုၵ်းပျႅင်းၵျီး ၶုၼ်သိုၵ်းပျႅင်းၵလေး ၶဝ်ၼႆႉ လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉတိုၵ်း တပ်ႉဢင်းၵိတ်ႉၶဝ် တီႈထုင်ႉၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇၼႆႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈႁွႆးမိုဝ်း ၽူႈႁၵ်ႉၸၢတ်ႈၵူၼ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၶဝ်သေ ၶုၼ်သိုၵ်း လုၵ်ႈသိုၵ်းဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်ႈ လႆႈတူၵ်းသုမ်းလႄႈ ၶုမ်ၶဝ် တိုၵ်ႉမီးယူႇတီႈ ဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇ လႄႈ တီႈ ဝၢၼ်ႈၽဢၢႆးၼၼ်ႉ တေႃႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။

ဝုၼ်ႇၼၵျေႃႇထိၼ်ႇ ဢူးလႃႉမွင်း

ဢူးလႃႉမွင်း ၼႆႉ မိူဝ်ႈၽွင်းပၢၼ် ၶတ်းၸႂ်တႃႇ လွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃၼၼ်ႉ မၼ်းလႆႈ ႁၢပ်ႇၵၢၼ်ၶုၼ်ၽွင်းဝဵင်းၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇသေ မၼ်းဢွၼ်ႁူဝ် ၽၢႆႇသၢၼ်ၶတ်း ၽူႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်း လႄႈ ၽၢႆႇသၢၼ်ၶတ်းၽႅတ်ႉသိတ်ႉၶဝ်ယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈ ၸိုင်ႈမိူင်းသေ လႆႈပၼ်ၸုမ်ႈၶူး ဝုၼ်ႇၼၵျေႃႇထိၼ်ႇယဝ်ႉ။

သူႇရဢူးၸ

ဢူးၸ ၼႆႉ မိူဝ်ႈၽွင်းပၢၼ် ၶတ်းၸႂ်တႃႇ လွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃၼၼ်ႉ မၼ်းဢွၼ်ႁူဝ် ၽၢႆႇသၢၼ်ၶတ်း ၽူႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်း လႄႈ ၽၢႆႇသၢၼ်ၶတ်းၽႅတ်ႉသိတ်ႉၶဝ်ယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေလႆႈလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃယဝ်ႉ ၽွင်းမၼ်းတိုၵ်ႉႁၢပ်ႇၵၢၼ်ပဵၼ် ၸဝ်ႈႁၢၼ်ပလိၵ်ႈယူႇၼၼ်ႉ ၸုမ်းၵူၼ်းထူၼ်ႇ ၶွမ်ႇမျူႇၼိတ်ႉၸွမ်ပိဝ်လႅင် လႄႈ ၸုမ်းတႅၵ်ႉတႅင်းဢွင်ႇၵျေႃႇၵျီး ၶဝ် ငွႆးတိုၵ်း တီႈ ႁူၺ်ႈပွင်းမၵျီး ဢၼ်မီးတီႈၼႂ်းၵႄႈ ၸလိၼ်း-ၸေႇတုၵ်ႉတရႃႇၼၼ်ႉလႄႈ လႆႈတူၵ်းသုမ်းမႃးယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈ ၸိုင်ႈမိူင်း လႆႈပၼ် ၸုမ်ႈၶူး သူႇရယဝ်ႉ။

ဢူးလႃႉဢွင်ႇ

ဢူးလႃႉဢွင်ႇၼႆႉ မိူဝ်ႈ ပၢၼ်ပႃႇလီႇမၢၼ်ႇတီႇမူဝ်ႇၶရေႇၸီႇၼၼ်ႉ လႆႈႁၢပ်ႇၵၢၼ် ၸွမ်ၽူႈတၢင်ၼႃႈၸိုင်ႈမိူင်း မႃးယဝ်ႉ။