ၵၼီႇ၊ ဝဵင်း
ဝဵင်းၵၼီႇ (မၢၼ်ႈ: ကနီမြို့ ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Kani ; သဵင်ဢွၵ်ႇ [Kani]) ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ၸႄႈဝဵင်းၵၼီႇ ဢၼ်မီးတီႈၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇ၊ ၸႄႈတိူင်းၸႄႈၵႅင်း၊ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း ထုင်ႉယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇ၊ ၸႄႈတွၼ်ႈၶၢင်တွင်းပွတ်းတႂ်ႈ သေ ပဵၼ်မႃး ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၶုၼ်ၽွင်း ၸႄႈဝဵင်ႈၵၼီႇယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉ တီႈၼိူဝ်ၽင်ႇၽၢႆႇၶႂႃႇ ၼမ်ႉၶၢင်တွင်းသေ တင်း ဝဵင်းပၶူၵ်ႉၵူႇၼႆႉ ၵႆၵၼ် မွၵ်ႈ 104 လၵ်းယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇႁွင်ႇၼႆႉ မီးဝႆႉ ၸႄႈဝဵင်းမၢင်းၵၢင်း၊ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇၼႆႉ မီးဝႆႉ ၸႄႈဝဵင်းပုတလိၼ်ႇ သေ ၽၢႆႇတူၵ်းၼႆႉ မီးဝႆႉသၼ်လွႆပူင်ႇယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ ႁွင်ႈၼမ်ႉၵေးၼမ်ႉဢွၼ်ႇလႆလတ်းလူင်းတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ တၢင်းၵႂၢင်ႈ ဝဵင်းၵၼီႇၼႆႉ မီးမွၵ်ႇ 1736 လွၵ်းလၵ်းသေတႃႉ ဢမ်ႇပေႃးၵႂၢင်ႈထၢၼ်ႇ ၸႄႈဝဵင်းၵၼီႇ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶုၼ်မၢၼ်ႈမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၼၼ်ႉ။ တီႈၽၢႆႇႁွင်ႇဝဵင်းၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၵွင်းလွႆသူၺ်ႇမျိၼ်းၽျူႇ ဢၼ်မီးတၢင်းသုင် 200 ထတ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵွင်းဢၼ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈဝဵင်းၵဝ်ႇလႄႈ တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် တိုၵ်ႉလႆႈႁၼ် ဢွင်ႈတီးၶူးဝဵင်း၊ ႁူဝ်ႉဝဵင်း ၸိူဝ်းၼႆႉယူႇ။
| ဝဵင်းၵၼီႇ | |
|---|---|
| ဝဵင်း | |
  ဝဵင်းၵၼီႇ | |
| ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 22°25′31″N 94°47′50″E / 22.4252266°N 94.7971786°Eၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 22°25′31″N 94°47′50″E / 22.4252266°N 94.7971786°E | |
| မိူင်း |
 မျၢၼ်ႇမႃႇ |
| ၸႄႈတိူင်း |
 ၸႄႈၵႅင်း |
| ၸႄႈတွၼ်ႈ | ၸႄႈတွၼ်ႈယိၼ်းမႃႇပိၼ်ႇ |
| ၸႄႈဝဵင်း | ၸႄႈဝဵင်းၵၼီႇ |
| ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ် | MST (UTC+6.30) |
မိူဝ်ႈပၢၼ် ၶုၼ်ဢၼေႃႇယထႃႇ မိူင်းပူးၵမ်ႇၼၼ်ႉ တီႈဝဵင်းၵၼီႇၼႆႉ ဝႆႉမျူဝ်ႉၸႃးသေ ပၼ်ၸိုဝ်ႈၸုမ်ႈၶူး ဢၼီႇၼေႃႇယထႃႇသေ ၵေႃႈ ႁႂ်ႈၽွင်းငမ်းယဝ်ႉ။ မီးတႃႇပွၵ်ႈၼိုင်ႈ ၵၼီႇၼေႃႇယထႃႇၼႆႉ လႆႈလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉသေ ၵူၼ်းသိုၵ်းၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း လႆႈလမ်းတိုၵ်းလႄႈ ၵၼီႇၼေႃႇယထႃႇၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈၵွင်းလွႆသုင်သေ ၶီႇမႃႉၽိူၵ်ႇယဝ်ႉ လူင်းၼႂ်းၼမ်ႉသေ ဢဝ်တူဝ်တၢႆတူဝ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵႃႈ ၽီ 37 ပႃး ဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင် ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် ၽီမျိၼ်းၽျူႇသျိၼ်ႇၼႆႉ ဝႃႈပဵၼ် ၽီၵၼီႇၼေႃႇယထႃႇ ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶုၼ်သီႇပေႃႉၼၼ်ႉ မျူဝ်ႉၸႃးဝဵင်းၵၼီႇၼႆႉ ပဵၼ် တၢႆးဝုၼ်ႇမိၼ်းပိၼ်ႇ ဢၼ်ပဵၼ် ပေႃႈ တၢႆးၶိၼ်ႇၶိၼ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈပၢၼ်ဢႃႇဝၼၼ်ႉ ဝႆႉ မျူဝ်ႉၸႃး၊ ပူႇႁဵင်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉသေ ႁႂ်ႈၽွင်းငမ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၵုင်းပွင်ႇၼၼ်ႉ ဝႆႉၶုၼ်ၽွင်းဝဵင်းၵေႃႉၼိုင်ႈသေ ႁႂ်ႈၽွင်းငမ်းယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ၽွင်းဝဵင်းၵၼီႇၼႆႉ ပဵၼ် ဢူးမူဝ်း၊ ၼေႇမျူဝ်းယႄးၶွင်ႇၵျေႃႇထိၼ်ႇ၊ ဢူးဝႅၵ်ႉ၊ ဢူးၽူဝ်းဢူဝ်ႇ၊ မႁႃႇမိၼ်းလႃႉမိၼ်းထိၼ်ႇရႃႇၸႃႇ၊ ဢူးသူၺ်ႇဢွင်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ်ၶုၼ်ၽွင်းဝဵင်းလိုၼ်းသုတ်း ဢူးသူၺ်ႇဢွင်ႇၼႆႉ ယွၼ်ႉလႆႈသေႃႉႁူမ်ႈတႂ်ႈမိုဝ်း ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်ႈလႄႈ ထုၵ်ႇ ၽူႈၸိူဝ်းႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၶဝ် ၶႃႈႁႅမ်မၼ်းတၢႆပႅတ်ႈယဝ်ႉ။ [1]
မေႃတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင် တီႈဝဵင်းၵၼီႇၼႆႉ ပဵၼ် ၵၼီႇဢူးၺုၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢၼီႇဢူးၺုၼ်ႉၼႆႉ ပဵၼ် လုၵ်ႈၸၢႆး ၶုၼ်ၽွင်းဝဵင်းၵၼီႇသေ ပဵၼ် ၸဝ်ႈပၢႆးမွၼ်း၊ မေႃတႅမ်ႈလိၵ်ႈလၢႆးယဝ်ႉ။
ၸွမ်းလူၺ်ႈသဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ပီ 1951 သေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း တီႈ ဝဵင်းၵၼီႇၼႆႉ မီး 2600 ၼႆႉၵူၺ်း။ တီႈဝဵင်းၵၼီႇၼႆႉ ႁူမ်ႈဝႃႈ တၢင်းရူတ်ႉလဵၼ်း ဢမ်ႇႁွတ်ႈထိုင်သေတႃႉ ႁိူဝ်းသၢင်းၽေႃး ၸိူဝ်းၵႂႃႇၼႂ်းၼမ်ႉတႄႉ ၵိုတ်းဝႄႉယူႇ။ ၵူၼ်းယူႇသဝ်းတီႈၼ်ႂ်းၸႄႈဝဵင်း ၵမ်ႉပႃႈၼမ်ၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ်ၼႃးၵၢၼ်သူၼ်သေ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ ၶဝ်ႈ၊ ထူဝ်ႇ၊ ငႃး လႄႈ ၶဝ်ႈၵၢပ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ သၼ်လွႆလွႆပူင်ႇ ဢၼ်မီးၽၢႆႇႁွင်ႇဝဵင်းၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ မႆႉသၵ်း၊ မႆႉပဝ်း၊ မႆႉပတွၵ်ႉ သေ မႆႉမွင်ၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်းၵေႃႈ မီးဝႆႉလႄႈ မီးပႃး တူင်ႇၸိူၵ်ႈပႃႇမႆႉလူင်ပွင်ၸိုင်ႈယဝ်ႉ။ ဢိင်လူၺ်ႈ ပႃႇထိူၼ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေ ၵူၼ်းၸိူဝ်းဢၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ် ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈၸိူဝ်းပဵၼ်ၶူဝ်းၶွင်မႆႉ ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မီးဝႆႉယဝ်ႉ။[2]