တူပ်းမိုဝ်း၊ ဝဵင်း

ဝဵင်းတူပ်းမိုဝ်း (မၢၼ်ႈ: တမူးမြို့ ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Tamu ; သဵင်ဢွၵ်ႇ [Topmue]) ၼႆႉ ပဵၼ် ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈဝဵင်း ႁင်း ၸႄႈဝဵင်းတူပ်းမိုဝ်း၊ ၸႄႈတွၼ်ႈတူပ်းမိုဝ်း၊ ၸႄႈတိူင်းၸႄႈၵႅင်း၊ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉၸမ်ၵၼ် တင်း ထုင်ႉမၼိပူႇရ၊ မိူင်းဢႃႇသမ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တင်း လႅၼ်လိၼ် မၼိပူႇရသေ ၵႆယၢၼ်ၵၼ်မွၵ်ႈ လၵ်းလိူဝ်လိူဝ်သေ တွၼ်ႈတႃႇ မိူင်းမၢၼ်ႈတႄႉ ပဵၼ်ဝဵင်းၶၼ်ႈလႅၼ်လိၼ် ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈ ဝဵင်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ။

ဝဵင်းတူပ်းမိုဝ်း
ဝဵင်း
ဝဵင်းတူပ်းမိုဝ်း ဢွင်ႈတီႈဝဵင်းတူပ်းမိုဝ်း
ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 21°49′52″N 95°25′23″E
မိူင်း	မျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈတိူင်း	ၸႄႈၵႅင်း
ၸႄႈတွၼ်ႈ	ၸႄႈတွၼ်ႈတူပ်းမိုဝ်း
ၸႄႈဝဵင်း	ၸႄႈဝဵင်းတူပ်းမိုဝ်း
ႁူဝ်ၼမ်ၵူၼ်း (2014)	43,737
ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ်	MST (UTC+6.30)

လုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းတူပ်းမိုဝ်းယဝ်ႉ ၶၢမ်ႈ ႁွင်ႈလွၵ်ႉသေ ၸၢင်ႈႁွတ်ႈၽႅဝ် ဝဵင်းဢိၼ်ႇၽႃႇ ထုင်ႉမၼိပူႇရၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 1925-25 မွၵ်ႈၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် ၵႅမ်ၸွမ်ႁၢၼ် သႃႇဝီႇလျႅၼ်ႇ ဝႃႉတဝုတ်ႉ ၵေႃႉပဵၼ် ႁူဝ်ၼႃႈၵၢၼ်သိုၵ်း မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃးၼၼ်ႉ ဢဝ်တင်း တပ်ႉၸုမ်းသိုၵ်း ၸုမ်းၼိုင်ႈသေ လုၵ်ႉဢဝ် ဝဵင်းဢိၼ်ႇၽႃႇ ထုင်ႉမၼိပူႇရ မႃးၸူး ဝဵင်းတူပ်းမိုဝ်း မႃးၸွမ်းသဵၼ်ႈတၢင်းမႃႉ တၢင်းၵႅပ်ႈၵႅပ်ႈသေ လႆႈပႆတိၼ် ၶၢဝ်းတႃႈ 5 ဝၼ်းယဝ်ႉ။ တႄႇဢဝ်မိူဝ်ႈၼၼ်ႉမႃး ဢၼ်ပဵၼ် သဵၼ်ႈတၢင်း ဝဵင်းတူပ်းမိုဝ်း လႄႈ ဢိၼ်ႇၽႃႇၼႆႉ လႆႈၽၢင်ႉမႅၼ်ႈၺႃးဝႃႈ တေပဵၼ် သဵၼ်ႈတၢင်းဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈ တွၼ်ႈတႃႇ ၵပ်းသိုပ်ႇၵႃႉၶၢႆ မိူင်းမၢၼ်ႈ လႄႈတင်း မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ မိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉတႄႉ ဢမ်ႇပႆႇမီး လွင်ႈတၢင်း တွၼ်ႈတႃႇတေႁဵတ်းတၢင်း။

ယွၼ်ႉပဵၼ်သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင်လႄႈ ၽွင်းတပ်ႉသိုၵ်းဢင်းၵိတ်ႉၶဝ် ထွႆဢွၵ်ႇတီႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ၼႂ်းၵႃႈ ပီ 1942-45 ၽွင်းဢင်းၵိတ်ႉၶဝ် ၶတ်းၸႂ်ၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် သဵၼ်ႈတၢင်းတူပ်းမိုဝ်းဢိၼ်ႇၽႃႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်တၢင်းပိူင်လူင်မႃးယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼႂ်းသိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင်ၼၼ်ႉ သဵၼ်ႈတၢင်း ဢၼ်လုၵ်ႉတီႈ မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃးသေ ၶဝ်ႈၸူးမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ မီးဝႆႉတႃႇ သွင်တၢင်းၵူၺ်း။ တၢင်းၼိုင်ႈတႄႉ တႃႇလုၵ်ႉတီႈ ပၢင်ႇလၢႆႇသေ ၶဝ်ႈၸူး၊ တွၼ်ႈတႃႇထႅင်ႈတၢင်းၼိုင်ႈတႄႉ တႃႇလုၵ်ႉတီႈ သဵၼ်ႈတၢင်း တူပ်းမိုဝ်း ဢိၼ်ႇၽႃႇသေၶဝ်ႈၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးတေလုၵ်ႉတီႈ မိူင်းမၢၼ်ႈသေ ဢွၵ်ႇၸူး မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃးၵေႃႈ မီးဝႆႉ သဵၼ်ႈတၢင်း တူပ်းမိုဝ်းဢိၼ်ႇၽႃႇ တၢင်းလဵဝ်ၵူၺ်း။ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ၶိုၼ်ႈၸွမ်း ၼမ်ႉၶၢင်တွင်း တေႃႇထိုင် ဝဵင်းၵလေးဝသေ လုၵ်ႉတီႈ ၼမ်ႉၶူင်ႈၵပေႃႇ ၶိုၼ်ႈၸူးတေႃႇထိုင် ဝဵင်းတူပ်းမိုဝ်း ႁႂ်းပေႃးၽဵဝ်ထိုင် ဝဵင်းတူပ်းမိုဝ်းယဝ်ႉ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ လုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းတူပ်းမိုဝ်းသေ ၶၢမ်ႈလတ်း ပႃႇထိူၼ်ႇလၢႆလၢႆၸၼ်ႉယဝ်ႉ ၸင်ႇလူင်းၽႅဝ်ႁွတ်ႈ ပၢင်ႇပဵၼ်းဢိၼ်ႇၽႃႇ ထုင်ႉမၼိပူႇရၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 1942 ၼၼ်ႉ တပ်ႉသိုၵ်းဢိင်းၵိတ်ႉၶဝ်ၼႆႉ ဢဝ်တင်းၸၢင်ႉသေ ႁဵတ်းသဵၼ်ႈတၢင်းလူတ်ႉၵႃး လုၵ်ႉဢဝ် ဝဵင်းၵလေးဝ တေႃႇထိုင် ဝဵင်းတူပ်းမိုဝ်းသေ လုၵ်ႉတီႈ တၢင်းတူပ်းမိုဝ်းဢိၼ်ႇၽႃႇသေ ထွႆလင်ဢွၵ်ႇပၢႆႈၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ ၼႂ်းပီ 1942-45 ၼၼ်ႉ ဢဝ်တင်းၸၢၵ်ႈထုၺ်လိၼ် ပူႇတူဝ်ႇၸႃႇ သေ ႁဵတ်းသဵၼ်ႈတၢင်းလူင်ယဝ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် တပ်ႉငဝ်ႈဢင်းၵိတ်ႉ မၢႆ (14) လႆႈၶိုၼ်းၶဝ်ႈတိုၵ်းၼႂ်း မိူင်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ။

တပ်ႉသိုၵ်းၵျႃႇပၢၼ်ႇၶဝ်ၼႆႉ ဝၢႆးသေ သိမ်းဢဝ်မိူင်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ ၶဝ်ၶတ်းၸႂ် တွၼ်ႈတႃႇသိုပ်ႇသိမ်းဢဝ် မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃးၼၼ်ႉ ၸွမ်းသၢႆတၢင်း ၶူင်ႈၼမ်ႉၵပေႃႇ လႄႈ တၢင်းတူပ်းမိုဝ်းဢိၼ်ႇၽႃႇ လႆႈပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်းတႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ဢွင်ႈတီႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လႆႈပဵၼ်ၼႃႈလိၼ်သိုၵ်းမႃးၼႆႉ ပွၵ်ႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်းပွၵ်ႈဢွၼ်တၢင်းသုတ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီ ၶရိတ်ႉ 16 ႁူဝ်ပၢၵ်ႇၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် ပယိၼ်ႉၼွင်ႇၼႆႉ ၶိုၼ်ႈၼႃႈသိုၵ်းၵႂႃႇၸွမ်းတၢင်း တူပ်းမိုဝ်းဢိၼ်ႇၽႃႇသေ ယၢမ်ႈၵႂႃႇတိုၵ်း မၼိပူႇရမႃးယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 1812 ၼၼ်ႉ ပူဝ်းတေႃႇၽယႃးၼႆႉ လႆႈၶဝ်ႈၵႄႈၵၢင်သေ တႅပ်းတတ်းပၼ် လွင်ႈသိုပ်ႇပုတ်ႇႁၢင်ႈႁေႃမၼိပူႇရမႃးသေ ယၢမ်ႈသိမ်းဢဝ် ၶူင်ႈၼမ်ႉၵပေႃႇမႃးယဝ်ႉ။

ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၵဵဝ်ႇၵပ်းလူၺ်ႈ သဵၼ်ႈတၢင်းလူင် တူပ်းမိုဝ်းဢိၼ်ႇၽႃႇသေ ဝဵင်းတူပ်းမိုဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းလမ်ႇလွင်ႈ တီႈထုင်ႉ လႅၼ်လိၼ် မိူင်းမၢၼ်ႈ လႄႈ ထုင်ႉမၼိပူႇရ မိူင်းဢႃႇသမ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈၸႄႈဝဵင်းတူပ်းမိုဝ်းတင်းဢၼ်ၼႆႉ ၵွင်းလွႆၼမ်လိူင်ႇသေ လင်ႁိူၼ်းၵူၼ်းၼႆႉ ၵူၺ်းမီးတီႈ တီႈ ၶမ်းပတ်း လႄႈ ၸွမ်းသၢပ်ႇၼမ်ႉယုၼၼ်ႉၵူၺ်း။ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ တီႈဝဵင်းတူပ်းမိုဝ်းၼၼ်ႉ ၵူၼ်းယူႇသဝ်းၼမ်မႃးယဝ်ႉ။ တီႈဝဵင်းတူပ်းမိုဝ်းၼႆႉ မီးဝႆႉ ပွၵ်ႉ သီႇပွၵ်ႉယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ ပွၵ်ႉၸဝ်ႈၾႃႉ၊ ပွၵ်ႉၸေးတၢၼ်း၊ ပွၵ်ႉမျူဝ်ႉမ လႄႈ ပွၵ်ႉၸတ်ႉတၵူး ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းယူႇသဝ်းတႄႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းတႆး၊ ၶျၢင်း၊ မၢၼ်ႈ၊ ၵေႃႇလၶႃး ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၶိူဝ်းၵတႄးၵေႃႈ ယူႇသဝ်းဝႆႉယူႇဢိတ်းဢွတ်း။ ၸွမ်းလူၺ်ႈ သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ပီ 2014 သေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းတီႈၼိူဝ် ဝဵင်းတူပ်းမိုဝ်းၼႆႉ မီးယူႇ 43,737 ၵေႃႉယဝ်ႉ။