ပွၵ်ႉတေႃး၊ ဝဵင်း

ဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃး (မၢၼ်ႈ: ပေါက်တောမြို့ ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Pauktaw) ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ၸႄႈဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃး၊ ၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇ၊ ၸႄႈမိူင်းရၶႅင်ႇ၊ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ ယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉ ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းဢွၵ်ႇ ဝဵင်းၸိတ်ႉတူၺ်ႇ ယၢၼ်ႇ 15 လၵ်းသေ မီးဝႆႉတီႈ ၽင်ႇၽၢႆႇဢွၵ်ႇ မႄႈၼမ်ႉၵလတၢၼ်ႇယဝ်ႉ။ ၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင် မီး 496 လွၵ်းလၵ်းယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉတီႈၼိူဝ် သၢႆတၢင်းၵုင်း သၢႆတၢင်းလိၼ် ဢၼ်လုၵ်ႉၸိတ်ႉတူၺ်ႇ ၵႂႃႇၸူး ဝဵင်းမိၼ်းပျႃးၼၼ်ႉလႄႈ လွင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇ သဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်းတႄႉ ပဵၼ်ဢၼ်ၶႅမ်ႉလႅပ်ႈဝႆႉယဝ်ႉ။ တီႈပတ်ႉပိုၼ်ႉၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ် ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ ၶဝ်ႈယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈ သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ပီ 1953 သေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း မီးမႃး မွၵ်ႈ 2956 ၵေႃႉယဝ်ႉ။

ဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃး
ဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃး ဢွင်ႈတီႈ ဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃး၊ မျၢၼ်ႇမႃႇ
Coordinates: 20.180984°N 93.068169°E / 20.180984; 93.068169
မိူင်း	မျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈမိူင်း	ရၶႅင်ႇ
ၸႄႈတွၼ်ႈ	ၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇ
ၸႄႈဝဵင်း	ၸႄႈဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃး
Time zone	UTC+6:30 (လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းမျၢၼ်ႇမႃႇ)

လွင်ႈဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃးပေႃႇပဵၼ်မႃး

ဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃးၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈဝဵင်း ဢၼ်မီးမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ် ၶုၼ်ရၶႅင်ႇၼၼ်ႉသေ ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်တိုၵ်ႉႁႃမီးမႃး ပၢၼ်ဢင်းၵိတ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ႁေႃၶမ်းရၶႅင်ႇ လႆႈတူၵ်းသုမ်းၵႂႃႇ မိူဝ်ႈပီၶရိတ်ႉ (1784) ၼၼ်ႉသေ မိူင်းရၶႅင်ႇပတ်ႉပိုၼ်ႉၼႆႉ လႆႈၶၢမ်ႇတၢမ်ႇၽေးသိုၵ်းသေ ယၢႆႈလဵဝ်ယဝ်ႉ ၽူႈၵွၼ်းဝၢၼ်ႈ ဢူးၸၢၼ်ႇၽျူႇ လႄႈ မႄးၼၢင်းမိမလႃႉ ဢၼ်ယူႇတီႈ ဝၢၼ်ႈယၢၼ်းပျႄးၸိၼ်ႇၶျွင်း၊ ရမ်ႇမႃႇဝတီႇၼၼ်ႉ ၶဝ်တင်းမုင်ႉႁေႃႁိူၼ်း ၶၢႆႉၸူးတီႈထုင်ႉတွင်ႇယိၼ်းၵျုၼ်းမႃးယဝ်ႉ။ မုင်ႉႁေႃႁိူၼ်းၼၼ်ႉ ဢဝ်ၶႅပ်းတႅင်းၵႃး (35) သေၵေႃႈ သိုဝ်ႉဢဝ် ပၢင်ႇပွၵ်ႉတေႃး ဢၼ်ပဵၼ်တီႈ ပႃႇယိူဝ်ႈဝူဝ်းၵႂၢႆး ႁင်း ဢူးမျႃႉၽေႃႇဢွင်ႇ ဢၼ်မီးတီႈႁိမ်းဝၢၼ်ႈ တယွႆးၵျုၼ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸူးလႆႈ ၽဵဝ်ႈသၢင်းလၢင်း တူၼ်ႈယိူဝ်ႈတူၼ်ႈယႃႈ ဢၼ်မီးတီႈၼႂ်း ပၢင်ႇၼၼ်ႉသေ ထိုင် ပီၶရိတ်ႉ (1787) ၼၼ်ႉ လႆႈတႄႇတင်ႈဝၢၼ်ႈယဝ်ႉ။ ၸိုဝ်ႈဝၢၼ်ႈတႄႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈမီး တူၼ်ႈပွၵ်ႉ (ပေါက်ပင်ကြီး) လႄႈ ၸူးႁွင်ႉၵိုၵ်းၼၼ်ႉသေ ၸင်ႇႁွင်ႉဝႃႈ တယွႆးပွၵ်ႉတေႃး ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ထိုင် ပီၶရိတ်ႉ (1824) ဝၢႆးသေ ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ် သိမ်းဢဝ် မိူင်းရၶႅင်ႇယဝ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် ဝၢၼ်ႈတယွႆးပွၵ်ႉတေႃးၼႆႉၵေႃႈ ၽႅဝ်ႁွတ်ႈတႂ်ႈမိုဝ်း ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်ၵႂႃႇယဝ်ႉ။ တီႈႁိမ်းႁွမ်းဝၢၼ်ႈၵျုၼ်းၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၵၢၼ်တေႃႉသူင်ႇ၊ ၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆ၊ ပဵၼ်တီႈလီတွၼ်ႈတႃႇ တႃႈႁိူဝ်းလႄႈ ဝၢႆးၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်ၵိုၼ်းမႃးသေ ထိုင်ပီ (1890) ၼၼ်ႉ ၶုၼ်ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်ၼႆႉ မၵ်းမၼ်ႈဝၢၼ်ႈၵျုၼ်း ပဵၼ် ဝဵင်းဢၼ် ၽူႈၵွၼ်းၼႃႈလိၼ် ဢုပ်ႉပိူင်ႇသေ (ဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃး) ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈပေႃႇပဵၼ်မႃးယူႇယဝ်ႉ။

ဢွင်ႈတီႈ၊ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင် လႄႈ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း

ဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃးၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈၼႂ်းၵႄႈ လုတ်ႉတီႇတုတ်ႉႁွင်ႇ (20) တီႇၵရီႇ (10) မိတ်ႉၼိတ်ႉ (36) ၸႅတ်ႉၵၢၼ်ႉ၊ လွင်ႇၵျီႇၵျုဢွၵ်ႇ (93) တီႇၵရီႇ (14) မိတ်ႉၼိတ်ႉ (18) ၸႅတ်ႉၵၢၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇႁွင်ႇၸႄႈဝဵင်းၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၸႄႈဝဵင်းမျွၵ်ႉဢူး၊ ၽၢႆႇၸၢၼ်း မီးဝႆႉ ဢၢဝ်ႇပၢင်ႇလၢႆႇပင်းၵလႃး၊ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇမီးဝႆႉ ၸႄႈဝဵင်းမျေႇပူင်ႇ၊ ၽၢႆႇတူၵ်း ဢိူမ်ႈၸပ်းၵၼ်ဝႆႉတင်း ၸႄႈဝဵင်းၸိတ်ႉတူၺ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင် ၸႄႈဝဵင်းပတ်ႉပိုၼ်ႉၼႆႉ မီး 403.74 လွၵ်းလၵ်းယဝ်ႉ။ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ ပွၵ်ႉ (5) ပွၵ်ႉ၊ ဢိူင်ႇ (53) ဢိူင်ႇ လႄႈ ဝၢၼ်ႈ (178) ဝၢၼ်ႈယဝ်ႉ။ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင် ဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃးၼႆႉ မီး 0.68 လွၵ်းလၵ်းယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈ သဵၼ်ႈမၢႆ ပီ 1999 သေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းၼိူဝ်ဝဵင်း တီႈ ပွၵ်ႉ (5) ပွၵ်ႉၼႆႉ ၵူၼ်းယူႇသဝ်း မီး 14,094 ၵေႃႉသေ တီႈဝၢၼ်ႈၼႆႉ မီးႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း 123,916 ၵေႃႉယဝ်ႉ။ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းႁူမ်ႈၵၼ်တင်း ၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ မီးယူႇ 138,010 ၵေႃႉယဝ်ႉ။

ၼႃႈလိၼ် လႄႈ ၵႄးၼမ်ႉ

ၸႄႈဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃးၼႆႉ ပဵၼ်ၸႄႈဝဵင်း ဢၼ်ဢိူမ်ႈၸပ်းၸမ်ၵၼ်တင်း ပၢင်ႇလၢႆႇယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉတီႈၼိူဝ်သုင် ၼႃႈပၢင်ႇလၢႆႇ (11) ထတ်းယဝ်ႉ။ တီႈၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ မီးဝႆႉ ၵုၼ်ၽယူင်ႇၵႃႇ (3)ၵုၼ်၊ ၵုၼ်တွင်ႇယိၼ်း၊ ၵုၼ်ပျႃး၊ ၵုၼ်ဝိၼ်း၊ ၵုၼ်ပျီႇၸူဝ်းၵျီး (ၵုၼ်ပျီႇတူႇၵျီး)၊ ၵုၼ်တလုၼ်ႇတွင်ႇ၊ ၵုၼ်ၸၢႆးတူၵ်ႉ၊ ၵုၼ်ၼၢၼ်းတႅတ်ႉ၊ ၵုၼ်ငပျီႇၼႆသေ ဢဝ်ၵုၼ် (11) ၵုၼ် ၽွတ်ႈႁႅၼ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေ ၵုၼ်ၽယူင်ႇၵႃႇ လႄႈ ၵုၼ်တွင်ႇယိၼ်းၼၼ်ႉ ၵုၼ်းၸိူဝ်းဢၼ်ၵိုတ်ႈလိူဝ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ် ၵုၼ်ပၢင်ႇၼႃႈလိၼ်ပဵင်းယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းၵႄႈၵုၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၼႂ်းၵႃႈမႄႈၼမ်ႉၵႄးၼမ်ႉ ဢၼ်လႆလူင်းယူႇၼၼ်ႉ မႄႈၼမ်ႉပၸဵင်ႇၵျႃၼႆႉ လႆၶဝ်ႈၼႂ်း ပၢင်ႇလၢႆႇ တီႈပွတ်းၸၢၼ်းယဝ်ႉ။ မႄႈၼမ်ႉၵျွႆးၵူး ဢၼ်လႆလူင်းယူႇတီႈ ၼႂ်းၵၢင်ၵႅၼ်ၸႄႈဝဵင်းၼၼ်ႉ လုၵ်ႉဢဝ် ၽၢႆႇႁွင်ႇ လႆလူင်းၽၢႆႇၸၢၼ်းသေ ၵူၼ်းငွၵ်းၵႂႃႇၸူး ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်းယဝ်ႉ ၵႂႃႇႁူမ်ႈၵၼ်တင်း ပၢၵ်ႇမႄႈၼမ်ႉၵိတ်ႉၸ်ပၼတီႇသေ လႆၶဝ်ႈၼႂ်းဢၢဝ်ႇပၢင်ႇလၢႆႇပင်းၵလႃးယဝ်ႉ။

ၵၢၼ်ၽွင်းငမ်း

ဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃးလႆႈ လႆႈမၵ်းမၼ်ႈပဵၼ်ဝဵင်း မိူဝ်ႈပီ ၶရိတ်ႉ (1890)တဵမ်ၼၼ်ႉသေ လႆႈတႄႇၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းဝဵင်းမႃးယဝ်ႉ။ ပိူင်ၵၢၼ်ၽွင်းငမ်း တင်းၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ ပဵၼ် လၢႆးပိူင်ၵၢၼ်ၽွင်းငမ်း ၶုၼ်ဢင်းၵိတ်ႉယဝ်ႉ။

ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး

ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးပိူင်လူင် တီႈ ၸႄႈဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃးၼႆႉ ပဵၼ် လွင်ႈၽုၵ်ႇသွမ်ႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇၶဝ်ႈယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈသဵၼ်ႈမၢႆ ပီ (1998-99) သေ ဢွင်ႈတီႈၽုၵ်ႇသွမ်ႈၶဝ်ႈၶၢဝ်းၽူၼ်ႇၼႆႉ မီးယူႇ (74280) ဢေႇၵယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး ဢွင်ႈတီႈလိၼ်မၢင်ၸိူဝ်းၼႆႉ ၸွမ်းလူၺ်ႈၶၢဝ်းမၼ်းသေ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ ထူဝ်ႇ၊ ငႃး၊ မွၵ်ႇဝၢႆႇဝၼ်း၊ မၢၵ်ႇၽိတ်ႉ၊ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် ထူၼ်ႈသွင်တႄႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ ၸႄႈဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃးၼႆႉ မီးဢိူမ်ႈၸမ်ၵၼ်တင်းပၢင်ႇလၢႆႇလႄႈ ဢၼ်ပဵၼ် ၵၢၼ်ငၢၼ်းလဵင်ႉပူပႃၵုင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ႁဵတ်းပဵၼ်ၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈ သဵၼ်ႈမၢႆ ပီ (2000)တဵမ်သေ ဢွင်ႈတီႈလဵင်ႉၵုင်ႈ တီႈ ၸႄႈဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃးၼႆႉ မီးယူႇ (17112) ဢေႇၵယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး ၸိူဝ်းပဵၼ်တီႈ ၵုၼ်ၽယူင်ႇၵႃႇ သၢမ်ၵုၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ပိုတ်ႇၽုၺ်ႇဝႆႉ ဢွင်ႈတီႈလဵင်ႉပႃသေၵေႃႈ ဢဝ်ပႃၼၼ်ႉ တၢင်ႇသူင်ႇၶၢႆထိုင်မိူင်းၼွၵ်ႈယဝ်ႉ။ ထူၼ်ႈသၢမ်တႄႉ ပဵၼ်ၵၢၼ်ငၢၼ်း ႁုင်ၵိူဝ်ယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈသဵၼ်ႈမၢႆ (1997-98) သေ တီႈၸႄႈဝဵင်းပတ်ႉပိုၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႇ တၢၵ်ႇၵိူဝ်ၼႆႉ မီးယူႇ (738) ဢေႇၵသေ ၼမ်ႉၼၵ်းၵိူဝ် ဢၼ်ဢွၵ်ႇၼႆႉ မီးယူႇ ႁူၵ်းသိပ်းသႅၼ်ၸွႆႉ ၼႆယဝ်ႉ။

လွင်ႈၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်

ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၵူၼ်း ဢၼ်ယူႇသဝ်းတီႈၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃး ၵမ်ႉၼမ်ၼႆႉ ပဵၼ် ၵူၼ်းၶိူဝ်းရၶႅင်ႇသေ ပဵၼ်ၸၢဝ်းပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇယဝ်ႉ။ တီႈၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ ႁူၼ်ႁၢင်ႈၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ (ဢၼ်တၢင်းသုင်ယႂ်ႇ) မီး (16) သူႇ၊ ၵွင်းမူး (21) သူႇ လႄႈ ၸွမ်းလူၺ်ႈ သဵၼ်ႈမၢႆ ပီ (1999) ၼၼ်ႉသေ ၵျွင်းမုၼ်ၸဝ်ႈ မီး (173) ၵျွင်း၊ ၵျွင်းၼၢႆးၶၢဝ် မီး (3) ၵျွင်း၊ ၸဝ်ႈရႁၢၼ်းသင်ႇၶႃႇ မီး (782) ပႃး၊ ၼၢႆးၶၢဝ် မီး (45) ပႃးၼႆယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်တၢင်ႇၸိူဝ်းၵေႃႈ မီးဝႆႉၵျွင်းၽြႃးၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ ၵျွင်းၼိုင်ႈ၊ ပလီမုတ်ႇသလိမ်ႇ မီးယူႇ (28) ဢၼ်ယဝ်ႉ။ ၽြႃးၵွင်းမူး ဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ၼႆႉ ၵွင်းမူးသၢၼ်ႇတေႃႇသျိၼ်ႇ ဢၼ်မီးတီႈ ၵုၼ်မျေႇငူႇ၊ ထၢတ်ႈတေႃႇလၢႆႇယူဝ်း ဢၼ်မီးတီႈ ဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃး၊ ၽြႃးလူင်တွင်းၽူး (ႁွင်ႉ) တိလေႃးၵမႃႇရၸဵင်ႇ၊ ၽြႃးၸိူဝ်းမီးၼႂ်းထမ်ႈတွင်ႇၺွင်ႇ လႄႈ ထၢတ်ႈတေႃႇဢူႇမ ဢၼ်မီးတီႈ ၵုၼ်ၵၢင် ၽယူင်ႇၵႃႇၵျုၼ်း၊ ၵွင်းမူးသျိၼ်ႇထီး၊ ထၢတ်ႈတေႃႇမႃႇလႃႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ တီႈၵုၼ်ႇတၢင်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ မီးဝႆႉ ၽြႃးၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ လႄႈ ထၢတ်ႈတေႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ပၢႆးယူႇလီ

ဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃးၼႆႉ ယွၼ်ႉပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်လႆႈတႄႇတင်ႈမႃး မိူဝ်ႈပၢၼ်ဢင်းၵိတ်ႉ ႁူဝ်တီးမၼ်းၼၼ်ႉလႄႈ ဢွင်ႈတီႈယူတ်ႉယႃ ဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ပၢႆးယူႇလီၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈၸဝ်ႉၸဝ်ႉၼၼ်ႉတႄႉ ဢမ်ႇပႆႇလႆႈႁၼ်။ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းၼႆႉ ၵူၼ်းၸိူဝ်းတီႈ ၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ လႆႈၶၢမ်ႇဢဝ်တၢင်းယူတ်ႉယႃတီႈ ပူႇသြႃႇမေႃယႃရၶႅင်ႇၶဝ်မႃးယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼႆႉမႃး တီႈၼိူဝ်ဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃးၼႆႉ မီးမႃး ႁွင်ႈယႃႈဢွၼ်ႇဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ႁွင်ႈယႃၼၼ်ႉ မီးႁိမ်းၸမ် လုမ်း လ.ဝ.ၵ ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉယဝ်ႉ။ ယူင်ႉသၢင်ႈမၼ်းတႄႉ ပဵၼ်ယူင်ႉသၢင်ႈမႆႉမွင် ဢဝ်ဢုတ်ႇမုင်းယဝ်ႉ။ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈယူတ်းယႃသေ မီး ၶွမ်ႇပွင်းတႃ (ၽူႈၸၢပ်ႈယႃႈယႃ) ၵေႃႉၼိုင်ႈ လႄႈ ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ၵေႃႉၼိုင်ႈၵူၺ်း။

ဝၢႆးၼႆႉမႃး ဢၼ်ပဵၼ် ႁွင်ႈယူတ်းယႃၼၼ်ႉ လႅၵ်ႈလၢႆႈပဵၼ် ယူင်ႉသၢင်ႈဢုတ်ႇမႃးယဝ်ႉ။ တီႈႁွင်ႈယႃႈၼၼ်ႉ မီးမႃး မေႃယႃၵေႃႉၼိုင်ႈ၊ ၶွမ်ႇပွင်းတႃ ၵေႃႉၼိုင်ႈ၊ ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ၵေႃႉၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ထိုင် ပီ (1941) မႃး လုၵ်ႉတီႈ မုင်ႉႁေႃႁိူၼ်း သထေးလူင်ဢူးသူၺ်ႇတႃႇ ဢၼ်ပဵၼ် တႅၼ်းၽွင်း လုမ်းတႅၼ်းၽွင်းတႂ်ႈ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ တီႈဝဵင်းၸိတ်ႉတူၺ်ႇၼၼ်ႉ လႆႈလူႇတၢၼ်း ႁဵတ်းၶႂၢင်ႈဢွင်ႈယူတ်းယႃမႂ်ႇ တီႈတႂ်ႈၼၼ်ႉ ဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ထိုင် ပီ (1985) မႃး ဢဝ်ငိုၼ်းလူႇတၢင်းၸႄႈဝဵင်းသေ လႆႈၶၢႆႉႁဵတ်း ႁူင်းယႃမႂ်ႇမႃး ႁင်းၵူၺ်းယဝ်ႉ။

ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ တီႈၼိူဝ်ဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃးၼႆႉ မီးဝႆႉ ႁူင်းယႃ ဢၼ်ၵူႇၶဝ်ႈ (16) လုၵ်ႈ ႁူင်းၼိုင်ႈ၊ ႁွင်ႈပၢႆးယူႇလီ (5) တီႈ၊ ႁူင်းယႃဢိူင်ႇ (ၵျွင်ႉသွင်ႇ)၊ ႁွင်ႈယႃ မႄႈ လႄႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ (1) ဢၼ်ၼႆႉယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး တွၼ်ႈတႃႇယူတ်းယႃပၼ် ၸဝ်ႈသင်ႇၶႃႇၶဝ် ႁင်းၶေႃၼႆသေ လုၵ်ႉတီႈ ၸဝ်ႈသြႃႇလူင် ဢူးၼႃႇရတ ဢၼ်ပဵၼ်ၸဝ်ႈသြႃႇလူင် မျူဝ်ႉမပွၵ်ႉတေႃး ဢွၼ်ႁူဝ်သေ လႆႈႁဵတ်း ႁွင်ႈယူတ်ႉယႃသင်ႇၶႃႇသေ လူႇတၢၼ်းမႃးယဝ်ႉ။ ႁွင်ႈယူတ်းယႃ တွၼ်ႈတႃႇယူတ်းယႃ လုၵ်ႈဢွၼ်ၵေႃႈ ၶိုၼ်းၶႂၢၵ်ႈႁဵတ်းႁိမ်းၼၼ်ႉမႃးယဝ်ႉ။

ပၢႆးပႆႇၺႃႇ

ယွၼ်ႉၵၸႅတ်ႉတီႇယႃႇ ဝဵင်းၸိတ်ႉတူၺ်ႇသေ လႆႈႁူႉဝႃႈ မိူဝ်ႈပၢၼ်ဢင်းၵိတ်ႉၼၼ်ႉ တီႈဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃးၼႆႉ မီးမႃး ႁူင်းႁဵၼ်းသွၼ်လိၵ်ႈ ႁူင်းၼိုင်ႈၼႆယဝ်ႉ။ ႁူင်းႁဵၼ်းၼၼ်ႉ မီးဝႆႉတီႈၼိူဝ်ဝဵင်းသေ သွၼ်ပၼ်လႆႈတေႃႇထိုင် ၸၼ်ႉၵၢင် ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းသိုပ်ႇပိုတ်ႇ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉၵၢၼ် တီႈဝၢၼ်ႈတဝိၼ်ႇၶျွင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ်ၼႃႈလိၼ်ၵုၼ်တၢင်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ ဢမ်ႇမီးႁူင်းႁဵၼ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈသေ လႆႈပိုင်ႈဢိင် ပၢႆးပႆႇၺႃႇ ႁူင်းႁဵၼ်းၸဝ်ႈမုၼ်သွၼ်မႃးယဝ်ႉ။ ဢွင်ႈတီႈ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉၵၼ် ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ႁင်း ဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃးၼႆႉ ပဵၼ် ဢွင်ႈတီႈ ဢ.ထ.ၵ ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉ ႁူင်းႁဵၼ်းၼႆႉ ဢဝ်မႆမၢၵ်ႇဢုၼ်၊ ဢဝ်ၽၢၵ်ႈသိုဝ်ႇ၊ ပဵၼ်ယူင်ႉသၢင်ႈ ဢဝ်ၽႃသၢၼ်ၵင်ႈဝႆႉၵူၺ်း။ ဝၢႆးသေ လႆႈလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃႈယဝ်ႉ ထိုင် ပီ (1953) မႃး လႆႈယႃႉပႅတ်ႈ ယူင်ႉသၢင်ႈႁူင်းႁဵၼ်းၵဝ်ႇၼၼ်ႉသေ ၶိုၼ်းမႄးႁဵတ်း ႁူင်းႁဵၼ်းဢုတ်ႇသွင်ၸၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၵေႃႇသၢင်ႈႁူင်းႁဵၼ်းမႂ်ႇၼၼ်ႉ လႆႈၶၢႆႉၵႂႃႇတီႈ ႁူင်းထမ်း ၸူဝ်ႈၶၢဝ်း (ယၢမ်းလဵဝ် ပဵၼ်ၽၢႆႇဢေးၸေႇတီႇ ဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃး) ၼၼ်ႉသေ သွၼ်ႁဵၼ်းမႃးယဝ်ႉ။ ထိုင် ပီ (1975) ၼၼ်ႉ လႆႈယုၵ်ႉဢဝ် ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉၵၢင် ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင်မႃးယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ တီႈဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃးၼႆႉ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင် မီး (2) ႁူင်း၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉၵၢင ် (8) ႁူင်း၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉငဝ်ႈ မီး (137) ႁူင်းယဝ်ႉ။

ၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈ ၼႂ်းဝဵင်း

ၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈၼႂ်းဝဵင်းၼႆႉ တိူဝ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးလိူဝ်သေ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈတႄႉ သဵၼ်ႈတၢင်းၵူၼ်းပႆႇၼႆႉ ပဵၼ်သဵၼ်ႈတၢင်း မၢၵ်ႇႁိၼ်ၵျၢမ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ (1990-91) ၼၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ လႆႈဢဝ် ငိုၼ်း (10) သႅၼ် ၵမ်ႉထႅမ်ပၼ် ၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈၼႂ်းဝဵင်း၊ ပီ (1991-92) ၼၼ်ႉ လႆႈၶႂၢင်းပၼ် တႃႇ (23) သႅၼ်လႄႈ လႆႈဢဝ်ငိုၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေ သိုဝ်ႉတၢင်းၶွၼ်ႇၶရိတ်ႉ တီႈ သဵၼ်ႈတၢင်းဢူးဢူၵ်ႉတမ၊ သဵၼ်ႈတၢင်းမိၼ်းၸေႃးမုၼ်ႇ၊ လႆႈႁဵတ်းႁွင်ႈၼမ်ႉ တီႈ သဵၼ်ႈတၢင်းဢူးမျႃႉဝႃႇ မႃးယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈၸုမ်းဝဵင်းမူၼ်းၵူၼ်းၵိုၼ်းလႆႈၶႂၢင်းပၼ်ငိုၼ်းသေ လႆႈသိုဝ်တၢင်းယၢင် တီႈ သဵၼ်ႈတၢင်းဢူးဢူၵ်ႉတမ (2800) ထတ်း၊ တီႈသဵၼ်ႈတၢင်း မိၼ်းၸေႃးမုၼ်ႇ (910) ထတ်း၊ တီႈသဵၼ်ႈတၢင်း ပူဝ်ႇၶျိၼ်းပျၢၼ်ႇ (790) ထတ်းၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

တီႈဝဵင်းပွၵ်ႉတေႃးၼႆႉ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း မီးလွင်ႈတၢင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇလူၺ်ႈ ၼမ်ႉၵိၼ် ၼမ်ႉၸႂ်ႉတိုဝ်းယဝ်ႉ။ ထိုင် ပီ (1990) တဵမ်ၼၼ်ႉ ဢဝ် ႁဵင်းငိုၼ်းၵူၼ်းမိူင်း (6.5) သႅၼ်၊ ငိုၼ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈသႂ်ႇပၼ် (15.5) သႅၼ်သေၵေႃႈ လႆႈၵေႃႇသၢင်ႈ ၽၢႆဢိုတ်းၽၢႆႇလဵဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင်ပီ (1995-96) မႃး ဢဝ် ငိုၼ်းဢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၶႂၢင်းပၼ် (20) သေၵေႃႈ လႆႈသိုဝ်ႉဢဝ် လွတ်ႇၽီႇဝီႇၸီႇ ဢၼ်မီးႁူၵ်းၼိဝ်ႉၼၼ်ႉ တႃႇ (400) သေၵေႃႈ လုၵ်ႉဢဝ်တီႈ ၽၢႆႇၼၼ်ႉသေ ၵၢႆႇဢဝ်ၼမ်ႉပၼ်ၼႂ်းဝဵင်းမႃးယဝ်ႉ။ လွတ်ႇဢၼ်မီးတၢင်းၵႂၢင်ႈ 3 ၼိဝ်ႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶိုၼ်းဢဝ်လၢႆးပိုင်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇ သိုဝ်ႉဢဝ်သေ လႆႈၶိုၼ်းၵၢႆႇႁႂ်ႈပေႃး ႁွတ်ႈထိုင်ၼႂ်းဝၢင်းယဝ်ႉ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ လႆႈႁဵၼ်း ၼွင်ဢုတ်ႇ (6) လုၵ်ႈ တီႈၼႂ်းဝဵင်း ဢၼ်ၼမ်ႉၸၢင်ႈၶဝ်ႈ (200) ၵႃႇလၢၼ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။