ဢူၵ်ႉၽူဝ်ႇ၊ ဝဵင်း

ဝဵင်းဢူၵ်ႉၽူဝ်ႇ (မၢၼ်ႈ: အုတ်ဖိုမြို့ ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Okpho) ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ၸႄႈဝဵင်းဢူၵ်ႉၽူဝ်ႇ ဢၼ်ၽွတ်ႈႁႅၼ်း လိုၼ်းသုတ်း ဢၼ်မီးတီႈၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈသႃႇယႃႇဝတီႇ၊ ၸႄႈတိူင်းပႃႇၵိူဝ်၊ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပဵၼ် ဝဵင်းတၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်း တႃႈၵုင်ႈ-ပျီႇ ဝဵင်းၼိုင်ႈသေ ဢၼ်ပဵၼ် တၢင်းၵႃး တႃႈၵုင်ႈ-ပျီႇၼၼ်ႉၵေႃႈ လတ်းၵႂႃႇ ဝဵင်းဢူၵ်ႉၽူဝ်ႇသေ ပေႃးလုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ ၸွမ်းတၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်းၼႆႉ ၵႆယၢၼ် 102 လၵ်းသေ ပေႃးၸွမ်းတၢင်းၵႃးၼႆ ၵႆယၢၼ် 103 လၵ်းယဝ်ႉ။ တင်း ဝဵင်းသႃႇယႃႇဝတီႇတႄႉ ပေႃးဢဝ် တၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်း ၵႆယၢၼ် 34 လၵ်းသေ ပေႃးဢဝ် တၢင်းၵႃးတႄႉ ၵႆယၢၼ် 35 လၵ်းယဝ်ႉ။

ဝဵင်းဢူၵ်ႉၽူဝ်ႇ
ဝဵင်း
ဝဵင်းဢူၵ်ႉၽူဝ်ႇ ႁၢင်ႈၽႅၼ်ႇလိၼ် ၼႄဢွင်ႈတီႈ ၼႂ်းမိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ
Coordinates: 18°01′38″N 95°30′43″E
မိူင်း	မိူင်းမၢၼ်ႈ
ၸႄႈတိူင်း	ၸႄႈတိူင်းပႃႇၵိူဝ်
ၸႄႈတွၼ်ႈ	ၸႄႈတွၼ်ႈသႃႇယႃႇဝတီႇ
ၸႄႈဝဵင်း	ၸႄႈဝဵင်းဢူၵ်ႉၽူဝ်ႇ
ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈဝဵင်း	ဝဵင်းဢူၵ်ႉၽူဝ်ႇ
ပွတ်းတွၼ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်း	UTC+6.30 (MST)

တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင် ဝဵင်းဢူၵ်ႉၽူဝ်ႇၼႆ့ မီး 1395 ဢေႇၵသေ ၸွမ်းလူၺ်ႈ သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ဢၼ်ၵဵပ်းဢဝ် မိူဝ်ႈပီ 1962 ၼၼ်ႉသေ လင်ႁိူၼ်းမီး 1400 လႄႈ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း မီး 7,414 ၵေႃႉယဝ်ႉ။ တီးၼိူဝ်ဝဵင်းတႄႉ ၵူၼ်းၶိူဝ်းမၢၼ်ႈ ၸၢဝ်းပုတ်ႉထ ၵမ်ႉၼမ်သေ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵူၼ်းၶိူဝ်းမိူင်းၼွၵ်ႇ ၼင်ႇ ၵူၼ်းၶိူဝ်းၶႄႇ ၵူၼ်းၶိူဝ်းဢိၼ်းတီးယႃးၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မီးဝႆႉယူႇဢိတ်းဢွတ်းယဝ်ႉ။

မီးဝႆႉ ယူင်ႉသၢင်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ တီႈၼိူဝ်ဝဵင်း ၸိူဝ်းပဵၼ် လုမ်းၽူႈၼၢမ်း ၵၢၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ၊ လုမ်းၽူႈၼၢမ်း ၵၢၼ်ၶွၼ်ႇၼႂ်းမိူင်း ၸႄႈဝဵင်ႈ၊ ဢွင်ႈတပ်ႉၸုမ်းပလိၵ်ႈ၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင် ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ်ၵၢၼ်ဝဵင်းမူၼ်းၵူၼ်းၵိုၼ်း ဝဵင်းၼၼ်ႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၸုမ်းဢုပ်ႉပိူင်ႇ တီႇမူဝ်ႇၶရေႇၸီႇပိုၼ်ႉတီႈၶဝ် ႁဵတ်းသၢင်ႈမႃးသေ မိူဝ်ႈပီ 1955 ၼၼ်ႉ လႆႈတႄႇတင်ႈ ၶွင်ႇၸီႇဝဵင်းဢူၵ်ႉၽူဝ်ႇမႃးယဝ်ႉ။

ၽြႃးဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင် တီႈၼိူဝ်ဢူၵ်ႉၽူဝ်ႇတႄႉ ၵွင်းမူး လေႃးၵမႃႇရၸိင်ႇ (ၵျွင်းသၢမ်ထၢပ်ႈ)၊ ၽြႃးၸုၵ်း လႄႈ ၽြႃးဢတုမသျိသူးတွင်းပျေႉ (ၵျွင်းလႄႇပျိၼ်ႇ) ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ဝၢႆးသေ သိုၵ်းဢင်းၵိတ်ႉ-မၢၼ်ႈ ပွၵ်ႈၵမ်းသွင် ယဝ်ႉတူဝ်ႈယဝ်ႉ ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ် သိမ်းဢဝ် ပွတ်းတႂ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ ထိုင်ပီ 1877 လိူၼ်မေႇၼၼ်ႉ လႆႈပိုတ်ႇ တၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်း တႃႈၵုင်ႈ-ပျီႇသေ ဝဵင်းဢူၵ်ႉၽူဝ်ႇၵေႃႈ လႆႈပဵၼ်မႃး ဝဵင်းတၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်ဝဵင်းၼိုင်ႈလႄႈ သၢႆငၢႆဝဵင်းလႆႈလႅၵ်ႈလၢႆႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵႃႈၸႄႈတွၼ်ႈသႃႇယႃႇဝတီႇၼႆႉ ၸိူဝ်းပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်ပိုတ်ႇတႃႈရူတ်ႉရဵၼ်းဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ၸွမ်းဝဵင်းဢူၵ်ႉၽူဝ်ႇၼႆႉ ပဵၼ် တူင်းသႄႇ၊ မိၼ်းလႃႉ လႄႈ ၸီးၵူင်း ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ၽွင်းပဵၼ်တႂ်ႈမိုဝ်း လူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢင်းၵိတ်ႉၼၼ်ႉ ဢဝ်ဝဵင်းဢူၵ်ႉၽူဝ်ႇၼႆ့ သႂ်ႇၶဝ်ႈတီႈၼႂ်း ၼႃႈလိၼ်ဝဵင်းပွတ်းတူၵ်းမိၼ်းလႃႉသေ ဢုပ်ႉပိူင်ႇမႃးယဝ်ႉ။ ၽိူဝ်ႇၽႅဝ်ထိုင် ပၢၼ်မိူင်းမၢၼ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃမႃး သၢႆငၢႆၼႃႈလိၼ် ႁုၼ်ႈမုၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးလႄႈ မိူဝ်ႈပီ 1949-50 တဵ႞်ၼၼ်ႉ လႆႈထုၵ်ႇယုၵ်ႉတၢင်ႇပဵၼ် ၸၼ်ႉၸႄႈဝဵင်းသေ လႆႈပဵၼ် ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈဝဵင်းမႃးယဝ်ႉ။

တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင် ၸႄႈဝဵင်းဢူၵ်ႉၽူဝ်ႇၼႆႉ မီး 128371 ဢေႇၵသေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း မိူဝ်ႈပီ 1973 ၼၼ်ႉ မီးယူႇ 90978 ၵေႃႉယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ၸႄႈဝဵင်း ဢၼ်တူၵ်းတီႈ ၼႃႈလိၼ်တႅမ် ဢၼ်ၽုၼ်ႇလိၼ်လီ တီႈၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈသႃႇယႃႇဝတီႇလႄႈ ၵၢၼ်ငၢၼ်းပိူင်လူင်တႄႉ ပဵၼ် ၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈၶဝ်ႈယဝ်ႉ။ ၵၢၼ်မႆႉၵေႃႈ ႁဵတ်းတၢၼ်ႇတၢၼ်ႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ ၸၢၵ်ႈၶဝ်ႈလဵၵ်ႉယႂ်ႇ မီးဝႆႉ 13 ဢၼ်သေဢမ်ႇၵႃး ၸၢၵ်ႈမႆႉမီးဝႆႉ 3 ဢၼ်ယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၵၢၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး ၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ ၽၵ်းယိူဝ်ႈၼၢင်းၶဵဝ်ၵေႃႈ ႁဵတ်းယဝ်ႉ။

တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းလႄႈ တႃႇၵႂႃႇမႃးတင်းၼွၵ်ႈၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈၵၢၼ်တေႃႉသူင်ႇ ၸၢင်ႈၸႂ်ႉလႆႈ သၢႆတၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်း လႄႈ တၢင်းၵႃးယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ်ၵုၼ်ႇ ဢၼ်ဢွၵ်ႇတီႈၸႄႈဝဵင်းဢူၵ်ႉၽူဝ်ႇ ဢၼ်ပဵၼ် ၶဝ်ႈသၢၼ် လႄႈ မႆႉၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်းၼႆႉ ဢဝ်တၢင်ႇတင်း ရူတ်ႉရဵၼ်း တင်းၵႃးသေၵေႃႈ သူင်ႇၸူးထိုင် ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈယဝ်ႉ။ဢ

ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈသေ လုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းဢူၵ်ႉၽူဝ်ႇသေ ၽူႈလိုဝ်းလင် လႆႈမီးမႃး သၢမ်ၵေႃႉသေ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ပၢႆးမိူင်း ၵလူင်ႇဢူးၸေႃး၊ ၽူႈတႅမ်လိၵ်ႈ ၵျႃႇၼႄႇၵျေႃႇဢူးၶျိတ်ႉမွင်ႇ၊ လႄႈ ၸဝ်ႈပၢႆးမွၼ်းၽဵင်း ၸွင်းဢူးပတၢၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။