တၼိၼ်းတႃႇယီႇ၊ ဝဵင်း

ဝဵင်းတၼိၼ်းတႃႇယီႇ (မၢၼ်ႈ: တနင်္သာရီမြို့ ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Tanintharyi) ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ၸႄႈဝဵင်းတၼိၼ်းတႃႇယီႇ ဢၼ်ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ တီႈၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈမျဵၵ်ႉ၊ ၸႄႈတိူင်းတၼိၼ်းတႃႇယီႇ၊ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉတီႈဢၼ် ၼမ်ႉဢွၼ်ႇတၼိၼ်းတႃႇယီႇ လႄႈ ၼမ်ႉလူင်တၼိၼ်းတႃႇယီႇ ႁူမ်ႈၵၼ်ၼၼ်ယဝ်ႉ။ လႅၼ်လိၼ်ၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ ၽၢႆႇႁွင်ႇ မီး ၸႄႈဝဵင်းပလေႃး၊ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇမီး ၼမ်ႉတၼိၼ်းတႃႇယီႇဢွၼ်ႇ လႄႈ ၽၢႆႇၸၢၼ်း မီး ၸႄႈဝဵင်းပူၵ်ႉပျိၼ်း၊ ၽၢႆႇတူၵ်း မီး သမ်ႇမုၵ်ႉတရႃႇဢိၼ်ႇတီးယႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝဵင်းတၼိၼ်းတႃႇယီႇၼႆႉ ၶုၼ်ထႆးၶဝ် တႄႇမႃး မိူဝ်ႈပီၶရိတ်ႉ 1373 ၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ထိုင် ပီၶရိတ်ႉ 1759 မႃး ဢလွင်ႈၽယႃး လႆႈသိမ်းဢဝ် ဝဵင်းတၼိၼ်းတႃႇယီႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵွင်းလွႆၼမ်လိူင်ႇသေ ပဵၼ်တီႈလိၼ် ဢၼ်ပႃႇထိူၼ်ႇႁူမ်ႇဝႆႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းတီႈထုင်ႉတီႈၼၼ်ႉ ႁဵတ်းၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈယဝ်ႉ။ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင် ၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ မီး 4033 လွၵ်းလၵ်းယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈ သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ပီ 2014 သေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း တီႈၼိူဝ်ဝဵင်းၼႆႉ မီး 5,514 ၵေႃႉ ယဝ်ႉ။

ဝဵင်းတၼိၼ်းတႃႇယီႇ
ဝဵင်းၸိူဝ်းမီးၼႂ်း မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ
ဝဵင်းတၼိၼ်းတႃႇယီႇ ႁၢင်ႈၽႅၼ်ႇလိၼ်မျဵၵ်ႉၵျုၼ်းၸု ၼႄဢွင်ႈတီႈဝဵင်း
ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 12°5′N 99°0′E
မိူင်း	မျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈတိူင်း	တၼိၼ်းတႃႇယီႇ
ၸႄႈတွၼ်ႈ	ၸႄႈတွၼ်ႈမျဵၵ်ႉ
ၸႄႈဝဵင်း	ၸႄႈဝဵင်းတၼိၼ်းတႃႇယီႇ
ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈဝဵင်း	ဝဵင်းတၼိၼ်းတႃႇယီႇ
ႁူဝ်ၼမ်ၵူၼ်း (2014)
• ႁုပ်ႈ	5,524
ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ်	MST (UTC+6:30)

သၢႆငၢႆၼႃႈလိၼ်

ၸႄႈဝဵင်းတၼိၼ်းတႃႇယီႇၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈ ပွတ်းၸၢၼ်း မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ၊ မီးတီႈပွတ်းၸၢၼ်း ထုင်ႉသၢပ်ႇၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇ တၼိၼ်းတႃႇယီႇ၊ မီးဝႆႉတီႈၼႂ်းၵႄႈ လတ်ႉတီႇတုတ်ႉႁွင်ႇ 90 တီႇၵရီႇ တေႃႇ 100 တီႇၵရီႇ (ၼႂ်းၵႄႈ 90 တီႇၵရီႇ 51 မိတ်ႉၼိတ်ႉ လႄႈ 99 တီႇၵရီႇ 40 မိတ်ႉၼိတ်ႉ)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉတီႈၼႂ်းၵႄႈ လွင်ႇၵျီႇတုတ်ႉဢွၵ်ႇ 10 တီႇၵရီႇ တေႃႇ 14 တီႇၵရီႇ တီႈၼိူဝ်သၢႆ 12 တီႇၵရီႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးလုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ သေၼၼ်ႉ ၸွမ်းလၵ်းၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇသေ မီး 414 လၵ်း၊ ပေႃးလုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းမျဵၵ်ႉသေ မီး လၵ်းၼမ်ႉ 45 လၵ်း၊ တၢင်းၵႃး ၵႆယၢၼ် 51 လၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝဵင်းတၼိၼ်းတႃႇယီႇၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈ ၽၢႆႇသၢႆႉ တီႈ ၼမ်ႉလူင်တၼိၼ်းတႃႇယီႇ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၶျွင်းၵျီး လႄႈ တီႈ ၼမ်ႉဢွၼ်ႇတၼိၼ်းတႃႇယီႇ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၶျွင်းငႄႇ ႁူမ်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၢႆဢိင်ဢၢင်ႈႁၢင်ႈၽႅၼ်ႇလိၼ် ႁင်း ဝဵင်းတၼိၼ်းတႃႇယီႇၼႆႉ ပဵၼ် ၸႅတ်ႉ 191202 ယဝ်ႉ။

လႅၼ်လိၼ်

သၢပ်ႇလႅၼ်လိၼ် ၸိူဝ်းဢိူမ်ႈၸပ်းၵၼ်ဝႆႉတင်း ၸႄႈဝဵင်းတိၼ်းတႃႇယီႇၼႆႉ တီႈ ၽၢႆႇႁွင်ႇ လုၵ်ႉတီႈ ၸႄႈဝဵင်းၽႄမႅတ်ႉတႃႇ ၸႄႈတွၼ်ႈထဝႄႇ သေ ယၢၼ် 30 လၵ်း၊ ၽၢႆႇတၢင်းဢွၵ်ႇ ၸႄႈဝဵင်းပလေႃး သေ ၵႆယၢၼ် 49 လၵ်း၊ ၸႄႈဝဵင်းမျဵၵ်ႉ 33 လၵ်း ၊ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ ၸႄႈဝဵင်းၵျုၼ်းၸုၼၼ်ႉ တင်း မိူင်းထႆး 159 လၵ်း၊ ၽၢႆႇၸၢၼ်း ၸႄႈဝဵင်းပူၵ်ႉပျိၼ်းသေ ဢိူမ်ႈၸပ်းၵၼ်ဝႆႉ 48 လၵ်းယဝ်ႉ။ လႅၼ်လိၼ်ၸိူဝ်းလွမ်ႉႁွပ်ႈဝႆႉၼႆႉ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ၊ ၽၢႆႇႁွင်ႇ လႄႈ ၽၢႆႇတူၵ်းၼႆႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၼမ်ႉၶျွင်းငႄႇ လႄႈ ၼမ်ႉၶျွင်းလူင် ၸိူဝ်းၼႆႉ လွမ်ႉႁွပ်ႈဝႆႉသေ ၽၢႆႇၸၢၼ်းၼႆႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် လွႆလူင်းၶယၢၼ်း၊ လွႆၵျႄႇၶျူၺ်ႇ လႄႈ လွႆတၼိၼ်းတႃႇယီႇ ၸိူဝ်းၼႆႉ လွမ်ႉႁွပ်ႈဝႆႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် ဢေႇရိယႃႇဝဵင်းၼႆႉ တီႈၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇၼႆႉ တတ်ႉဢူးၵႂိၼ်း၊ တီႈၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်းၼႆႉ လႆႈမၵ်းမၼ်ႈ ဝႆႉထိုင် ႁွင်ႈတႃးတူၺ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင်

ဢေႇရိယႃႇ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင် ၸႄႈဝဵင်းတၼိၼ်းတႃႇယီႇၼႆႉ မီး (2803296 ဢေႇၵ)၊ (4380.05) လွၵ်းလၵ်းယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉဢဝ် ၼႃႈႁွင်ႇ တေႃႇၼႃႈၸၢၼ်း မီး 143.3 လၵ်းသေ လုၵ်ႉဢဝ် ၼႃႈဢွၵ်ႇ တေႃႇ ၼႃႈတူၵ်း ၵႂၢင်ႈ 58.24 လၵ်းယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းၸႄႈတိူင်းတၼိၼ်းတႃႇယီႇၼႆႉ ပဵၼ်ၸႄႈဝဵင်း ဢၼ်ဢွင်ႈတီႈ ၵႂၢင်ႈၶႂၢင်သေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ လွႆမေႃး ဢၼ်မီးတၢင်းသုင် (4040)ထတ်း ဢၼ်မီးတီႈ သၢပ်ႇလႅၼ်လိၼ်ထႆး ဢၼ်ၵႆယၢၼ်တင်း ဝဵင်းတၼိၼ်းတႃႇယီႇ 82 လၵ်း ၼၼ်ႉ မီး လၵ်းႁိၼ်ၶႅၼ်ႈလႅၼ်လိၼ် လႄႈ မီးတၢင်းၵႄႈလွႆယဝ်ႉ။

ဝေႃးႁၢၼ် ဢၼ်ဝႃႈ တၼိၼ်းတႃႇယီႇ

ဢူးမေႇဢွင်ႇဝႃႈတႄႉ ဢၼ်ပဵၼ် ဝေႃးႁၢၼ် တၼိၼ်းတႃႇယီႇ ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈ ၽႃႇသႃႇမွၼ်း ဢၼ်ဝႃႈ တၼိၼ်းသြီႇ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉသေ ပဵၼ်မႃးဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ပၢႆးဝူၼ်ႉထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈတႄႉ မွၼ်ႈၶဝ်ၼႆႉ ၵႆႉဢဝ် မျဵၵ်ႉ တိင်း သႂ်ႇႁွင်ႉတီႈႁူဝ် ၸိုဝ်ႈဝဵင်းယဝ်ႉ။ (ပိူင်ယၢင်ႇမၼ်း တိင်းႁမၸေႃး ဝဵင်းႁၢၼ်ႇသႃႇဝတီႇ၊ တဵင်းမုပလိၼ်ႇ ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ) ၼႆသေ ပေႃးဝႃႈ ပဵၼ်ဝဵင်းၼႆႉ ၵႆႉဢဝ် တိင်း သႂ်ႇၽၢႆႇၼႃႈမၼ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း တႄႇႁွင်ႉဝႃႈ ၶရိၼ်းသေႇ ၼႆသေ လုၵ်ႉၼၼ်ႈယဝ်ႉ ပဵၼ်မႃး တရိၼ်းတေ၊ လုၵ်ႉတီႈၼၼ်ႈ ပဵၼ် တိင်းတရေႇ၊ တၼိင်းတရေႇ၊ တၼိၼ်းတရေႇ) ၸူးလႅၵ်ႈလၢႆႈပဵၼ် တၼိၼ်းတႃႇယီႇမႃး ၵမ်ႉသၢင်ႉသၢင်ႉ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ တိင်းတရေႇ (မွၼ်း၊ ပႃႇလိ) တိင်းၼႆႉ ပဵၼ် ဝဵင်း၊ သရေ = သရီႇ၊ သြီႇ=သီႇရီ=ဢူၽုင်း ၼႆလႄႈ ပေႃးပိၼ်တူၺ်း မီးတီႈပွင်ႇဝႃႈ ဝဵင်းဢၼ်မီး ဢူၽုင်းၼႆယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈ ဢူးတိၼ်ႇလႃႉ ဢၼ်မၼ်းတၢင်ႇၶိုၼ်ႈ တီႈ ပၢင်ဢုပ်ႇဢူဝ်းၶူၼ်ႉၶႂႃႉ မိူင်းမၢၼ်ႈ မိူဝ်ႈပီ 1963 ၼၼ်ႉ လၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ ၼႂ်းၵႃႈ ၸိူဝ်းပဵၼ်ၶေႃႈၵႂၢမ်း ဢၼ်ၶဝ်ႈမႃးၼႂ်း ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်း ၵူၼ်းတၢင်ႇၶိူဝ်းၼၼ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇ ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်း ၵူၼ်းၶိူဝ်းမလေး (ပသျူး) (ၼႃႈလိၼ် မွၵ်ႈၵီႈသီၸေး) တႃႇၼႃႇသႃႇရီႇ၊ တႃႇၼႃးသရိ၊ လုၵ်ႉတီႈၼၼ်ႈသေ ၸူးႁွင်ႉ တၼိၼ်းတႃႇယီႇဢၼ်ဝႃႈၼႇႉ လႅပ်ႈတေပဵၼ် ၶေႃႈၵႂၢမ်း ဢၼ်လုၵ်ႉတီႈ မွၼ်းသေ ၽႅဝ်မႃးဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ၽႃႇသႃႇထႆး ႁူမ်ႇငမ်းမႃး ၵူၼ်းထႆးၶဝ် ႁွင်ႉတၼိၼ်းတႃႇယီႇ ဝႃႈ ထၼွင်ႇၸီႇ (ထၼွင်ႇသီႇရိ) ၼႆသေ မီးတီႈပွင်ႇဝႃႈ ပဵၼ်ၼႃႈလိၼ် ဢၼ်ၶမ်းလိူင်ႇ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး ပေႃးဢဝ် ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းမလေးဝႃႈ တႃႇၼႃႇသႃႇရီႇ ဢမ်ႇၼၼ်ႉ တႃႇၼႃးသရိၼႆႉ ပွင်ႇဝႃႈ ပဵၼ် ၼႃႈလိၼ် မွၵ်ႇၵီႈသီၸေး ဢမ်ႇၼၼ် ၼႃႈလိၵ် မၢၵ်ႇၽႃႈလိူင်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။