ယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇ၊ ဝဵင်း

ဝဵင်းယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇ (မၢၼ်ႈ: ယင်းမာပင်မြို့ ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Yinmabin ; သဵင်ဢွၵ်ႇ [wéŋ yín mɑ̀ pìn]) ၼႆႉ ပဵၼ်ၸႄႈဝဵင်းဢၼ်မီးတီႈၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇ၊ ၸႄႈတိူင်းၸႄႈၵႅင်း၊ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇသေ မီးဝႆႉ ၽၢႆႇတူၵ်း ၼမ်ႉၶၢင်တွင်း မီးဝႆႉတီႈၼႂ်းၵႄႈ 21° 59′ လႄႈ 22° 19′၊ မီးဝႆႉတီႈၼႂ်းၵႄႈ လွင်ႇၵျီႇၵျုဢွၵ်ႇ 93° 36′ လႄႈ 95° 15′ သေ မီးဝႆႉ ၽၢႆႇႁွင်ႇ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ ဢၼ်မီးၽၢႆႇတူၵ်း ယၢၼ် (400) လၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ ၸႄႈဝဵင်းယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇၼႆႉ ၼႆႉ မီးဝႆႉ ၸႄႈဝဵင်းမူင်ႇယႂႃႇ လႄႈ ၸႄႈဝဵင်းသႃးလိၼ်းၵျီး၊ ၽၢႆႇၸၢၼ်း မီးဝႆႉ ၸႄႈဝဵင်းပလႄး လႄႈ ၸႄႈဝဵင်းၵၼီႇ၊ ၽၢႆႇႁွင်ႇ မီးဝႆႉ ၸႄႈဝဵင်းၵၼီႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ဝဵင်းယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇ
ဝဵင်း
ဝဵင်းယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇ ဢွင်ႈတီႈဝဵင်းယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇ
ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 20°04′47″N 94°54′08″E
မိူင်း	မျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈတိူင်း	ၸႄႈၵႅင်း
ၸႄႈတွၼ်ႈ	ၸႄႈတွၼ်ႈယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇ
ၸႄႈဝဵင်း	ၸႄႈဝဵင်းယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇ
ၼႃႈသုင်ပၢင်ႇလၢႆႇ	413 ထတ်း (126 မီႇတႃႇ)
ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ်	MST (UTC+6.30)

တၢင်းၵႂၢင်ႈ

ၸႄႈဝဵင်းယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈၼိူဝ် ၼႃႈသုင် ပၢင်ႇလၢႆႇ (400) ထတ်း သေ ၵမ်ႉၼမ်တႄႉ ၼႃႈလိၼ်ပဵင်းလီယဝ်ႉ။ ၼႃႈလိၼ်ပဵင်းၼႆႉ မီးဝႆႉ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ (48.23%) သေ ပေႃးဢဝ်လွၵ်းလၵ်းဝႃႈ မီး (174.59) လွၵ်းလၵ်းသေ ၼႃႈလိၼ် ပၢၼ်းတၢပ်ႈၼႆ့ မီး (340.02%) ပေႃးဢဝ် ဢေႇရိယႃႇဝႃႈ မီး (112.29) လွၵ်းလၵ်းလႄႈ ၸႄႈဝဵင်းယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇၼႆႉ ပေႃးဢဝ်တၢင်းၵႂၢင်းဝႃႈ မီးယူႇ (362.70) လွၵ်းလၵ်ႈယဝ်ႉ။

ပိုၼ်းၸႄႈဝဵင်း

ၸႄႈဝဵင်းယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇၼႆ့ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢင်းၵိတ်ႉၶဝ် တႄႇမၵ်းမၼ်ႈမႃး မိူဝ်ႈပီ 1901 ၼၼ်ႉသေ ဢဝ် ဝုၼ်ႇထွၵ်ႉၵေႃႉၼိုင်ႈ ႁႂ်ႈၼင်ႈလုမ်းသေ ႁႂ်ႈပဵၼ်ဝဵင်းၸႄႈတွၼ်ႈၽႄ ဢၼ်လႆႈဢုပ်ႉပိူင်း ၸႄႈဝဵင်းပလႄး၊ ၸႄႈဝဵင်းသႃးလိၼ်းၵျီး ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶုၼ်မၢၼ်ႈၶဝ်ၼၼ်ႉ ၸႄႈဝဵင်းယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇ ဢိၵ်ႇပႃး ၸႄႈဝဵင်းပလႄး လႄႈ ၸႄႈဝဵင်းသႃးလိၼ်းၵျီး ၸိူဝ်းပဵၼ်ၼႃႈလိၼ်ၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ထုင်ႉၽၢၼ်ႉၶျီႇ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ တီႈၽၢႆႇတူၵ်း (3) ၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ မီးဝႆႉ လွႆပိၼ်ႇ၊ လွႆငပျူင်း၊ လွႆၽၢၼ်ႉၶျီႇၼႆသေ ၼႂ်းၵႃႈၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် လွႆၽၢၼ်ႉၶျီႇၼႆႉမီးဝႆႉ တီႈၼႂ်းၵႄႈ ႁွင်ႈယမႃးၸၢၼ်း တင်း ႁွင်ႈယမႃးႁွင်ႇလႄႈ ၼႃႈလိၼ်ၸိူဝ်းမီးတီႈၼႂ်းၵႄႈၼၼ်ႉ ၸူးႁွင်ႉဝႃႈ ထုင်ႉၽၢၼ်ႉၶျီႇၼႆယဝ်ႉ။ ႁူမ်ႈဝႃး လူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢင်းၵိတ်ႉၶဝ် မၵ်းပဵၼ်ပဵၼ်ၸႄႈဝဵင်းမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ပီ 1901 ၼၼ်ႉသေတႃႉ ဢၼ်ပဵၼ်ၸႄႈဝဵင်းယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇၼႆႉ ဢၼ်ပဵၼ် ပိူင်ၽွင်းငမ်းမႂ်ႇတွၼ်ႈတႃႇဝဵင်းၼႆႉ ထိုင်ပီ 1972 မႃး ၸင်ႇမၵ်းမၼ်ႈပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ်ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းတႄႉ ၸႄႈဝဵင်းယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇၼႆႉ ႁူမ်ႈဝႃႈ ပၵ်းလုမ်း ၶုၼ်ၽွင်းၼႃႈလိၼ်သေတႃႉ ဢမ်ႇလႆႈမၵ်းမၼ်ႈပဵၼ် ဝဵင်း ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ်ႇမႃးသေ ၵူၺ်းမီးမႃးၼင်ႇ ဢိူင်ႇမျူဝ်ႉမ ၼၼ်ႉၵူၺ်း။

သၢႆငၢႆၼႃႈလိၼ်

တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇၼႆႉ ဢၼ်ပဵၼ် ၼႃႈလိၼ် သၼ်လွႆ လႄႈ ပၢၼ်းတၢပ်းလွႆၼႆႉ မၼ်းတိူဝ်းၵႂၢင်ႈလိူဝ်သေ ဢေႇရိယႃႇပၢင်ႇပဵင်း ဝႃႈၼႆသေတႃႉ တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ ဢၼ်ပဵၼ်သၼ်လွႆဢၼ်သုင်သုင်တႄႉ ဢမ်ႇမီးဝႆႉၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ဢၼ်ပဵၼ် ႁွင်ႈယမႃး ဢၼ်လႆလတ်းၵႂႃႇတီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ လုၵ်ႉဢဝ် ၽၢႆႇတူၵ်းသေ လႆၸူးၽၢႆႇဢွၵ်ႇသေ လႆႈၶဝ်ႈတီႈၼႂ်း ၼမ်ႉၶၢင်တွင်း တီႈႁိမ်းဝၢၼ်ႈပဵင်းၼွႆႇၶျွင်ႇ၊ ဢိူင်ႇၸူင်းၵျိၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁွင်ႈတိၼ်ႇသူင်ႇၼႆႉ လုၵ်ႉဢဝ်ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်းသေ လႆလူင်း ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇယဝ်ႉ ၵႂႃႇႁူမ်ႈၵၼ်တီႈႁိမ်း ဝၢၼ်ႈၼတ်ႉထွင်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁွင်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၼမ်ႉၸႅဝ်ႈဝႆႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၸိူဝ်းပဵၼ်ဝၢၼ်ႈ သူၺ်ႇလၢၼ်ႇ၊ ပၢၼ်းမထူင်း၊ ယေႇဢွင်ႉ ၸိူဝ်းဢၼ် ႁွင်ႈလႆႈလတ်းလူင်းၵႂႃႇၼၼ်ႉ မၢင်ပွၵ်ႈမၢင်လႂ် လႆႈထူပ်း ၼမ်ႉသေးၵိၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

သဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်း

ဢၼ်ပဵၼ် တၢင်း မူင်ႇယႂႃႇ - ပလႄႈ - ၵၢၼ်ႉၵေႃး ၼႆႉ ပဵၼ်တၢင်းသိူဝ်ႇယၢၼ် မီးတၢင်းၵႂၢင်ႈ 12 ထတ်းၼၼ်ႉ လတ်းၵႂႃႇတီႈၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇယဝ်ႉ။ ပဵၼ်မၢႆလၵ်း 9/0 လၵ်းတေႃႇ 23/4 ၼႆႉ ပဵၼ် တၢင်းတွၼ်ႈ ၸႄႈဝဵင်းယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇသေ တၢင်းယၢဝ်းမီး (14) လၵ်း (4) ၽႃႇလူင်ႇယဝ်ႉ။ တၢင်း မူင်ႇယႂႃႇ-ပလႄး-ၵၢၼ်ႉၵေႃးၼႆႉ ၸၢင်ႈၵႂႃႇမႃးလႆႈ ၵူႈၶၢဝ်းသေ ပဵၼ်သဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်း ဢၼ်တေႃႉသူင်ႇပၼ် ၵုၼ်ႇ တေႃႉသူင်ႇပၼ် ၵူၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး ပေႃးၶၢဝ်းႁႅင်ႈမႃး လုၵ်ႉတီႈ ဝၢၼ်ႈၵပၢႆႇ၊ သိၼ်ႇသွႆႇ၊ ယိၼ်ႇပွင်ႇတႅင်ႇၸိူဝ်းၼႆႉ လတ်းၶၢမ်ႈဝဵင်းယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇသေ ဢဝ် ၶူဝ်းၵုၼ်ႇ တင်း ၵူၼ်း သူင်ႇၸူး ဝဵင်းမူင်ႇယႂႃႇလႄႈသင်၊ ဢၼ်ပဵၼ် သၢႆတၢင်း ၵၼီႇ-ယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇ-မူင်ႇယႂႃႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢဝ်တင်း သၢႆတၢင်းရူတ်ႉၵႃးသေ ၸၢင်ႈၵႂႃႇမႃးလႄႈ သဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်း ၵပ်းသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇ လႆႈဝႃႈ ပဵၼ်ဢၼ်ငၢႆႈငႅမ်ႈၶႅမ်ႉလႅပ်ႈဝႆႉယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉဢဝ် ဝဵင်းယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇ ၵႂႃႇၸူး ဝဵင်းမူင်ႇယႂႃႇၼႆႉ ၸၢင်ႈဢဝ် ရူတ်ႉယႂ်ႇရူတ်ႇဢွၼ်ႇသေ ၵႂႃႇမႃးလႆႈၵူႈၶၢဝ်းသေဢမ်ႇၵႃး ဢၼ်ပဵၼ် သဵၼ်ႈတၢင်း ၵလေးဝ-ယႃႇၵျီး-မင်းတွင်ႉ-မူင်ႇယႂႃႇ ဢၼ်တိုၵ်ႉပိုတ်ႇဝၢႆးလင်ၼၼ်ႉ ၸႂ်ႉ ၶူဝ်ၶၢင်တွင်း(မူင်ႇယႂႃႇ)သေၵေႃႈ ၸၢင်ႈဢဝ်ၵူၼ်း ဢဝ်ၵုၼ်ႇသေ တေႃႉသူင်ႇပၼ်လႆႈယူႇ ၵူႈၶၢဝ်းယဝ်ႉ။

ၾိင်ႈၾႃႉ

ၸႄႈဝဵင်းယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉတီႈၼႂ်း ပွတ်းတွၼ်ႈမႆႈႁွၼ်ႉႁႅင်ႈႁွင် တီႈ ပွတ်းၵၢင်မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼိုင်ႈပီၼႆႉ တၢင်ႉၼမ်ႉၽူၼ်ၽတ်ႉၽဵင်ႇ ၵႆႉမႃး ၼႂ်းၵႄႈ (30)ၼိဝ်ႉ လႄႈ (40) ၼိဝ်ႉၼၼ်ႉၵူၺ်း။ တၢင်ႉၼမ်ႉၽူၼ်ဢၼ်ဢေႇသေပိူၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ၼႂ်းလိူၼ် ဢေႇပရႄႇ သေ ဢၼ်ၼမ်သေပိူၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ၼႂ်းလိူၼ် ဢွၵ်ႇထူဝ်ႇပႃႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပဵၼ် ၼႃႈလိၼ်မႆႈႁွၼ်ႉႁႅင်ႈႁွင်လႄႈ ပေႃးၶၢဝ်ၽူၼ်မႃး မၢင်ပွၵ်ႈမၢင်လႂ် ၽူၼ်လူင်လူမ်းလူင် မေႃတူၵ်းယဝ်ႉ။ တၢင်ႉလူမ်းမႆႈၼႆႉ ဢၼ်တႅမ်ႇသုတ်း မီး (40) တီႇၵရီႇၾႃႇရိၼ်ႇႁၢႆႉသေ ဢသုင်သုတ်းၼႆႉ မီး (110) တီႇၵရီႇၾႃႇရိၼ်ႇႁၢႆႉယဝ်ႉ။ ၶၢဝ်းဢၼ်ၵတ်းသေပိူၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ် လိူၼ်ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇသေ ဢၼ်မႆႈသေပိူၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ် လိူၼ်ဢေႇပရႄႇယဝ်ႉ။

လွင်ႈၽုၵ်ႇသွမ်ႈ

တီႈၸႄႈဝဵင်းယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇၼႆႉ ဝႆႉၵၢၼ်တမ်းၽႅၼ်သေၵေႃႈ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈမၢၵ်ႇတဝ်ႈၶဝ်ႈၼမ်ႉသေ ပေႃးၶၢဝ်ၽူၼ်ၼႆႉ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ ၶဝ်ႈႁပ်ႉၽူၼ်၊ ငႃးၽူၼ်၊ ၶဝ်ႈၵၢပ်ႇၽူၼ်၊ ထူဝ်ႇလိၼ်၊ ၵုၺ်ဢွၼ်ႇ၊ ထူဝ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉသေ ပေႃးၵၢင်ၶၢဝ်းၽူၼ်မႃး ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ ၶဝ်ႈ၊ ထူဝ်ႇယၢဝ်း လႄႈ ၶဝ်ႈၵၢပ်ႇ၊ ပေႃးဝၢႆးၽူၼ်မႃး ထူဝ်ႇထေႃးပၢတ်ႈ၊ ၸုၼ်ႇတႃႇၼီႇ၊ မၢၵ်ႇၽိတ်ႉ၊ ပေႃးၶၢဝ်းၵတ်း ငႃးလူင်၊ ထူဝ်ႇလိၼ်ၶၢဝ်းၵတ်း၊ ၽၵ်းမီႇၽိူၵ်ႇ၊ ဢႃႇလူး၊ ထူဝဝ်ႇလိူင်၊ ၵျုင်ႇ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈၸၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၼႃႈလိၼ်ဢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈလႆႈ တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇၼႆႉ မီးဝႆႉ (121764) ဢေႇၵသေ ၼႃႈလိၼ် ပႃႇထိူၼ်ႇၼႆႉ မီး (34298) ဢေႇၵယဝ်ႉ။ ၼႃႈလိၼ်ပဝ်ႇ မီးဝႆ့ (15736) ဢေႇၵသေ ၼႃႈလိၼ် ဢၼ်ဢမ်ႇၽုၵ်ႇသွမ်ႈလႆႈၼႆႉ မီး (40982) ဢေႇၵယဝ်ႉ။

ပၢႆးပႆႇၺႃႇ

မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း မီးဝႆႉ ႁူင်းႁဵၼ်းလူင်ႈၼႃႈၸၼ်ႉငဝ်ႈ (1) ႁူင်း၊ ဢ.မ.ၵ (1)၊ ႁူင်းႁဵၼ်း ၸၼ်ႉငဝ်ႈ (1) ႁူင်းလႄႈ ဢ.ထ.ၵ (ယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇ) ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင် (1) ႁူင်းသေ တႄႇဢဝ် ပီ 1992 မႃး ဢၼ်ပဵၼ် ဢွင်ႈတီႈၵဝ်ႇတိူၵ်ႇသူင်ႇလိၵ်ႈ တီႈ ပွၵ်ႉ(ၶ) ၼၼ်ႉ လႆႈပိုတ်ႇ ဢ.မ.ၵ (2) ထႅင်ႈယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉဢွၼ်ႇ တီး ပွၵ်ႉ (ၵ) (ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ တႅဝ်းၵလႃး) မႃးၶိုၼ်ႈၼမ်သေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ တွၼ်ႈတႃႇ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၸိူဝ်းဢမ်ႇပေႃးတဵမ်ထူၼ်ႈ လႄႈ တွၼ်ႈတႃႇ ၸဝ်ႈသၢင်ႇၶၢင်ႇၶဝ် ၼႆသေ မိူဝ်ႈပီ 1997 ၼၼ်ႉ လႆႈပိုတ်ႇႁူင်းႁဵၼ်းၸဝ်ႈမုၼ် ၵျွင်းပၵ တီႈၼႂ်း "ၵျွင်းၸေႃးတိၵ"ၼၼ်ႉသေ တီႈၵျွင်းၼၼ်ႉ ၸၢင်ႈၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းလႆႈတေႃႇထိုၼ် ၸၼ်ႉသီႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ တီႈၼိူဝ်ဝဵင်းယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇၼႆႉ ႁူင်းႁဵၼ်းလူင်ႈၼႃႈၸၼ်ႉငဝ်ႈ (1) ႁူင်း၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸဝ်ႈမုၼ် (1) ႁူင်း၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉငဝ်ႈ (2) ႁူင်း [ဢ.မ.ၵ (1) လႄႈ ဢ.မ.ၵ (2)] လႄႈ မီးဝႆႉ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင် (1) ႁူင်းယဝ်ႉ။ ဝၢႆးလင်မႃး ၸိူဝ်းပဵၼ် ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉငဝ်ႈ (2) ဢၼ်ပဵၼ် ဢ.မ.ၵ (1) လႄႈ ဢ.မ.ၵ (2) ၼႆႉ ယုၵ်ႉသုၼ်ပဵၼ် ႁူင်းႁဵၼ်းပူၼ်ႉၸၼ်ႉငဝ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵႃႈဝၢၼ်ႈ ၸိူဝ်းမီးတီႈၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် ဝၢၼ်ႈယႂႃႇသႃႇၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉၵၢင် ႁူင်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ ပီ 2005 ဢၼ်ပဵၼ် ႁူင်းႁဵၼ်းပၢင်သွၼ် သွၼ်ပၼ်ပၢႆးပႆႇၺႃႇႁႃလဵင်ႉတွင်ႉ ဢၼ်ႁဵတ်းလႆႈတီႈႁိူၼ်း တွၼ်ႈတႃႇၼၢင်းယိင်းၶဝ်ၼၼ်ႉ လႆႈပိုတ်ႇတီႈ ယွင်ၶဝ်ႈၶဝ်ႈ ဢၼ်မီး ၽၢႆႇႁွင်ႇ ဝၢင်းပၢႆးၸၢၵ်ႈသူၼ်ၼႃး ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈ ထၢၼ်ႈၽွင်းလူင်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလႅၼ်လိၼ်၊ ႁွင်ႈၵၢၼ်ၼၢမ်းၽၢႆႇပၢႆးပႆႇၺႃႇ လႄႈ ၽၢႆႇၵၢၼ်ၽိုၵ်းသေ ယိူင်းဢၢၼ်း တွၼ်ႈတႃႇၸွႆႈထႅမ် ၼၢင်းယိင်းၶဝ် ႁႂ်ႈပေႃးမေႃ ၵၢၼ်တိၼ်ၵၢၼ်မိုဝ်း ၵၢၼ်ယူႇၼႂ်းႁိူၼ်းၼႂ်းယေးသေ ႁဵတ်းၵၢၼ် ႁႂ်ႈပေႃးတင်ႈတူဝ် ႁဵတ်းၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးသုၼ်ႇတူဝ်ၵႂႃႇလႆႈ ၼႆယဝ်ႉ။

ၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်

မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းၼၼ်ႉ တီႈၼႂ်းဝဵင်းၼႆႉ မီးဝႆႉ ၵျွင်းၸေႃးတိၵ၊ ၵျွင်းယေႇဝုၼ်း၊ ၵျွင်းမၢၼ်ႇမရႃႇ၊ ၵျွင်းတီးပိၼ်ႇ ၼႆႉ မီးဝႆႉ ၵျွင်းမုၼ်ၸဝ်ႈ (4) ၵျွင်းၵူၺ်း။ ဝၢႆးၼႆႉမႃး ဢၼ်ပဵၼ် ၵျွင်းဝိပတ်ႉသၼႃႇမိူင်းၵုတ်ႈၼႆႉ လုၵ်ႉဢဝ် ၽၢႆႇတူၵ်းၶူင်လဵၵ်းလူင် သေ ၶၢႆႉၶႂၢၵ်ႈႁဵတ်းၽၢႆႇဢွၵ်ႇယဝ်ႉ။ ၵျွင်းဢၼ်ဝႃႈ ၵျွင်းဢူးၸၢၼ်ႇပေႃးဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၵေႃႈ မီးဝႆႉ ၵျွင်းလင်ၼိုင်ႈသေ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ လၢႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ပဵၼ်ၵျွင်းတေႃးယ သေ ၵျွင်းၼၢႆးၶၢဝ်လင်ၼိုင်ႈၵေႃႈ ၶိုၼ်းၵေႃႇသၢင်ႈတီႈႁိမ်းၵျွင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈႁိမ်းၽၢႆႇဢွၵ်ႇၶူဝ်ပွၵ်ႉပိၼ်ႇၵူး တၢင်းၶဝ်ႈဝဵင်းၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၵျွင်းသူၺ်ႇပွၵ်ႉပိၼ်ႇတေႃးယသေ ဢူးထေးယၸဝ်ႈၼင်ႇၵျွင်း ၵျွင်းၸေႃးတိၵ ၵေႃႉတင်ႈမႃးယဝ်ႉ။ တီႈတေႃႇၼႃႈ ၵျွင်းသူၺ်ႇပွၵ်ႉပိၼ်ႇတေႃးယ ဢၼ်မီးၽၢႆႇပုၼ်ႉတၢင်း တီႈဢိူမ်ႈၵၼ်င်း ၵွင်းမူးမျူဝ်ႉဢူးပွၵ်ႉပိၼ်ႇၵူးၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၵျွင်းၼၢႆးၶၢဝ်ၵျွင်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ တီႈဝၢၼ်ႈမျူဝ်ႉပေႃႇလႄႈ ဝၢၼ်ႈပျွင်းပျႃႇၼၼ်ႉၵေႃႈ မီးဝႆႉ ၵျွင်းၼၢႆးၶၢဝ်ၵျွင်းၼၼ်ႉသေ တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ ၵျွင်းၼၢႆးၶၢဝ် မီးဝႆႉယူႇ (3) ၵျွင်းယဝ်ႉ။

ဢၼ်ပဵၼ်ၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်တၢင်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တီႈ ပွၵ်ႉ(ၵ) (တႅဝ်းၵလႃး)ၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၵျွင်းပလီႇဢိတ်ႇသလၢမ်ႇ ဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ တီး ပွၵ်ႉ-ၵငႄႇ (ၶႂၢၵ်ႈ)ၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၸုမ်းပူၵ်းပွင်သႃႇသၼႃႇ ၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ ၸုမ်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ။

လွင်ႈယုမ်ႇယမ်

ၸွမ်းလူၺ်ႈ ၵၢပ်ႈပၢၼ် ၽိင်ႈထုင်ႈၸိူဝ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးၼၼ်ႉသေ ၸိူဝ်းပဵၼ် လွင်ႈယုမ်ႇယမ် ဢၼ်ၵမ်ႇၸွႆးမႃးမိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶႂ်ႈမူၼ်းႁၢႆမႃးယဝ်ႉ။ လွင်ႈယုမ်ႇယမ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မၼ်းၵေႃႈ ပဵၼ် ၽိင်ႈထုင်း ၵူၼ်းပိုၼ်ႉတီႈၶဝ်ဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းၼႆႉ တေဢမ်ႇလႆႈႁဵတ်းႁိူၼ်းဢုတ်ႇတီႈၼိူဝ်ဝဵင်း၊ ယွၼ်ႉပဵၼ်ၼႃႈလိၼ် ဢမေႇယေႇယိၼ်ႇလႄႈ "ႁိူဝ်း" ၼႆႉ တေဢမ်ႇလႆႈႁွင်ႉႁိူဝ်း၊ တေလႆႈႁွင်ႉ "ၵွမ်ႇ" ၼႆလႄႈသင် ဢွၼ်ၵၼ် လၢတ်ႈၸႃယုမ်ႇယမ်မႃးၼင်ႇၼၼ်ယဝ်ႉ။ ၵူႈပီၵူႈပီ ၵူၼ်းပိုၼ်ႉတီႈၶဝ် မီးထုင်ႉ ဢဝ်ၼမ်ႉသႅၼ်ႈမႃးသၢၵ်ႈတီႈ ႁေႃၽီဢမေႇယေႇယိၼ်ႇၼၼ်ယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၸႄႈဝဵင်း ဢၼ်မီး ၽၢႆႇတူၵ်း ဝဵင်းယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇၶဝ် ၼၼ်ႉ ၵမ်ႉၼမ် ဢွၼ်ၵၼ် ၵိူဝ်းယမ်ဢမေႇယေႇယိၼ်ႇယဝ်ႉ။ တီႈဝၢၼ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မီးလွင်ႈယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ပဵၼ်ၶၢဝ်းႁဵတ်းပွႆးၼႆ တေလႆႈဝႄႈ လွင်ႈၸူႉတုမ်ၵူၼ်း ဢၼ်ၶဵင်ႇတင်း ပွႆးဢမေႇယေႇယိၼ်ႇၼၼ်ႉ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။