ပူဝ်ႇၵလေး၊ ဝဵင်း

ဝဵင်းပူဝ်ႇၵလေး (မၢၼ်ႈ: ဘိုကလေးမြို့ ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Bogale) ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ၸႄႈဝဵင်းပူဝ်ႇၵလေး ဢၼ်မီးတီႈ ၸႄႈတွၼ်ႈၽျႃႇပူင်ႇ၊ ၸႄႈတိူင်းဢေႇယႃႇဝတီႇ၊ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တင်ႈဝဵင်းဝႆႉ တီႈၼိူဝ် ၽင်ႇၽၢႆႇသၢႆႉ ၵူတ်ႉၼမ်ႉ တီႈ ၼမ်ႉၶူင်ႇၺိၼ်းတၢၼ်း ဢၼ်ပဵၼ်တီႈ ၼမ်ႉၶူင်ႇၺိၼ်းတၢၼ်း လႄႈ ၼမ်ႉၵျႅၵ်ႉပိ ႁူမ်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်တင်ႈဝႆႉ တီႈၼိူဝ် ၵူတ်ႉၼမ်ႉလႄႈ ဝၢႆႇၼႃႈတေႃႇ ၼႃႈၼမ်ႉသွင်ၽၢႆႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝဵင်းပူဝ်ႇၵလေး ဢၼ်မီးတီႈၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇၼႆႉ တင်း ပၢင်ႇလၢႆႇသေ ၵႆယၢၼ်ၵၼ် မွၵ်ႈ 43 လၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဝဵင်းပူဝ်ႇၵလေး
ဝဵင်း
ဝဵင်းပူဝ်ႇၵလေး ဢွင်ႈတီႈ ဝဵင်းပူဝ်ႇၵလေး
ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 16°17′15″N 95°23′52″E
မိူင်း	မျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈမိူင်း	ဢေႇယႃႇဝတီႇ
ၸႄႈတွၼ်ႈ	ၸႄႈတွၼ်ႈၽျႃႇပူင်ႇ
ၸႄႈဝဵင်း	ၸႄႈဝဵင်းပူဝ်ႇၵလေး
ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ်	MST (UTC+6.30)

ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်ၵိုၼ်းၽၢႆႇ သိုဝ်ႉၶၢႆ လႄႈ ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းၼမ်သေပိူၼ်ႈ တီႈၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈၽျႃႇပူင်ႇယဝ်ႉ။ လွင်ႈတၢင်းဢၼ်လႆႈႁွင်ႉ ပူဝ်ႇၵလေးၼႆႉ မိူဝ်ႈပူၼ်ႉ 60-70 ပီၼၼ်ႉ ၽင်ႇၽၢႆႇပုၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် ဢွင်ႈတီႈ ဝဵင်းပူဝ်ႇၵလေး ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ မီးဝႆႉ ဝၢၼ်ႈလူင်တႃႇပွင်း ဢၼ်ဝႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉၼႆႉ ဢၼ်ပဵၼ် ပွတ်းၽၢႆႇ ဝဵင်းပူဝ်ႇၵလေးၼႆႉ ပဵၼ်ထိူၼ်ႇၸၢင်ႉယူႇသိူဝ်ယူႇၵူၺ်း။ မီးမူးသိူဝ်း ၸၢပ်ႈဢင်းၵိတ်ႉၵေႃႉၼိုင်ႈ မႃးႁဵတ်းႁိူၼ်းဢွၼ်ႇ မိူၼ်သုမ်ႉပူဝ်ႇတႄး တီႈ ၶျွင်းဝ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၼၢတ်ႉၶျွင်း တီႈဢၼ်ဢမ်ႇပေႃးၵႆပေႃးၸမ် တီႈတင်ႈဝဵင်းၼႆႉယဝ်ႉ။ တီႈႁိမ်းႁွမ်း ၽင်ႇၼမ်ႉၼၼ်ႉၵေႃႈ မီႈဝႆႉ သုမ်ႉသီႇႁႃႈလုၵ်ႈယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉႁိူၼ်းသုမ်ႉဢွၼ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉလႄႈ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵူၼ်းၸၢပ်ႈဢင်းၵိတ်ႉၸိူဝ်းပဵၼ်ၸုမ်းမူးသိူဝ်းၶဝ် ယူႇသဝ်းပဵၼ်ၸုမ်းသေ ၸူးႁွင်ႉဝႃႈ ပူဝ်ႇၵလေႈၸု (မၢၼ်ႈ: ဗိုလ်ကလေးစု)ၼႆယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵူၼ်းၵူႈတီႈတီႈ ၸိူဝ်းမႃးႁႃၽိုၼ်း ႁႃမႆႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်မႃးလိုဝ်ႈသဝ်း ဢွင်ႈတီႈ ပူဝ်ႇၵလေးၸု ဢၼ်မီးၶိူင်ႈလၢၵ်ႈၼၢၵ်ႈၵွင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းၼၼ်သေ ဢၼ်ပဵၼ် ႁိူၼ်းတုမ်ဢွၼ်ႇၼၼ်ႉ ၵူၼ်းႁူႉၼမ်မႃးသေ ၵူၼ်းမႃးယူႇသဝ်းၵေႃႈ ၼမ်မႃးလွႆးလွႆးသေ ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈပူဝ်ႇၵလေး သေ ဝၢႆးၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်လႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ပူဝ်ႇၵလေးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၸႄႈဝဵင်းပူဝ်ႇၵလေးၼႆႉ ပဵၼ်ၸႄႈဝဵင်း ဢၼ်တူၵ်းၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်း သုတ်းသုတ်း တီႈၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈၽျႃႇပူင်ႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပဵၼ်ထုင်ႉၼိူဝ်ၵုၼ်သူပ်းၼမ်ႉၵဵဝ်လႄႈ ၼႃႈလိၼ်တႅမ်ႇလိၼ်ပဵင်းၼမ်သေ ႁွင်ႈၼမ်ႉၵေးၼမ်ႉၵေႃႈလိူင်ႇယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် ၼမ်ႉၶူင်ႇၺိၼ်းတၢၼ်း လႄႈ ၼမ်ႉၵျႅၵ်ႉပိ ႁူမ်ႈၵၼ်သေ သိုပ်ႇလႆလူင်းၽၢႆႇၸၢၼ်းသေ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ၼမ်ႉပူဝ်ႇၵလေးၼႆသေ လႆၶဝ်ႈၼႂ်း ပၢင်ႇလၢႆႇပင်းၵလႃးယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉဢၼ်ၼၼ်ႉၼႆ တီႈသဵၼ်ႈတၢင်း ဢၼ်မီးလႆလူင်းၶဝ်ႈၸူးၼႂ်း ပၢင်ႇလၢႆႇၼၼ်ႉ လႆႈလတ်းၵႂႃႇ ၸိူဝ်းပဵၼ်ၵုၼ် ၵုၼ်ၵျုၼ်းၺူဝ်ႇၵျီး၊ ၵုၼ်မဵင်းမလႃႉ၊ ၵုၼ်သၢတ်ႉ ၸိူဝ်းဢၼ် ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ ၽီ ယေႇငၢၼ်ႇပၢႆႇ ဢူးသျိၼ်ႇၵျီး ဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ပွတ်း ၼမ်ႉၸဵမ်း တီႈ မိူင်းမျၢၼ်ႇပွတ်းတႂ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈၽၢႆႇတူၵ်း ဝဵင်းပူဝ်ႇၵလေး ဢၼ်ပဵၼ် ၼၢတ်ႉၶျွင်း ဢၼ်ႁွႉဝႃႈ ၶျွင်းၵျီးၼႆႉ လႆၶဝ်ႈၼႂ်း ၼမ်ႉၶူင်ႇၺိၼ်းတၢၼ်းယဝ်ႉ။ တီ ၼႃႈလိၼ်မွၵ်ႈၶိုင်ႈပၢႆပၢႆ တီႈ ၸႄႈဝဵင်းပူဝ်ႇၵလေးၼႆႉ ပဵၼ်ထိူၼ်ႇၽိုၼ်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၵုၼ်ႇသိၼ်ပိူင်လူင်ဢၼ်ၼိုင်ႈ ဢၼ်ဢွၵ်ႇတီး ၸႄႈဝဵင်းပူဝ်ႇၵလေး ၼႆႉ ပဵၼ် ၽိုၼ်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈပဵၼ် ထိူၼ်ႇၽိုၼ်းပႃႇၸိူၵ်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈလႄႈ ၼင်ႇႁိုဝ် ပႃႇထိူၼ်းပေႃးတေဢမ်ႇလႆႈ လိူမ်ႈၵႂႃႇၼၼ်ႉ လႆႈပၼ်လႄႉၵၼ်သေ ပိုတ်ႇပၼ်ပႃႇထိူၼ်းယဝ်ႉ။ ၽိုၼ်း ဢၼ်ၸႂ်ႉတီႈၼိူဝ် ၵုၼ်သူပ်းၼမ်ႉၵဵဝ်တင်းသဵင်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်ဢွၵ်ႇတီႈ ၸႄႈဝဵင်းပူဝ်ႇၵလေးယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး ၽဝ်ႁဵတ်းထၢၼ်ႇသေ တၢင်ႇၶၢႆလႄႈ တီႈတႃႈၵုင်ႈၼႆႉ ပေႃးဝႃႈ ထၢၼ်ႇပူဝ်ႇၵလေးၼႆ ၵူၼ်းႁူႉၼမ်ယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ်မႆႉယႂ်ႇမႆႉလူင်ၼၼ်ႉ တွၼ်ႈတႃႇ ဢဝ်ႁဵတ်းဢဝ်ၵၢႆႇၵျွင်းၼႆသေ ဢဝ်တင်း ၸၢၵ်ႈမႆႉ 15 ႁူဝ်သေၵေႃႈ တတ်းၸႅၵ်ႇၶၢႆယဝ်ႉ။

ၵုၼ်ႇသိၼ်ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈတႄႉ ပဵၼ် ၶဝ်ႈသၢၼ်ယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်း လႄႈ ၸွမ်းသၢပ်ႇဝဵင်းၼၼ်ႉ ၸၢၵ်ႈၶဝ်ႈ မီး သၢဝ်းသၢမ်ႇသိပ်းလင်ယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ်ဝၢၼ်ႈလူင် ဢၼ်မီးၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇ ဢၼ်ပဵၼ် ဝၢၼ်ႈဢေႇယႃႇ၊ ဝၢၼ်ႈဢမႃႇ၊ ဝၢၼ်ႈၵတူင်ႇၵၼိ ၸိူဝ်းၼႆႉ ႁဵတ်းၷၢၼ် ပႃႁႅင်ႈ၊ ပႃၼဝ်ႈ၊ ၼမ်ႉပႃၸဵမ်း ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵၢႆးတွင်ႇ၊ တွင်ႇၵတူင်း ဢၼ်ပဵၼ် ၵုၼ်ႇႁၢတ်ႇသၢႆး ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇၼၼ်ႉ လႆႈ ၶႆႇတဝ်ႈတင်းၼမ်တင်းလၢႆယဝ်ႉ။

တၢင်းၵႂၢင်ႈ ၸႄႈဝဵင်းပူဝ်ႇၵလေးၼႆႉ မီး 1088 လွၵ်းလၵ်းသေ ပဵၼ်ၸႄႈဝဵင်း ဢၼ်ၵႂၢင်ႈသေပိူၼ်ႈ တီႈၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈၽျႃႇပူင်ႇယဝ်ႉ။ ၼႃႈလိၼ်ပူႇၵႄႇဢုပ်ႉပိူင်ႇ မီး 76 ဝၢၼ်ႈသေ ၸွမ်းလူၺ်ႈ သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ပီ 1956 ၼၼ်ႉ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း တင်းၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ မီး 131185 ၵေႃႉယဝ်ႉ။ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း တီႈၼိူဝ်ဝဵင်းၼႆႉ မီး 23211 (သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ပီ 1953)ၵေႃႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းယူႇသဝ်း တီႈၼိူဝ်ဝဵင်း လႄႈ ၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ ပဵၼ် ၵူၼ်းၶိူဝ်းမၢၼ်ႈ ၸၢဝ်းပုတ်ႉထ ၵမ်ႉၼမ်သေ ၵူၼ်းၶိူဝ်းယၢင်း၊ ၶႄႇ လႄႈ ဢိၼ်ႇတိယ ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မီးဝႆႉယဝ်ႉ။

တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ မီးၾိင်ႈၾႃႉ မႆႈႁွၼ်ႉမိုၵ်းယမ်းသေ ပေႃးၶၢဝ်းၽူၼ်ၼႆႉ ၽူၼ်ၼမ်ယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပဵၼ် ၼႃႈလိၼ် ဢၼ်မီးႁွင်ႈၼမ်ႉ ၵေးၼမ်ႉ မႄႈၼမ်ႉၼမ်လႄႈ တွၼ်ႈတႃႇ ၵႂႃႇမႃး တီႈၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းလႄႈသင်၊ တွၼ်ႈတႃႇၵႂႃႇမႃး ၽၢႆႇၼွၵ်ႈၸႄႈဝဵင်းလႄႈသင် ၸၢင်ႈၵႂႃႇမႃးၸွမ်း သၢႆတၢင်းၼမ်ႉလႆႈယူႇ။

ၸိူဝ်းပဵၼ် ႁိူဝ်းသၢင်းၽေႃး ဢၼ်ပဵၼ်ၶွင်ၸုမ်း ပရသၽ ဢၼ်လဵၼ်ႈ တႃႈၵုင်ႈ-မေႃႇလမျႅင်ႇၵျုၼ်း (ၸႄႈတွၼ်ႈမျွင်းမျႃႉ)ၼၼ်ႉ လတ်းၵႂႃႇတီႈ ဝၢၼ်ႈလူင်မျိၼ်းၵၵူင်း ဢၼ်မီးတီႈၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းပူဝ်ႇၵလေး လႄႈ ဝဵင်းပူဝ်ႇၵလေးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ႁိူဝ်းသၢင်းၽေႃးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၵိုတ်းလိုဝ်ႈတီႈ ဝဵင်းၵျႅၵ်ႉလၢတ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၶုၼ်ၽွင်းၼႃႈလိၼ် တီႈ ၸႄႈတွၼ်ႈၽျႃႇပူင်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁိူဝ်းသၢင်းၽေႃး ဢၼ်ၵႂႃႇမႃးၶႅၼ်ႈဝၼ်း ၸူး ဝဵင်းၽျႃႇပူင်ႇ လႄႈ ဝဵင်းပူဝ်ႇၵလေးၵေႃႈမီးဝႆႉယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၵႃး ႁိူဝ်းသၢင်းၽေႃး ဢၼ်သုၼ်ႇတူဝ်လဵဝ်ပိူင်ႇ ဢၼ်ၵႂႃႇမႃး တီႈၼႂ်း၊ ၽၢႆႇၼွၵ်ႈ ၸႄႈဝဵင်းၼၼ်ႉၵေႃႈ မီးဝႆႉယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈပၢၼ်ဢင်းၵိတ်ႉတင်းပၢၼ်ၼၼ်ႉ ဝဵင်းပူဝ်ႇၵလေးၼႆႉ ၵူၺ်းမီး ၶွင်ႇၸီႇတိၸၵရဵၵ်ႉၵူၺ်းသေ ထိုင်မႃး ပီ 1959 လိူၼ်တီႇသႅမ်ႇပႃႇ 4 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈၸူး ၽၢႆႇဢုပ်ႉပိူင်ႇ မျူႇၼီႇၸီႇပႄႇယဝ်ႉ။

တီႈဝဵင်းပူဝ်ႇၵလေးၼႆႉ လႆႈၸႅၵ်ႇပွၵ်ႉ ပွတ်းၼိူဝ် လႄႈ ပွတ်းတႂ်ႈ ဝႆႉယဝ်ႉ။ တီႈၼိူဝ်ဝဵင်းၼႆႉ မီးဝႆႉ လုမ်းၽူႈၵွၼ်းဝဵင်း၊ လုမ်းတမဝႃႇယမ၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉၵၢင်၊ ႁူင်းယႃ၊ ႁွင်ႈၵၢၼ်ပလိၵ်ႈ ၸၵႂႃႇ ၸိူဝ်ႈပဵၼ် ယူင်ႉသၢင်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယူင်ႉသၢင်ႈၸိူဝ်းၶိုၵ်ႉၶမ်ႇလိုဝ်းလင်ၼႆႉ ပဵၼ်ယူင်ႉသၢင်ႈသႃႇသၼိၵယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ် ၵွင်းမူးဢွင်ႇၸၵျႃႇ ဢၼ်ဢူမ်ၵွင်းမူးသၢမ်ထၢပ်ႈ၊ တေးမူင်းၽြႃး ၵၢင်ဝဵင်း၊ တိူၵ်ႈသွၼ်လိၵ်ႈ ဢၼ်ႁွင်ႉ ၸၢၼ်ႇၵျွင်း ဢၼ်ပဵၼ်ယူင်ႉသၢင်ႈ ဢၼ်ၶိုင်ႇၶမ်ႉ ဢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈ သဵင်ႈငိုၼ်း 3 သႅၼ် မိူဝ်ႈပၢၼ် ဢင်းၵိတ်ႉၼၼ်ႉ လႄႈ ၵျွင်းတႂႃႇရ၊ ၵျွင်းၵၢၼ်ႇဢူး၊ ၵျွင်းမဵၵ်ႉထီႇလႃႇ မီႈဝႆႉ ၵျွင်းလူင် 4 ၵျွင်းသေ ၵျွင်းဢွၼ်ႇ မီးဝႆႉ 40 ပၢႆယဝ်ႉ။

ဢၼ်ပဵၼ် ၼွင်လူင် မႁႃႇသီႇပဝႄး ဢၼ်မီးတၢင်းၵႂၢင်ႈ ၼႃးယၢဝ်း 1360၊ ၼႃႈပွတ်း 630 ထတ်း ဢၼ်ၶုတ်းလႆႈတီႈသၢပ်ႇၼွၵ်ႈဝဵင်း မိူဝ်ႈပီ 1951 ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၼွင်ႈလူင် ဢၼ်ဢဝ်ၼႃႈတႃ ဝဵင်းပူဝ်ႇၵလေး ပဵၼ်ၼွင်လူင် ဢၼ်ၵႄႈလိတ်ႈပၼ် လွင်ႈၼမ်ႉယၢပ်ႇၽိုတ်ႇ ပေႃးၶၢဝ်းမႆႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။