ၵႂႃႉ၊ ဝဵင်း

ဝဵင်းၵႂႃႉ (မၢၼ်ႈ: ဂွမြို့ ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Gwa) ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ၸႄႈဝဵင်းၵႂႃႉ ဢၼ်မီး ၽၢႆႇၸၢၼ်းသုတ်း တီႈ ၸႄႈတွၼ်ႈတၢၼ်ႇတွႆး၊ ၸႄႈမိူင်းရၶႅင်ႇ၊ ဢၼ်မီး ပွတ်းတူၵ်း မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မီးဝႆႉ တီႈၽင်ႇၽၢႆႇၶႂႃႇ တီႈ ၼမ်ႉၵႂႃႉလႄႈ ၸူးႁွင်ႉဝႃႈ ဝဵင်းၵႂႃႉၼႆယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ မီးဝႆႉ တိၼ်လွႆ သၼ်လွႆရၶႅင်ႇ၊ ၽၢႆႇတူၵ်းမီးဝႆႉ ဢၢဝ်ႇပၢင်ႇလၢႆႇပင်းၵလႃးယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉဢဝ် ဝဵင်းၵႂႃႉသေ ပေႃးပၼ်ႇငွၵ်း ငႃးၵုၼ်မေႃႇတိၼ်ႇၸုၼ်းသေ ၶိုၼ်ႈၸွမ်း ၼမ်ႉငဝုၼ်ႇၼႆႉ ၽႅဝ်ထိုင် ဝဵင်းပတဵင်ႇယဝ်ႉ။

ဝဵင်းၵႂႃႉ
ဝဵင်းၸိူဝ်းမီးၼႂ်း မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ
ဝဵင်းၵႂႃႉ ႁၢင်ႈၽႅၼ်ႇတီႈမိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ ၼႄဢွင်ႈတီႈဝဵင်း
ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 17°35′N 94°35′E
မိူင်း	မျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈမိူင်း	ရၶႅင်ႇ
ၸႄႈတွၼ်ႈ	ၸႄႈတွၼ်ႈတၢၼ်ႇတွႆး
ၸႄႈဝဵင်း	ၸႄႈဝဵင်းၵႂႃႉ
လတ်ႉတီႇၵျု	(17} တီႇၵရီႇ၊ (35) မိတ်ႉၼိတ်ႉ
လွင်ႇၵျီႇၵျု	(94) တီႇၵရီႇ၊ (35) မိတ်ႉၼိတ်ႉ
ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ်	လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းမျၢၼ်ႇမႃႇ (UTC+6:30)

ပေႃးလုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းၵႂႃႉ ၵႂႃႇၽၢႆႇႁွင်ႇ ယၢၼ် မွၵ်ႈ 50 လၵ်းၼၼ်ႉၼႆႉ တီႈပၢင်သဝ်းၵျွၵ်ႉပူင်ႇ တီႈဝၢင်ႈသျွၵ်ႉၵူင်းၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ လၵ်းသဝ်ႁိၼ်ၶၼ်ႈလႅၼ်လိၼ်တင်း ၸႄႈဝဵင်းတၢၼ်ႇတွႆးယဝ်ႉ။ ပေႃးလုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းၵႂႃႉ ၵႂႃႇၽၢႆႇၸၢၼ်း မွၵ်ႈ 12 လၵ်းၼၼ်ႉၼႆ လႅၼ်လိၼ်ဢိူမ်ႈၸပ်းၵၼ်တင်း ဝဵင်းတႃႇပွင်းယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ မီးဝႆႉ တိၼ်လွႆ သၼ်လွႆရၶႅင်ႇ၊ ၽၢႆႇတူၵ်းမီးဝႆႉ ဢၢဝ်ႇပၢင်ႇလၢႆႇပင်းၵလႃးယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈမီးတီႈႁူပ်ႉ ႁွင်ႈၵႂႃႉ ၼမ်ႉၵႂႃႉလႄႈ ၸူးလႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၵႂႃႉ ၼႆယဝ်ႉ။ ဢဝ်တင်း သဵၼ်ႈတၢင်းလူတ်ႉၵႃးသေၵေႃႈ ၵႂႃႇၸူးလႆႈ ၸႄႈတိူင်းဢေႇယႃႇဝတီႇငၢႆႈငၢႆႈလူမ်လူမ်ယဝ်ႉ။ ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇၵႂႃႇၼႆႉ မီးႁၢင်ႈ ၵ သေ တၢင်းယၢဝ်းမီးမွၵ်ႈ သွၵ်လၵ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ လွႆမိၼ်း ဢၼ်မီးတၢင်းသုင် 173 ထတ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ လိုဝ်းလင်ယဝ်ႉ။ လွႆၸီးၸွင်း ၼႆႉ ပဵၼ်လွႆဢၼ်သုင်သုတ်းသေ တၢင်းသုင်မီး (1868)ထတ်းယဝ်ႉ။ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင် ဢေႇရိယႃႇဝဵင်းၼႆႉ မီး (0.53) လွၵ်းလၵ်းသေ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင် တင်းၸႄႈဝဵင်းပတ်ႉပိုၼ်ႉၼႆႉ မီး (885.11) လွၵ်းလၵ်းယဝ်ႉ။ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း တီႈၼိူဝ်ဝဵင်းၼႆႉ မီး 7422 ၵေႃႉသေ တင်းၸႄႈဝဵင်းပတ်ႉပိုၼ်ႉၼႆႉ မီး 37339 ၵေႃႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၵူၼ်းဢွၵ်ႇ ၽၢႆႇၼွၵ်ႈၼမ်လႄႈ လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းၼႆႉ ထိူင်းဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

သၢႆပိုၼ်း

ၽွင်းမိူဝ်ႈ ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ် သိမ်းဢဝ် တိူင်းရၶႅင်ႇသေ မၵ်းမၼ်ႈ ၸႄႈတွၼ်ႈတၢၼ်ႇတွႆးၼၼ်ႉ ၸႄႈဝဵင်းၵႂႃႉၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ တီႈၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈတၢၼ်ႇတွႆးယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ထိုင်ပီၶရိတ်ႉ 1852 ဝၢႆး ပၢင်သိုၵ်း မၢၼ်ႈဢင်းၵိတ်ႉ ပွၵ်ႈသွင်ယဝ်ႉတူဝ်ႈၵႂႃႇသေ ၽွင်းဢင်းၵိတ်ႉၶဝ် သိမ်းဢဝ်လႆႈ မိူင်းမၢၼ်ႈပွတ်းတႂ်ႈၼၼ်ႉ ဢဝ်ထုင်ႉ ဢၼ်ၶဝ်ႈပႃး ဝၢၼ်ႈၵျိၼ်ႇတလီႇ ၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းၵႂႃႉၼၼ်ႉ ႁူမ်ႈလေႃးၵၼ်တင်း ၸႄႈဝဵင်းပတဵင်ႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃးဝႃႈ ထိုင် ပီၶရိတ်ႉ 1864 မႃး ၶိုၼ်းဢဝ် ထုင်ႉၼၼ်ႉ သႂ်ႇၶဝ်ႈၶိုၼ်းၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈတၢၼ်ႇတွႆးသေၵေႃႈ ဝဵင်းၵႂႃႉၼႆႉ ၶိုၼ်းႁႂ်ႈပဵၼ်မိူၼ်ၵဝ်ႇၶိုၼ်းယဝ်ႉ။

ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး

ၵၢၼ်ငၢၼ်းပိူင်လူင် တီႈၸႄႈဝဵင်းၵႂႃႉၼႆႉ ပဵၼ်ၵၢၼ်တမ်ႇငႃႈယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ၵၢၼ်ငၢၼ်းဢၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ တေႃႉတႄႉလႆႈဝႃႈ တဵမ်ထူၼ်ႈတွၼ်ႈတႃႇ ၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၵူၺ်း။ ပႃၼဝ်ႈၶိုၵ်ႉၶႅမ်ႉ ဢၼ်ဢွၵ်ႇတီႈ ၸႄႈဝဵင်းၼၼ်ႉ ယင်းဢမ်ႇဢွၵ်ႇၼမ် တွၼ်ႈတႃႇဢဝ်တၢင်ႇၶၢႆၸူး တၢင်ႇတီႈတၢင်ႇလႅၼ်။ ၶဝ်ႈၵေႃႈ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈယဝ်ႉ။ မႆႉ၊ မႆႉမွင်၊ မၢၵ်ႇဢုၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ၼမ်လိူင်ႇယဝ်ႉ။ တွၼ်ႈတႃႇ လွင်ႈၵႃႉလွင်ႈၶၢႆၼၼ်ႉ တီႈၼႂ်းၵႄႈ ဝဵင်းၵႂႃႉ လႄႈ ဝဵင်းပတဵင်ႇၼႆႉ မီးဝႆႉ ႁိူဝ်းလူင်သေ ၵပ်းသိုပ်ႇၵႂႃႇမႃးယဝ်ႉ။ ပေႃးပၼ်ႇငွၵ်း ငႃးၵုၼ်မေႃႇတိၼ်ႇၸုၼ်းသေ ၶိုၼ်ႈၸွမ်းၼမ်ႉငဝုၼ်ႇၼႆ ၽႅဝ်ထိုင် ဝဵင်းပတဵင်ႇယဝ်ႉ။ ပေႃးဢမ်ႇပႃး ၵျိၼ်ႇတလီႇသေ တီႈထိူၼ်ႇၾွင်းၼမ်ႉၼႆႉ မီး 12.13 လွၵ်ႈလၵ်း၊ ဢေႇရိယႃႇၽုၵ်ႇသွမ်ႈၶမ်ႈ မီး 19.76 လွၵ်းလၵ်းယဝ်ႉ။ မူႇဝၢၼ်ႈ မီး 21 မူႇ၊ ဝၢၼ်ႈဢွၼ်ႇမီး 104 ဝၢၼ်ႈယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈႁႆႈၼႃး၊ ၵၢၼ်တိၺွပ်းပႃ၊ ၵၢၼ်တူၼ်ႈဢုၼ် လႄႈ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈမိၼ်ႉၸိူဝ်းၼႆယဝ်ႉ။ ၼွင်ၵုင်ႈ မီး 4 ၼွင် လႄႈ ဢေႇရိယႃႇ လဵင်ႉတူဝ်သတ်းမီး 50 ဢေႇၵယဝ်ႉ။

သိူင်ႇဝႅတ်ႉလွမ်ႉ

ၵွင်းမူးၵွင်းသိမ်ႇ၊ ၵွင်းမူးၵျိၼ်ႇတလီႇ၊ ၵၢၼ်းသႃႇယႃႇ၊ ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇတီႈဝၢၼ်ႈတႅင်ႇၵျူဝ်း ဢၼ်တိုၵ်ႉမီးၼင်ႇၾိင်ႈတိုၼ်းမၼ်းၼၼ်ႉလႄႈ ၵျွင်းမုၼ်ၸဝ်ႈတပိၼ်ႇတႅင်ႇ ဢၼ်ဢဝ် သဝ်မႆႉသဝ်လဵဝ်သေ ၵေႃႇသၢင်ႈဝႆႉ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ဝႆႉယဝ်ႉ။ တႄႇဢဝ် 1853 တေႃႇ 1864 (ထုၵ်ႇမိတ်းဢဝ် ၼႂ်း ရၶႅင်ႇ မိူၼ်ၼင်ႇ ပလႅတ်ႉဝ) ထုၵ်ႇဢဝ်သႂ်ႇၶဝ်ႈၼႂ်း ထုင်ႉပတဵင်ႇ၊ ၼႃႈလိၼ်ဢေႇယႃႇဝတီႇမႃးယဝ်ႉ။