ထဝႄႇ၊ ဝဵင်း
ဝဵင်းထဝႄႇ (မၢၼ်ႈ: ထားဝယ်မြို့ ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Dawei) ၼႆႉ ပဵၼ် ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ ႁင်း ၸႄႈတိူင်းတၼိၼ်းတႃႇယီႇ ပွတ်းတႂ်ႈ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈတွၼ်ႈ လႄႈ ၸႄႈဝဵင်းထဝႄႇယဝ်ႉ။ တင်းပၢၵ်ႇမႄႈၼမ်ႉထဝႄႇသေ ၵႆယၢၼ်ၵၼ် မွၵ်ႈ 30 လၵ်းၼၼ်ႉသေ မီးဝႆႉ တီႈၼိူဝ်ၽင်ႇၽၢႆႇသၢႆႉ ၼမ်ႉထဝႄႇယဝ်ႉ။ ဝဵင်းထဝႄႇၼႆႉ ယွၼ်ႉပဵၼ် ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈတွၼ်ႈတႄႉ ၸိူဝ်းပဵၼ်လုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ၊ လုမ်းမျူႇၼီႇၸီပႄႇ၊ ႁူင်းယႃလူင်၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ လႄႈ မီးဝႆႉၵၢတ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉသေ ပဵၼ်ဝဵင်းၵိုၼ်းလူင် ဝဵင်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ။
| ဝဵင်းထဝႄႇ | |
|---|---|
| ဝဵင်းၸိူဝ်းမီးၼႂ်း မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ | |
 | |
  ဝဵင်းထဝႄႇ | |
| ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 14°5′N 98°12′E / 14.083°N 98.200°Eၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 14°5′N 98°12′E / 14.083°N 98.200°E | |
| မိူင်း |
 မျၢၼ်ႇမႃႇ |
| ၸႄႈတိူင်း |
 တၼိၼ်းတႃႇယီႇ |
| ၸႄႈတွၼ်ႈ | ၸႄႈတွၼ်ႈထဝႄႇ |
| ၸႄႈဝဵင်း | ၸႄႈဝဵင်းထဝႄႇ |
| ႁူဝ်ၼမ်ၵူၼ်း (2014) | |
| • ႁုပ်ႈ | 125,605[1] |
| • ၼိူဝ်ဝဵင်း | 80,117 |
| • ဝၢၼ်ႈၼွၵ်ႈ | 45,488 |
| ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ် | လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းမျၢၼ်ႇမႃႇ (UTC+6:30) |
သၢႆပိုၼ်း
မႄးထတ်းဝဵင်းထဝႄႇၼႆႉ လႆႈၵေႃႇတင်ႈမႃးမိူဝ်ႈပီမိူင်းၵေႃးၸႃႇသၢၵ်ႈၵရဵတ်ႈ 1116 လိူၼ်သီႇမႂ်ႇ 13 ၶမ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈမီးဝႆႉဝႃႈ (မၢၼ်ႈ: ဥဩအော်သည် ထားဝယ်တည်) ၼႆႉယဝ်ႉ။ ဝဵင်းၵဝ်ႇသႃႇၵရ ဢၼ်မီးမႃးၸဵမ်ဢွၼ်တၢင်းၼၼ်ႉ မီးယူႇတင်းႁိုင်သေ ထိုင်ပၢၼ် မိၼ်းၼႄးလႃႉ ဢၼ်ပဵၼ် သၢႆသိုပ်ႇမျူဝ်ႉၸႃးသႃႇၵရ ထူၼ်ႈ 17 မႃး ဢင်ႈတင်းၸိုဝ်ႈသႃႇယႃႇဝတီႇသေ တင်ႈဝဵင်းထဝႄႇ ဢၼ်မီးယူႇယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈမီး ၵူၼ်းၶိူဝ်းထဝႄႇလႄႈ ၸူးႁွင်ႉ ဝဵင်းထဝႄႇၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၶိူဝ်းထဝႄႇၼႆႉ တိုၼ်းမီးမႃးၸဵမ်ပိုင်းလႄႈ ဢွင်ႈတီႈ ထဝႄႇၼႆႉ ၵူၺ်းလမ်းပဵၼ်ထူၼ်ႈသွင်ၵူၺ်း။
ၸူဝ်ႈပၢၼ်ၵူင်းပွင်ႇတင်းသိုပ်ႇၼႆႉ ဝႆႉတႃႈၶုၼ် ၶုၼ်ၽွင်းဝဵင်းတီႈဝဵင်းထဝႄႇသေ ဢုပ်ႉပိူင်ႇမႃးၼၼ်ႉ ၶုၼ်ၽွင်းဝဵင်းထဝႄႇ ၵေႃႉလိုၼ်းသုတ်းၼႆႉ ပဵၼ် ဢူးသူၺ်ႇလူၵ်ႉ ဢၼ်မီးၸိုဝ်ႈၶူးဝႃႈ မိၼ်းၵျီးၵျေႃႇၸႂႃႇၸီႇတူၺ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တပ်းဢင်းၵိတ်ႉ ဢၼ်ပေႃႇၵိၼ်းပႄး ဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉ လႆႈၶိုၼ်ႈသိုၵ်းၸူး ဝဵင်းထဝႄႇ မိူဝ်ႈပီ 1824 လိူၼ်ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇပႃႇၼၼ်ႉသေ ၸွမ်းလူၺ်ႈ လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆယၼ်ႇတပူဝ်ႇၼၼ်ႉသေ လႆႈတူၵ်းတႂ်ႈမိုဝ်းဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်ၵႂႃႇ မိူဝ်ႈပီ 1826 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပၢၼ်ၵူဝ်ႇလူဝ်ႇၼီၼၼ်ႉ တီႈၼႂ်း ၵၢင်ဝဵင်းၼၼ်ႉ လႆႈၵေႃႇတင်ႈပိုတ်ႇၽုၺ်ႇ လုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမႃးယဝ်ႉ။ ထိုင်မွၵ်ႈႁိမ်းႁွမ်း 1930 ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၼုမ်ႇၶဝ် မီးၼမ်ႉၸႂ်တူင်ႉတိုၼ်ႇမႃးသေ ထဝႄႇၼႆႉၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း ၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၽူႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်းၶဝ်ယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ် တၶိၼ်ႇပတဵင်းတိၼ်ႇ၊ တၶိၼ်ႇၸၢၼ်ႇဝိၼ်း၊ တၶိၼ်ႇပူဝ်းမႄႉ ၸိူဝ်းၼႆႉ လိုဝ်းလင်ယဝ်ႉ။ တပ်ႉပီဢၢႆႇဢေႇၶဝ် လႆႈၶိုၼ်ႈၼႃႈသိုၵ်းမႃးသေ ၶိုၼ်းသိမ်းဢဝ် ထဝႄႇ မိူဝ်ႈပီ 1942 ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ 19 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၵူၼ်းတီႈထုင်ႉထဝႄႇ ဢွၼ်ၵၼ်ၶဝ်ႈၼႂ်း ပီႇဢၢႆႇဢေႇ တင်းၼမ်ယဝ်ႉ။[2]
တီႈဝဵင်းထဝႄႇၼႆႉ မီးဝႆႉ ပွၵ်ႉမျူဝ်ႉမ (15) ဢၼ် လႄႈ ဢိူင်ႇ (23) ဢၼ်ယဝ်ႉ။ တီႈ ပွၵ်ႉမျူဝ်ႉမ (15)ဢၼ် တီႈဝဵင်းထဝႄႇၼၼ်ႉ လင်ႁိူၼ်း မီး (10000)ပၢႆသေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း ယူႇသဝ်း (70000) ပၢႆယဝ်ႉ။ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင် ဝဵင်းထဝႄႇၼႆႉ မီး 26.36.14 လွၵ်းလၵ်းယဝ်ႉ။
သဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်း
မႄးထတ်း
တီႈဝဵင်းထဝႄႇၼႆႉ မီးဝႆႉ တႃႈႁိူဝ်းမိၼ်ယဝ်ႉ။ ဝဵင်းထဝႄႇၼႆ့ ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်ၵႆယၢၼ်တင်း တၢင်းရူတ်ႉလဵၼ်းသေ တွၼ်ႈတႃႇ သဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်းၵပ်းသိုပ်ႇၵႂႃႇမႃးၼႆႉ လႆႈပိုင်ႈဢိင် တၢင်းၵႃး လႄႈ တၢင်းၼမ်ႉယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီး ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇသေ တၢင်းၵႃးၽႅဝ်ထိုင် ဝဵင်းရေး ဢၼ်ပဵၼ် တီႈတၢင်းရူတ်ႉလဵၼ်းသုတ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ယွၼ်ႉၶၢဝ်းတၢင်းၶိုၼ်ႈလွႆလူင်းလွႆၼမ်လႄႈ တွၼ်ႈတႃႇၵႂႃႇမႃး ဢမ်ႇပေႃးငၢႆႈ။ တီႈတႃႈၵႃးထဝႄႇၼၼ်ႉ တေလႆႈႁၼ် ၵႃးတၢင်ႇၵုၼ်ႇ၊ တၢင်ႇၵူၼ်းမီးတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ တႃႈၼမ်ႉထဝႄႇၼႆႉ ပဵၼ်တႃႈႁိူဝ်းလီလႄႈ လွင်ႈၵႃႉလွင်ႈၶၢႆၵိုၼ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉဢဝ် ဝဵင်းထဝႄႇ သေ တွၼ်ႈတႃႇ ၵႂႃႇၸူး ဝဵင်းတႃႈႁိူဝ်းတၢင်ႇတီႈ ၸိူဝ်းမီးၼွၵ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ မီးဝႆႉသဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်းလီယဝ်ႉ။
ၾိင်ႈၾႃႉ
မႄးထတ်းၾိင်ႈၾႃႉၼႆႉ ပဵၼ်ၾိင်ႈၾႃႉမႆႈႁွၼ်ႉမိုၵ်းယမ်းယဝ်ႉ။
ပၢႆးပႆႇၺႃႇ
မႄးထတ်းပေႃးဢဝ်ပၢႆးပႆႇၺႃႇဝႃႈ တီႈဝဵင်းထဝႄႇၼႆႉ မီးဝႆႉ ၸၼ်ႉၸွမ်ထဝႄႇ၊ ၸၼ်ႉၸွမ်ပၢႆးၸၢင်ႈ၊ ၸၼ်ႉၸွမ်ၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇ၊ ၶေႃးလဵၵ်ႉပၢႆးပႆႇၺႃႇ၊ ႁူင်းႁဵၼ်းမေႃလုမ်းလႃး၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင် (4) ႁူင်း၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉၵၢင် (5) ႁူင်း၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉငဝ်ႈ မီးဝႆႉ (78) ႁူင်းယဝ်ႉ။
ဢွင်ႈတီႈၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်
မႄးထတ်းတီႈၸၢင်ႈဢႅဝ်ႇလႄႇ တီးဝဵင်းထဝႄႇၼႆႉ မေႃႇႁေႈႁဵင်တႃး၊ ၽြႃးသူၺ်ႇတွင်ႇၸႃး၊ ၽြႃးလေႃးၵမႃႇရၸိင်ႇ လႄႈ ၽြႃးသျိၼ်ႇတႃႇလျွင်း၊ ၽြႃးၵွင်းမူး သျိၼ်ႇၵူဝ်းသျိၼ်ႇ လႄႈ ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇမွင်းမၵၢၼ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၽြႃးသျိၼ်ႇၵူဝ်းသျိၼ်ႇၼၼ်ႉ ပဵၼ် သျိၼ်ႇတွၵ်ႉထဵင်ႇ၊ သျိၼ်ႇမူၵ်ႇထီး၊ သျိၼ်ႇၸလုၼ်ႇ၊ သျိၼ်ႇပိၼ်ႇၶယု၊ သျိၼ်ႇꩪၢတ်ႈဝႄး၊ သျိၼ်ႇတွင်ႉပူင်ႇ၊ သျိၼ်ႇဢူၵ်ႉဢေႃး၊ သျိၼ်ႇသၢၼ်ႇတေႃႇ၊ သျိၼ်ႇမျေႃႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။
ဢွင်ႈလိုဝ်ႈလၢဝ်းလႄႇ ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇမွင်းမၵၢၼ်ႇ
မႄးထတ်းဢွင်ႈလိုဝ်ႈလၢဝ်းလႄႇ ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇမွင်းမၵၢၼ်ႇ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈ ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇ ဢၼ်မီး ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်း ဝဵင်းထဝႄႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးလုၵ်ႉတီႈ ထဝႄႇ ၶၢမ်ႈၼမ်ႉၵႂႃႇၽၢႆႇပုၼ်ႉယဝ်ႉ လႆႈဢဝ်တင်းၵႃးသေ ၵႂႃႇမွၵ်ႈ 8 လၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးလုၵ်ႉတီႈ ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇမွင်းမၵၢၼ်ႇ ပႆႇတၢင်းၵႂႃႇ လၢႆမဵတ်ႉၼႆ ၸၢင်ႈၽႅဝ်လႆႈတီႈ ၼမ်ႉဢုၼ်ႇ ပၢၼ်းတိၼ်ႇဢိၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈႁိမ်းမွင်းမၵၢၼ်ႇၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ သဵၼ်ႈတၢင်းလူင်သၢမ်ႇၸၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇမွင်းမၵၢၼ်ႇၼႆႉ ပဵၼ် ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇဢၼ်သိုဝ်ႈသေပိူၼ်ႈ ဢၼ်ယၢဝ်းသေပိူၼ်ႈ ၼႂ်းမိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး
မႄးထတ်းၽႃႈတူင်ႇၽႅၼ်ႇမူင်ႈထဝႄႇ ၼႆႉ ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်သေ မိူဝ်ႈပီ 1903 ၼၼ်ႉ တီႈထဝႄႇၼႆႉ ယူင်ႉတေႃးႁုၵ်ႇ မီး 995 ဢၼ်ယဝ်ႉ။[2] ဢၼ်ပဵၼ်ၽႃႈတူင်ႇထဝႄႇၼႆႉ လႆႈတၢင်ႇၶၢႆၸူး မိူင်းမၢၼ်ႈပတ်ႉပိုၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶူဝ်းၵုၼ်ႇၸိူဝ်းဢွၵ်ႇတီႈပိုၼ်ႉတီႈၼႆႉ ၶဝ်ႈသၢၼ်၊ ယၢင်ရႃႇပႃႇ၊ မႆႉ၊ မၼ်းမၢၵ်ႇဢုၼ် ၸၸိူဝ်းၼႆႉသေဢမ်ႇၵႃး ပဵၼ်တီႈၶူဝ်းႁေႈၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ဢွၵ်ႇပႃးယဝ်ႉ။ ဢွင်ႈတီႈပိုၼ်ႉလင်ဝဵင်းၼႆႉ မီးဝႆ့ ထၢင်ႁေႈ၊ သူၼ်ယၢင်၊ ပႃႇမႆႉသၵ်းၸိူဝ်းၼႆ့သေ တီႈၼိူဝ်ဝဵင်း လႄႈ ၸွမ်းၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇၼႆႉ ႁဵတ်းၵၢၼ် ပႃၼဝ်ႈ၊ ပႃႁႅင်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉသေ ပဵၼ်ဢွင်ႈငဝ်ႈၸိုင်ႈ တႃႇၵႃႉၶၢႆယဝ်ႉ။ ၸၢၵ်ႈၶဝ်ႈ ၸၢၵ်ႈၼမ်ႉမၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မီးဝႆႉယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈ သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ပီ 1953 သေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း မီးမႃး 40312 ၵေႃႉယဝ်ႉ။ ဝဵင်းထဝႄႇၼႆႉ လႆႈၵေႃႇတင်ႈမႃး မိူဝ်ႈပီ 1751 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽၢင်ႁၢင်ႈတင်ႈဝဵင်းၼႆႉ ပဵၼ်သီႇၸဵင်ႇဝႆႉယဝ်ႉ။[3]
ၽူႈၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်
မႄးထတ်းၽူႈၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင် ၸိူဝ်းပဵၼ် ၸႃႇတိ ဝဵင်းထဝႄႇၼႆႉ[2]
- ဢသျိၼ်ႇၵေႇလႃႇသ ၽူႈပူၵ်းပွင်ပုတ်ႉထသႃႇသၼႃႇၵမ်ႇၽႃႇ
- ပူဝ်ႇၵႃမၼိ
- ဢူးၵျေႃႇယိၼ်ႇ ႁူင်းၾႆးမိၼ်
- ၽွင်းတိူင်ႇပၢင်ႇၶုၼ် ၸီႇၸီႇၶူး
- ၸွမ်ၽွင်းလူင် ဢူးပသူၺ်ႇ (ဝၢၼ်ႈဢူင်းပိၼ်ႇၵႂိၼ်း)
- ၵႃႇတုၼ်း ၵျေႃႇသၢၼ်း
- ထဝႄႇ ၵျေႃႇမိၼ်း
- သႃႇၵရ ငၸူဝ်း
- ၼၵၼီႇ ဢူးထုၼ်းဢေး
- ၽွင်းၶဵဝ်မိူင်း ဢူးတၢၼ်းလႃႉ
- သူၺ်ႇဝႄႇဢေး
- မၢၼ်ႇတႅင်ႇ ဢူးထုၼ်းဝိၼ်း
- သူႇရ မၶျိတ်ႉပူဝ်ႇ
- ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ သျိၼ်ႇၵႂၢၼ်းၵုၺ်ႉ
- ၸူဝ်းမျႅတ်ႇၼၼ်ႇတႃႇ
- ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ၸူဝ်းမူး