ၸႄႈၼႃး၊ ဝဵင်း

ဝဵင်းၸႄႈၼႃး (မၢၼ်ႈ: မြစ်ကြီးနားမြို့), (ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Myitgyina) ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ ၸႄႈမိူင်းၶၢင်၊ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ ယဝ်ႉ။ တီႈၽၢႆႇၼိူဝ် ဝဵင်းၸႄႈၼႃး ယၢၼ် ၂၅ လၵ်းၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ မျိတ်ႉသူင်ႇ ဢၼ်မႄႈၼမ်ႉ မေႇၶ လႄႈ မလိၶ မႃးႁူမ်ႈၵၼ်သေ လုၵ်ႉတီႈၼၼ်ႉ ၸင်ႇပဵၼ်ႁူဝ်မႄႈၼမ်ႉၵဵဝ်ႈသေၵေႃႈ ၸင်ႇလႆႇလူင်းမႃး လုၵ်ႉဢဝ် ၽၢႆႇႁွင်ႇ လႆလူင်းၽၢႆႇၸၢၼ်း ၼႃးယၢဝ်းမိူင်းမၢၼ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ဝဵင်းၸႄႈၼႃးၼႆ့ မီးဝႆႉတီႈ ၼႃႈသုင် ပၢင်ႇလၢႆႇ ၄၇၆ ထတ်းယဝ်ႉ။ ပေႃးလုၵ်ႉဢဝ်တီႈ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ ၼႆ ၵႆယၢၼ် ၉၁၉ လၵ်းသေ ပေႃးလုၵ်ႉဢဝ်တီႈ ဝဵင်းတႃႈလိူဝ်ႇ ၼႆ ၵႆယၢၼ် ၄၈၇ လၵ်းသေ ပဵၼ်ဝဵင်းၼိူဝ်လွႆ ဢၼ်သႃႇယႃႇၵတ်းယဵၼ်ဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တင်း ဝဵင်းမၢၼ်ႈမေႃႇသေ ယၢၼ်ၵႆၵၼ် ၁၃၅ လၵ်းယဝ်ႉ။ တင်းတီႈ မႄႈၼမ်ႉ မေႇၶ မလိၶ မႃးႁူမ်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉ ၵႆယၢၼ် ၂၆ လၵ်းယဝ်ႉ။

ဝဵင်းၸႄႈၼႃး
ဝဵင်းၼႂ်းမိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ
ဝဵင်းၸႄႈၼႃး ၽႅၼ်လိၼ်မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ ၼႄဢွင်ႈတီႈဝဵင်း
Coordinates: 25.395338°N 97.3508187°E / 25.395338; 97.3508187
မိူင်း	မိူင်းမၢၼ်ႈ
ၸႄႈမိူင်း	ၸႄႈမိူင်းၶၢင်
ၸႄႈတွၼ်ႈ	ၸႄႈတွၼ်ႈၸႄႈၼႃး
ၸႄႈဝဵင်း	ၸႄႈဝဵင်းၸႄႈၼႃး
ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈဝဵင်း	ဝဵင်းၸႄႈၼႃး
ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းမိူင်း  (2014)	၂၄၃၀၃၁
ပွတ်းတွၼ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်း	UTC+ ၆ မူင်း ၃၀ မဵတ်ႉ (လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းမျၢၼ်ႇမႃႇ )

သၢႆပိုၼ်း

ဝဵင်းၸႄႈၼႃးၼႆႉ မီးမႃးၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈမိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပႆႇထိုင် ပီ 1892 ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈတႆး ဢွၼ်ႇဝၢၼ်ႈၼိုင်ႈ ဢၼ်မီးတီႈၼႂ်း ထုင်ႉမိူင်းၵွင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ ဢေႇပရႄႇ 1985 ၼၼ်ႉ ဢဝ်ၸေႈတွၼ်ႈ မၢၼ်ႈမေႃၽႄပၼ်သေ ႁဵတ်းၸေႈတွၼ်ႈမႂ်ႇၽႆၢႇႁွင်ႇသုတ်းဢၼ်ဝႃႈ ၸေႊတွၼ်ႈၸေႊၼႃး မႃးယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ တၢင်းၵႂင်ႈ ၽႆၢႇႁွင်ႇတူၵ်း ပဵၼ် မိူင်းၶွၼ်း ဢၼ်ဝႃႈ ထုင်ႉပဵင်းႁူးၵွင် လႄႈ ၽႆၢႁွင်ဝၼ်းဢွၵ်ႇ ထိုင်တီႈ ထုင်ႉလွႆ ယူႇၼၼ်သေ ထိုင်တီႈထုင်ႉလွႆႁူၺ်ႈၼမ်ႉမၢဝ်း၊ ၼမ်ႉဝၼ်းသေ ၽႆၢႇဝၼ်းတူၵ်း ထိုင်တီႈၼမ်ႉၶျင်းတွင်းသေ ၶိုၼ်ႈ 20 လၵ်းမႃးတီႈ မႄႈၼမ်ႉ ဢူႉရု-သူၺ်ႇတုၼ်းသေ ၸွမ်းမႃးတီႈ ၼမ်ႉသၢင် ၽႆၢႇၸၢၼ်း ထိုင်တီႈ ၸေႈတွၼ်ႈ ၵၢတ်ႇသႃ မၢၼ်ႈမေႃ။ လုၵ်ႈတီႈ သႆၢၼမ်ႉသၢင်သေ တႂ်ႈႁူၺ်ႈလွႆၼွင်မႄႈမႆႈသေ သဵၼ်ႈတၢင်းလူတ်ႈၾႆး ႁူဝ်ပၢင်ႇ သေ တမ်ႊတီႈ သႆၢၼမ်ႉၶဵဝ် ၶၢမ်ႈၼမ်ႉၵွင်ႉၵူၺ်ႉသေ မႃးတီႈမႄႈၼမ်ႉၵဵဝ်ႊသေထိုင် မၢၼ်ႈသူၺ်ႇပူႉ၊ ၽၢႆႇသၢႆႉ မႄႈၼမ်ႉၵဵဝ်ႊၸွမ်းမႃး 3-4 လၵ်းသေ ၶၢမ်ႈထိုင်တီႈ ၶေးၼမ်ႉဢိၼ်လဵင်၊ မၢၼ်ႈပၢင်တွင်ႊ ၶိုၼ်းထိုင်တီႈ ထုင်ႉႁူၺ်ႈလွႆ မိူင်းယူႇၼၼ်။ ပဵၼ်တႃႈၼမ်ႉ တႃႇၵႃႉၶၢႆၵုၼ်ႇ ထုင်ႉမိူင်းၵွင်း လႄႈ မိူင်းၶႄႇယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းမႂ်ႇ ဢၼ်မီးၽၢႆႇပုၼ်ႉၼမ်ႉသေ မီးမႃးဢွင်ႈတီႈၵႃႉၶၢႆၵုင်ႇတင်း မိူင်းၶႄႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ် သိမ်းဢဝ် မိူင်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ မႃးပၵ်းတီႈ ဝဵင်းမိူင်းၵွင်းသေ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ ထိူၼ်ႇဢုင်ၼမ်လိူင်ႇလႄႈ ၸင်ႇၶိုၼ်းၶၢႆႉၵႂႃႇၸူး ၸႄႈၼႃး (မျိတ်ႉၵျီးၼႃး) ယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼႆႉမႃး ပဵၼ်ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈမႃးသေပဵၼ်မႃး ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ၶုၼ်ပွင်ဝဵင်းယူႇယဝ်ႉ။ ၽွင်းၶၢဝ်း သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင်ၼၼ်ႉ လႆႈႁဵတ်း သဵၼ်ႈတၢင်းလူင်လီႇတူဝ်ႇ၊ သဵၼ်ႈတၢင်းမိူင်းမၢၼ်ႈ-မိူင်းၶႄႇ၊ တမ်းဢွင်ႈတပ်ႉသိုၵ်းဢူၺ်းလီ ယွၼ်ႉၸိူဝ်းၼႆႉလႄႈ ၸႄႈၼႃးၼႆႉ တိူဝ်းလမ်ႇလွင်ႈမႃးယူႇယဝ်ႉ။ ၽွင်းၶၢဝ်းလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃးမႃး လႆႈၵဵပ်းဢဝ် ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း ၸိူဝ်းယူႇသဝ်းတီႈ ၸႄႈတွၼ်ႈၸႄႈၼႃး၊ ၸႄႈတွၼ်ႈမၢၼ်ႈမေႃႇ သေ လွင်ႈဝႃႈ ၸွင်ႇတေဢဝ် ထုင်ႉသၼ်လွႆၶၢင် ႁူမ်ႈႁွမ်း ဢမ်ႇႁူမ်ႈႁွမ်းတင်း မိူင်းလူင် ၼႆယဝ်ႉ။ ႁူမ်ႈဝႃႈ လႆႈၵၢင်ၸႂ်ၵမ်ႉၼမ် တွၼ်ႈတႃႇ ႁူမ်ႈၵၼ်တင်း မိူင်းလူင်ၼႆသေတႃႉ ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႉဢွင်ႇသၢၼ်း ၼႆႉ ဢဝ်ၸႄႈတွၼ်ႈသွင်ဢၼ်ၼၼ်ႉ ႁူမ်ႈပၼ်ပႃး ထုင်ႉသၼ်လွႆသေဢမ်ႇၵႃး လႆႈဢဝ် ဝဵင်းၸႄႈၼႃးၼႆႉ မၵ်းမၼ်ႈပဵၼ် ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ တႃႇ ၸႄႈမိူင်းၶၢင်မႃးယူႇယဝ်ႉ။

ထိုင် 1948 လိူၼ်ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ 4 ဝၼ်း ဝၢႆးသေ မိူင်းမၢၼ်ႈလႆႈ လွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်ၶေႃယဝ်ႉ ထိုင် လိူၼ်ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ 10 ဝၼ်းမႃး ၸႄႈမိူင်းၶၢင် လႆႈဢွၵ်ႇပဵၼ်မႃးသေ တႄႇဢဝ်ၽွင်းၼၼ်ႉ ဝဵင်းၸႄႈၼႃးၵေႃႈ ပဵၼ် ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈႁင်း ၸႄႈမိူင်းၶၢင်မႃးယူႇယဝ်ႉ။

ႁွင်ႈၵၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ

မီးဝႆႉ လုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢၼ်ပၵ်းဝႆႉတီႈၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၶၢင်၊ ႁူင်းယႃၵူၼ်းမိူင်း၊ လႄႈ ၶွၵ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ၶုၼ်ပွင်ၵၢၼ်ၸႄႈတွၼ်ႈယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး မီးပႃး ဢုပၸႃႇၶေႃးလဵၵ်ႉ၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၽိုၵ်းပဵၼ်မေႃသွၼ်၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင်၊ ၸၼ်ႉၵၢၼ် လႄႈ ၸၼ်ႉငဝ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၸမ် သၢပ်ႇလႅၼ်လိၼ်မိူင်း ပွတ်းႁွင်ႇမျၢၼ်ႇမႃႇလႄႈ ပဵၼ်ၼႃႈလိၼ် ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈ တွၼ်ႈတႃႇ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်သေ ပဵၼ် ဝဵင်းဢၼ်တမ်းဝၢင်းဝႆႉ ဢွင်ႈတီႈသိုၵ်းယဝ်ႉ။ လႆႈပိုတ်ႇၽုၺ်ႇဝႆႉ ငဝ်ႈငုၼ်းတိူင်းသိုၵ်းပွတ်းႁွင်ႇ ယဝ်ႉ။

လွင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇ

ဝဵင်းၸႄႈၼႃးၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵငး သဵၼ်ႈတၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်းသုတ်းယဝ်ႉ။ ပေႃးဢဝ်တင်းသၢႆတၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်းဝႃႈ လုၵ်ႉတီႈဝဵင်းတႃႈလိူဝ်ႇသေ ၵႆယၢၼ် ၃၃၇ လၵ်းသေ လုၵ်ႉဢဝ်တီႈဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ ၵႆယၢၼ် ၇၂၄ လၵ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းၼႆႉ ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈၵႃႉၶၢႆၵုၼ်ႇ ၶူဝ်းၶွင်ဢွၵ် ထုင်ႉသၼ်လွႆမိူင်းၶၢင် လႄႈ ၸိူဝ်းဢွၵ်ႇတီႈ မိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝဵင်းၸႄႈၼႃးၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်ႁိူဝ်းသၢင်းၽေႃး ၶဝ်ႈဢွၵ်ႇၵႂႃႇမႃးယူႇတႃႇသေယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉဢဝ်ၸႄႈၼႃး ၵႂႃႇၸူး သၢင်ႇၽူဝ်ႇၼႆႉ ၸၢင်ႈဢဝ်ႁိူဝ်းသေၵႂႃႇမႃးလႆႈယဝ်ႉ။ ၶူဝ်းၵုၼ်ႇ ၸိူဝ်းဢၼ်ဢွၵ်ႇတီႈ ၸႄႈမိူင်းၶၢင် သၢမ်ပုၼ်ႈသွင်ပုၼ်ႈၼႆႉ လႆႈဢဝ်တင်း လူတ်ႉၵႃး၊ ႁိူဝ်းဢွၼ်ႇ၊ ရူတ်ႉရဵၼ်း လႄႈ ႁိူဝ်းမိၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉသေ တေႃႉသူင်ႇၸူးတၢင်ႇဝဵင်းယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ဝဵင်းၽၵ်းတူ တၢင်းလိၼ် တွၼ်ႈတႃႇၵႂႃႇၸူး မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး လႄႈ မိူင်းၶႄႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေလႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃယဝ်ႉ ယွၼ်ႉလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ၶတ်းၸႂ်ႁဵတ်းသၢင်ႈလႄႈ ၸၢင်ႈဢဝ်တင်းလူတ်ႉၵႃးသေ ၵႂႃႇတီႈၼိူဝ်သဵၼ်ႈတၢင်းလူင်လီႇတူဝ်ႇ ၵႂႃႇၸူးမိူင်းဢိၼ်းတီးယႃးလႆႈသေ လတ်းၶၢတ်ႈဝဵင်းမၢၼ်ႈမေႃႇသေၵေႃႈ ၵႂႃႇၸွမ်းတၢင်းလူတ်ႉၵႃးသေ ၽဵဝ်ႁွတ်ႈထိုင် မိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၸႄႈမိူင်းၼၼ်ႉ တၢင်းလူတ်ႉၵႃးၵႂႃႇမႃးလႆႈၸူး မၢၼ်ႈမေႃႇ၊ ပူႇတႂ်း၊ သုမ်ႇပရႃႇပုမ်ႇ၊ မိူင်းၵွင်း ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းဢၼ်မီး တႃႈႁိူဝ်းမိၼ် ၼမ်သေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်သိုၵ်းၼၼ်ႉ တပ်ႉဢူၺ်းလီၶဝ် ၵေႃႇသၢင်ႈ တႃႈႁိူဝ်းမိၼ်မႃး မီး ၆ ဢၼ်ယဝ်ႉ။ တႃႈႁိူဝ်းမိၼ် ဢၼ်ၸႂ်ႉဝႆႉယူႇယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ပဵၼ်ဢၼ်ယႂ်ႇလိူဝ်သေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။

ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး

လုၵ်ႉတီႈမိူင်းမၢၼ်ႈပတ်ႉပိုၼ်ႉသေ ဢဝ် ၵျုင်ႇ၊ ၼမ်ႉမၼ်းၸၢၵ်ႈ၊ ၽႃႈၽႅၼ်ႇ၊ ၶိူင်ႈလဵၵ်း၊ ၵိူဝ် ၸၸိူဝ်းၼႆႉ တၢင်ႇသူင်ႇၸူး ဝဵင်းၸႄႈၼႃးသေ လုၵ်ႉတီႈ ၸႄႈၼႃး ၶိုၼ်းဢဝ် ၵိူဝ်ဝၢၼ်၊ ၶဝ်ႈသၢၼ်၊ သႅင်ၶဵဝ်၊ သႅင်ပတ်း ၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်း၊ ထူဝ်ႇလိၼ်၊ ၵႃႇၽီႇ၊ မႆႉသၵ်း၊ မၢၵ်ႇမႆႉမၢၵ်ႇတွၵ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉ ၶိုၼ်းသူင်ၸူး မိူင်းလူင်လႄႈသင် ၶိုၼ်းသူင်ၵႃႉၶၢႆၸူး ပိုၼ်ႉတီႈၼႂ်းၸႄႈမိူင်းယဝ်ႉ။ ၶူဝ်းၵုၼ်ႇလႄႈ ယႃႈယႃ ဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်း ၸႄႈမိူင်းၶၢင်ၶဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းယူႇၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈ ၸႄႈၼႃးသေ ပိုၼ်ၽႄႈပၼ်ယဝ်ႉ။ ဝဵင်းၼႆႉ ယွၼ်ႉမၼ်းပဵၼ် ဝဵင်းယႂ်ႇဢၼ်ၼိုင်ႈလႄႈ ၶိူဝ်းၵူၼ်းၵူႈမဵဝ်း ဢွၼ်ယူႇသဝ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် ၵွင်းမူးယွၼ်းသူးတဵမ်ထူၼ်ႈ ဢၼ်ၶုၼ်ဢႃႇသူဝ်းၵ တႄႇတင်ႈမႃးၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ဢၼ်လီၼပ်ႉယမ်တႄႉတႄႉသေ ၸတ်းႁဵတ်းပွႆးၽြႃးမႃးယူႇ ၵူႈပီယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ် ဢဝ် လွင်ႈၵမ်ႉထႅမ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၶႄႇသေ လုၵ်ႉဢဝ် ဝဵင်းထဵင်ႇၶျူင်း မိူင်းၶႄႇ တေႃႇ ၸႄႈၼႃးၼႆႉ လႆႈႁဵတ်း သဵၼ်ႈတၢင်းပႆသီႇသဵၼ်ႈ သဵၼ်ႈတၢင်းဝႆးလူင်ယဝ်ႉတူဝ်မႃးယဝ်ႉ။