တွင်ႇၵုပ်ႉ၊ ဝဵင်း

ဝဵင်းတွင်ႇၵုပ်ႉ (မၢၼ်ႈ: တောင်ကုတ်မြို့ ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Toungkup) ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းဢၼ်မီးဝႆႉ တီႈၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းတွင်ႇၵုပ်ႉ၊ ၸႄႈတွၼ်ႈတၢၼ်ႇတွႆး၊ ၸႄႈမိူင်းရၶႅင်ႇ ဢၼ်မီး ပွတ်းတူၵ်း မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼၼ်ႉသေ ပဵၼ်ဝဵင်းပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၶိုၵ်ႉ တွၼ်ႈတႃႇ ၸႄႈတွၼ်ႈတၢၼ်ႇတွႆးယဝ်ႉ။

ဝဵင်းတွင်ႇၵုပ်ႉ
ဝဵင်းၸိူဝ်းမီးၼႂ်း မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ
ဝဵင်းတွင်ႇၵုပ်ႉ ႁၢင်ႈၽႅၼ်ႇလိၼ်မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ ၼႄဢွင်ႈတီႈဝဵင်း
Coordinates: 18°51′N 94°14′E
မိူင်း	မျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈမိူင်း	ရၶႅင်ႇ
ၸႄႈတွၼ်ႈ	ၸႄႈတွၼ်ႈတၢၼ်ႇတွႆး
ၸႄႈဝဵင်း	ၸႄႈဝဵင်းတွင်ႇၵုပ်ႉ
လတ်ႉတီႇၵျု	(18)တီႇၵရီႇ၊ (51) မိတ်ႉၼိတ်ႉ
လွင်ႇၵျီႇၵျု	(94) တီၵရီႇ၊ (14) မိတ်ႉၼိတ်ႉ
ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈဝဵင်း	ဝဵင်းတွင်ႇၵုပ်ႉ
Time zone	UTC+6:30 (လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းမျၢၼ်ႇမႃႇ)

ဝဵင်းတွင်ႇၵုပ်ႉ ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ၸႄႈဝဵင်းတွင်ႇၵုပ်ႉ၊ ၸႄႈတွၼ်ႈတၢၼ်ႇတွႆးယဝ်ႉ။ ပေႃးလုၵ်ႉတီႈ ပၢၵ်ႇႁွင်ႈတွင်ႇၵုပ်ႉၼႆ ၵႆယၢၼ်မွၵ်ႈ 5 လၵ်းသေ မီးဝႆႉတီႈၼိူဝ်ၽင်ႇႁွင်ႈၽၢႆႇသၢႆႉယဝ်ႉ။ ပေႃးလုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းတွင်ႇၵုပ်ႉသေ မုင်ႈတူၺ်း သၼ်လွႆရၶႅင်ႇ ၼႆ သၼ်လွႆၼႆႉ မိူၼ်ၼင်ႇၶုပ်ႉလူင်းမႃးလႄႈ ၸူးႁွင်ႉဝႃႈ တွင်ႇဢုပ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။ ႁွင်ႈတွင်ႇၵုပ်ႉၼႆႉ တႄႇငဝ်ႈမႃးတီႈ မူဝ်းထိတွင်ႇ (3828 ထတ်း) ဢၼ်မီး ၽၢႆႇၸၢၼ်းရၶႅင်ႇၼၼ်ႉသေ လႆၶဝ်ႈၼႂ်း ပၢင်ႇလၢႆႇယဝ်ႉ။ တၢင်းယၢဝ်းမီး 60 လၵ်းယဝ်ႉ။ တီႈပၢၵ်ႇမၼ်းၼၼ်ႉ မီး ဝဵင်းတွင်ႇၵုပ်ႉယဝ်ႉ။

ဢၼ်ပဵၼ် သဵၼ်ႈတၢင်းသၼ်လူင်တွင်ႇၵုပ်ႉ ၼႆႉ ဢဝ်တင်း ဝဵင်းတွင်ႇၵုပ်ႉ ၵၢႆႇသိုပ်ႇပၼ်ၵၼ်တင်း ဝဵင်းပၢၼ်းတွင်း ဢၼ်မီးတီႈ မိူင်းလူင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သဵၼ်ႈတၢင်းၼၼ်ႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ပီပူၼ်ႉမႃးၶၢဝ်းႁိုင်ၼၼ်ႉ တိုၼ်းလမ်ႇလွင်ႈမႃး တႃႇၵႃႉၶၢႆ ၼႂ်းၵႄႈ မိူင်းရၶႅင်ႇလႄႈ မိူင်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ။ ထိုင် ပီမိူင်း 1146 ပၢၼ်ပူဝ်းတေႃႇၽယႃးမႃး မိူဝ်ႈၶိုၼ်ႈသိုၵ်းၸူး မိူင်းရၶႅင်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸႂ်ႉသဵၼ်ႈတၢင်းတွင်ႇၵုပ်ႉၼႆႉမႃးယဝ်ႉ။

ဝၢႆးသေတိုၵ်းဢွင်ႇမၢၼ်ယဝ်ႉ ၽိူဝ်ႇပၢင်းဢဝ် ႁူၼ်ႁၢင်ႈၽြႃးမႁႃႇမုၼိမႃးၼႆၵေႃႈ လုၵ်ႉဢဝ် ဝဵင်းတွင်ႇၵုပ်ႉသေ ပၢင်းမႃးၸွမ်း သဵၼ်ႈတၢင်းၼႆႉၼင်ႇၵဝ်ႇယဝ်ႉ။ ၽွင်းပၢင်းဢဝ် ႁူၼ်ႁၢင်ႈၽြႃးမႁႃႇမုၼိမႃးၼၼ်ႉ မႃးၵိုတ်းယင်ႉတီႈ ဝဵင်းတွင်ႇၵုပ်ႉၸူဝ်ႈၵႅပ်ႉသေ တီႈဢၼ်ႁူၼ်ႁၢင်ႈၽြႃး မႃးၵိုတ်းယင်ႉၼၼ်ႉ ၸူးတႄႇၵွင်းမူးဝႆႉသူႇၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ၵွင်းမူးၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ၵွင်းမူးၽွင်ႇတေႃႇဢူး ၼႆယဝ်ႉ။ ၵၢင်ဝဵင်းတွင်ႇၵုပ်ႉၼႆႉ မီးတီႈၽင်ႇၼမ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီၶရိတ်ႉ 1825 မိူဝ်ႈပဵၼ် ပၢင်သိုၵ်း မၢၼ်ႈဢင်းၵိတ်ႉ ပွၵ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ ၼၼ်ႉ ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်ၼႆႉ ၶိုၼ်ႈသိုၵ်းမႃးၸွမ်း သဵၼ်ႈတၢင်းတွင်ႇၵုပ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈၼႂ်း သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင်ၼၼ်ႉၵေႃႈ သဵၼ်ႈတၢင်းတွင်ႇၵုပ်ႉၼႆႉ တပ်ႉၸုမ်းဢူၺ်းလီၶဝ် ၵမ်းၼိုင်ႈ၊ တပ်ႉၵျႃႇပၢၼ်ႇၶဝ်ၵမ်းၼိုင်ႈ ဢွၼ်ၵၼ်မႄး ၽွင်းမိူဝ်ႈၸဝ်ႈၵဝ်ႇၶဝ် သိမ်းဝႆႉၼၼ်ႉသေ ဢဝ်ၸႂ်ႉၼင်ႇ သဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆသိုၵ်းမႃးယဝ်ႉ။

တႄႇဢဝ် ပီ 1954 မႃး ၼင်ႇႁိုဝ် ပေႃးတေပဵၼ် သဵၼ်ႈတၢင်းမၼ်ႈၵိုမ်းဢၼ်ၼိုင်ႈၼႆ လုၵ်ႉတီႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ လႆႈပွႆႇ ဢိၼ်ႇၵျိၼ်ႇၼီႇယႃႇ လႄႈ ၽူႈႁဵတ်းၵၢၼ်ၶိုၵ်ႉတွၼ်းၶဝ်သေ မူၼ်ႉမႄးမႃးယဝ်ႉ။ သဵၼ်ႈတၢင်းၼႂ်းၵႄႈလွႆၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶိုၼ်းၶႂၢၵ်ႈ ႁႂ်ႈတၢင်းၵႂၢင်ႈမၼ်းမီးထိုင် 32 ထတ်းသေ ၼႂ်းၵၢင် တႃႇ 12 ထတ်းၼၼ်ႉ ဢဝ်ယၢင်သိူဝ်ႇမႃးယဝ်ႉ။ တၢင်းၼၼ်ႉ ၶၢမ်ႇသဵင်ႈငိုၼ်း 378 သႅၼ်သေၵေႃႈ ၵေႃႇသၢင်ႈယဝ်ႉတူဝ်ႈမႃးယဝ်ႉ။

ဝဵင်းတွင်ႇၵုပ်ႉ လႄႈ ဝဵင်းပၢၼ်းတွင်းၼႆႉ ၵၢႆယၢၼ် မွၵ်ႈ 105 လၵ်းၼႆႉသေ ပေႃးၶၢဝ်းႁႅင်ႈမႃး လူတ်ႉၵႃးၸၢင်ႈၵႂႃႇၸွမ်း သၢႆႇသဵၼ်ႈတၢင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝဵင်းတၢၼ်ႇတွႆး လႄႈ ဝဵင်းတွင်ႇၵုပ်ႉၼႆႉ ၵႆယၢၼ် မွၵ်ႈ 40 လၵ်းယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ တီႈႁွင်ႈဢွၼ်ႇ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ပျုၼ်ႇဢၼ်ဝႃႇၼၼ်ႉ ဢဝ် ႁိူဝ်းသၢင်းၽေႃးသေၵေႃႈ ၵပ်းသိုပ်ႇပၼ်ဝႆႉ ဝဵင်းသွင်ဝဵင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

လုၵ်ႉဢဝ် ဝဵင်းတၢၼ်ႇတွႆးသေ ပေႃးလတ်း ဝၢၼ်းသထေးယဝ်ႉ မီးဝႆႉ တၢင်းၵဝ်ႇလူင်သဵၼ်ႈၼိုင်ႈ ဢၼ်ၽႅဝ်ႁွတ်ႈထိုင် ဝဵင်းတွင်ႇၵုပ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်သိုၵ်းၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈ သိုၵ်းၵျႃႇပၢၼ်ႇၶဝ် မႄးသေၵေႃႈ ဢၼ်ၸႂ်ႉ တွၼ်ႈတႃႇ သဵၼ်ႈတၢင်းၵၢၼ်သိုၵ်းမႃးယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး လုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းတွင်ႇၵုပ်ႉသေ ႁဵတ်းတၢင်းလူတ်ႉၵႃး လတ်းၵႂႃႇ သျႃးပျိၼ်ႇ၊ လမု တေႃႇပေႃးထိုင် ဝဵၼ်းဢၼ်းယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ တၢင်းသဵၼ်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၼင်ႇတၢင်းထိူၼ်ႇၵူၺ်းယဝ်ႉ။

တီႈၸႄႈဝဵင်းတွင်ႇၵုပ်ႉၼႆႉ ဢွၵ်ႇၶဝ်ႈယဝ်ႉ။ တီႈဝၢၼ်ႈၼၢတ်ႉမေႃႇၸမ်ႉ ဢွၵ်ႇမေႃႈလိၼ်ယဝ်ႉ။ တီႈၼိူဝ် ဝဵင်းတွင်ႇၵုပ်ႉၼႆႉ မီးဝႆႉ လုမ်းၸဝ်ႈၼႃႈတီႈ၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင်၊ ႁူင်းယႃလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ လႄႈ လုမ်းတိူၵ်ႈသူင်ႇလိၵ်ႈ၊ လုမ်းသၢႆလူမ်း ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပႆႇပဵၼ်သိုၵ်းၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် သၢႆတၢင်းၵျေးၼၢၼ်း ဢၼ်ဢဝ် မိူင်းမၢၼ်ႈ မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး ၵပ်းသိုပ်ႇၵၼ်ဝႆႉၼၼ်ႉ လႆႈလတ်း ဝဵင်းတွင်ႇၵုပ်ႉသေၵေႃႈ သိုပ်ႇၵၼ်ဝႆႉယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈ သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ပီ 1953 ၼၼ်ႉသေ တီႈဝဵင်းတွင်ႇၵုပ်ႉၼႆႉ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း မီး 4117 ၵေႃႉၼႆသေတႃႉ ၸွမ်းလူၺ်ႈ သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ပီ 2012 မႃး ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း တီႈၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ မီးမႃး သႅၼ်ပၢႆယဝ်ႉ။