တၢၼ်ႇတွႆး၊ ဝဵင်း

ဝဵင်းတၢၼ်ႇတွႆး (မၢၼ်ႈ: သံတွဲမြို့ ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Thandwe) ၼႆႉ ပဵၼ် ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈတွၼ်ႈ ႁင်း ၸႄႈတွၼ်ႈတၢၼ်ႇတွႆး၊ ၸႄႈမိူင်းရၶႅင်ႇသေ မီးဝႆႉတီႈၼိူဝ် ၽင်ႇၽၢႆႇသၢႆႉ ဢၼ်မီးတီႈ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ ပၢၵ်ႇၼမ်ႉတၢၼ်ႇတွႆး ဢၼ်ယၢၼ် 15 လၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးလုၵ်ႉတီႈ ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇသိုဝ်ႈသိုဝ်ႈၼႆႉ ယၢၼ်ၵႆ မွၵ်ႈ သီႇလၵ်း ၵႄႈ ႁႃႈလၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝဵင်းၼႆႉ လွႆလွမ်ႉႁွပ်ႈဝႆႉသေ မီးဝႆႉတီႈၼႂ်း ထုင်ႉၶူင်ႈ ဢၼ် ၼႃႈယၢဝ်းမီး 12 လွၵ်းသေ ၼႃႈပွတ်းမီးမွၵ်ႈ ၼိုင်ႈလၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လင်ႁိူၼ်းၵူၼ်းယူႇသဝ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဢဝ် ၵွင်းလွႆဢွၼ်ႇဢၼ်ၼိုင်ႈ ႁဵတ်းပဵၼ်ပိုၼ်ႉသေၵေႃႈ ၵေႃႇသၢင်ႈဝႆႉယဝ်ႉ။

ဝဵင်းတၢၼ်ႇတွႆး
ဝဵင်းၸိူဝ်းမီးၼႂ်း မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ
ဝဵင်းတၢၼ်ႇတွႆး ႁၢင်ႈၽႅၼ်ႇတီႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ၼႄဢွင်ႈတီႈဝဵင်း
ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 18°28′N 94°22′E
မိူင်း	မျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈမိူင်း	ရၶႅင်ႇ
ၸႄႈတွၼ်ႈ	ၸႄႈတွၼ်ႈတၢၼ်ႇတွႆး
ၸႄႈဝဵင်း	ၸႄႈဝဵင်းတၢၼ်ႇတွႆး
လတ်ႉတီႇၵျု	(18) တီႇၵရီႇ၊ (28) မိတ်ႉၼိတ်ႉ
လွင်ႇၵျီႇၵျု	(94) တီႇၵရီႇ (22) မိတ်ႉၼိတ်ႉ
ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈဝဵင်း	ဝဵင်းတၢၼ်ႇတွႆး
ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ်	လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းမျၢၼ်ႇမႃႇ (UTC+6:30)

တီႈၼိူဝ်ၵွင်းလွႆၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းတႄႉ မီးႁိူၼ်း ဢၼ်ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈရူးရူပ်ႉၶဝ် ယူႇသဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈတၢင်ႇၸိူဝ်းတႄႉ ဝၢႆႇၼႃႈၸူးလွႆၼၼ်ႉသေ ၵေႃႇသၢင်ႈဝႆႉၼင်ႇ ႁၢင်ႈမူၼ်းမူၼ်းယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် လုမ်းတတ်းသိၼ်ၼႆႉ မီးဝႆႉ တီႈႁိမ်း မႄႈၼမ်ႉယဝ်ႉ။ ဢိင်လူၺ်ႈသဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ပီ 2014 သေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းၼႆႉ မီးယူႇ 14,327 ၵေႃႉယဝ်ႉ။ ဝဵင်းတၢၼ်ႇတွႆးၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ၸႄႈဝဵင်းတၢၼ်ႇတွႆးယဝ်ႉ။

ဝဵင်းတၢၼ်ႇတွႆးၼႆႉ မိူဝ်ႈတႄႇ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီ 19 ၽွင်းပဵၼ် သိုၵ်းမၢၼ်ႈဢင်းၵိတ်ႉ ပွၵ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈၼၼ်ႉ လႆႈပဵၼ် ဢွင်ႈငဝ်ႈၸိုင်ႈ ဢၼ်လႆႈတမ်းဝႆႉ တပ်ႉပႂ်ႉဝဵင်း တွၼ်ႈတႃႇ တိူင်းရၶႅင်ႇလႄႈ ပဵၼ်ဝဵင်းဢွၼ်ႇ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းမႃးတၢၼ်ႇတၢၼ်ႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽွင်းယၢမ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဝႆႉ ဝၢၼ်ႈလူင်ယဝ်ႉ။

တွၼ်ႈတႃႇၵၢၼ်ဝဵင်းမူၼ်းၵူၼ်းၵိုၼ်း ႁင်း ဝဵင်းတၢၼ်ႇတွႆးၼႆသေ တႄႇဢဝ်ပီ 1885 မႃး လႆႈၽွတ်ႈႁႅၼ်း ၸုမ်းမျူႇၼီႇၸီႇပႄႇသေၵေႃႈ ႁဵတ်းသၢင်ႈၵၢၼ်မႃးယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် ၸုမ်းမျူႇၼီႇၸီႇပႄႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၸုမ်းမျူႇၼီႇၸီႇပႄႇ ဢၼ်လဵၵ်ႉသေပိူၼ်ႈ ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ။ ဝဵင်းတၢၼ်ႇတွႆးၼႆႉ ႁူမ်ႈဝႃႈ တိုတ်းတေႃႇဝႆႉတင်း ပၢင်သဝ်း ဢၼ်ႁိူဝ်းသၢင်းၽေႃးပၢင်ႇလၢႆႇၶဝ် လိုဝ်ႈသဝ်းဝႆႉသေတႃႉ ႁိူဝ်းသၢင်းၽေႃးဢွၼ်ႇၵူၺ်း ၸၢင်ႈၽႅဝ်ထိုင်လႆႈ။ တီႈဝဵင်းတၢၼ်ႇတွႆးၼႆႉ မီးဝႆႉ လုမ်းၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းၸႄႈတွၼ်ႈ၊ ၶွၵ်ႈ၊ ႁူင်းယႃ၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉၵၢၼ် လႄႈ ၵၢတ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ တွၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းၶိူဝ်းၶျၢင်းၶဝ်ၼႆသေ မီးဝႆႉ ၵျွင်းပူၵ်းပွင်သႃႇသၼႃႇ ၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇသေယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵွင်းမူးသၢမ်သူႇ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်း ဢၼ်ပဵၼ် ဢၢၼ်ႇတေႃႇ၊ ၼၢၼ်ႇတေႃႇ၊ သၢၼ်ႇတေႃႇၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၽၢႆႇပုၼ်ႉ ၼမ်ႉတၢၼ်ႇတွႆးယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် ၽြႃးသၢၼ်ႇတေႃႇတႄႉ လႆႈလူႉလႅဝ်မႃး မိူဝ်ႈၼႂ်း သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇ ပွၵ်ႈသွင်ၼၼ်ႉလႄႈ ဝၢႆးသိုၵ်းယဝ်ႉ လုၵ်ႉတီႈ ႁွင်ႈၵၢၼ်သႃႇသၼႃႇ ၶိုၼ်းမႄးၵုမ်းယဝ်ႉတူဝ်ႈမႃးယဝ်ႉ။

တီႈဝဵင်းတၢၼ်ႇတွႆးၼႆႉ ၶူဝ်းၵုၼ်ႇဢၼ်ဢွၵ်ႇၼႆႉ ပဵၼ် မႆႉ၊ ၶဝ်ႈ လႄႈ ပႃႁႅင်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ် ပဵၼ်မႃး ပၢင်သဝ်းဢွင်ႈလိုဝ်ႈၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇလႄႈ ၸိုဝ်ႈသဵင်လိုဝ်းလင်သေ ဢၼ်ပဵၼ် ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇငပလီႇ ဢၼ်ၵူၼ်းမႃးထွင်ႈတဵဝ်းတင်းၼမ်ၼႆႉ ပေႃးတင်းဝဵင်းတၢၼ်ႇတွႆးၼႆ ၵႆယၢၼ်မွၵ်ႈ သီႇလၵ်းၼႆႉၵူၺ်း။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ပၢင်သဝ်းဢွင်ႈလိုဝ်ႈငပလီႇလႄႈ ဝဵင်းတၢၼ်ႇတွႆးၼႆႉ ဢမ်ႇၵႃးဝႃႈ သၢႆတၢင်းၼမ်ႉၵူၺ်း သၢႆတၢင်းႁိူဝ်းမိၼ် ၵေႃႈမီးလႄႈ သဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်းၵပ်းသိုပ်ႇ ပဵၼ်ဢၼ်ꧠႅမ်ႉဝႆႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ်တႃႈႁိူဝ်းမိၼ် မၸိၼ်းၼႆႉ တင်းဝဵင်းတၢၼ်ႇတွႆး ၵႆယၢၼ် မွၵ်ႈ 7 လၵ်းသေ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ႁဵတ်းတၢင်းသိူဝ်ယၢင်ႇဝႆႉလႄႈ ၵႂႃႇငၢႆႈမႃးငၢႆႈဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈတႄႉ သၢႆတၢင်းႁိူဝ်းမိၼ် ဢၼ်လုၵ်ႉဢဝ် တႃႈၵုင်ႈၵႂႃႇ မၸိၼ်းၼႆႉ ၼိုင်ႈဝူင်ႈၼႆႉ မီးသၢမ်ပွၵ်ႈၵူၺ်းသေ ပေႃးဝၼ်းသဝ်ၼႆ မီးသၢႆတၢင်းႁိူဝ်းမိၼ်ၶိုၵ်ႉတွၼ်းယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ သၢႆတၢင်းႁိူဝ်းမိၼ် ဢၼ်မိၼ်ၸူး တႃႈႁိူဝ်းမိၼ်မၸိၼ်းၼႆႉ မီးယူႇ ၵူႈဝၼ်းသေ တွၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းၶႂ်ႈလိုဝ်ႈႁိူဝ်ႉတီႈ ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇငပလီႇၶၢဝ်းမႆႈၼႆၵေႃႈ ၶပ်ႉၶိုင်ဝႆႉပၼ် ႁိူဝ်းမိၼ်ၶိုၵ်ႉတွၼ်းဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။

ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇ ငပလီႇ

လိၵ်ႈႁွမ်တွမ် ဢၼ်ပိုတ်ႇၼႄဝႆႉတီႈၵႂၢင်ႈ - ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇ ငပလီႇ

ဢွင်ႈသဝ်းၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇ ငပလီႇ ၼႆႉ ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈဢွၵ်ႇသေ ပေႃးလုၵ်ႉတီႈ တႃႈႁိူဝ်းမိၼ်မၸိၼ်းၼႆ ၵႆယၢၼ်မွၵ်ႈ 2 လၵ်းၼႆႉၵူၺ်း။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈသင်လႄႈႁွင်ႉ ငပလီႇဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉတႄႉ ၽူႈလႂ်ၽႂ်ၵေႃႈ ဢၼ်လႅပ်ႈႁူႉ။ ငပလီဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈ ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ။ မိူဝ်ႈပီၶရိတ်ႉ 1826 ဝၢႆးသေ ပၢင်သိုၵ်းမၢၼ်ႈဢင်းၵိတ်ႉ ပွၵ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ ယဝ်ႉတူဝ်ႈယဝ်ႉ ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ် သိမ်းဢဝ် တိူင်းရၶႅင်ႇယဝ်ႉသေ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵူၼ်းၶိူဝ်းဢီႇတႃႇလျႅၼ်ႇၶဝ်ၼႆႉ ၽႅဝ်မႃးတီႈ ဢွင်ႈသဝ်းငပလီႇ ဢၼ်မီးၸမ် ဝဵင်းတၢၼ်ႇတွႆးၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် ဢွင်ႈတီႈ ဢွင်ႈသဝ်းငပလီႇၼႆႉ မၼ်းသိူဝ်းသႃႇၼင်ႇ ဢွင်ႈသဝ်းၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇ ၼႄႇပလီႇ (ၼႄႇပႄႇလ်) ဢၼ်မီးတီႈ မိူင်းဢိတ်ႉတလီႇၼၼ်ႉလႄႈ ၸူးတၢင်ႇၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၼေႇပလီႇ သေ ဝၢႆးၼႆႉႁိုင်မႃး ၸူးယဵၼ်းပဵၼ် ငပလီႇ မႃးၼႆယဝ်ႉ။ တီႈၸႄႈတွၼ်ႈတၢၼ်ႇတွႆးၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ဢမ်ႇမီး တႃႈႁိူဝ်းလီလီလႄႈ တွၼ်ႈတႃႇၵႂႃႇမႃးၸွမ်းသၢႆတၢင်းၼမ်ႉ ပဵၼ်ဢၼ်ယၢပ်ႇယဵၼ်းသေ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ လႆႈၵေႃႇသၢင်ႈ တႃႈႁိူဝ်းလီ တီႈ လူင်းတႃႇ ဢၼ်မီးတီႈ ၵူတ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇမရူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။