ၵျွၵ်ႉၽျူႇ၊ ဝဵင်း

ဝဵင်းၵျွၵ်ႉၽျူႇ (မၢၼ်ႈ: ကျောက်ဖြူမြို့ ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Kyaukpyu) ၼႆႉ မီးဝႆႉ တီႈ ၸႄႈမိူင်းရၶႅင်ႇ ဢၼ်မီး ပွတ်းတူၵ်း မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈတွၼ်ႈ ၸႄႈတွၼ်ႈၵျွၵ်ႉၽျူႇယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉတီႈ ပၢၵ်ႇၼမ်ႉတၢၼ်ႇၸိတ်ႉ ဢၼ်မီးၽၢႆႇႁွင်ႇသုတ်းသုတ်း ၵုၼ်ယၢၼ်းပျႄး၊ ဢၼ်မီးတီႈၼႂ်း ပၢင်ႇလၢႆႇ ဢၼ်ၸမ်ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇ ဢၼ်မီးတီႈ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ ဢၢဝ်ႇပၢင်ႇလၢႆႇပင်းၵလႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉတီႈ ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်း ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ ယၢၼ်ၵႆႇ 250 လၵ်း (400 ၶီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇ) ယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ဝဵင်းတႃႈၼမ်ႉသၽႃႇဝ ဢၼ်ပဵၼ် ဢွင်ႈတီႈၵႃႉၶၢႆၶဝ်ႈသၢၼ် တီႈၼႂ်းၵႄႈ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈလႄႈ ဝဵင်းၵလၵတ်ႉတႃး၊ မိူင်းဢိၼ်ႇတီးယႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈ သဵၼ်ႈမၢႆ ပီၶရိတ်ႉ 1983 ၼၼ်ႉသေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း မီးယူႇ 19,456 ၵေႃႉယဝ်ႉ။

ဝဵင်းၵျွၵ်ႉၽျူႇ
ဝဵင်းၸိူဝ်းမီးၼႂ်း မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ
ဝဵင်းၵျွၵ်ႉၽျူႇ ႁၢင်ႈၽႅၼ်ႇလိၼ်မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ ၼႄဢွင်ႈတီႈဝဵင်း
ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 19°25′N 93°33′E
မိူင်း	မျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈမိူင်း	ရၶႅင်ႇ
ၸႄႈတွၼ်ႈ	ၸႄႈတွၼ်ႈၵျွၵ်ႉၽျူႇ
ၸႄႈဝဵင်း	ၸႄႈဝဵင်းၵျွၵ်ႉၽျူႇ
ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈဝဵင်း	ဝဵင်းၵျွၵ်ႉၽျူႇ
ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ်	လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းမျၢၼ်ႇမႃႇ (UTC+6:30)

ပိုၼ်းၵႅပ်ႈ

မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈတမ်ႇငႃႈဢွၼ်ႇ တီႈမိူင်းရၶႅင်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေပဵၼ် ပၢင်သိုၵ်း မၢၼ်ႈ-ဢင်းၵိတ်ႉ ပွၵ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ (1824-1826) ယဝ်ႉ လႆႈဢဝ် တပ်ႉသိုၵ်းမႃးတမ်းတီႈ ဢွင်ႈတီႈဝဵင်းၵျွၵ်ႉၽျူႇၼႆႉယဝ်ႉ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၼႃႈလိၼ်ၸႄႈဝဵင်းၵျွၵ်ႉၽျူႇၼႆႉ တူၵ်းမႃးၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈ ၸိတ်ႉတူၺ်ႇ၊ တၢၼ်ႇတွႆး လႄႈ ၸႄႈတွၼ်ႈယၢၼ်းပျႄး ၸိူဝ်းၼႆႉသေ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ ဝဵင်းဢၢမ်းၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇပေႃးသၢင်ႇထုၵ်ႇတွၼ်ႈတႃႇ ပၵ်းလုမ်းငဝ်ႈၸိုင်ႈၸႄႈတွၼ်ႈ၊ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မၼ်းၵႆၵၼ်တင်း ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇ လႄႈ ထိုင်ပီ 1939 မႃး ၸင်ႇလႆႈၶၢႆႉလုမ်းၸူး ဝဵင်းၵျွၵ်ႉၽျူႇ ဢၼ်ယၢမ်ႈတမ်းတပ်ႉမႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢဝ် ၸႄႈတွၼ်ႈယၢၼ်းပျႄး လႄႈ ၸႄႈတွၼ်ႈဢၢမ်း ႁူမ်ႈၵၼ်သေၵေႃႈ မၵ်းမၼ်ႈပဵၼ် ၸႄႈတွၼ်ႈၵျွၵ်ႉၽျူႇယူႇယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၵျွၵ်ႉၽျူႇၼႆႉ မီးဝၢၼ်ႈ 270 ပၢႆယဝ်ႉ။

ဝၢၼ်ႈၵျွၵ်ႉၽျူႇၵဝ်ႇၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈႁိမ်း ဝၢၼ်ႈဢူင်းတေႃး ဢၼ်ယၢၼ်ၵၼ်တင်း ဝဵင်းၵျွၵ်ႉၽျူႇယၢမ်းလဵဝ် မွၵ်ႈ 7 လၵ်းၼၼ်ႉသေ ၸူးဢိင်လူၺ်ႈ မၢၵ်ႇႁိၼ်ၶၢဝ်လူင်သွင်ပုတ်း (ဢၼ်မီးတၢင်းသုင် 70 ထတ်း) ၼၼ်ႉသေ ၸင်ႇလႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၵျွၵ်ႉၽျူႇ (ႁိၼ်ၶၢဝ်) ၼႆယဝ်ႉ။ ပီ 1852 ၼၼ်ႉ လႆႈထုၵ်ႇယုၵ်ႉပဵၼ် ဝဵင်းၸၼ်ႉၸႄႈတွၼ်ႈသေ တေႃႇထိုင် ပီ 1974 ၼႆႉ ပဵၼ်မႃး ဝဵင်းၸႄႈတွၼ်ႈယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈ ၾိင်ႈမိူင်းမႂ်ႇ လၵ်းမိူင်း ပီ 1974 သေ ၽိူဝ်ႇလႆႈယႃႉပႅတ်ႈ ၸိူဝ်းပဵၼ် ဝဵင်းၸႄႈတွၼ်ႈတင်းသဵင်ႈၼၼ်ႉ ၵျွၵ်ႉၽျူႇၼႆႉ တႄႇဢဝ် 1974 တေႃႇ 1988 ၼႆႉ ပဵၼ်ၼင်ႇ ၸႄႈဝဵင်းဢၼ်ၼိုင်ႈ တီႈၼႂ်ႈ ၸႄႈမိူင်းရၶႅင်ႇယဝ်ႉ။ ထိုင် 1988 ၼႆႉ ၶိုၼ်းပဵၼ်မႃး ၸႄႈဝဵင်းတုမ်ၵျွၵ်ႉၽျူႇသေ ဝၢႆးမႃး ၶိုၼ်းပဵၼ် ၸႄႈတွၼ်ႈၵျွၵ်ႉၽျူႇမႃးယဝ်ႉ။

ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ဝဵင်းၵျွၵ်ႉၽျူႇၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းၵိုၼ်းလူင် ဢၼ်ပဵၼ် ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈတွၼ်ႈသေဢမ်ႇၵႃး ပဵၼ်မႃး ဝဵင်းတႃႈႁိူဝ်းသေ ၸိူဝ်းပဵၼ် ႁိူင်းသၢင်းၽေႃးလတ်းပၢင်ႇလၢႆႇၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မႃးၵိုတ်းယူႇယဝ်ႉ။ တီႈၼိူဝ်ဝဵင်းၼႆႉ မီးဝႆႉ လုမ်းၸႄႈတွၼ်ႈငဝ်ႈၸိုင်ႈသေ ဢမ်ႇၵႃး ၸိူဝ်းပဵၼ် ႁူင်းယႃ၊ ႁူင်းပလိၵ်ႈ၊ ႁူင်းသူင်ႇလိၵ်ႈ၊ ႁူင်းႁဵၼ်း လႄႈ ၵၢတ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မီးဝႆႉယဝ်ႉ။ ၵၢၼ်ဝဵင်းမူၼ်းၵူၼ်းၵိုၼ်းတႄႉ ၸႄႇၸဵမ်မိူဝ်ႈ ပီ 1885 သေ ၸုမ်းမျူႇၼီႇၸီႇပႄႇ ၵေႃႉၶိုင်ပွင်ၵၢၼ်မႃးယဝ်ႉ။

ပွၵ်ႉၸိူဝ်းမီးၼိူဝ်ဝဵင်း

1. ပွၵ်ႉဢသျေႉပႅင်း (ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ)
2. ပွၵ်ႉဢၼွၵ်ႉပႅင်း (ၽၢႆႇတူၵ်း)
3. ပွၵ်ႉဢလႄႇပႅင်း (ပွတ်းၵၢင်)
4. ပွၵ်ႉမျိတ်ႉၼႃးတၢၼ်း
5. ပွၵ်ႉၸေႇတီႇတွင်ႇ
6. ပွၵ်ႉဢယႃႇသျိ
7. ပွၵ်ႉဢၸူဝ်းယ
8. ပွၵ်ႉတၢၼ်ႇပၢၼ်ႇၶျွင်း
9. ပွၵ်ႉရၶႅင်ႇပႅၵ်ႉသဵၵ်ႉ
10. ပွၵ်ႉၵလႃးပႅၵ်ႉသဵၵ်ႉကွက်

ပၢႆးပႆႇၺႃႇ

မိူဝ်ႈပီ 1953 ၼၼ်ႉ လႆႈပိုတ်ႇ ၶေႃးလဵၵ်ႉပဵၼ်ၶူးသွၼ် ၵႃႈတီႈ ဝဵင်းၵျွၵ်ႉၽျူႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင်ပီ 1954 မႃး လႆႈပိုတ်ႇ ၵျွၵ်ႉၽျူႇဢုပၸႃႇၶေႃးလဵၵ်ႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် ၸၼ်ႉၸွမ်ၸိတ်ႉတူၺ်ႇ တီႈ ၸႄႈမိူင်းရၶႅင်ႇၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈ ၵျွၵ်ႉၽျူႇဢုပၸႃႇၶေႃးလဵၵ်ႉ ငွမ်းၶႆႇသေ ပဵၼ်မႃးၼႆ ဢၼ်ပဵၼ် ၽိုၼ်ပိုၼ်းမၢႆတွင်း ၸၼ်ႉၸွမ်ၸိတ်ႉတူၺ်ႇ လၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈၼၼ်ယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် ၶေႃးလဵၵ်ႉပဵၼ်ၶူးသွၼ်ၼႆႉ ယၢမ်းလဵဝ် ပဵၼ်ဝႆႉ ၶေႃးလဵၵ်ႉပၢႆးပႆႇၺႃႇသေ ပူင်သွၼ်ပၼ် ၽႃႇသႃႇၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ပၢႆးပႆႇၺႃႇယူႇယဝ်ႉ။

တႄႇဢဝ် ပီ 1953 မႃး လႆႈပိုတ်ႇ ႁူင်းႁဵင်းၶေႃးလဵၵ်ႉ ပဵၼ်ၶူးသွၼ်သေ ထိုင်ပီ 1954 လိူၼ်ၵျုၼ်ႇ 1 ဝၼ်းၼၼ်ႉ လႆႈပိုတ်ႇ ႁူင်းႁဵၼ်းဢုပၸႃႇၶေႃးလဵၵ်ႉမႃးယဝ်ႉ။ တီႈဢုပၸႃႇၶေႃးလဵၵ်ႉၼႆႉ ပူင်သွၼ်ပၼ် ပၢႆးပႆႇၺႃႇ ဝဵၵ်ႉၸႃႇၵူႈလွင်ႈလွင်ႈယဝ်ႉ။ ဝဵင်းၵျွၵ်ႉၽျူႇၼႆႉ တင်းဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈသေ မီးသဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်းလူမ်း သၢႆတၢင်းၵုင်းဝႆႉယဝ်ႉ။ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင်ဝဵင်းၼႆႉ မီး 1.22 လွၵ်းလၵ်းသေ ၸွမ်းလူၺ်ႈသဵၼ်ႈမၢႆ ပီ 1953 ၼၼ်ႉသေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း မီးယူ 7241 ၵေႃႉယဝ်ႉ။

ဢွင်ႈတီႈၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်

တီႈ မိၼ်းပျိၼ်ႇ ဢၼ်လႆႈလုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းၵျွၵ်ႉၽျူႇၵႂႃႇ 16 လၵ်းၼၼ်ႉ လႆႈၵေႃႇသၢင်ႈဝႆႉ ဢွင်ႈရေႇတႃႇ ဢၼ်တႅၵ်ႈၾိင်ႈၾႃႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼၼ်ႉပဵၼ် ဢွင်ႈရေႇတႃႇ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း တီႈမိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇယဝ်ႉ။ ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇၸိၼ်ႇၶျွင်းၼႆႉၵေႃႈ ပဵၼ်ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇ ဢၼ်ႁၢင်ႈလီဝႆႉ ဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇပႂၢႆႉ ဢၼ်မီးတီႈႁိမ်း ဝဵင်းၵျွၵ်ႉၽျူႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ယဝ်ႉ။ တီႈၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ ယၢၼ် 3 လၵ်းတင်း ဝဵင်းၵျွၵ်ႉၽျူႇ တီႈႁိမ်းဝၢၼ်ႈၸၢႆႇၶျူင်ႇၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ လွႆၽႆးဢုင် ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ လွႆၼၵႃးၽူတ်ႉ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၽြႃးၵွင်းမူး

ၽြႃးၵၢၼ်ႉၵေႃႇတေႃး လႄႈ ယူၵ်ႉပႂႃးတေႃႇ သွင်သူႇၼႆႉ ပဵꧣ်ႁွႆးမိုဝ်း ပၢၼ်ဝေႇသႃႇလီႇသေ ပဵၼ်ၽြႃးၸိုဝ်ႈလိုဝ်း တီႈဝဵင်းၵျွၵ်ႉၽျူႇယဝ်ႉ။ ၽြႃးၵျွၵ်ႉတလူင်း ၼႆႉ မိၼ်းပႃႇၵျီး ဢၼ်ပဵၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းရၶႅင်ႇ ပၢၼ်မျွၵ်ႉဢူးၼၼ်ႉ ၵေႃႇတႄႇမႃးသေ တီႈၽင်ႇႁိၼ်လူင်တင်းဢၼ်ၼၼ်ႉ ႁဵတ်းတၢင်းၼႂ်းထမ်ႈသေၵေႃႈ ၶႅၵ်းထမ်ႈသေ ၵေႃႇႁူၼ်ႁၢင်ႈၽြႃးဝႆႉယဝ်ႉ။ တင်းမူတ်းၼႆႉ ႁူးထမ်ႈမီး 55 ႁူးယဝ်ႉ။ ၽြႃးသူၺ်ႇတႃႇလျွင်း တီႈလွႆၵွင်းမူး၊ ၽြႃးလွႆၸေႇတီႇယ၊ ၵွင်းမူး သႃႇသၼႃႇ 2500 ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ လိုဝ်းလင်ယဝ်ႉ။ ၽြႃးလွႆၵွင်းမူး၊ ၽြႃးၵျွင်ႉတလူင်း လႄႈ ပွႆးၽြႂႃးၵၢၼ်ႉၵေႃႇတေႃး ၸိူဝ်းၼႆႉ ၵႆႉႁဵတ်းၼႂ်း လိူၼ်ႁႃႈယဝ်ႉ။

တီႈႁိမ်းဝၢၼ်ႈၵၺိၼ်ႇတေႃး ဢၼ်မီးၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇဝဵင်း ယၢၼ်ၵႆ မွၵ်ႈၼိုင်ႈလၵ်းၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ႁူၼ်ႁၢင်ႈၽြႃးလျွင်းတေႃႇမူႇ သူႇၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ တီႈၼိူဝ်သဵၼ်ႈတၢင်းၵႂႃႇ ဝၢၼ်ႈၵူင်းသျဵင်ႇ ဢၼ်မီး ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်းဝဵင်း ယၢၼ်ၵႆ မွၵ်ႈ 3 လၵ်းၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၽြႃးၵျွၵ်ႉတလူင်းယဝ်ႉ။ ၽြႃးဢၼ်ၼႆႉၼႆႉ ဢဝ်မၢၵ်ႇႁိၼ်လူင်လူင် လုၵ်ႈၼိုင်ႈသေ ၶႅၵ်းႁႂ်ႈပဵၼ်ပႃး ၵျွင်းပျသၢတ်ႈ ဢိၵ်ႇတင်း ႁူၼ်ႁၢင်ႈၽြႃးယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ် ထမ် လႄႈ ႁူၼ်ႁၢင်ႈၽြႃး၊ မွၵ်ႇမွၵ်ႇမႆမႆ၊ ႁူၼ်ႁၢင်ႈၽီလူး၊ ႁူၼ်ႁၢင်ႈၽီ ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉၼႆႉ မၼ်းၼႄဝႆႉ ၼမ်ႉၵတ်ႉႁွႆးမိုဝ်း ရၶႅင်ႇမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၶဝ်ယူႇယဝ်ႉ။ တီႈၵၢၼ်ႉၵေႃႇတေႃး ဢၼ်မီး ၽၢႆႇၸၢၼ်း ၽြႃးၵျွၵ်ႉတလူင်း ဢၼ်ယၢၼ်မွၵ်ႈ 2 လၵ်းၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ႁူၼ်ႁၢင်ႈၽြႃးသူႇၼိုင်ႈ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၽြႃးၵၢၼ်ႉၵေႃႇတေႃး ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁူၼ်ႁၢင်ႈဢၼ်ၼၼ်ႉၼႆႉ ယွၼ်ႉပၢင်းလႆႈမႃးၼႂ်း ပၢင်ႇလၢႆႇလႄႈ ႁွင်ႉဝႃႈ ၽြႃးပေႃႇတေႃႇမူႇ ၼႆသေၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ် ၵိူဝ်းယမ်ဝႆႉယဝ်ႉ။

ၽူႈၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင် ၵႃႈတီႈ ဝဵင်းၵျွၵ်ႉၽျူႇ

1. ဢူးမျၢတ်ႉထုၼ်းဢွင်ႇ (ဢယေးပႅင်ႇ ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ၼႂ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်း မျၢၼ်ႇမႃႇ)
2. ဢူးပႃႉၸေႃး (ၽွင်းလူင်ၵဝ်ႇ လႄႈ ၶုၼ်ၽွင်းၶဵဝ် လိုဝ်ႈ)
3. ဢူးလူင်း (ၶုၼ်ၽွင်းၶဵဝ် လိုဝ်ႈ)
4. ဢူးလႃႉထုၼ်းၽျူႇ (ၶူးမေႃလူင် ၽၢႆႇၶူၼ်ႉၶႂႃႉလွင်ႈၵဝ်ႇမွၼ်)
5. ၽူဝ်းၵျေႃႉ (ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ လႆႈသူးလိၵ်ႈလၢႆးၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ)
6. ၸေႃးၼု (ၸဝ်ႈပၢႆးမွၼ်း ၽဵင်းၵႂၢမ်း လိုဝ်းလင်)
7. ဢူးတိၼ်ႉၸေႃႇ (ၽူႈဢဝ်ၶၢဝ်ႇ RFA)
8. ၸဵင်းလႄႉလႄႉ (ၽူႈႁွင်ႉၵႂၢမ်း ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်)
9. မႄးၸႃႇ (ၼၢင်းငဝ်း)

တႃႇသိုပ်ႇတူၺ်း

• တႃႈႁိူဝ်းမိၼ်ၵျွၵ်ႉၽျူႇ
• တႃႈႁိူဝ်းၼမ်ႉလိုၵ်ႉ ၵျွၵ်ႉၽျူႇ
• သဵၼ်ႈတၢင်းၵႃး ၵျွင်ႉၽျူႇ-တႃႈၵုင်ႈ