လပုတ်ႉတႃႇ၊ ဝဵင်း
ဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇ (မၢၼ်ႈ: လပွတ္တာမြို့ ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Labutta) ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ၸႄႈဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇ၊ ၸႄႈတွၼ်ႈလပုတ်ႉတႃႇ၊ ၸႄႈတိူင်းဢေႇယႃႇဝတီႇ၊ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉတီႈ ၽင်ႇၽၢႆႇတူၵ်း ၼမ်ႉယူၺ်း ဢၼ်ၽႄဢွၵ်ႇမႃးတီႈ ၼမ်ႉၵဵဝ်ပဵၼ်သၢင်ႉပဵၼ်သၢင်ႉ၊ မီးတီႈ လတ်ႉတီႇတုတ်ႇႁွင်ႇ 16 တီႇၵရီႇ 8 မိတ်ႉၼိတ်ႉ လႄႈ လွင်ႇၵျီႇတုတ်ႉဢွၵ်ႇ 94 တီႇၵရီႇ 59 မိတ်ႉၼိတ်ႉ မႃးႁူပ်ႉၵၼ်ၼၼ်ႉသေ မီးဝႆႉ ၼႃႈယၢဝ်း တၢင်းဢွၵ်ႇတၢင်းတူၵ်းယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ဝဵင်းဢၼ်တူၵ်း ၽၢႆႇၸၢၼ်းသုတ်း တီႈၼိူဝ်ၵုၼ်သူပ်းၼမ်ႉၵဵဝ်ယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉယူၺ်းၼႆႉ လႆလူင်းၽၢႆႇၸၢၼ်း ဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇ ယၢဝ်းမွၵ်ႈ 20 လၵ်းၼၼ်ႉသေ လႆၶဝ်ႈၼႂ်း ပၢင်ႇလၢႆႇၵပ်ႉပလီႇယဝ်ႉ။ လႅၼ်လိၼ်ၸႄႈဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇၼႆႉ ၽၢႆႇႁွင်ႇ မီးၵၢၼ်ႇပႄႉ၊ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ မီး ၼမ်ႉပျိၼ်ႇၸလူႇ၊ ၽၢႆႇၸၢၼ်း မီး ပၢင်ႇလၢႆႇၵပ်ႉပလီႇ၊ ၽၢႆႇတူၵ်း မီး ၼမ်ႉတႅတ်ႉၵႄႇတွင်ႇယဝ်ႉ။
ဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇ | |
|---|---|
  ဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇ ဢွင်ႈတီႈ ဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇ | |
| Coordinates: 17°18′08″N 95°10′44″E / 17.3021105°N 95.1788948°E | |
| မိူင်း |  မျၢၼ်ႇမႃႇ |
| ၸႄႈမိူင်း |  ဢေႇယႃႇဝတီႇ |
| ၸႄႈတွၼ်ႈ | ၸႄႈတွၼ်ႈလပုတ်ႉတႃႇ |
| ၸႄႈဝဵင်း | ၸႄႈဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇ |
| Population (2010)[1] | 46,170 |
| Time zone | UTC+6.30 (MST) |
ယွၼ်ႉပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းၵူႈလွင်ႈလွင်ႈလႄႈ မီးဝႆႉ လုမ်းၶုၼ်ၽွင်းဝဵင်း၊ မီးဝႆႉ လုမ်းတတ်းသိၼ်ၸႄႈဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇ ဢၼ်မီးဝႆႉ ပွတ်းႁွင်ႇဝဵင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢွင်ႈတပ်ႉပလိၵ်ႈ၊ ဢွင်ႈတပ်ႉၽႄ မၢႆတပ်ႉ (93)၊ လုမ်းလိၵ်ႈသၢႆလူမ်း၊ တိူၵ်ႈလိၵ်ႈ၊ ႁူင်းယႃ၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ မီးဝႆႉ ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။
ၸိူဝ်းပဵၼ်ၵျွင်းမုၼ်ၸဝ်ႈ ဢၼ်လႆႈတင်ႈတႄႇမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ပူႇမွၼ်ႇၼၢႆးယႃႈၶဝ်ၼၼ်ႉ ပေႃးလုၵ်း ပွတ်းၼိူဝ် (ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ) သေ ဢၢၼ်ႉၶပ်ႉလူင်း တေႃႇ ပွတ်းတႂ်ႈ (ၽၢႆႇတူၵ်း)ၼႆၸိုင် မီးဝႆႉ ၵျွင်းၽေႃးထိ၊ ၵျွင်းမႆႉမွင် (ဝႃးၵျွင်း)၊ ၵျႅင်းသီႇၸၼ်ႉ (လေးထတ်ႉၵျွင်း) ၼႆယဝ်ႉ။ ၵျွင်းတေႃးယ ဢၼ်မီးတီႈႁိမ်း ၽြႃးသၢမ်သူ (ၽယႃးတူင်းသူႇ) ဢၼ်မီးတီႈၼိူဝ်တၢင်းၵႂႃႇ လပုတ်ႉတလူၵ်ႉ ဢၼမီႈ ၽၢႆႇတူၵ်းဝဵင်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၵျွင်း ဢၼ်တႄႇတင်ႈမႃး မိူဝ်ႈမွၵ်ႇ 40 ပီပၢႆပူၼ်ႉမႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇပွတ်းၼိူၵ် တီႈၵျွင်းၽေႃးထိၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၽြႃး လႄႈ တေးပႆသႃႇဝတဵင်ႇသႃႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇတႄႉ ပေႃးၶဝ်ႈဝႃႇ မီး ပွႆးၶိုၼ်ႈတႃႇဝတဵင်ႇသႃႇ၊ ပေႃးဢွၵ်ႇဝႃႇ မီးပွႆးလူင်းသႃႇဝတဵင်ႇသႃႇယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ဢၼ်ပဵၼ်ပွႆးၽြႃးၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶႂ်ႈႁၢမ်းမႃးယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ပွႆးၽြႃးဢွင်ႇတေႃႇမူႇ တီႈၽၢႆႇၼိူဝ် လႄႈ ပွႆးၽြႃး သၵျမႃႇရၸဵင်ႇ တီႈၽၢႆႇတႂ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ တိုၵ်ႉႁဵတ်းယူႇၵူႈပီၵူႈပီယဝ်ႉ။
ၵၢၼ်ငၢၼ်းပၢႆးမၢၵ်ႈမီးပိူင်လူင် တီႈ ဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇၼႆႉ ပဵၼ် ၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃးမွၵ်ႈ 35 ပီၼၼ်ႉ တီႈပွတ်းတႂ်ႈဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇ တီႈၽၢႆႇပုၼ်ႉၽင်ႇၼမ်ႉ သႃးၶျိၼ်း (သႃးၵျိၼ်း-မေႃႇၵိူဝ်) ၼၼ်ႉ လႆႈတႄႇၶူၵ်ႉၸၢၵ်ႈၶဝ်ႈမႃး လင်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ တီႈပွတ်းၼိူဝ် ပွတ်းတႂ်ႈ ဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၶူၵ်ႉၸၢၵ်ႈၶဝ်ႈ 6 လင်ယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇ ၸိူဝ်းပဵၼ် တီႈ ပီႇတုတ်ႉ၊ ၵၢၼ်ႇပႄႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶူၵ်ႉၸၢၵ်ႈၶဝ်ႈ မီးဝႆႉတင်းယဝ်ႉ။ ဢမ်ႇၵႃးၵၢၼ်ငၢၼ်းၶဝ်ႈသၢၼ်ၵူၺ်း ၸိူဝ်းပဵၼ်ၵၢၼ်ငၢၼ်း ပႃၼဝ်၊ ပႃႁႅင်ႈ လႄႈ ၵၢၼ်ငၢၼ်းၵိူဝ် ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ လမ်းထူၼ်ႈသွင်ယဝ်ႉ။ ၵၢပ်ႈပၢၼ်ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ဢဝ်ၸၢၵ်ႈဢိတ်ႇပႃၼဝ်ႈ ဢၼ်ၸႂ်ႉႁႅင်းၾႆးၾႃႉသေ ႁဵတ်းၵၢၼ်ပႃၼဝ်ႈလႄႈ တီႈၼိူဝ်ဝဵင်းၵူၺ်း ၸၢၵ်ႈဢိတ်ႇပႃၼဝ်ႈမီးဝႆႉတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ ၵၢၼ်ငၢၼ်းၵိူဝ်တႄႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် ပူႇၵႄႇၽူဝ်ႇၵိူဝ် ၵေႃႉၵုမ်းၵမ်ႁဵတ်းၵၢၼ်ယဝ်ႉ။ တီႈ သႃးၶျိၼ်း (သႃးၵျိၼ်း-မေႃႇၵိူဝ်)၊ ၵုၼ်ႇသၢင်ႇၵၢၼ်း (တိင်ႇၵၢၼ်းၵျုၼ်း)၊ ပျိၼ်ႇၸလူႇ၊ ၸလူႇသဵၵ်ႉ၊ သႃးၶျႅတ်ႉ ၸိူဝ်းၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ် ႁုင်ၵိူဝ်တင်းၼမ်ယဝ်ႉ။
တီႈ ၼမ်ႉယူၺ်း၊ ၼမ်ႉပျၢၼ်ႇမလေႃး၊ ၼမ်ႉပျိၼ်ႇၸလူႇ၊ ၼမ်ႉၵၵယၢၼ်ႇ ၸိူဝ်းပဵၼ်တီႈသူပ်းၼမ်ႉၼၼ်ႉ မီးဝႆႉပႃႇထိူၼ်ႇယဝ်ႉ။ ဢိင်လူၺ်ႈပႃႇထိူၼ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေ ၵၢၼ်ငၢၼ်းၽိုၼ်းၵေႃႈ ယႂ်ႇၵႂၢင်ႈဝႆႉယဝ်ႉ။ ၽိုၼ်းၵၼၸူဝ်ႇ၊ ၽိုၼ်းမျိၼ်းၵ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၼႆႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၶမ်ႇပၼီႇလိမိတႅတ်ႇႁိူဝ်းသၢင်းၽေႃးၾႆး ဢေႇယႃႇဝတီႇ၊ ယၢမ်းလဵဝ် ၸိူဝ်းပဵၼ် ၸုမ်းၽၢႆႇၵၢၼ်တေႃ့သူင်ႇသၢႆတၢင်းၼမ်ႉၶဝ်ႈ ၸႂ်ႉတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ်ၽိုၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တၢင်ႇၶၢႆၸူး ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ဢၼ်ပဵၼ် တီႈႁုင်ႁိူဝ်ၶဝ် ၸႂ်ႉထၢၼ်ႇ ဢၼ်ဢွၵ်ႇတီႈ ၸႄႈဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇၼႆႉ မိူဝ်ႈဢွၼ်တေးမၼ်း ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈႁုင်ၵိုဝ် ဝၢၼ်ႈဢွၼ်ႇဝၢၼ်ႈၼိုင်ႈၵူၺ်း။ တင်းႁဵတ်းၵၢၼ် ႁုင်ၵိူဝ်သေ ႁဵတ်းပႃးၵၢၼ်တမ်ႇငႃႈၵိုၵ်းၵၼ်ယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ်ႁွင်ႈသႃးၶျိၼ်း ဢၼ်မီးၽၢႆႇတူၵ်း ဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ပဵၼ်ႁွင်ႈ ဢၼ်ၵိူဝ်ၸမ်တႄႉတႄႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇၼႆႉ ၶဝ်ႈတေႃႇထိုင် ဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇယ ဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉလႄႈ ၵူၼ်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၶဝ် ဢိင်းလူၺ်ႈ ႁွင်ႈသႃးၶျိၼ်းသေ ဢဝ်တင်းမေႃႈၵိူဝ်မၢၼ်ႈလူင်သေ ႁုင်ၵိူဝ်ယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼႆႉမႃး ဢဝ်ၼမ်ႉၵိူဝ် သႂ်ႇၼႂ်းလွၵ်းၼႃးသေ ႁဵတ်းၽီးၵိူဝ်သေ ႁုင်ၵိူဝ်ယဝ်ႉ။
ၼမ်ႉယူၺ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၶၢဝ်းၽူၼ်မႃး ၽွင်းၼမ်ႉႁႅင်းယႂ်ႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ႁွင်ႈသႃးၶျိၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်တီႈလီသေႃႉၽူၼ်လူမ်းယဝ်ႉ။ ၵူင်းတၢၼ်း ဢၼ်မီးတီႈၼႂ်း ဝၢၼ်ႈလပုတ်ႉတႃႇၼၼ်ႉ ပဵၼ် တီႈဢၼ်လႆႈ ၼမ်ႉဝၢၼ် ၼမ်ႉလီၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ဢိင်လူၺ်ႈၼႃႈလိၼ်ၼၼ်ႉသေ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၶဝ် ဢွၼ်တိၺွပ်းပႃပၢင်ႇလၢႆႇ၊ ၵုင်ႈ ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၵၢၼ်ငၢၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၽဵင်ႇၵၼ်တင်း ၵၢၼ်ငၢၼ်းၵိူဝ်သေ ဢၼ်ပဵၼ်ၵၢၼ်ငၢၼ်းပႃၼဝ်လပုတ်ႉတႃႇၼႆႉၵေႃႈ ၵႂၢင်ႈၶႂၢင်မႃးယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈ ၵၢၼ်ပႃၼဝ်ႈၼႆႉ ႁဵတ်းတီႈၼိူဝ်ဝၢၼ်ႈယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ၽိူဝ်ႇပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႃႈ ဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇၼႆ ၸိူဝ်းပဵၼ်ၵၢၼ်ငၢၼ်း ပႃၼဝ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လႆႈၶၢႆႉၵႂႃႇၸူး တႃႈပႃၼဝ်ႈ ၽၢႆႇပုၼ်ႉၽင်ႇႁွင်ႈသႃးၶျိၼ်းယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ၸိူဝ်းတိၺွပ်းပႃးၵုင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ ၸိူဝ်းပဵၼ်ဝၢၼ်ႈ ဢၼ်မီးတီႈ သူပ်းၼမ်ႉယူၺ်း ဢၼ်မီးၽၢႆႇၸၢၼ်းဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်းယူႇယဝ်ႉ။
ပီ 1869 ၽိူဝ်ႇသဵၼ်ႈတၢင်း ႁွင်ႈၶုတ်းသူးဢႅတ်ႉ ပိုတ်ႇမႃး ဢၼ်ပဵၼ်ထုင်ႉလပုတ်ႉတႃႇ ဢၼ်ဢဝ် ၵၢၼ်ငၢၼ်းပႃၼဝ်ႈဝႆႉပိူင်လူင်ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းဢွၼ်ၵၼ် ၶႂၢင်ႈႁဵတ်း လွင်ႈၽုၵ်ႇသွမ်ႈၶဝ်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 1914-18 ပီၸိူဝ်းပဵၼ်ၼႂ်း သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈၵမ်ႈၼိုင်ႈၼၼ်ႉ ၵၢၼ်ငၢၼ်းၽုၵ်ႇသွမ်ႈၶဝ်ႈ ပဵၼ်ဢၼ် ႁုၼ်ႈမုၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးယဝ်ႉ။ ၼႃႈလိၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်လိၼ်ဢုင်လိၼ်မႂ်ႇသေ ၽၢႆႇႁႄႉၼမ်ႉၵေႃႈ တၼ်လီလႄႈ ၽုၼ်လီတႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ လုၵ်ႉဢဝ်ပၢၼ်ၼၼ်ႉသေ ၸဝ်ႈႁႆႈၸဝ်ႈၼႃးၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ် ၽဵဝ်ႈၼႃႈလိၼ်မႂ်ႇသေ ႁဵတ်းၼႃးမႂ်ႇမႃးယဝ်ႉ။
ယွၼ်ႉၶႂၢၵ်ႈလိၼ်ၼႃးမႂ်ႇၸိူင်ႉၼၼ်သေ လပုတ်ႉတႃႇၼႆႉ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးလွႆးလွႆးယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၼ်ဢင်းၵိတ်ႉဢုပ်ႉပိူင်ႇ မိူဝ်ႈပီ 1876-77 ဝၢၼ်ႈလပုတ်ႉတႃႇၼႆႉ ထုၵ်ႇၵဵပ်းသဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ပွၵ်ႉဢွၼ်တၢင်းသုတ်းယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း တီႈ ဝၢၼ်ႈလပုတ်ႉတႃႇၼႆႉ မီး 1211 ၵေႃႉယဝ်ႉ။ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း ဝဵင်းမျွင်းမျႃႉ တိုၵ်ႉႁႃမီး 1715 ၵေႃႉၵူၺ်း။ ထိုင် 1912 မႃး ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း ဝၢၼ်ႈလပုတ်ႉတႃႇၼႆႉ မီးမႃး 1525 ၵေႃႉယဝ်ႉ။ ဝၢၼ်းသေၼၼ်ႉ တီႈမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ လွင်ႈၵဵပ်းသဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း သိပ်းပီၼိုင်ႈပွၵ်ႈၼႆႉ တၢႆတူဝ်မႃးယဝ်ႉ။ ပီ 1921 ၼၼ်ႉ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း တီႈဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇၼႆႉ မီး 1907၊ ပီ 1931 ၼၼ်ႉ မီး 2684 ၼႆယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပဵၼ်သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင်လႄႈ ဢမ်ႇလႆႈမီးသဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်းမႃး။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ၸွမ်းလူၺ်ႈ သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ပီ 1953 သေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း တိူဝ်းၶိုၼ်ႈမႃးထိုင် 12843 ၵေႃႉယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈဢၼ်တႄႇ ဝၢၼ်ႈလပုတ်ႉတႃႇငဝ်ႈငႃႇမၼ်းၼၼ်ႉ လႅပ်ႈတေတႄႇတီႈႁိမ်း ၽၢႆႇၽြႃးသၢမ်ႇသူႇ ဢၼ်မီးတီႈႁိမ်း ၵျွင်းတေႃးယၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး 40 ပီပၢႆၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၶုတ်းမေႃႇၶဝ် ၸူင်ၶုတ်းၽြႃးသၢမ်သူႇသေ လႆႈႁၼ် ၶႅပ်းလိၵ်ႈႁိၼ်မွၼ်းယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၶႅပ်းလိၵ်ႈႁိၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈသိမ်းပႅင်းသင်လႄႈ လႆႈလူႉႁၢႆၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ဝၢၼ်ႈလပုတ်ႉတႃႇၼႆႉ ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈမွၼ်းယဝ်ႉ။ ၶေႃႈၵႂၢမ်းလပုတ်ႉ ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပေႃးဢဝ်ၵႂၢမ်းမွၼ်းဝႃႈ ပဵၼ်လပတ်ႉ မီးတီႈပွင်ႇဝႃႈ ပဵၼ်တီႈၼမ်ႉၶၢမ်ႈ ဢၼ်ၵၢႆႇဝႆႉပၼ် ၼမ်ႉသွင်မႄႈၼႆယဝ်ႉ။ တႃႇ ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပေႃးဢဝ် ၽႃႇသႃႇမွၼ်းဝႃႈ မီးတီႈပွင်ႇ ထၢၼ်ၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးတူၺ်းၼႂ်း ၽိုၼ်မၢႆဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်ၼႆ ဢၼ်ပဵၼ် ႁွင်ႈသႃးၶျွင်းယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ ယင်းမၢႆတွင်းဝႆႉဝႃႈ ႁွင်ႈလပုတ်ႉတႃႇၼႆယဝ်ႉ။ ႁွင်ႈလပုတ်ႉတႃႇၼၼ်ႉ ၵၢႆဢဝ် ၼမ်ႉတႅတ်ႉၵႄႇတွင်ႇ ဢၼ်မီႈၽၢႆႇတူၵ်း တင်း ၼမ်ႉယူၺ်း ဢၼ်မီးၽၢႆႇဢွၵ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ပျူႇပပတ်ႉ ဢၼ်ဝႃႈ ထၢၼ်းပိၼ်ႇၵျေႃႇ (လပုတ်ႉတႃႇ) ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်လႆႈယူႇ။ တီႈၽၢႆႇတူၵ်းလပုတ်ႉတႃႇ ယၢၼ်မွၵ်ႈ 4 လၵ်းၼၼ်ႉ မီးဝၢၼ်ႈ လပုတ်ႉတလူၵ်ႉ (မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇႁွင်ႉဝႃႈ လပုတ်ႉတရူၵ်ႉ)ယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းၵႄႈ လပုတ်ႉတႃႇ လႄႈ လပုတ်ႉတလူၵ်ႉၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၵွင်းမူးလပုတ်ႉတလူၵ်ႉ ဢၼ် သျိၼ်ႇၸေႃးပု တႄႇတင်ႈမႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ပေႃးတူၺ်းၼႂ်း သဵၼ်ႈမၢႆပႃးၼႂ်း ၵျၢမ်းၸမ်ႇပူႇတီႇပဢုသွင်း (မၢၼ်ႈ: ဇမ္ဗူဒီပ ဥဆောင်းကျမ်) ၼႆႉ ဢၼ်ပဵၼ် ပွတ်းဢွၵ်ႇၼမ်ႉပၢၼ်းမဝတီႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၼႃႈလိၼ်မျွင်းမျႃႉ၊ ပွတ်းတူၵ်းၼၼ်ႉ ၼႃႈလိၼ်ပတဵင်ႇၼႆ ၶုၼ်မၢၼ်ႈပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ် လႆႈမၵ်းမၼ်ႈမႃး ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ လပုတ်ႉတႃႇၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ တူၵ်းၽၢႆႇဢွၵ်ႇ တႅၵ်ႉၵႄႇတွင်ႇ ဢၼ်ၵၢႆႇသိုပ်ႇဝႆႉတင်း ပၢၼ်းမဝတီႇလႄႈ တိုၼ်းၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ တီႈၼႂ်း ၼႃႈလိၼ်မျွင်းမျႃႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶုၼ်မၢၼ်ႈၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပီ 1856 ၽိူဝ်ႇဢင်းၵိတ်ႉၶဝ် သိမ်းဢဝ်မိူင်းမၢၼ်ႈပွတ်းတႂ်ႈၼႆ ဝၢၼ်ႈလပုတ်ႉတႃႇၼႆႉ သႅင်ႇယႃႇပႃးၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းမျွင်းမျႃႉလႄႈ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈပတဵင်ႇယဝ်ႉ။ ပီ 1881 တီႈဢွင်ႈတႃႈႁိူဝ်းယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ လႆႈၵေႃႇသၢင်ႈ ယူင်ႉသၢင်ႈလုမ်း တွၼ်ႈတႃႇ ၶုၼ်ၽွင်းဝႄး ၸိူဝ်းလဵပ်ႈပၼ်ဝဵင်းၼၼ်ႉ ၼင်ႈလုမ်းၼႆယဝ်ႉ။ ပီ 1892 ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၽူၼ်လူင်လူမ်းလူင်သေ လုမ်းဢၼ်ၼၼ်ႉ လႆႈၵူၼ်ႇပင်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၶိုၼ်းၵေႃႇသၢင်ႈ ပူဝ်ႇတႄး ဢၼ်ႁွင်ႉ မိၼ်းတႄးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽိူဝ်ႇဢဝ်ၼႃႈလိၼ်မျွင်းမျႃႉ ၸႅၵ်ႇဢွၵ်ႇၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈပတဵင်ႇသေ ၽိူဝ်ႇၽွတ်ႈႁႅၼ်းၸႄႈတွၼ်ႈမျွင်းမျႃႉၼႆ ဝၢၼ်ႈလပုတ်ႉတႃႇၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်ပိူင်ႇ ဝဵင်းမျွင်းမျႃႉမႃးယူႇယဝ်ႉ။
ပီ 1892-93 ၼၼ်ႉ လႆႈတႄႇမၵ်းမၼ်ႈ လိၼ်ဝၢၼ်ႈလပုတ်ႉတႃႇယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈ လိူၵ်ႈၶေႃႈပူင် မၢႆ 315 ဢၼ်ပိုၼ်ဢွၵ်ႈမိူဝ်ႈ 1917 လိူၼ်ဢွၵ်ႇထူဝ်ႇပႃႇ 23 ၼၼ်ႉသေ လႆႈဢဝ် လပုတ်ႉတႃႇၼႆႉ ၸႅၵ်ႇဢွၵ်ႇတီး ၸႄႈဝဵင်းမျွင်းမျႃႉသေ လႆႈမၵ်းမၼ်ႈပဵၼ် ၸႄႈဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇယူႇယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈ မၢႆလိၵ်ႈပူင် 127 ႁင်း ႁွင်ႈၵၢၼ်ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ ဢၼ်ပိုၼ်ဢွၵ်ႇ မိူဝ်ႈ ပပီ 1918 လိူၼ်တီႇသႅမ်ႇပႃႇ 27 ဝၼ်း မိူဝ်ႈပၢၼ် ၶုၼ်ၽွင်းမျွင်းမျႃႉ မိတ်ႉသတႃႇၵျေႇဢႅတ်ႉၾႃႇၼီႇဝႄႇ (ဝၢႆးမႃး လႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ သတူဝ်းသီႇရိသုထမ်ႇမၾႃႇၼီႇဝႄႇ)ၼၼ်ႉ လႆႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႃႈ ဝၢၼ်ႈလပုတ်ႉတႃႇၼႆႉ ပဵၼ် ဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇ ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၸတႄႇတင်ႈ ဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇၼၼ်ႉ တၢင်းၵႂၢင်ႈ မီး 0.9 လွၵ်းလၵ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 1921 ၼၼ်ႉ ၸွမ်းလူၺ်ႈ ၾိင်ႈမိူင်းဢႅၵ်ႉ လွင်ႈၽွင်းငမ်းဝၢၼ်ႈႁင်းၶေႃသေ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵၢတ်ႇလပုတ်ႉတႃႇ၊ ႁူင်းယႃ၊ ႁူင်းႁဵၼ်းသွၼ်လိၵ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ ဢၼ်ပဵၼ် ၶွင်ႇၸီႇၸႄႈတွၼ်ႈမျွင်းမျႃႉ လႄႈ ၸုမ်းၼၢမ်းႁူင်းႁဵၼ်းၶဝ် ၵေႃႉဢုပ်ႉပိူင်ႇယဝ်ႉ။ ပီ 1925 ၼၼ်ႉ လႆႈၵေႃႇသၢင်ႈ လုမ်းၸႄႈဝဵင်း ဢၼ်မီးယၢမ်းလဵဝ်ၼၼ်ႉ ယဝ်ႉတူဝ်ႈယဝ်ႉ။ ပီ 1927 ၼၼ်ႉ ဢဝ်ၸႄႈဝဵင်းၵၢၼ်ႇပႄႉ ၸႅၵ်ႇဢွၵ်ႇ တီႈၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ထိုင် 1931 မႃး ၶိုၼ်းယႃႉသိမ်း ၸႄႈဝဵင်းၵၢၼ်ႇပႄႉသေ ၶိုၼ်းဢဝ်သႂ်ႇၶဝ်ႈတီႈၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇယဝ်ႉ။ ထိုင်ပီ 1948 မႃး ၽိူဝ်ႇၶိုၼ်းမၵ်းမၼ်ႈ လိၼ်ဝဵင်းလပုတ်ႉတႃႇၸိုင် တၢင်းၵႂၢင်ႈၼႆႉ မီးမႃး 0.73 လွၵ်းလၵ်းယဝ်ႉ။[2]
ၽိုၼ်ဢိင်
မႄးထတ်း- ↑ "Myanmar: largest cities and towns and statistics of their population:calculation 2010". Archived from the original on 2012-09-19။ Retrieved on 2019-08-20။ Archived 2012-09-19 at Archive.is World Gazetteer
- ↑ ပပ်ႉသႅၼ်သမ်ႇမၢၼ်ႈ၊ သွႆႉ (11)