ထီးလိၼ်း၊ ဝဵင်း
ဝဵင်းထီးလိၼ်း (မၢၼ်ႈ: ထီးလင်းမြို့ ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Htilin) ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ၸႄႈဝဵင်းထီးလိၼ်း၊ ၸႄႈတွၼ်ႈပၶူၵ်ႉၵူႇ၊ ၸႄႈတိူင်းမၵူၺ်း၊ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႃႈလိၼ်ၸႄႈဝဵင်းထီးလိၼ်းၼႆႉ ပိုၼ်ႉႁိၼ်ၼမ်သေ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈမီးဝႆႉ ၵွင်းလွႆလႄႈ ၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ ၸၢင်ႈႁဵတ်းတီႈ ထုင်ႉပဵၼ် ဢၼ်ၸမ်ႁွင်ႈၼမ်ႉ မႄႈၼမ်ႉၼၼ်ႉၵူၺ်း။ တၢင်ႈၵႂၢင်ႈၶႂၢင် ၸႄႈဝဵင်းထီးလိၼ်းၼႆႉ မီး 493 လွၵ်းလၵ်းယဝ်ႉ။ ၵၢၼ်ငၢၼ်းလဵင်ႉလူမူင်ႈမီးဝႆႉတၢၼ်ႇတၢၼ်ႇသေ ႁဵတ်းၵၢၼ်တေႃးႁုၵ်ႈ မၼ်ႈမူင်ႈသေၶၢႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ် ပႆႇဢုပ်ႉပိူင်ႇၼၼ်ႉ ဝဵင်းထီးလိၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၼႃႈလိၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉယဝ်ႉ။ ၽြႃးဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင် တီႈၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းထီးလိၼ်းၼႆႉ ပဵꧣ် ၽြႃးသူၺ်ႇၵုၼ်ႇဢူၵ်ႉသေ ၶုၼ်ၼရပတိၸီႇတူႇ ၵေႃႇတႄႇတင်ႈၵိူဝ်းယမ်မႃး ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၶိူဝ်းၸိူဝ်းယူႇသဝ်းႁႃၵိၼ် တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းထီးလိၼ်းၼႆႉ ပဵၼ် ၵူၼ်းၶိူဝ်းတွင်ႇတႃး လႄႈ ၵူၼ်ႈၶိူဝ်းၶျၢင်းယဝ်ႉ။ ဝဵင်းထီးလိၼ်းၼႆႉ ၵႆယၢၼ်ၵၼ်တင်း ဝဵင်းပၶူၵ်ႉၵူႇ 97 လၵ်းယဝ်ႉ။ ဢဝ်တၢင်းလူတ်ႉၵႃးသေ ၵပ်းသိုပ်ႇဝႆႉယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး မီးဝႆႉသဵၼ်ႈတၢင်းၶၢဝ်းမႆႈသဵၼ်ႈၼိုင်ႈ ဢၼ်လုၵ်ႉတီႈ ထီးလိၼ်း ၵႂႃႇၸူး ဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်း ၽၢႆႇၼိူဝ်ၸႄႈတွၼ်ႈၶျိတ်းတႂိၼ်းၼၼ်ႉသေ တၢင်းယၢဝ်းမီး 138 လၵ်းယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈ သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ပီ 1956 သေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းမီးမႃး 22000 ၼႆယဝ်ႉ။[1]
| ဝဵင်းထီးလိၼ်း | |
|---|---|
| ဝဵင်းၸိူဝ်းမီးၼႂ်း မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ | |
  ဝဵင်းထီးလိၼ်း | |
| ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 21°41′30″N 94°05′50″E / 21.69167°N 94.09722°Eၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 21°41′30″N 94°05′50″E / 21.69167°N 94.09722°E | |
| မိူင်း |
 မျၢၼ်ႇမႃႇ |
| ၸႄႈတိူင်း |
 မၵူၺ်း |
| ၸႄႈတွၼ်ႈ | ၸႄႈတွၼ်ႈၵၢၼ်ႉၵေႃး |
| လတ်ႉတီႇၵျု | (21)တီႇၵရီႇ၊ (41)မိတ်ႉၼိတ်ႉ |
| လွင်ႇၵျီႇၵျု | (94)တီႇၵရီႇ၊ (5)မိတ်ႉၼိတ်ႉ |
| ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ် | လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းမျၢၼ်ႇမႃႇ (UTC+6:30) |
သၢႆပိုၼ်း
မႄးထတ်းဝဵင်းထီးလိၼ်းၼႆႉ ၸဝ်ႈၾႃႉၼၼ်ႇတရိတ်ႉ ၵေႃႉတႄႇတင်ႈမႃး မိူဝ်ႈပီၶရိတ်ႉ 748 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉၸၢႆး ၼၼ်ႇတရိတ်ႉ လႄႈ ၸဝ်ႈၾႃႉပူင်ႇၺၸီႇတူႇ ၶဝ်သိုပ်ႇပုတ်ႈသေ ႁိုင် 300 ပီပၢႆ ၶိူဝ်းႁိူၼ်းၸဝ်ႈၾႃႉလႆႈၶၢတ်ႇၵႂႃႇသေ ထိုင် ပီၶရိတ်ႉ 1298 မႃး ဢူးၶၢၼ်းပတ်ႉ ၶိုၼ်းၵေႃႇတင်ႈ သၢႆသိုပ်ႇၸဝ်ႈၾႃႉထီးလိၼ်းယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ ပၢၼ်ဢႃႇဝ တင်းသိုပ်ႇၼႆႉ ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ် ဢုပ်ႉပိူင်ႇမႃး ဝဵင်းထီးလိၼ်းယဝ်ႉ။ ထိုင် ပၢၼ်ဢလွင်းမိၼ်းတယႃး ၽွင်းၵႂႃႇတိုၵ်း ႁၢၼ်ႇသႃႇဝတီႇ ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉထီးလိၼ်း ဢူးပျေႉထုၼ်းဢွင်ႇ လႆႈၸွမ်းႁၢပ်ႇၵၢၼ်သိုၵ်းသေ ၵႂႃႇသဵင်ႈၵၢမ်ႇတီး တႃႈၵုင်ႈသေ ၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆး ဢူးၵျၢၼ်ႇ ၶိုၼ်းသိုပ်ႇဢဝ် တႃႈၶုၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉယဝ်ႉ။ ပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉဢူးၵျၢၼ် ပီ 1758 လိူၼ်မေႇၼၼ်ႉ တွင်ႇတႃးၶဝ် မႃးတိုၵ်း ထီးလိၼ်းယဝ်ႉ။ ဢူးၵျၢၼ်ႇၼႆ့ သိုပ်ႇပဵၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉ ဢုပ်ႉပိူင်ႇ ပၢၼ် ဢလွင်ႈမိၼ်းတယႃး လႄႈ ၼွင်ႇတေႃႇၵျီး ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၸိူဝ်းသိုပ်ႇပုတ်ႈ ဢူးၵျၢၼ်ႇၼႆ့ ပဵၼ် ၼွင်ႉၸၢႆး ဢူးၼႅတ်ႉ၊ ဢူးတႃႇၵျေႃႇ ၼွင်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉလူင် ဢူးပျေႉထုၼ်းဢွင်ႇ၊ ၸေႃးၼၢၼ်ႇ၊ ဢူးထႂႃးၽျူႇ ၸိူဝ်းၼႆႉသေ ထိုင် ပၢၼ် သိၼ်ႇၽျူႇသိၼ်ႇ ပီ 1765 လိူၼ်မေႇ 26 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉဢူးထႂႃးၽျူႇ သၢၵ်ႈသႂၢင်း သဵၼ်ႈမၢႆထီးလိၼ်းယဝ်ႉ။ ထိုင် 1773 လိူၼ်ၵျုၼ်ႇ 15 ဝၼ်းၼၼ်ႉ လႆႈၶၢႆႉထီးလိၼ်း ႁႂ်ႈပူႇႁဵင်ဢုပ်ႉပိူင် တၢင် ၸဝ်ႈၾႃႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႈ ပူႇႁဵင်ႇထီးလိၼ်းၼႆႉ ပဵၼ် ဢူးမွင်ႇဢူးသေ ပဵၼ်ၵေႃႉတၢင်ႇသဵၼ်ႈမၢႆထီးလိူၼ်း မိူဝ်ႈပၢင် ပူဝ်းတေႃႇၽယႃး မိူဝ်ႈပီ 1783 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင်ပၢၼ် ပူႇႁဵင်ထီးလိၼ်း ဢူးမျၢတ်ႉၸၢၼ်ႇပီ 1793 လိူၼ်ဢေႇပရႄႇ 19 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ဢဝ် လုၵ်ႈယိင်း သျိၼ်ႇမိၼ်းၺဵင်း သၢၵ်ႈပၼ် ပူဝ်းတေႃႇၽယႃးလႄႈ ၵူၼ်းလူင် တီႈဝဵင်း လႄႈ ပေႃႈမႄႈမၼ်း လႆႈသူင်ႇထိုင် ဝဵင်းႁေႃၶမ်းယဝ်ႉ။ ထိုင် ပီ 1798 လိူၼ်ႇၵျုၼ်ႇ တေႃႇ 1799 ၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် ပူႇႁဵင်ဢုပ်ႉပိူင်ႇဝဵင်းၼႆႉ ပဵၼ် ဢူးမျၢတ်ႉမၢၼ်းသေ ယဝ်ႉ ဢူးသူၺ်ႇပု၊ ဢူးတႃႇၵျၢၼ်ႇၶဝ် သိုပ်ႇပုတ်ႈမၼ်းယဝ်ႉ။ ဢူးတႃႇၵျၢၼ်ႇၼႆႉ သၢၵ်ႈ သဵၼ်ႈမၢႆ မိူဝ် ပီ 1802 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင် ပၢၼ် ပၵျီးတေႃႇ ၼၼ်ႉ ပူႇႁဵင်ဝဵင်းထီးလိၼ်းၼႆႉ ပဵၼ် သီႇႁရႃၸၵျေႃႇယဝ်ႉ။ ပ 1830 ၼၼ်ႉ ပဵၼ် မိၼ်းလႃႉမၢၼ်ႇတၵျေႃႇထိၼ်ႇယဝ်ႉ။[2]