ၸၵု၊ ဝဵင်း

ဝဵင်းၸၵု (မၢၼ်ႈ: စကုမြို့ ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Sagu) ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းဢၼ်မီးၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းမိၼ်းပူး၊ ၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူး၊ ၸႄႈတိူင်းမၵူၺ်း၊ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉ ပွတ်းၸၢၼ်း ၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူးသေ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ၸႄႈဝဵင်းၸၵုယဝ်ႉ။ သဵၼ်ႈတၢင်းလူတ်ႉၵႃး ၵႂႃႇ မိၼ်းပူး ၸလိၼ်းၼႆႉ မီးဝႆႉ ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်း ဝဵင်းမိၼ်းပူး ယၢၼ်ႇ 11 လၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင် ၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ မီး 642.7 လွၵ်းလၵ်းယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၵႂႃႇဝႆႈၽြႃးမၢၼ်းၸႅတ်ႉတေႃႇၼႆႉ ၵမ်ႉၼမ် လႆႈလတ်းၵႂႃႇ ဝဵင်းၸၵုယဝ်ႉ။

ဝဵင်းၸၵု
ဝဵင်းၸိူဝ်းမီးၼႂ်း မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ
ဝဵင်းၸၵု ႁၢင်ႈၽႅၼ်ႇတီႈမိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ ၼႄဢွင်ႈတီႈဝဵင်း
ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 20°13′N 94°50′E
မိူင်း	မျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈတိူင်း	မၵူၺ်း
ၸႄႈတွၼ်ႈ	ၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူး
လတ်ႉတီႇၵျု	(20)တီႇၵရီႇ၊ (13)မိတ်ႉၼိတ်ႉ
လွင်ႇၵျီႇၵျု	(94)တီႇၵရီႇ၊ (50)မိတ်ႉၼိတ်ႉ
ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈဝဵင်း	ဝဵင်းၸၵု
ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ်	လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းမျၢၼ်ႇမႃႇ (UTC+6:30)

သၢႆပိုၼ်း

ၸွမ်းလူၺ်ႈ ၶေႃႈၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ ‘ကြာသီးနု စကုတည်’ ၼႆသေ ၸဝ်ႈဢမၢတ်ႈလူင်ဢသႅင်ႇၶယႃႇ လႆႈတႄႇဝဵင်းၸၵု မိူဝ်ႈ ပီမိူင်း (267) ၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်ၼူၵ်ႉၶဵဝ်ၼမ်ၼႃႇလႄႈ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း ႁွင်ႉဝႃႈ 'သၵုၼ' ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း ပဵၼ်ဢွၼ်ႇဢၼ်ၼိုင်ႈသေ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶုၼ်မၢၼ်ႈၶဝ်ၼၼ်ႉ ဝႆႉ ၶုၼ်ၽွင်းဝဵင်းသေၵေႃႈ ဢုပ်ႉပိူင်ႇယဝ်ႉ။ ထိုင်ပၢၼ်ၶုၼ်မၢၼ်ႈၶဝ်မႃး ဝႆႉၶုၼ်ၽွင်းဝဵင်းၸၵု ႁင်းၶေႃသေ ႁႂ်ႈၽွင်းငမ်းမႃးယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ် ႁၢင်ႈႁွႆးမိုဝ်းၶႅၵ်း တီႈ ၵျွင်းသီႇၸၼ်ႉ၊ ၵျွင်းသၢမ်ၸၼ်ႉ၊ ၵျွင်းမၢၼ်ႇၵိၼ်း၊ ၵျွင်းၵၢၼ်ႇဢူး ဢၼ်ၸိူဝ်း ပူႇၵႄႇ၊ ၶုၼ်ၽွင်းဝဵင်းၸၵု မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၶဝ် တႄႇမႃးၼၼ်ႉ တိုၵ်ႉႁၼ်လႆႈယူႇ တေႃႇယၢမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ်ႁွႆးၸၢၵ်ႈတေႃႇသွင်သူႇ ဢၼ်ပဵၼ် ၽြႃးသူၺ်ႇၸႅတ်ႉတေႃႇၼၼ်ႉၵေႃႈ မီးဝႆႉတီႈၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းၸၵု ၼႆႉယဝ်ႉ။ ပေႃဝႃႈ ထိုင်ပွႆးၽြႃးသူၺ်ႇၸႅတ်ႉတေႃႇ ၼႂ်းလိူၼ်သၢမ် လိူၼ်သီႇၼၼ်ႉၼႆ ၵူၼ်းဝႆႈၽြႃး ဢၼ်လုၵ်ႉတီႈ မိူင်းမၢၼ်ႈၵူႈတီႈတီႈၼၼ်ႉ မႃးလူႇမႃးဝႆႈယဝ်ႉ။

ဢသိူၵ်ႈ

လွင်ႈတၢင်းဢၼ်လႆႈတၢင်ႇၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸၵု ဢၼ်ဝႃႈ ၼၼ်ႉ ၵႆႉဢဝ်လၢတ်ႈၵိုၵ်းတင်း လွင်ႈ မႁႃတမ်ႇပဝ၊ ၸူႇလတမ်ႇပဝ မိူဝ်ႈပၢၼ်တႃႈၵွင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၸၢႆးတႃမွတ်ႇသွင်ပႃးၼႆႉ ထုၵ်ႇဢဝ်တၢင်ႇပေးသေ လွင်ႈၸွမ်းၼမ်ႉၵဵဝ်ႇယဝ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် ၼၢင်းၽၢႆးၸၼ်ႇတႃႇမုၶီႇ တီႈၸႄႈၵႅင်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶီႇမႃးၸွမ်းယဝ်ႉ။ ၽႅဝ်ၸွမ်းတၢင်း ၼၢင်းၽၢႆးၼၼ်ႉ လၵ်ႉၵိၼ်တၢင်းၵိၼ်သေ ၸဝ်ႈၸၢႆးၶဝ် ၺွပ်းၺႃးလႄႈ ဢၢၼ်းဢဝ်တၢႆၸိုင် မၼ်းၼၢင်းပၼ်ၵႂၢမ်းမၼ်ႈၵႅၼ်ႇဝႃႈ တေယူတ်းယႃပၼ် ႁႂ်ႈတႃၶိုၼ်းလႅင်းၼႆလႄႈ ၸူးပွႆပၼ်သၢႆၸႂ်မၼ်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉတႄႇယူတ်းယႃ မၢၵ်ႇတႃၸဝ်ႈၸၢႆးၵႃႈတီႈၼၼ်ႈလႄႈ ၸင်ႇဝႃႈ ၸၵု (မၢၼ်ႈ: စကု) ၼႆယဝ်ႉ။

ပထဝီႇလွင်ႈၵူၼ်း

ၵၢၼ်ငၢၼ်းပိူင်လူင် ၸႄႈဝဵင်းၸၵုၼႆႉ ပဵၼ်လွင်ႈႁဵတ်းၵၢၼ် ၼႃးယဝ်ႉ။ တွၼ်ႈတႃႇႁဵတ်းၼႃးၼႆ ဢဝ်ႁွင်ႈဢဝ်ၽၢႆသေ တေႃႉဢဝ်ၼမ်ႉတီႈ မၢၼ်းၶျွင်းသေၵေႃႈ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈယဝ်ႉ။ ၶဝ်ႈသၢၼ် ဢၼ်ႁွင်ႉ ၸၵုပျႅတ်ႉ ဢၼ်ဢွၵ်ႇတီႈ ထုင်ႉၸၵုၼၼ်ႉ ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ယဝ်ႉ။ ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈပေႃးမီးဝႃႈ 'စပါးမှာ စကုဗြတ်၊ မယားမှာ တစ်ခုလပ်' ၼႆယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈၽႅၼ်ၵၢၼ် ၽၢႆဢၢႆႇမ (ႁွင်ႈမၢၼ်းပူး) လႄႈ ၽၢႆမႄးၸလီ (ႁွင်ႈၶုတ်းမူင်း) သေ ၸၢင်ႈသႂၢင်းၼမ်ႉ တွၼ်ႈတႃႇ ၼႃႈလိၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈတင်းၼမ်သေၵေႃႈ ၸၢင်ႈၽုၵ်ႇသွမ်ႈတင်းပီယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် ၽႅၼ်ၵၢၼ် ၼႃႈလိၼ်ၼမ်ႉမၼ်းမဵၼ်မၢၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ် တွၼ်ႈၵၼ် ပႃႇးမၢၵ်ႈမီး ဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်း တႃႇ ၸႄႈဝဵင်းမိၼ်းပူးၸၵု ဢၼ်ၼိုင်ႈသေ ယၢမ်းလဵဝ် သိုၵ်ႇၶႂၢၵ်ႈ ႁဵတ်းႁူင်းၵၢၼ်ၸၢၵ်ႈၾႆးၾႃႉဢၼ်ၸႂ်ႉ ဢၢႆၵႂၼ်းထၢတ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း တီႈဝဵင်းၸၵု ဢၼ်ၵဵပ်းမႃး မိူဝ်ႈပီ 1953 ၼၼ်ႉ မီးယူႇ 5,152 ၵေႃႉယဝ်ႉ။

ၽၢႆႇဢွၵ်ႇဝဵင်းၼၼ်ႉ ၵွင်းမူးထေႇၵျီးလႄႈသၵျမၢၼ်ႇ၊ ၽၢႆႇၸၢၼ်းၼၼ်ႉ မီး ၵွင်းမူးပူင်ႇၺသျိၼ်ႇ လႄႈ ၵၢၼ်ႇပွၵ်ႉၵျီး၊ ၽၢႆႇတူၵ်းမီး ၵွင်းမူးသူၺ်ႇၵျၢၼ်း လႄႈ ၸရွပ်ႈလူင်၊ ၽၢႆႇႁွင်ႇ မီး ၵွင်းမူးသူၺ်ႇတေႃႇယ လႄႈ မၢၼ်းၶျွင်း ၸိူဝ်းၼႆႉလွမ်ႉႁွပ်ႈဝႆႉၼႆယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းဝဵင်းၼွၵ်ႈဝဵင်းၼႆႉ ၽြႃးၵွင်းမူး မီးမွၵ်ႈ ပၢၵ်ႇပၢႆသေ ယွၼ်ႉမီးတၢင်းပႆဢုတ်ႇၼမ်လႄႈ ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈပေႃးဝႃႈ ပုဂံဘုရား၊ စကုတံတား ၼႆယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ်ယူင်ႉသၢင်ႈ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈသႃႇသၼႃႇ ဢၼ်မီး ႁွႆးၽူးပၢႆးမွၼ်း မၢၼ်ႈမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၶဝ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ တိုၵ်ႉလႆႈႁၼ်မီးဝႆႉယူႇ ႁိမ်းႁွမ်းဝဵင်းၸၵုၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တီႈဝဵင်းၸၵုၼႆႉ မီးဝႆႉ ၸုမ်းလွင်းသွမ်းဢရူင်ႇ လႄႈ ၸုမ်းလွင်းသွမ်းဝၼ်း ၼႆသေ ၼိူဝ်ပီ ႁဵတ်းပွႆးတွပ်ႇလိၵ်ႈပရိတ်ယၢတ်ႈ သွင်ပွၵ်ႈယဝ်ႉ။ ဢွင်ႈပၢင်သွၼ် ၽိင်ႈငႄႈပုတ်ႉထ မီးဝႆႉ သၢမ်တီႈသေ ၸုမ်းဝႆႈၽြႃး မီးဝႆႉ (12) ၸုမ်းသေ ပေႃးဝႃႈထိုင် ဝၼ်းၽိတ်ႈဝၼ်းသိၼ်မႃး ဢွၼ်ၵၼ် ဝႆႈၽြႃးတီႈ ႁူင်းထမ်းယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈ ၸၵုသေ တွၼ်ႈတႃႇၵႂႃႇ ၵွင်းမူးမၢၼ်းသူၺ်ႇၸႅတ်ႉတေႃႇပႃႇတၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ သဵၼ်ႈတၢင်းသၢမ်သဵၼ်ႈသေ ၸၢင်ႈဝႆႈ ၽြႃးၼၢမ်ႇသႃႇ လႄႇၵႅင်းၸၼ်ႇတႃႇၵူး ဢၼ်မီးၽၢႆႇႁွင်ႇလႄႈ ၸၢင်ႈၵႂႃႇလႆႈ ၵွင်းမူးၵျွင်းတေႃႇယႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပဵၼ် ဢွင်ႈသဝ်း တွၼ်ႈတႃႇၵႂႃႇၸူးၸႄႈဝဵင်းသျိၼ်ႇၽျူႇၵျုၼ်း လႄႈ တွၼ်ႈတႃႇ ပဵၼ်ဝဵင်းဢၼ်သၢင်ႇထုၵ်ႇ တွၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းၶႂ်ႈလိုဝ်ႈၶႂ်ႈသဝ်းယဝ်ႉ။