ၸိတ်ႉတူၺ်ႇ၊ ၸႄႈတွၼ်ႈ
ၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇ (မၢၼ်ႈ: စစ်တွေခရိုင်), (ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Sittwe, District) ၼႆႉ ပဵၼ်ၸႄႈတွၼ်ႈ ဢၼ်မီး ၽၢႆႇတူၵ်းသုတ်းသုတ်း မိူင်းမၢၼ်ႈသေ ပဵၼ်ၸႄႈတွၼ်ႈ ဢၼ်မီးပွတ်းႁွင်ႇသုတ်း တီႈ ၸႄႈမိူင်းရၶႅင်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈၽၢႆႇတူၵ်းလႄႈ ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်း ၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ထုင်ႉၸိတ်ႉတၵွင်း မိူင်းပင်းၵလႃးတဵတ်ႉယဝ်ႉ။ မႄႈၼမ်ႉၼၢတ်ႉ ႁွင်ႉ မႄႈၼမ်ႉငၢတ်ႉ ၼႆႉ ပဵၼ် မႄႈၼမ်ႉၶႅၼ်ႈ ၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇ တင်း မိူင်းပင်းၵလႃးတဵတ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈၽၢႆႇႁွင်ႇ ၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇ ၼႆႉ မီးဝႆႉ ၸႄႈမိူင်းၶျၢင်းႁင်း မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မျၢၼ်ႇမႃႇသေ၊ တီႈၽၢႆႇဢွၵ်ႇၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇၼႆႉ မီး သၼ်လွႆရၶႅင်ႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇၼႆႉ မီးဝႆႉ ၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူးသေ လႅၼ်လိၼ်ဢိူမ်ႈၸပ်းၵၼ်ဝႆႉမီးမွၵ်ႈ ၁၀ လၵ်းၼၼ်ႉသေတႃႉယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ သၼ်လွႆလူင် ႁႄႉၵင်ႈဝႆႉလႄႈ တႃႇလုၵ်ႉဢဝ်ၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းပူး လတ်းၶၢမ်ႈၸူး ၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇၼႆႉ ဢမ်ႇၸၢင်ႈလတ်းၵႂႃႇလႆႈ။ ၽၢႆႇၸၢၼ်းၼႆႉ မီးဝႆႉ ၸႄႈတွၼ်ႈၵျွၵ်ႉၽျူႇသေ၊ ၽၢႆႇတၢင်းတူၵ်းၼႆႉ မီးဝႆႉၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇ ဢၼ်လုၵ်ႉတီႈ ဢၢဝ်ႇပၢင်ႇလၢႆႇႁၼ်းတႃး တေႃႇထိုင် သူပ်းမႄႈၼမ်ႉၼၢတ်ႉၼၼ်ႉ ၵၢႆႇၸပ်းၵၼ်ဝႆႉတင်း ဢၢဝ်ႇပၢင်ႇလၢႆႇပင်းၵလႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇၼႆႉ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင် မီးဝႆႉယူႇ ၅၁၃၆ လွၵ်းလၵ်းယဝ်ႉ။
| ၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇ | |
|---|---|
| ၸႄႈတွၼ်ႈ ၼႂ်းမိူင်းရၶႅင်ႇ | |
  ၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇ | |
| ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 20°30′N 93°20′E / 20.500°N 93.333°Eၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 20°30′N 93°20′E / 20.500°N 93.333°E | |
| မိူင်း |  မျၢၼ်ႇမႃႇ |
| ၸႄႈမိူင်း |  ရၶႅင်ႇ |
| ၸႄႈဝဵင်း | ၄ |
| ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ | ဝဵင်းၸိတ်ႉတူၺ်ႇ |
| ႁူဝ်ၼမ်ၵူၼ်း (2014) | ၅၃၇,၃၀၀ |
| ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ် | လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းမျၢၼ်ႇမႃႇ (UTC+6:30) |
သၢႆပိုၼ်း
မႄးထတ်းၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်တွၼ်ႈဢၼ်ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ ၼႂ်းတိူင်းရၶႅင်ႇသေ တီႈၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ်ဝဵင်းၵဝ်ႇ ဢၼ်မီးမႃးမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ဢၼ်ဝႃႈ တၺဝတီႇ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ မိူင်းရၶႅင်ႇမႃးယဝ်ႉ။ ႁၢၼ်ႉတေႃႇထိုင် ယၢမ်းလဵဝ် တိုၵ်ႉလႆႈႁၼ် ယူင်ႉသၢင်ႈလူႉလႅဝ် ဢၼ်ၵဝ်ႇမွၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီၶရိတ်ႉ 1784 ၼၼ်ႉ မၢၼ်ႈၶဝ် ပၢင်းဢဝ် ႁူၼ်ႁၢင်ႈၽြႃး တီႈထုင်ႉမႁႃႇမုၼိ၊ တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၵျွၵ်ႉတေႃႇ၊ တီႈၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁူၼ်ႁၢင်ႈၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်ၽြႃးမႁႃႇမုၼိ ဢၼ်မီးဝႆႉယူႇတီႈ ဝဵင်းတႃႈလိူဝ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢင်သိုၵ်း ဢင်းၵိတ်ႉ မၢၼ်ႈ ပွၵ်ႈၵမ်းၼိင်ႈ ပီ 1825 ၼၼ်ႉ ၵျႅၼ်ႇၼရႄႇမေႃႇရီႇသၢၼ်ႇၼႆႉ ဢဝ်တင်းတပ်ႉ တပ်ႉၼိုင်ႈသေ လၵ်ႉဢဝ် ၸိတ်ႉတၵွင်း လတ်းၶၢမ်ႈ မႄႈၼမ်ႉၼၢတ်ႉသေၵေႃႈ ၶဝ်ႈတိုၵ်းဝဵင်းမျူဝ်ႉႁွင်းသေ သိမ်းဢဝ်မႃးယဝ်ႉ။ သိုၵ်းဢင်းၵိတ်ႉ မၢၼ်ႈ ပွၵ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈၼၼ်ႉ ဢဝ် လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆယၢၼ်တပူဝ်ႇသေ လႆႈၵိုတ်းသိုၵ်းမႃး မိူဝ်ႈပီ 1826 လိူၼ်ၾႅပ်ႇဝႃႇရီႇ 26 ဝၼ်းသေ တိူင်းရၶႅင်ႇၼႆႉၵေႃႈ လႆႈၽႅဝ်တႂ်ႈမိုဝ်း ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်ၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။
ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်ၼႆ့ ၶိုၼ်းမႄးလၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇ တီႈ တိူင်းရၶႅင်ႇယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈ လွၵ်းလၢႆးဢၼ်မႂ်ႇသေ ဢဝ်တိူင်းရၶႅင်ႇၼႆႉ ၸႅၵ်ႇပဵၼ် ၸႄႈတွၼ်ႈသၼ်လွႆ၊ ၸႄႈတွၼ်ႈၵျွၵ်ႉၽျူႇ၊ ၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇ၊ ၸႄႈတွၼ်ႈတၢၼ်ႇတွႆး ၸႄႈတွၼ်ႈ ၄ ဢၼ်ယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵႃႈ ၸႄႈတွၼ်ႈ ၄ ဢၼ်ၼၼ်ႉ ၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ ပဵၼ်ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈသေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ ၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇၼႆ့ မီးဝႆႉတီႈၼႂ်း ၵႄႈ လတ်ႉတီႇတုတ်ႉႁွင်ႇ ၁၉.၁၇ လႄႈ ၂၁.၂၇ တီႇၵရီႇသေတႃႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈမီးဝႆႉၸမ် ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇလႄႈ ဢမ်ႇပေႃးမႆႉႁႅင်းၵတ်းႁႅင်း ၼင်ႇပွတ်းၼိူဝ်မိူင်းမၢၼ်ႈ ၼင်ႇ မီးၼႂ်း လတ်ႉတီႇတုတ်ႉၼၼ်ႉ။ တၢင်ႉလူမ်းမႆႈၽတ်ႉၽဵင်ႇတႃႇတၢင်းပီၼႆႉ မီး ၇၈ တီႇၵရီႇယဝ်ႉ။ ၽွင်းၶၢဝ်းၽူၼ်မႃးၵေႃႈ ၵႆႉမႃးႁႅင်းႁႅင်းသေ လူမ်းလူင်ႉၸိူင်းၼႆႉၵေႃႈ မေႃၽတ်ႉပဝ်ႇယဝ်ႉ။
ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း လႄႈ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး
မႄးထတ်းၸွမ်းလူၺ်ႈသဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ဢၼ်ၵဵပ်းမိူဝ်ႈ ပီ 2014 ၼၼ်ႉ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း တီႈၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈၼႆႉ မီးဝႆႉ ၅၃၇,၃၀၀ ၵေႃႉယဝ်ႉ။[1] ၼႂ်းၵႃႈၼၼ်ႉ ၸၢဝ်းပုတ်ႉထ ၼမ်လိူဝ်ယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ ၸၢဝ်းပုတ်ႉထယဝ်ႉ ဢၼ်ၼမ်လိူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ် မုၼ်ႇသလိမ်ႇယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇၼႆႉ မီးဝႆႉ ၵူၼ်းၶိူဝ်း ရၶႅင်ႇ၊ မၢၼ်ႈ၊ ၶမီး၊ မျူဝ်ႇ၊ ၶျၢင်း၊ တႅင်းၼႅတ်ႉ၊ ၶျွင်းတႃး၊ တႅတ်ႉ ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ၸႄႈတွၼ်ႈၼႆႉ ႁဵတ်းၵၢၼ်ႁႆႈၼႃး ၵမ်ႉၼမ်ႉယဝ်ႉ။
ၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇၼႆႉ ၽုၼ်ႇလိၼ်ၶႅမ်ႉသေ ယွၼ်ႉၽူၼ်ၵေႃႈ မႃးတဵမ်ထူၼ်ႈလႄႈ ၵၢၼ်ငၢၼ်းၽုၵ်ႇသွမ်ႈ ပဵၼ်ဢၼ်ၶႅမ်ႉလႅပ်ႈယဝ်ႉ။ တီႈၼႃႈလိၼ်ပဵင်း ၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်လီၽုၵ်ႇသွမ်ႈၶဝ်ႈသေ ၸိူဝ်းပဵၼ်တီႈတိၼ်လွႆၼၼ်ႉတႄႉ ထုၵ်ႇလီႁဵတ်းသူၼ်ယဝ်ႉ။ တီႈၼိူဝ်လွႆတႄႉ ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်းႁႆႈယဝ်ႉ။ ၵႃႈၶၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ တီႈၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇၼႆႉ တိူဝ်းၶၼ်ယႂ်ႇသေ ပွတ်းတႂ်ႈမိူင်းယဝ်ႉ။ လွၵ်းလၢႆးၽုၵ်ႇသွမ်ႈ ဢၼ်ၸႂ်ႉဝႆႉယူႇတီႈၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈၼႆႉ မၼ်းပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်တင်း တၢင်ႇတီႈ ၼႂ်းမိူင်းယဝ်ႉ။ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈၶဝ်ႈၵမ်ႉၼမ်ယဝ်ႉ။ ယႃႈယႃလႄႈ ဢွႆႈၵေႃႈ ၽုၵ်ႇယူႇဢိတ်းဢွတ်း။
ၵၢၼ်ၵပ်းသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇ
မႄးထတ်းၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆ တီႈၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈၼႆႉ ပိူင်ဢၼ်ဢဝ်ၵုၼ်ႇၼင်ႇၵၼ် လႅၵ်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵူၼ်းယူႇၼိူဝ်လွႆ ဢၼ်မီးတီႈသုတ်းၸႄႈတွၼ်ႈၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၸႂ်ႉလၢႆးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵၢၼ်တေႃႉသိုပ်ႇ ၵၢၼ်ၵပ်းသိုပ်ႇ တီႈၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇၼႆႉ ဢိင်ၼိူဝ် သၢႆငၢႆၼႃႈလိၼ်ယဝ်ႉ။ ၼႃႈလိၼ်ၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇၼႆႉ ယိုင်ႈမၼ်းၸမ်ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇမႃး ၼႃႈလိၼ်ယိုင်ႈၶႅၼ်းတႅမ်ႇမႃးလႄႈ မႄႈၼမ်ႉၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ၸႅၵ်ႇပဵၼ်ၵိင်ႇ ဢွၼ်ႇၵိင်ႇဢိတ်းသေ ပဵၼ်ႁွင်ႈဢွၼ်ႇၵႂႃႇတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ တီႈၼႃႈလိၼ်ပဵင်း ၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈၼႆႉ မီးႁွင်ႈဢွၼ်ႇတင်းၼမ် ဢၼ်မိူၼ် ၼႅင်ႈၼၼ်ႉလႄႈ ပေႃးဝႃႈၶၢဝ်းၽူၼ်မႃး တွၼ်ႈတႃႇၵႂႃႇမႃးၸွမ်းသၢႆတၢင်းလိၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်ယၢပ်ႇယဵၼ်းတႄႉတႄႉ။ မႄႈၼမ်ႉၵလတၢၼ်ႇ ဢၼ်မီးဝႆႉတီႈၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်မႄႈၼမ်ႉ ဢၼ်ၶဝ်ႈတၢင်းတိုဝ်းသေပိူၼ်ႈသေ ႁိူဝ်းသၢင်းၽေႃး ဢၼ်ၼမ်ႉၼၵ်းမီး ၄၀၀ တၢၼ်ႇၼႆႉ ၸၢင်ႈလုၵ်ႉတီႈ ပၢၵ်ႇမႄႈၼမ်ႉသေ ၽၢႆးၶိုၼ်ႈလႆႈ ယၢၼ် ၄၀ လၵ်းယဝ်ႉ။ ဝဵင်းၸိတ်ႉတူၺ်ႇၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈ ၽင်ႇၽၢႆႇၶႂႃ တီႈပၢၵ်ႇမႄႈၼမ်ႉၵလတၢၼ်ႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းၸိတ်ႉတူၺ်ႇသေ ဢဝ်သၢႆတၢင်းၼမ်ႉသေၵေႃႈ ၸၢင်ႈၵႂႃႇၸူး ၸႄႈတွၼ်ႈတၢင်ႇၸိူဝ်းလႆႈယဝ်ႉ။ ဝဵင်းၸိတ်ႉတူၺ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းတႃႈၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈဝဵင်းၸိတ်ႉတူၺ်ႇသေ ဢဝ်ႁိူဝ်းသၢင်းၽေႃး ၵႂႃႇမႃးလႆႈၸူး ၵျွၵ်ႉၽျူႇ၊ တၢၼ်ႇတွႆး၊ တႃႈၵုင်ႈ၊ ၸိတ်ႉတၵွင်း၊ ၵႃႇလၵတႃး ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ တီႈဝဵင်းၸိတ်ႉတူၺ်ႇၼႆႉ မီးဝႆႉ တႃႈႁိူဝ်းမိၼ်ၸိတ်ႉတူၺ်ႇ လႄႈ သၢႆတၢင်းႁိူဝ်းမိၼ်ၵေႃႈ မီးဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ တီႈၶဝ်ႈၸူး တႃႈႁိူဝ်းၸိတ်ႉတူၺ်ႇ တီႈၼိူဝ်ၵုၼ်သႄးပိတ်ႉၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ယူင်ႉၼႄၾႆးဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ယူင်ႉၼႄၾႆဢၼ်ၼၼ်ႉ ဢဝ်မၢၵ်ႇႁိၼ်သေ ၵေႃႇသၢင်ႈဝႆႉသေ တၢင်းသုင်မၼ်းမီး ၁၃၈ ထတ်းယဝ်ႉ။ ယူင်ႉၼႄၾႆးဢၼ်ၼၼ်ႉ ၵေႃႇသၢင်ႈမႃး ပီ 1842 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈၼိူဝ်ၵုၼ်ဢႂၢႆႉသတႃႇ ဢၼ်ယၢၼ်ၵႆ တင်ႈတႃႈႁိူဝ်းၸိတ်ႉတူၺ်ႇ ၁၄ လၵ်းၼၼ်ႉ ၵေႃႈ မီးဝႆႉ ယူင်ႉၼႄၾႆးဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ယူင်ႉၼႄၾႆးဢၼ်ၼၼ်ႉ တႄႇၵေႃႇသၢင်ႈမႃး မိူဝ်ႈပီ 1892 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။[2]
ၸႄႈဝဵင်း လႄႈ ဝဵင်း
မႄးထတ်းၸႄႈဝဵင်း လႄႈ ဝဵင်း ၸိူဝ်းမီးၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇၼႆႉ မီးၼင်ႇၽၢႆႇတႂ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။[3]
ၽိုၼ်ဢိင်
မႄးထတ်း- ↑ Provisional Results Census 26 August 2014 FINAL, ပြည်သူ့အင်အားဦးစီးဌာန, 26 August 2014, p. ၃၀, archived from the original on 12 September 2014, retrieved February 25, 2015
- ↑ ပပ်ႉသႅၼ်သမ်ႇမၢၼ်ႈ၊ သွႆႉ (၃)
- ↑ ႁွင်ႈၵၢၼ် ၸတ်းၵၢၼ်လွၼ်ႉၶၢဝ်ႇ မျၢၼ်ႇမႃႇ. Archived from the original on 2014-07-01။ Retrieved on 2019-03-03။