မူႇၸေႈ၊ ဝဵင်း

ဝဵင်းမူႇၸေႊ (IPA: [mù ʦē ]), (မၢၼ်ႈ: မူဆယ်မြို့), (ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Muse), (သဵင်ဢွၵ်ႇ [Muse]) ၼႆႉ မီးၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းမူႇၸေႊ၊ ၸႄႈတွၼ်ႈမူႇၸေႊ၊ ၸႄႈမိူင်းတႆး၊ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇဢေႃႈ။

ဝဵင်းမူႇၸေႊ
ဝဵင်းၼႂ်းမိူင်းတႆး
ဝဵင်းမူႇၸေႊ ဢွင်ႈတီႈ ၼႂ်းမိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ
ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 23°59′24″N 97°54′06″E
မိူင်း	မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈမိူင်း	ၸႄႈမိူင်းတႆး
ၸႄႈတွၼ်ႈ	ၸႄႈတွၼ်ႈမူႇၸေႊ
ၸႄႈဝဵင်း	ၸႄႈဝဵင်းမူႇၸေႊ
ၼႃႈသုင်ပၢင်ႇလၢႆႇ	2,563 ထတ်း (781 မီႇတႃႇ)
ႁူဝ်ၼမ်ၵူၼ်း (2014)
• ဝဵင်းၼႂ်းမိူင်းတႆး	၁၁၇,၅၀၇
• ၼႂ်းဝဵင်း	၇၄,၃၁၃
• ဝၢၼ်ႈၼွၵ်ႈ	၄၃,၁၉၄
• ၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်	ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ
ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ်	MST (UTC+6.30)
မၢႆသူင်ႇလိၵ်ႈ	06401

ဝဵင်းမူႇၸေႊ ပီ 2010

ပိုၼ်းဝဵင်း

မိူဝ်ႈဢေႇတီႇ 764 တေႃႇ 851 ၼၼ်ႉ ၶုၼ်တိုင်းၶမ်း လႆႈပဵၼ်ၶုၼ် ဢုပ်ႉပိူင်ႇ မိူင်းမၢဝ်းယဝ်ႉ။ မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉ မီးၼမ်ႉၵတ်ႉ ၵႂႃႇဢဝ်လႆႈ ၼၢင်းပပ်ႉၽဝတီႇ လုၵ်ႈယိင်းၸဝ်ႈႁေႃသႅင် မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၶုၼ်လူၽူင်းၼၼ်ႉလႄႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်လူၽူင်း ၸင်ႇဢဝ်တပ်ႉသိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၽၢၵ်ႇတွၼ်ႈမႃးၸွမ်းသေ လႆႈမႃးပဵၼ် ၶုၼ်ၼင်ႈဝၢၼ်ႈၵိၼ်မိူင်း တီႈထုင်ႉမၢဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၶုၼ်တိုင်းၶမ်း ၸင်ႇႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၾႃႉတိုင်းၶေႃၼႆသေ တႄႇတင်ႈႁၢင်ႈႁေႃ တီႈထုင်ႉမၢဝ်းယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ် ဢွင်ႈႁေႃတိုင်းၶေႃ၊ ၶူးဝဵင်း တိုင်းၶေႃၼၼ်ႉ တိုၵ်ႉမီးဝႆႉ တမ်ႈတီႈ ဝၢၼ်ႈတိုင်းၶေႃ ထုင်ႉမၢဝ်း ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇယူႇ။

ၽွင်းမိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၸႄႈဝဵင်းမူႇၸေႊၼႆ့ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း တႂ်ႈငဝ်ႈၸွင်ႈ ႁေႃၶမ်းလူင်လၢၼ်ႉၸဝ်ႈသေ လႆႈဢဝ်မၢၵ်ႇၶဝ်ႈတဝ်ႈၼမ်ႉ သူင်ႇပၼ်ၸွႆႈထႅမ် ႁႅင်းသိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဢေႇတီႇ 802 ၵႅမ်မိူင်း မိူင်းပိဝ်ႇ ပႃးဢဝ် ၶွင်ၽၢၵ်ႇ၊ မႄႈၸၢင်ႈၵႃႈ၊ မႄႈၼၢင်းဝႅၼ်၊ လွင်ႈႁႆႇတိုင်ႈ ၵူႈပိူင်သေ ဢဵၼ်းမိူဝ်းသၢၵ်ႈ (ၶဝ်ႈၽဝ်ႈ) တမ်ႈတီႈ ႁေႃၶမ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆလႄႈ လႆႈလတ်းၶဝ်ႈမႃး ၼႂ်းလိၼ်ၶုၼ်တိုင်းၶမ်းယဝ့်။ ၶုၼ်တိုင်းၶမ်း ဢွၼ်ဢဝ် ၸုမ်းၵႅမ်မိူင်းပိဝ်ႇ မိူဝ်းၸူး တမ်ႈတီႈ ႁေႃၶမ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ယီႈမုၼ်သုင်ယဝ့်။ ယီႈမုၼ်သုင်ၵေႃႈ လႆႈႁူႉဝႃႈ ၶုၼ်တိုင်းၶမ်း ပဵၼ်ဢႃမၼ်းၸဝ်ႈၼႆလႄႈ ႁပ်ႉႁူမ်ၸူမ်းတွၼ်ႈသေ ၶိုၼ်းပၼ် ၶွင်ၽၢၵ်ႇၸွမ်းယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မိူဝ်ႈဢေႇတီႇ 831 ပၢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၶုၼ်ၽူင်းယုၼၼ်ႉ မိူင်းပိဝ်ႇၶဝ် ဢမ်ႇမႃးပၼ်ၶွၼ်ႇ တမ်ႈတီႈ မိူင်ႈလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၸိူင်ႉၼင်ႉ ၵႃႈၵွၼ်ႇတွၼ်း ဢွၼ်လႄႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း လၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၶုၼ်ၽူင်ႈယု ၸင်ႇသူင်ႇသိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ မႃးတီႈ ၶုၼ်တိုင်းၶမ်းသေ ၶုၼ်တွင်ၶမ်း လႆႈဢဝ်ပႃး သိုၵ်းတိုင်းၶေႃ ႁူမ်ႈသိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၵႂႃႇတိုၵ်းမိူင်းပိဝ်ႇ လူႉလႅဝ်တႅၵ်ႇယၢႆႈၵႂႃႇ မိူဝ်ႈဢေႇတီႇ 832 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၶုၼ်တွင်ၶမ်းၼႆႉ ၸၢမ်ႇပူႇၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇ မိူဝ်ႈဢေႇတီႇ 853 ၽွင်းၸူဝ်ႈပၢၼ် 72 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

• ၶိူဝ်းသိူဝ်လူးလၢႆး

ဢၼ်ၵႂၢမ်းတႆးပၢၼ်ၵဝ်ႇ ၵႆႉႁွင်ႉမေႃဝႃႈ "ၶိူဝ်းသိူဝ်လူးလၢႆး ၶိူဝ်းတႆးၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈမဵဝ်းမဝ်" ၼႆၼၼ်ႉ ၶႂ်ႈဝႃႈ ၶုၼ်လူးလူင်လႄႈ ၶုၼ်လၢႆး ဢၼ်ပဵၼ်လၢၼ် ၸဝ်ႈၶုၼ်တိုင်းၶမ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၶုၼ်တိုင်းၶမ်း မီးဝႆႉလုၵ်ႈၸၢႆးၵေႃႉၼိုင်ႈ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၶုၼ်လူးၼႆသေ မၼ်းၸဝ်ႈ ၼင်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း မိူဝ်ႈဢေႇတီႇ 832 တေႃႇထိုင် 932 ယဝ်ႉ။ မၼ်းၸဝ်ႈ မီးဝႆႉ လုၵ်ႈၸၢႆးသွင်ၸၢႆး ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၶုၼ်လူးလူင် လႄႈ ၶုၼ်လၢႆး ၼႆယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈဢေႇတီႇ 842 ၼၼ်ႉ တမ်ႈတီႈ သိပ်းသွင်ပၼ်းၼႃး ဢမ်ႇမီးၸဝ်ႈၸွမ်လႄႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း လၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၶုၼ်ၽူင်းယု ၸင်ႇဢဝ် ၶုၼ်လူးလူင် (ထုင်ႉမၢဝ်း) ၵႂႃႇၼင်ႈဝၢၼ်ႈၵိၼ်မိူင်း တမ်ႈတီႈ သိပ်းသွင်ပၼ်းၼႃးယဝ့်။ ၵေႃႉၼွင်ႉ ၶုၼ်လၢႆး ၸမ်ႉ မိူဝ်ႈဢေႇတီႇ 932 တေႃႇထိုင် 952 လႆႈၼင်ႈဝၢၼ်ႈ ၵိၼ်မိူင်း ထုင်ႉမၢဝ်းၵႂႃႇသေ ဢမ်ႇမႂ်းလုၵ်ႈလႄႈ သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ် သုတ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၸင်ႇလႆႈဢဝ် ၽွင်းမိူင်းလူင်သီႇၵေႃႉ သိုပ်ႇပုတ်ႈႁၢင်ႈ တၢင်မိူင်းၵႂႃႇယူႇ။ ထိုင်မႃး ဢေႇတီႇ 957 ၽွင်းမိူင်းလူင် ထဝ်ႈလဵၵ်း လႄႈ ၶၢင်ႁွပ်ႈ (ၶၢင်ႁွင်း) ၵႂႃႇႁႃၸဝ်ႈၶုၼ် မိူင်းႁိမိူင်းႁမ်းသေ လႆႈမႃးၶိူဝ်းၶုၼ် တႆး (ၶုၼ်တႆႇၶၼ်ႇ)လႄႈ ၸင်ႇမႃးၽွင်းငမ်း မိူင်းသႅၼ်ၸေႊယဝ့်။ မၼ်းၸဝ်ႈ ၸင်ႇၽႄဝၢၼ်ႈမိူင်းပၼ် လုၵ်ႈလၢၼ်မၼ်း ဢုပ်ႉမိူင်းတွၼ်ႈၽႂ်တွၼ်ႈမၼ်းလႄႈ လၢၼ်ၸၢႆးမၼ်း ဢၼ်ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ "တၢဝ်ႉငႃးလူမ်း"ၼၼ်ႉ လႆႈမႃးၼင်ႈဝၢၼ်ႈၵိၼ်မိူင်း မိူင်းမၢဝ်း တႄႇဢဝ် ဢေႇတီႇ 957 တေႃႇထိုင် 1057 ယဝ့်။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၼႃႈတီႈ ဢၼ်တၢဝ်ႉငႃးလူမ်း ၵွၼ်းၸိုင်ႈၸိုင် ပဵၼ် မိူင်းမၢဝ်း၊ မိူင်းဝၼ်း၊ မိူင်းလႃႈ၊ မိူင်းတီး၊ ၸေႊၾၢင်၊ မိူင်းၶွၼ် ပဵၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ႁေႃတၢဝ်ႉငႃးလူမ်း ပူၵ်းတင်ႈတီႈ ဝဵင်းမူၼ်းသေ ၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇ မိူဝ်ႈဢေႇတီႇ 1057 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်းၸဝ်ႈ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်တုမ်ႇ (ႁွင်ႉ) ၸဝ်ႈလူင်ႁူမ်ႇမိူင်း သိုပ်ႇပုတ်ႈႁၢင်ႈႁေႃ မိူင်းမၢဝ်းၵႂႃႇယူႇ။ မၼ်းၸဝ်ႈမီးဝႆႉ လုၵ်ႈသွင်ၵေႃႉ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၼၢင်းမွၼ်းလ လႄႈ ၸဝ်ႈၸၢႆးၶုၼ်ၵေႃႇလၢင်း။ မၼ်းၸဝ်ႈယိူင်းဢၢၼ်းဝႃႈ ႁႂ်ႈလႆႈပဵၼ် မိူင်းဢူၺ်းလီၵၼ်ၼႆသေ ၸင်ႇဢဝ်ၸဝ်ႈၼၢင်းမွၼ်းလ ၵူပ်ႉၵူႈပၼ် ၶုၼ်ပူးၵမ်ႇ ဢၼေႃႇရထႃႇ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၽႅဝ်မႃး ထုင်ႉမၢဝ်း ၶၢဝ်းတၢင်းၵႂႃႇဝႆႈငႃးၶမ်းၽြႃး တီႈမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ၸဝ်ႈၼၢင်းမွၼ်းလ လႆႈၵႂႃႇယူႇသဝ်း တီႈႁေႃပူးၵမ်ႇ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းပူးၵမ်ႇ ထၢင်ႇၽိတ်းလႄႈ ၽွင်းလိုပ်ႈၶိုၼ်းမႃး မိူင်းမၢဝ်းၼၼ်ႉ မၼ်းၼၢင်း ၸင်ႇမႃး ၼွၼ်းၽေးပႅတ်ႈ တမ်ႈတီႈ ဢုင်းပွင်ႇသီႇပေႃႉ ဝၢၼ်ႈမေႃႇၵိူဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵေႃႉပဵၼ်ၼွင်ႉၸၢႆးမၼ်း ၶုၼ်ၵေႃႇလႅင်းၵေႃႈ လူင်းၵႂႃႇႁပ်ႉ ပီႈၼၢင်းမၼ်း လႆႈၵႂႃႇႁၼ် ပီႈၼၢင်းမၼ်း ၼွၼ်းၽေးလႄႈ မၼ်းၸၢႆးၵေႃႈ ႁူဝ်ၸႂ်တႅၵ်ႇသေ လႆႈၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ် ၸဝ်ႈလူင်ႁူမ်ႇမိူင်း ဢမ်ႇမီးသၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ်သေ ထိုင်မႃး ဢေႇတီႇ 1177 ၸဝ်ႈၽႃႉလူင် ႁူမ်ႇမိူင်း ၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇလႄႈ ၶုၼ်တႆးပုင်ႇ (လုၵ်ႈၶုၼ်တႆႇၶၼ်ႇ) ၸင်ႇဢဝ် လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း ၶုၼ်ၽၢင်ၶမ်း (မိူင်းသႅၼ်ၸေႊ) မႃးၼင်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းမၢဝ်းယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ၽၢင်ၶမ်း ၸင်ႇၶၢႆႉ တႄႇၼင်ႈႁေႃ တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းဝၢႆ မိူဝ်ႈ 1178 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး 1189 ၶုၼ်ၽၢင်ၶမ်း ၶိုၼ်းမႃး တင်ႈဝဵင်းႁေႃၶမ်း တမ်ႈတီႈ ႁိမ်းၽင်ႇၼမ်ႉပေႃႈ ၽၢႆႇၸၢၼ်းဝၢၼ်ႈပၢင်ႇၶမ်းယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ၽၢင်ၶမ်းၼႆႉ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈလူင်မဵဝ်ႉပူင်ႇၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၼ်မၼ်းၸဝ်ႈၼၼ်ႉ မိူင်းမၢဝ်း၊ မိူင်းဝၼ်း၊ မိူင်းၼႃႈၸၼ်းတႃ၊ မိူင်းတီး၊ မိူင်းႁိုမ်း၊ ၸေႊၾၢင်၊ မိူင်းၶႂၢၼ်၊ မိူင်းၶိူဝ်း၊ မိူင်းယၢင်း၊ မိူင်းၶႃ၊ တႃယၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်း ယူႇတႂ်ႈၸွင်ႈ လူင်ႇလဵဝ်ႁူမ်ႈၵၼ် သဵင်ႈသဵင်ႈယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈဢေႇတီႇ 1253 ၼၼ်ႉ သိုၵ်းမုၼ်ႇၵူဝ်းၶဝ် မႃးတိုၵ်းမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈလႄႈ မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ တႅၵ်ႈယၢႆႈသေ ၵူၼ်းၶိူဝ်းတႆး ၶၢႆႉလူင်းမႃး ၸွမ်းၼမ်ႉၶွင်၊ ၼမ်ႉၶူင်း ႁွတ်ႈထိုင်မႃး ၵုၼ်ဢေးသျႃး ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇသေ တီႈထုင်ႉမႄႈၼမ်ႉ ၸဝ်ႈၽယႃးၼၼ်ႉ ၸင်ႇတင်ႈလႆႈ မိူင်းသုၵ်ႉၶေႃထႆးယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ၽၢင်ၶမ်းတႄႉ ႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ ၶႄႇၵေႃႈ ဢမ်ႇပႄႉမုၼ်ႇၵူဝ်း၊ လၢၼ်ႉၸဝ်ႈၵေႃႈ ဢမ်ႇပႄႉလႆႈ သိုၵ်းမုၼ်ႇၵူဝ်းလႄႈ မၼ်းၸဝ်ႈ ၵူဝ်ၵူၼ်းမိူင်း လူႉသုမ်းၼႆသေ ၸင်ႇဢမ်ႇတိုၵ်းမုၼ်ႇၵူဝ်း။ ယွမ်းၼွမ်းႁဵတ်း ဢူၺ်းလီလႄႈ မိူင်းမၢဝ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇလႆႈတႅၵ်ႇယၢႆႈ။

မၼ်းၸဝ်ႈ မီးလုၵ်ႈယိင်းသီႇၵေႃႉ ၼၢင်းယေႈၶမ်းလူင်၊ ၼၢင်းဢီႇၶမ်းလႅင်၊ ၼၢင်းဢၢမ်ဢေႃး၊ ၼၢင်းသႅင်ဢႆႇသေတ ယွၼ်ႉပႆႇမီးလုၵ်ႈၸၢႆး တႃႇတေသိုပ်ႇပုတ်ႈႁၢင်ႈႁေႃလႄႈ ၸင်ႇၶိုၼ်းဢဝ်ၼၢင်းဢွၼ်ႇ ထႅင်ႈၵေႃႉၼိုင်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်တႆးၵေႃႉ ၼၢင်းဢီႇၶမ်းလႅင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ ၼၢင်းဢွၼ်ႇၼၼ်ႉ ၸပ်းတွင်ႉမႃးၼႆ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ပိူၼ်ႈသူၼ်းလႄႈ ၶုၼ်ၽၢင်ၶမ်း ထၢင်ႇၽိတ်း ၼၢင်းဢွၼ်ႇသေ ၸင်ႇလိုပ်ႈလူင်းႁေႃယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး ပီ 1290 တီႈဝၢၼ်ႈ ၼမ်ႉၵႆႇမေႃႇၼၼ်ႉ ၼၢင်းဢွၼ်ႇ ၸင်ႇလဵင်ႉလုၵ်ႈၸၢႆးဢွၼ်ႇ ၽႃၽႄသၢမ်ၵေႃႉ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၶုၼ်ဢၢႆႈငၢမ်းမိူင်း၊ ၶုၼ်ယီႈၶၢင်ၶမ်း (သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ)၊ ၶုၼ်သၢမ်လူင်ယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ၽၢင်ၶမ်း ၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇ မိူဝ်ႈဢေႇတီႇ 1295 သေ ဢမ်ႇမီးၽႂ် ပုတ်ႈႁၢင်ႈႁေႃလႄႈ ၽွင်းမိူင်းၶဝ် ၸင်ႇယုၵ်ႉဢဝ် ၼၢင်းဢီႇၶမ်းလႅင် ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈပိူင်ႇၼမ်ႉငမ်းလိၼ်ယဝ်ႉ။ မၼ်းၼၢင်း လႆႈပဵၼ်ၸဝ်ႈၼၢင်း 16 ပီသေ ၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇ မိူဝ်ႈဢေႇတီႇ 1311 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈမၢႆတွင်း မၢၵ်ႇႁိၼ် မွၼ်တိၼ်ႁေႃသဝ် ၸဝ်ႈၼၢင်းဢီႇၶမ်းလႅင် မီးဝႆႉ ႁိမ်းၽင်ႇၼမ်ႉပေႃႈ ဝဵင်းၼၢင်းၼၼ်ႉယူႇ။

• ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ

ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၵေႃႉပဵၼ်ၼွင်ႉၸၢႆး ႁူမ်ႈဢူႈ ဢမ်ႇႁူမ်ႈမႄႈ ဢၼ်ပဵၼ် ၶုၼ်ယီႈၶၢင်ၶမ်း ၸင်ႇၶိုၼ်ႈၼင်ႈ ပလၢင်ႇမိူင်းမၢဝ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဢေတီႇ 1311 တေႃႇထိုင် ဢေႇတီႇ 1364 ၼၼ်ႉ တီႈထုင်ႉမၢဝ်းၼႆႉ ယၢမ်ႈမီးမႃး ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း ၸိုဝ်ႈသဵင်လိုဝ်းလင်ၸဝ်ႈၼိုင်ႈ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉယဝ်ႉ။ လၵ်းထၢၼ် ဝဵင်းၵဝ်ႇ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်မီးဝႆႉတီႈ ၸႄႈလၢၼ်ႉ တေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ယူႇ။ တီႈၼႂ်းပိုၼ်းမၢၼ်ႈၶဝ်တႄႉ တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉၼႆႉ ပဵၼ် "ၸဝ်ႈၵဝ်ႈသႅၼ်" (ကိုးသိန်း သခင် သိုခန်ဘွား) ပွင်ႇဝႃႈ ႁႅင်းသိုၵ်းမၼ်းၸဝ်ႈ မီးၵဝ်ႈသႅၼ်ၼႆယဝ်ႉ။ မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉ ၶႂၢၵ်ႈမိူင်းႁွတ်းထိုင် မိူင်းလၢဝ်း မိူင်းထႆး မိူင်းၶမဵၼ် မိူင်းမွၼ်း မိူင်းဢႃႇဝ မိူင်းၸႄႈၵႅင်း မိူင်းဝေႇသႃႇလီႇ မိူင်းဢႃႇသမ်ႇ မၼိပူႇ မိူင်းယူႇၼၼ်ႇ ပွတ်းၸၢၼ်းသေ တႄႇတင်ႈလႆႈ မိူင်းႁႅင်းယႂ်ႇ ၵိုၵ်းပိုၼ်းယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ၸၢမ်ႇပူႈၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇ မိူဝ်ႈဢေႇတီႇ 1365 ၽွင်းဢႃႇယုလႆႈ 74 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

• ပၢၼ်လုၵ်ႈလၢၼ် သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ

မိူဝ်ႈဢေႇတီႇ 1365 တေႃႇ 1367 လုၵ်ႈၸၢႆးလူင် ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ၵေႃႉဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၸႂ်ပဵမ်ႇၾႃႉ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ သိူဝ်ပဵမ်ႇၾႃႉသေ ၼင်ႈႁေႃမိူင်းမၢဝ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း ၸဝ်ႈၶုၼ်တၢႆႇပဵမ်ႇ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ သိူဝ်ဝၢၵ်ႇၾႃႉသေ သိုပ်ႇၼင်ႈမိူင်းၵႂႃႇယူႇ။ မၼ်းၸဝ်ႈ လူလၢႆၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းၼႃႇလႄႈ မိူဝ်ႈ 1369 ၼၼ်ႉ ၶုၼ်သိုင်ႇၽွင်းမိူင်းၶဝ် တိၺွပ်းၽၼ်းတၢႆပႅတ်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ 1369 တေႃႇ 1370 ၼၼ်ႉ သိူဝ်ၸိုၼ်ႈၾႃႉ (ၵေႃႉပဵၼ်ဢူႈဢၢဝ် သိူဝ်ဝၢၵ်ႇၾႃႉ၊ ၼွင်ႉၸၢႆးသိူဝ်ပဵမ်ႇၾႃႉ) သိုပ်ႇပုတ်ႈၼင်ႈႁေႃ တၼ်းလႆႈႁူၵ်းလိူၼ် ယွင်ႇယွင်ႇမႃႈမႃႈ ဢဝ်မိတ်ႈတႅင်းၶေႃးၸဝ်ႈၵဝ်ႇသေ ၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇယဝ့်။

ဢေႇတီႇ 1370 မူးမၢတ်ႈၽွင်းမိူင်းၶဝ် ၸင်ႇၵႂႃႇႁႃၶႆႈ ငိူၼ်ႈၶိူဝ်းၶုၼ် ဢၼ်ပဵၼ် လုၵ်ႈၸၢႆးၸဝ်ႈၶုၼ်သၢမ်လူင်ယူႇ။ ၵႂႃႇထူပ်းမေးမၼ်း ၼၢင်းၵၢၼ်ႈၶမ်းသႅင်သေ မၼ်းၼၢင်းမီးဝႆႉ လုၵ်ႈၸၢႆးၵေႃႉၼိုင်ႈ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၶုၼ်ဢၢႆႈပူးၶမ်းၼႆယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ဢၢႆႈပူးၶမ်း ထဝ်ႈၼႃႇယဝ်ႉလႄႈ မၼ်းၸင်ႇဢဝ် လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၶုၼ်ပူးၵေႃး ႁႂ်ႈၵႂႃႇၼင်ႈ မိူင်းမၢဝ်းယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ပူးၵေႃး ၸင်ႇႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ သိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉၼႆသေ ၼင်ႈမိူင်းမၢဝ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၶိုၼ်ႈႁေႃၼၼ်ႉ ၽိတ်ႈမွၵ်ႈ ၸဝ်ႈၾႃႉ မိူင်းၵွင် မိူင်းယၢင်း မိူင်းၵႃလိုဝ်းသေတႃႉ ၸိူဝ်းၶဝ်ဝႆႉမဝ်သေ ဢမ်ႇမႃးၶိုၼ်ႈလႄႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉ ၸင်ႇၵႂႃႇတိုၵ်း မိူင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တေႃႇပေႃးပႄႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၶုၼ်သိုၵ်းလူင် တၢဝ်ႉၽလေႃႇ တိုၵ်ႉၵႂႃႇမီးၼႃႈသိုၵ်း တီႈမိူင်းယၢင်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉ သမ်ႉလၵ်ႉၵူတ်ႉ မေးၶုၼ်သိုၵ်းလူင်လႄႈ ၶုၼ်သိုၵ်းလူင် တၢဝ်ႉၽလေႃႇ ၸႂ်လမ်သေ လုၵ်ႉမိူင်းယၢင်း ၶီႇသိုၵ်းမႃး မိူင်းမၢဝ်းယဝ်ႉ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉသႅၼ်ဝီၵေႃႈ သမ်ႉဢဝ်သိုၵ်းၶိုၼ်ႈမႃး မိူင်းမၢဝ်းသေ ဢၢၼ်းတေမႃးႁၢမ်ႈသီးဝႃႈ ယႃႇပေၵူတ်ႉၼႃႈႁိူၼ်းပိူၼ်းၼႆလႄႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉ သမ်ႉထၢင်ႇဝႃႈ သိုၵ်းသႅၼ်ဝီၵေႃႈ တေမႃး တိုၵ်းမၼ်းၼႆ ၸင်ႇပၢႆႈၵႂႃႇ မိူင်းသႅၼ်ယဝ်ႉ။

ၵမ်းၼၼ်ႉ ၶုၼ်သိုင်ႇၽွင်းမိူင်း မိူင်းမၢဝ်း ၸင်ႇၽွမ်ႉၵၼ် ဢဝ်ၸဝ်ႈၾႃႉသႅၼ်ဝီ ၶိုၼ်ႈၼင်ႈပလၢင်ႇ မိူင်းမၢဝ်း မိူဝ်ႈဢေႇတီႇ 1373 ယဝ်ႉ။ ႁေႃသႅၼ်ဝီၼၼ်ႉတႄႉ မၼ်းၸဝ်ႈထေႃပၼ် လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း ၸဝ်ႈၶမ်းတိပ်ႇၾႃႉယဝ်ႉ။ တၢဝ်ႉၶၢၼ်မိူင်း ၸင်ႇႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ယဵပ်ႇၾႃႉ ၼႆသေ ၶၢႆ့ႁေႃမိူင်းမၢဝ်း မႃးပၵ်း တမ်ႈတီႈ ဝၢၼ်ႈပူးၵမ်ႇယူႇ။ ၸိူဝ်ႈသိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉ ဢၼ်ပၢႆႈၵႂႃႇ မိူင်းသႅၼ်ၼၼ်ႉ ၵႂႃႇထိုင်ၶျႅၼ်ႇတူႇ၊ ၸဝ်ႈလူင်မိူင်းၶျႅၼ်ႇတူႇ ၸင်ႇဢွၼ်မၼ်းၵႂႃႇၸူး တမ်ႈတီႈ ၸဝ်ႈႁေႃသႅင်ၶႄႇသေ ဢဝ်ၶွင်ၽၢၵ်ႇတွၼ်ႈ ပၼ်ၵူႈပိူင်ယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈႁေႃသႅင်ၶႄႇ ၸင်ႇၶၢၼ်းႁူဝ်သိုၵ်းလူင် ဝၢင်ႉသုင်ပိၼ်း ၶီႇသိုၵ်း ႁွတ်ႈထိုင် မိူင်းမၢဝ်းယဝ်ႉ။ လဵၼ်ႈလၢႆးၵူတ်ႉငွၵ်းသေ ဢဝ်တၢႆ ၸဝ်ႈသိူဝ်ယဵပ်ႇၾႃႉ ဢၼ်ပုတ်ႈၼင်ႈႁေႃ မိူင်းမၢဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉလႄႈ ႁူဝ်သိုၵ်းၶႄႇ ဝၢင်ႉသုင်ပိၼ်း ၶီႇသိုၵ်း လူင်းတိုၵ်းပႃး သႅၼ်ဝီ၊ ၸဝ်ႈၾႃႉသႅၼ်ဝီ ၶမ်းတဵတ်ႇၾႃႉ ၶၢႆႉဢွၵ်ႇသႅၼ်ဝီ ႁဵတ်းသိုၵ်းမွတ်း တိုၵ်းၶိုၼ်းလႄႈ သိုၵ်းၶႄႇ လူႉယႂ်ႇတၢႆၼမ်တႄႉတႄႉ။ ဝၢႆးမႃး ၸဝ်ႈၾႃႉသႅၼ်ဝီ ႁဵတ်းလိၵ်ႈသူင်ႇထိုင် ၸဝ်ႈႁေႃသႅင်ၶႄႇ ႁႂ်ႈႁူႉလွင်ႈမၢၼ်ႇမႅၼ်ႈမၼ်းလႄႈ ၸဝ်ႈႁေႃသႅင်ၶႄႇ ၸင်ႇၸႂ်ႉၵိုတ်းသိုၵ်းသေ ၸႅၵ်ႇၽႄမိူင်း ဢဝ်ၼမ်ႉမၢဝ်းၶႅၼ်ႈဝႃႈ ၽၢႆႇၸၢၼ်းၼမ်ႉမၢဝ်း ႁႂ်ႈပဵၼ် မိူင်းသႅၼ်ဝီ၊ ၽၢႆႇႁွင်ႇၼမ်ႉမၢဝ်း ႁႂ်ႈပဵၼ်လိၼ် မိူင်းမၢဝ်းၼႆယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉ ၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇမိူဝ်ႈ ဢေႇတီႇ 1405 ၼၼ်ႉသေ မၼ်းၸဝ်ႈမီးဝႆႉ လုၵ်ႈၸၢႆးသွင်ၸၢႆး ၸိုဝ်ႈဝႃႈ သိူဝ်ၶီႇၾႃႉ လႄႈ သိူဝ်ငၢမ်ႇၾႃႉ။

ဢေႇတီႇ 1405 ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶီႇၾႃႉ ပုတ်ႈၼင်ႈႁေႃမိူင်းမၢဝ်းယဝ်ႉ။ 1410 ႁေႃၶမ်းၶႄႇ ၶိူဝ်းမိင်ႇ ႁဵတ်းလိၵ်ႈ ႁွင်ႉမႃး ႁႂ်ႈမႃးၽၢၵ်ႇတွၼ်ႈ ၶူဝ်းၽၼ်ႇတႃႇ ၸိူင်ႉၼင်ႇ ပၢၼ်ပေႃႈၸဝ်ႈၼႆသေတႃႉ သိူဝ်ၶီႇၾႃႉလႄႈ သိူဝ်ငၢမ်ႇၾႃႉ ဢမ်ႇယွမ်းသေ ၶၢမ်ႇတိုၵ်းၶႄႇယဝ်ႉ။ ပွၵ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ သိုၵ်းၶႄႇ မႃးတိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်းၼၼ်ႉ သွင်ၶႃပီႈၼွင်ႉ ဢွၼ်ဢဝ် သိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်း လိုပ်ႈတိုၵ်းသိုၵ်းၶႄႇ ႁွတ်ႈၽႅဝ်ထိုင် မိူင်းလူင်လႄႈ သိုၵ်းၶႄႇ လူႉယႂ်ႇတၢႆၼမ်တႄႉတႄႉ။ ထိုင်မႃႈ 1420 ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းၶႄႇ ၶိူဝ်းမိင်ႇ ဢဝ်သိုၵ်းၶႄႇ ထႅင်ႈတင်းၼမ် လူင်းမႃးတိုၵ်း မိူင်းမၢဝ်းထႅင်ႈပွၵ်ႈသွင်။ ၼၼ်ႉၵေႃႈ သိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်း ၵႅတ်ႇၶႄႁႄႉၵင်ႈလႆႈသေဢမ်ႇၵႃး လမ်းတိုၵ်းၶႄႇ ႁွတ်ႈၽႅဝ်ထိုင် ႁူဝ်ၶူင်းလႄႈ တိုၵ်းၵၼ် ၽၼ်းၵၼ် လိူတ်ႈပေႃးလႆၼွင်း ၼမ်ႉၶူင်းၼႆ ယဝ်ႉ။

ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းၶႄႇ ၶိုၼ်းၶွတ်ႇႁႅင်းထႅင်ႈ တင်းယႂ်ႇတင်းၼမ်သေ ဢမ်ႇၵႃး ယွၼ်းႁႂ်ႈသိုၵ်းသႅၼ်ဝီ မႃးတိုၵ်း မိူင်းမၢဝ်းၼင်ႇၼၼ် သိူဝ်ၶီႇၾႃႉၶႃပီႈၼွင်ႉၵေႃး ယွၼ်းတၢင်းၸွႆႈထႅမ် သိုၵ်းသႅၼ်ဝီ ႁႂ်ႈတိုၵ်းၶႄႇၼႆၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၽွင်းသိုၵ်းသႅၼ်ဝီ ၽႅဝ်ႁွတ်ႈ မိူင်းမၢဝ်းၼၼ်ႉ သိုၵ်းၶႄႇ ပေႃးႁုပ်ႈသိမ်းလႆႈ မိူင်းမၢဝ်းသေ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶီႇၾႃႉၶႃပီႈၼွင်ႉ ပၢႆႈၵႂႃႇတၢင်းမၢၼ်ႈမေႃႈ ၶိုၼ်ႈၸွမ်းႁူဝ်ၵဵဝ်သေ မိူဝ်းသေႃႉမႅပ်း တီႈႁူဝ်ၵွင် (ႁူးၵွင်း)ယူႇ။ ဝၢႆးၼႆႉ ငိၼ်းၶၢဝ်ႇဝႃႈ ၶႃပီႈၼွင်ႉ ၵႂႃႇမီးတီႈဢႃႇဝၼႆလႄႈ သိုၵ်းၶႄႇ တင်းသိုၵ်းသႅၼ်ဝီ ၸင်ႇလူင်းတင်ႈတပ်ႉ တီႈလွႆႁူဝ်ၸၢင်ႉ (ဆင်ခေါင်း) ႁိမ်းမေႇမီဝ်ႉသေ တႅမ်ႈလိၵ်ႈ ယွၼ်းၵႂႃႇ ႁႂ်ႈၶုၼ်ဢႃႇဝ ဢဝ်သွင်ပီႈၼွင်ႉ ဢၢပ်ႈပၼ်ၶဝ်၊ ပေႃးဢၢပ်ႈပၼ် တေဢဝ်မိူင်းမၢဝ်း ပၼ်ဢႃႇဝ ဢုပ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ဢႃႇဝၵေႃႈ ဢၢၼ်းတီႉဢဝ်ဢၢပ်ႈပၼ်လႄႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ငၢမ်ႇၾႃႉ ၸင်ႇဝႃး ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ တိုၼ်းတေဢမ်ႇၶၢမ်ႇတၢႆ တႂ်ႈမိုဝ်းၽူႈၶဵၼ်ၼႆသေ ၵိၼ်ငူၼ်ႉၶႃႈတူဝ်တၢႆ ႁင်းၵူၺ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇ တီႈဢႃႇဝယဝ်ႉ။ သိုၵ်းၶႄႇၶဝ် ၸင်ႇဢဝ်တူဝ်တၢႆသိူဝ်ငၢမ်ႇၾႃႉ သူင်ႇမိူင်းပၼ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶႄႇယဝ်ႉ။ သိူဝ်ၶီႇၾႃႉတႄႉ ၶိုၼ်းၶွၼ်ႈႁႅင်းသိုၵ်းသေ ယူႇၽၢႆႇတူၵ်းၼမ်ႉၵဵဝ် တိုၵ်းၶိုၼ်းၶႄႇၶဝ်ယူႇ။ ၶႄႇၵေႃႈ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၶုၼ်ဢႃႇဝ ဢမ်ႇၸွႆႈၶဝ်လႄႈ ၶဝ်ဢမ်ႇၸၢင်ႈတီႉၺွပ်း သိူဝ်ငၢမ်ႇၾႃႉလႆႈ။ ၶႄႇၶဝ် တင်ႈတပ်ႉဝႆႉ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇၵဵဝ် တင်းပီသေ ၵူၼ်းၶိူဝ်းတႆး တင်းၼမ်ၵေႃႈ ပၢႆႈသိုၵ်းပၢႆႈသိူဝ်သေ ဢွၼ်ၵၼ် ပၢႆႈၶိုၼ်ႈၸွမ်း ၼမ်ႉတႃႈလူင် (ၶျိၼ်းတုၼ်း) လႄႈ ႁွတ်ႈထိုင် မိူင်းဢႃႇႁူမ်ႇ ပုၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး ပၢၼ်လုၵ်ႈၸၢႆး သိူဝ်ၶီႇၾႃႉၼၼ်ႉတႄႉ တင်းၶႄႇၵိုတ်းသိုၵ်းၵၼ်ၵႂႃႇၼႆယဝ်ႉ။ သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ် မိူင်းမၢဝ်းလူင် ဢၼ်ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ပူၵ်းတင်ႈမႃးၼၼ်ႉၵေႃႈ သုတ်းသဵင်ႈၵႂႃႇ တမ်ႈတီႈ ပၢၼ်သိူဝ်ငၢမ်ႇၾႃႉ လႄႈ သိူဝ်ၶီႇၾႃႉၼႆႉယဝ်ႉ။

ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၵၢပ်ႈဝၢၼ်ႈပၢၼ်မိူင်း ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ် လႅၵ်ႈလၢႆႈၶၢႆႉထွၵ်ႇမႃး ဢိူင်ႇထုင်ႉမၢဝ်းၵေႃႈ လႆႈၽႃႇတတ်းလတ်းၺႃး ပၢၼ်ၶုၼ်ၵူႈပၢၼ်ပၢၼ် တေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉယူႇ။ မၢင်ပွၵ်ႈၵေႃႈလီ မၢင်ပွၵ်ႈၵေႃႈၶီသေတႃႉ ဢၼ်မႃးပဵၼ် တၢင်းယူတ်းယႃပၼ်ၸႂ် ႁႂ်ႈၵတ်းယဵၼ်ၸိုၼ်ႈသႂ်ၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်ထမ်းတြႃးၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈၼႆ ၽႂ်တေဢမ်ႇထဵင်လႆႈ။

ပေႃးတူၺ်းဢဝ် ပိုၼ်းသႅၼ်ဝီဝႃႈၸိုင် တႆးႁဝ်း ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်ဢုမ်ႈတိင်ႇ (ဢုတေႇၼ)ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၸၢဝ်းတႆးၼႆလႄႈ တႆးႁဝ်း လႆႈထူပ်းသႃႇသၼႃႇၽြႃးမႃး ၸဵမ်ၸဝ်ႉၼႆယူႇ။ တီႈၼႂ်းပိုၼ်းမိူင်းမိတ်ႈၵေႃႈ ဝႃႈဝႆ့ ၶိူဝ်းၶုၼ်မိူင်းမိတ်ႈ လုၵ်ႉတီႈၶိူဝ်းသႃႇၵီႇမႃးၼႆလႄႈ ႁဝ်းလႆႈထူပ်းသႃႇသၼႃႇမႃး ၸဵမ်ၸဝ်ႉၼႆယူႇ။ ပေႃးဢဝ်သိူၵ်ႈပိုၼ်း ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းၵဵင်းႁုင်ႈ (မိူင်းမိတ်ႈ) ဢၼ်ပဵၼ် ၸဝ်ႈၼၢင်းမျဝတီႇလႄႈ ၶုၼ်တွပ်ႉတႃပွင်ႇ (ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းပိဝ်ႇ)ၼၼ်ႉဝႃႈၸိုင် ပဵၼ်မိူဝ်ႈပီသႃႇသၼႃႇ (101) မၼ်းၼၢင်း လႆႈပၢႆႈဢွၵ်ႇ မိူင်းသရေႇၶိတ်ႉတရႃႇ မႃးတႄႇပဵၼ် ၵွင်းမူးလႆႈလုၵ်ႈ (သားတော်ရဘုရား) တီႈဝဵင်းလိူဝ်ႇလႄႈ ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်သၢၵ်ႈသေႇ လွင်ႈတႆး မီးလွင်ႈၵိူဝ်းယမ် ၸၢဝ်းပုတ်ႉမႃး ၸဵမ်ၸဝ်ႉၼႆၼၼ်ႉယူႇ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ မွၵ်ႈမိူဝ်ႈ ဢေႇတီႇ 1059/60 ပေႃးတူၺ်း ဢၼ်ၸဝ်ႈၼၢင်းမွၼ်းလ ဢဝ်ပီႇႁူမၼ်းၼၢင်း ထႃႇပၼႃႇ ႁဵတ်းပဵၼ်ၵွင်းမူး တီႈသူၺ်ႇၸႃႇယၢၼ်ႇ (ရွှေစာရံ နားဋောင်းကျချောင်း) ၼၼ်ႉၵေႃႈ ထၢင်ႇၸႅင်ႈၼႄ လွင်ႈဝႃႈ တႆးႁဝ်း ၵိူဝ်းယမ်ၸၢဝ်းပုတ်ႉမႃး ၸဵမ်ၸဝ်ႉၼႆယူႇ။

လွင်ႈသႃႇသၼႃႇ ပုတ်ႉထၸဝ်ႈ ပၵ်းသင်ႉမၼ်ႈၵိုမ်းတီႈထုင်ႉမၢဝ်းၼၼ်ႉ ဝတ်ႉမႁႃႇဝၼ်ႇ (ၵျွင်းႁွင်ႇ) ဝဵင်းမူႇၸေႊၼႆႉၵေႃႈ တေႃႈၶဝ်ႈပဵၼ် လၵ်းထၢၼ်သၢၵ်ႈသေႇ ပိူင်ၼိုင်ႈၼင်ႇၵဝ်ႇ။ မိူဝ်ႈပီ ၶရိတ်ႉ 1910 ၼီႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်ၾၢင်ၶမ်းဢုမ်ႈမိူင်းသႅင် ၸင်ႇမႃးလူႇပၼ် ဢွင်ႈလိၼ် ဝတ်ႉမႁႃႇဝၼ်ႇ ယၢမ်းလဵဝ် တီႈပွၵ်ႉႁွင်ႇသေ ႁဵတ်းလူႇတၢၼ်းဝတ်ႉမႂ်ႇ မုင်းဝႃးႁၢင်ႈဢႅမ်ႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ (8.3.1941) ၽႆးမႆႈဝတ်ႉလႄႈ ထိုင်မႃး 1943 ၶိင်းလွႆသူၺ်ႇၵျွင်း ဢွၼ်ႁူဝ်မႄးႁဵတ်းပဵၼ် ၵျွင်းယွတ်ႈမႂ်ႇလူင် သၢမ်လင်သေတႃႉ ဢမ်ႇတၼ်းလႆႈယၢတ်ႇၼမ်ႉ သမ်ႉၺႃးသိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင်လႄႈ ၽႆႈမႆႈပႅတ်ႈယဝ်ႉ။

1947 ၶိင်းလွႆသူၺ်ႇၵျွင်းလႄႈ ၶိင်းသႅင်ၶမ်းႁိူင်း (ပွၵ်ႉၵၢၼ်ႇ) မႄးၵုမ်းလူႇတၢၼ်း ၵျွင်းဢုတ်ႇလိၼ်ယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး 1971 ၸဝ်ႈၵိၼ်ဝဵင်း ၶိင်းလွႆသႅင်ၸၢမ်ႇထုၼ်း ၶိင်းသွႆႈသႅင် သၢမ်မွင်ႇ၊ ၶိင်းၶမ်းယွတ်ႈဢွင်ႇလ ဢွၼ်ႁူဝ်ၶိုၼ်းမႄးႁဵတ်းဝတ်ႉမုင်းလဵၵ်း သၢမ်လင်သေ ၸင်ႇတၢင်ႇၸိုဝ်ႈဝႃႈ "ဝတ်ႉမႁႃႇဝၼ်ႇ"ယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၵႂၼ်းဝတ်ႉတႄႉပဵၼ် ၸဝ်ႈငမ်းပၢႆးလူင် ၸဝ်ႈသြႃႇပၺ်ႇၺႃႇသႃႇမိ (1912-1973) သေ ဢဝ်ထမ်းတြႃး ယႃယဵၼ်ပၼ် တၵႃႇဢိူင်ႇထုင်ႉမၢဝ်းတင်းသဵင်ႈယဝ်ႉ။ တႄႉဢဝ် 1973 မႃးတႄႉ ၸဝ်ႈသြႃႇၼရၼႃႇထ (မႁႃႇသတ်ႉထမ်ႇမၸေႃးတိၵထၸ) သိုပ်ႇဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း သိုပ်ႇၵွၼ်းၼႃႈၵၢၼ် ဝတ်ႉမႁႃႇဝၼ်ႇယဝ်ႉ။

တမ်ႈတီႈ ဝတ်ႉမႁႃႇဝၼ်ႇၼႆႉ တႄႇၸဵမ် မိူဝ်ႈ 1971 ၼၼ်ႉ သြႃႇၸဝ်ႈလူင်ၶဝ်ၸဝ် ပၼ်ႁႅင်းလႄႈ ၸဝ်ႈၸၢင်းၼရၼႃႇထ (ၽူႈၵွၼ်းဝတ်ႉ ယၢမ်းလဵဝ်) ဢွၼ်ႁူဝ် သင်ႇၶႃႇၼုမ်ႇၶဝ်ၸဝ်ႈသေ ၽုၺ်ႇပၼ် ပၢင်သွၼ်လိၵ်ႈတႆး ပၢင်သွၼ်ၽိင်ႈငႄႈပုတ်ႉထ ၵူႈပီပီယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈႁဵတ်း ပွႆးလူင်းပၢင်ၼၼ်ႉ တႃႇတေပၼ် ၶူဝ်းတွၼ်ႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်ၼႆ သင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈၶဝ် လႆႈၸႂ်ၵၼ်သေ ၽႄဢဝ် ၶူဝ်းလူႇၶဝ်ၸဝ်ႈ ၵမ်ႈၽွင်ႈ ဢဝ်ႁဵတ်းပဵၼ် ၶွင်ၽၢၵ်ႇလုၵ်ႈႁဵၼ်း ႁႂ်ႈပေႃးမီးၸႂ် ၶႂ်ႈသိုပ်ႇႁဵတ်းလိၵ်ႈ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇယူႇ။ ႁဵတ်းၼၼ်သေ ဝၼ်းႁဵတ်းပွႆးလူင်းပၢင်ၼၼ်ႉ ၸင်ႇဢွၼ်ၵၼ် မၵ်းမၼ်ႈလိူၵ်ႈဢဝ် ဝၼ်းပီမႂ်ႇ ဝၼ်းၼိုင်ႈၼႆလႄႈ ၸင်ႇဢွၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းဢွၼ်ႇၶဝ် ႁပ်ႉတွၼ်ႈပီမႂ်ႇ တီႈဝတ်ႉမႁႃႇဝၼ်ႇ (မူႇၸေႊ) ႁဵတ်းပွႆးတွၼ်ႈသူး လုၵ်ႈႁဵၼ်း ဢွင်ႇလိၵ်ႈ ၽိင်ႈငႄႈပုတ်ႉထယူႇ။ ဝၢႆးမႃး ပေႃႈမႄႈလုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵေႃႈ မႃးၸွမ်း၊ ဝၢႆးမႃး ၵူၼ်းၼုမ်ႇၵူၼ်းထဝ်ႈ ၵူႈသႅၼ်းသႅၼ်းၵေႃႈ မႃးမူၼ်ႈၸွမ်း ပွႆးလူင်းပၢင်သွၼ် ပီၼိုင်ႈယဝ်ႉပီၼိုင်ႈ ၵွႆႈယူႇၵွႆႈၵိုၼ်းမႃး တိၵ်းတိၵ်းလႄႈ လုၵ်ႉတီႈ ပွႆးလူင်းပၢင်သွၼ် ၽိင်ႈငႄႈပုတ်ႉထ တီႈဝတ်ႉမႁႃႇဝၼ်ႇ (ၵျွင်းႁွင်ႇ) ဝဵင်းမူႇၸေႊသေ ၸင်ႇတေပဵၼ်မႃး ပွႆးပီမႂ်ႇတႆး ဢၼ်ဢွၼ်ၵၼ် ႁဵတ်းၸွတ်ႇတူဝ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မူႇၸုမ်းၽိင်ႈငႄႈပုတ်ႉထ (ၵေႃၽႄ ငဝ်ႈငုၼ်းမုၵ်ႉၸုမ်းလူင် သင်ႇၶႃႇၸိုင်ႈတႆး) ဢၼ်တႄႇမႃး တီႈငဝ်ႈႁၢၵ်ႈပုတ်ႉထၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈဝႃႈ လုၵ်ႉတီႈ ဝတ်ႉမႁႃႇဝၼ်ႇၼႆႉသေ ပဵၼ်ၵႂႃႇၼႆယူႇ။ ၵွပ်ႈၼႆ ဝတ်ႉမႁႃႇဝၼ်ႇၼႆႉ ၶဝ်ႈပဵၼ် ပတိရူႇပတေႇသ ပုၼ်ႈတႃႇ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း ၽႃႇသႃႇ သႃႇသၼႃႇတႄႉတႄႉသေ မိူဝ်ႈပီ 2010 ၼၼ်ႉ လႆႈႁဵတ်းပဵၼ် ပွႆႈပၢၵ်ႇပီတဵမ် ပုၼ်ႈတႃႇဝတ်ႉမႁႃႇဝၼ်ႇယဝ်ႉ။

တီႈပၵ်းသဝ်းလႄႈ သဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်း ၵပ်းသိုပ်ႇ

ပဵၼ်လႅၼ်လိၼ်ၵၢႆႇၵၼ် တင်းမိူင်းၶႄႇ ဢၼ်ဢဝ် မႄႈၼမ်ႉမၢဝ်း ၶႅၼ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝဵင်းမူႇၸေႊၼႆႉ မီးၼႂ်းဝူင်ႈၵၢင် သၢႆၼၢင်ႁွင်ႇ 23 တီႇၵရီႇ 45 မိၼိတ်ႉလႄႈ 24 တီႇၵရီႇ 18 မိၼိတ်ႉ ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈ သၢႆၶႂၢင်ဢွၵ်ႇ 87 တီႇၵရီႇ 45 မိၼိတ်ႉ လႄႈ 98 တီႇၵရီႇ 37 မိၼိတ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇႁွင်ႇ မီးဝႆႉမိူင်းၶႄႇလႅင်၊ ၽၢႆႇၸၢၼ်း မီးဝႆႉၸႄႈဝဵင်းၵူတ်ႉၶၢႆ၊ ၽၢႆႇတူၵ်းသမ်ႉ မီးဝႆႉၸႄႈဝဵင်းၼမ်ႉၶမ်းသေ တၢင်းၵႂၢင်ႈၸႄႈဝဵင်း မီး 1308 လၵ်းပၼ်ႇႁွပ်ႈ (471074) ဢေႇၵ။ ဝဵင်းမူႇၸေႊၼႆႉ သုင်သေ ၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ 2700 ပေႇ (822.96) မီႇတိူဝ်ႇယဝ်ႉ။ ဝဵင်းမူႇၸေႊၼႆႉ ၵႆယၢၼ် ဝဵင်းၼမ်ႉၶမ်း (17) လၵ်း၊ ၵႆယၢၼ် ဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈ (110) လၵ်းသေ မီးသဵၼ်ႈတၢင်းၵႃး ၵပ်းသိုပ်ႇၵၼ်ဝႆႉယူႇ။

တီႈၸိူဝ်းၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ

ဝဵင်းမူႇၸေႊၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈ ၵၢတ်ႇတႂ်ႈမႆႉႁုင်းဢွၼ်ႇသေ ၵွႆႈယူႇၵွႆႈၵိုၼ်းမႃးလႄႈ ယၢမ်းလဵဝ် ပဵၼ်ဝဵင်းလူင်မႃး ဝဵင်းၼိုင်ႈယူႇ။ ၼႂ်းပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 20 ၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မိူင်းၶႄႇၵေႃႈ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ လႅၵ်ႈလၢႆႈမႃးလႄႈ မူႇၸေႊ ဢၼ်ပဵၼ် ၽၵ်းတူမိူင်းၶႄႇၼၼ်ႉၵေႃႈ လႅၵ်ႈလၢႆႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃး တင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ ဢွင်ႈတီႈ ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇတႄႉၵေႃႈ ပဵၼ်ဝတ်ႉမႁႃႇဝၼ်ႇ (ၵျွင်းႁွင်ႇ)၊ ဝတ်ႉၼၼ်ႇတဝၼ်ႇ (ၵျွင်းၸၢၼ်း)၊ ဝတ်ႉၵမ်ႇမထၢၼ်း (မႁႃႇၸီႇ)၊ ဝတ်ႉလွႆတိုင်ၶမ်း၊ ၵၢတ်ႇလူင်မူႇၸေႊ၊ လွႆပူဝ်ႇတႄး လႄႈ (105) လၵ်း ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ လွႆၵိဝ်ႇၼွၵ်ႇလႄႈ လွႆတႄးမိူင်း လွႆတိုင်ၶမ်း တႄႉ ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈ ယဵမ်ႈမုင်ႈသႃႇ ၼႂ်းထုင်ႉမၢဝ်းယဝ်ႉ။ ဝဵင်းမူႇၸေႊၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈပဵၼ် ၽၵ်းတူလႅၼ်လိၼ် မိူင်းၶႄႇမိူင်းမၢၼ်ႈလႄႈ ၵူၼ်းဢၼ်မႃးဢႅဝ်ႇလႄႇၵေႃႈ မီးၼမ်တႄႉတႄႉ။ ၵုၼ်ႇၵႃႉၶူဝ်းၶၢႆ တင်းသွင်မိူင်း ဢၼ်လႆၶဝ်ႈ လႆဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ လႆႈဝႃႈၼမ်တႄႉတႄႉသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈပၢႆးမၢၵ်ႈမီး ပဵၼ်ၵၢၼ်ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၼင်ႇၵၼ် တင်းသွင်မိူင်းယဝ်ႉ။

ၶိူဝ်းၵူၼ်း

ၶိူဝ်းၵူၼ်း ဢၼ်ယူႇသဝ်း တမ်ႈတီႈ မူႇၸေႊၸမ်ႉ တႆး၊ ပလွင်ႈ၊ ၶၢင်၊ မၢၼ်ႈ၊ ၶႄႇယူႇသဝ်းဝႆႉသေ ၵမ်ႉပႃႈၼမ် ပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႆးယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ၽၵ်းတူမိူင်းၶႄႇ ပိုတ်ႇတၢင်းၵႃႉၶၢႆတေႃႇမိူင်းမၢၼ်ႈၸိုင် တမ်ႈတီႈ မူႇၸေႊၼႆႉ ၵူၼ်းၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ၵူႈဝဵင်းဝဵင်း ဢွၼ်ၵၼ် မႃးႁဵတ်းၵၢၼ်လႄႈ ၶိူဝ်းမၢၼ်ႈၵေႃႈ ႁူဝ်ၵူၼ်းၼမ်မႃးယူႇတႄႉတႄႉ။

ၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး

ၵၢၼ်ပိုၼ်ႉမိူင်းတႄႉ ပဵၼ်ၵၢၼ်ႁႆႈၵၢၼ်ၼႃးယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ပဵၼ်ၽၵ်းတူမိူင်း ဢၼ်ၵပ်းသိုပ်ႇ မိူင်းၶႄႇလႄႈ ၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆၼႆႉ ပဵၼ်ပိူင်လူင်မၼ်းယဝ်ႉ။ ၵုၼ်ႇၶူဝ်း ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ် ၶဝ်ႈသၢၼ်၊ ၶဝ်ႈၵၢပ်ႇ၊ ၶူဝ်းဢွၵ်ႇၼႂ်းသူၼ်ၼႂ်းႁိူၵ်ႈ တင်းသဵင်ႈ လုၵ်ႉၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈသေ သူင်ႇၶၢႆၼႂ်းမိူင်းၶႄႇယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ၶူဝ်းဢွၵ်ႇၼႂ်းၼမ်ႉ ပႃယဵၼ်၊ ၵုင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ လုၵ်ႉမိူင်းမၢၼ်ႈ ၶဝ်ႈၵႂႃႇ ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇယူႇ။ ၶူဝ်းမိူင်းၶႄႇ ဢၼ်သူင်ႇၶၢႆမိူင်းမၢၼ်ႈတႄႉ ပဵၼ်ၶိူင်ႈၸၢၵ်ႈၵူႈပိူင်ပိူင်၊ တၢင်းၵိၼ်တၢင်းယႅမ်ႉ ၵူႈၸိူဝ်ႉၸိူဝ်ႉ၊ ၶိူင်ႈၸႂ်ႉ ၼႂ်းႁိူၼ်း ၵူႈပိူင်ပိူင် လုၵ်ႉတီႈမိူင်းၶႄႇ သူင်ႇႁွတ်ႈထိုင်မူႇၸေႊသေ ၸင်ႇသိုပ်ႇသူင်ႇ ႁွတ်ႈထိုင်ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၵူႈတီႈယဝ်ႉ။