ၸႄႈၵႅင်း၊ ၸႄႈတွၼ်ႈ

ၸႄႈတွၼ်ႈၸႄႈၵႅင်း (မၢၼ်ႈ: စစ်ကိုင်းခရိုင် ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Sagaing District ; သဵင်ဢွၵ်ႇ [Zetaun Zekeng]) ၼႆႉ ပဵၼ်ၸႄႈတွၼ်ႈဢၼ်တူၵ်း ၽၢႆႇၸၢၼ်းသုတ်း တီႈ ၸႄႈတိူင်းၸႄႈၵႅင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ မီးဝႆႉ ၸႄႈတွၼ်ႈတႃႈလိူဝ်ႇ လႄႈ ၸႄႈတွၼ်ႈၵျွၵ်ႉသႄႇ၊ ၽၢႆႇႁွင်ႇမီး ၸႄႈတွၼ်ႈသူၺ်ႇပူဝ်ႇ လႄႈ ၽၢႆႇၸၢၼ်း မီးဝႆႉ ၸႄႈတွၼ်ႈမျိၼ်းၶျၢၼ်ႇ ယဝ်ႉ။ တၢင်းၵႂၢင်ႈၼႆႉ မီး 1825 လွၵ်းလၵ်းသေ ၸွမ်းလူၺ်ႈ သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ပီ 2014 သေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းမီး ယူႇ 520,591 ၵေႃႉ ယဝ်ႉ။

ၸႄႈတွၼ်ႈၸႄႈၵႅင်း
ၸႄႈတွၼ်ႈ
ပၢႆႉၶဝ်ႈ ၸႄႈတွၼ်ႈၸႄႈၵႅင်း ဢၼ်မီးဝႆႉတီႈၼိူဝ် သဵၼ်ႈတၢင်း ၸႄႈၵႅင်း-သူၺ်ႇပူဝ်ႇ
ၸႄႈတွၼ်ႈၸႄႈၵႅင်း
ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 22°00′N 95°37′E
မိူင်း	မျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈတိူင်း	ၸႄႈၵႅင်း
ၸႄႈဝဵင်း	3
ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ	ဝဵင်းၸႄႈၵႅင်း
ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ်	MST (UTC+6:30)

ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈတွၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ် ဝဵင်းၸႄႈၵႅင်းယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈၸႄႈၵႅင်းၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ ၸႄႈဝဵင်းၸႄႈၵႅင်း၊ ၸႄႈဝဵင်းမျိၼ်းမူႇ လႄႈ ၸႄႈဝဵင်းမျွင်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ၼမ်ႉၵဵဝ် ၼႆႉ လႆလတ်းတီႈၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈၸႄႈၵႅင်းသေ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၼမ်ႉမူး လႄႈ ၼမ်ႉမျိတ်ႉငႄႇ ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ႁူမ်ႈၵၼ်တင်း ၼမ်ႉၵဵဝ် တီႈၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈၸႄႈၵႅင်းလႄႈ ပေႃးဢဝ် သၢႆတၢင်းၼမ်ႉဝႃႈ သဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်း ၶႅမ်ႉလႅပ်ႈယဝ်ႉ။

တီႈၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈၸႄႈၵႅင်းၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ တႄႇဢဝ်ပၢင်ႇပဵင်းလိၼ်ၼုမ်ႇ တေႃႇ လွႆမၢၵ်ႇႁိၼ် ဢၼ်ဢမ်ႇဢွၵ်ႇတူၼ်ႈမႆႉတူၼ်ႈတွၵ်ႇသင်ၼၼ်ႉလႄႈ ၽၢင်ႁၢင်ႈၼႃႈလိၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်ဝႆႉယူႇ ၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်းယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် သၼ်လွႆၸႄႈၵႅင်းၼႆႉ မီးတၢင်းသုင် တႄႇဢဝ် 700 ထတ်းတေႃႇ 1373 ထတ်းယဝ်ႉ။ တီႈထုင်ႉဢႃႇဝ တီႈႁိမ်းမျူဝ်ႉတႃႇၼၼ်ႉ မၼ်းလွႆဢွၼ်တင်းၼမ်သေ လွႆမူဝ်းၸႃႇၼႆႉ ပဵၼ်လွႆဢၼ်သုင်သုတ်းယဝ်ႉ။ ပေႃးၶၢဝ်းၽူၼ်ၼႆႉ ၼမ်ႉၵဵဝ်ယိုင်ႈၼွင်းလႄႈ ၸိူဝ်းပဵၼ်ၼႃႈလိၼ်တႅမ်ႇ တီႈၸႄႈတွၼ်ႈၸႄႈၵႅင်းၼႆႉ ၼမ်ႉၵႆႉထူမ်ႈယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵုၼ်ဢွၼ်ႇၵုၼ်လူင် ဢၼ်မီးၸွမ်းၽင်ႇၼမ်ႉၵဵဝ်ၼၼ်ႉ ၼမ်ႉထူမ်ႈၵူႈပီသေ ပေႃးၶိင်ႇႁႅင်ႈမႃး ယွၼ်ႉဢူၼ်လိၼ်ၽုၼ်ႇလိၼ်တၢင်ႇၵိုတ်းဝႆႉလႄႈ ၶွၼ်ႇလိၼ်ၶႅမ်ႉဝႆႉယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ် ထုင်ႉသၼ်လွႆတႄႉ ႁႅင်ႈႁွင်သေ ဢမ်ႇမီးတူၼ်ႈမႆႉတူၼ်ႈတွၵ်ႇသင်။

ယွၼ်ႉပဵၼ် ထုင်ႉၽူၼ်ဢေႇလႄႈ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈၶဝ်ႈၵျုင်ႇ၊ လူး၊ ထူဝ်ႇ၊ ၵုၺ်၊ ၶဝ်ႈၵၢပ်ႇ၊ ငႃး ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉသေ တီႈပၢင်ႇပဵၼ်တီႈလိၼ်ၼုမ်ႇၼၼ်ႉတႄႉ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ ၶဝ်ႈ လႄႈ မႆယႃႈလူင် တင်း ထူဝ်ႇၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်းယဝ်ႉ။ တီႈထုင်ႉ ၵွင်းလွႆလႄႈ ထုင်ႉႁႅင်ႈႁွင်ၼၼ်ႉ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ ၵုၺ်တင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ ၸႄႈၵႅင်း လႄႈ ထုင်ႉမျိၼ်းမူႇၼႆႉ ပဵၼ် ၼႃႈလိၼ်ပၢင်ႇပဵင်းယဝ်ႉ။ တီႈထုင်ႉမျိၼ်းမူႇၼႆႉ ၵုၺ်ဢွၵ်ႇတင်းၼမ်သေ တီႈဝဵင်းမျိၼ်းမူႇၼၼ်ႉ မီးဝႆႉႁူင်းၵၢၼ်ၸၢၵ်ႇၵုၺ်ယဝ်ႉ။ ၵၢၼ်တမ်ႇငႃႈ၊ ၵၢၼ်ၽဝ်ထုၼ်၊ ၵၢၼ်ႁဵတ်းဢုမ်ႁဵတ်းမေႃ၊ ၵၢၼ်ၶိုၼ်ႈထၢၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်းယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ်ၵွၼ်ႈသီသၢႆ ဢၼ်ဢွၵ်ႇတီႈ ထုင်ႉဢႃႇဝၼၼ်ႉၵေႃႈ တၢင်ႇၶၢႆၸူး ၵူႈတီႈတီႈယဝ်ႉ။ တီႈ သႃးတွင်ႇ၊ ၵႄႈလွႆပတူႇ၊ ယေႇၶႃး ဢၼ်မီးတီႈၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းၸႄႈၵႅင်း၊ ၸႄႈတွၼ်ႈၸႄႈၵႅင်းၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ႁုင်ၵိူဝ်ယဝ်ႉ။ တီႈ ၵွင်းမူႉတေႃႇ၊ ငတယေႃႇ လႄႈ ယႂႃႇတိတ်ႉၵျီးၼၼ်ႉ မီးၼွင်သေ ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်း ၵၢၼ်တမ်ႇငႃႈ တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈယဝ်ႉ။

ၸႄႈတွၼ်ႈၸႄႈၵႅင်းၼႆႉ ပဵၼ်ထုင်ႉပွတ်းမႆႈသေ ၽူၼ်ဢေႇသေတႃႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၼမ်ႉၵဵဝ်၊ ၼမ်ႉမူး၊ ၼမ်ႉၶၢင်တွင်းၸိူဝ်းၼႆႉလႄႈ လူမ်းၵတ်းထူဝ်းပဝ်ႇသေ ပဵၼ်ၾိင်ႈၾႃႉဢၼ်ၽဵင်ႇပဵင်းယဝ်ႉ။ ပေႃးၶၢဝ်း လိူၼ်သီႇ၊ လိူၼ်ႁႃ သွင်လိူၼ်ၼၼ်ႉတႄႉ မႆႈႁွၼ်ႉတၢၼ်ႇတၢၼ်ႇယဝ်ႉ။

တီႈၸႄႈတွၼ်ႈၸႄႈၵႅင်းၼႆႉ ယွၼ်ႉမီးဝႆႉ ဝဵင်းၵဝ်ႇ ဝဵင်းႁၢင်ႈႁေႃ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၸႄႈၵႅင်း၊ ဢႃႇဝ၊ ပိၼ်းယၼၼ်ႉလႄႈ ပဵၼ်ဢၼ်လိုဝ်းလင်ယဝ်ႉ။ ဢွင်ႈတီႈဝဵင်းၵဝ်ႇ လႄႈ တီႈ လွႆၸႄႈၵႅင်း ဝဵင်းၸႄႈၵႅင်းၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၵွင်းမူးၽြႃး ဢၼ်ၶုၼ်ၵူႈသိုပ်ႇသိုပ်ႇတႄႇတင်ႈမႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵွင်းမူးမိၼ်းၵုၼ်း ဢၼ်မီး တီႈပွတ်းႁွင်ႇသၼ်လွႆၸႄႈၵႅင်း ဢၼ်မီး ၽၢႆႇၼိူဝ် ဝဵင်းတႃႈလိူဝ်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးပဵၼ် ယူင်ႉသၢင်ႈယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ ၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇ ဢၼ်ဢၼ်ဢုတ်ႇသေ သၢင်ႈဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁိင်လူင်မိၼ်းၵုၼ်း ဢၼ်မီး ၽၢႆႇႁွင်ႇၽြႃးလူင်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင် ပဵၼ်ႁိင်ႇဢၼ်ႁွႆႈၽႅၼ်ဝႆႉ ၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇၼႆႉယဝ်ႉ။

ၶူဝ်ဢႃႇဝ တီႈဝဵင်းၸႄႈၵႅင်း ဢၼ်ႁဵတ်းမႃး မိူဝ်ႈပီ 1934 ၼၼ်ႉ ၵၢႆဢဝ် ဝဵင်းၸႄႈၵႅင်း လႄႈ ဝဵင်းဢမရပူႇရသေ လူတ်ႉလဵၼ်း၊ လူတ်ႉၵႃး ၸၢင်ႈတႆႇၵႂႃႇမႃးလႆႈယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၶူဝ်ၼႆႉသေ ဢၼ်ပဵၼ် လူတ်ႉလဵၼ်း ၸႄႈၼႃး - တႃႈၵုင်ႈ ၵေႃႈ ၸၢင်ႈၵႂႃႇမႃးလႄႈ လႆႈထုၵ်ႇယႃႉလႅဝ် မိူဝ်ႈ သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင်ၼၼ်ႉသေ လုၵ်ႉတီႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ လႆႈၶိုၼ်းမႄးသေ ယဝ်ႉတူဝ်ႈမိူဝ်ႈပီ 1954 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းလိူၼ်ဢွၵ်ႇထူဝ်ႇပႃႇ 24 ၼႂ်းပီၼၼ်ႉၼင်ႇၵဝ်ႇ ၸွမ်ၸိုင်ႈမိူင်း တွၵ်ႇတႃႇပဢူး ၵေႃႉၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈ ယဝ်ႉ ႁဵတ်းပၢင်ၵႅဝ်ႈသေ ပိုတ်ႇၽုၺ်ႇပၼ် ၶူဝ်လူင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။