ဝီႇၶီႇၽီးတီးယႃး

မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ဢမႄႇရိၵ

(လုၵ်ႉတီး United States ၼႆႈသေ ၶိုၼ်းပိၼ်ႇဝၢႆႇမႃး)

United States of America (USA) ယူႇၼၢႆႉတႅတ်ႉ သတဵၵ်ႉ ဢွပ်ႉၽ ဢမႄရိၵႃး ၼႆႉ ၵမ်ႉၼမ်ၼမ် ႁူႉဝႆႉဝႃႈ US, U.S ဢမ်ႇၼၼ် ဢမႄရိၵႃး။ ဢမႄရိၵႃးၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်းဢၼ် မီးပၵ်းသဝ်းယူႇၼႂ်း ၵၢင်ၵုၼ် ဢမႄရိၵႃး ပွတ်းႁွင်ႇ မီးယူႇၼႂ်း ၵႄႈၵၢင် မိူင်း ၶၼေးတႃး လႄႈ မိူင်း မႅၵ်ႇသီႇၵူဝ်ႇ။ မၼ်းမီး 50 ၸိုင်ႈမိူင်း ၊ မီး ဢိူင်ႈ ၽႄႇတရႄ Federal ဢမ်ႇၼၼ် ဢိူင်ႇ ဢၼ်လွတ်ႈလႅဝ်းၽွင်းငမ်း ၼိုင်ႈဢၼ်၊ ၼႃႈလိၼ် ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းႁင်းၶေႃ 5 တီႈ လႄႈ မီးပႃး ၵုၼ် ထႅင်ႈတင်းၼမ်။ ပဵၼ်မိူင်း ဢၼ်ယႂ်ႇသုတ်း ထူၼ်ႈ သၢမ် ဢမ်ႇၼၼ် ထူၼ်ႈသီ ၼႂ်းလုမ်းၾႃႉ တႅၵ်ႈၸွမ်းၼႃႈလိၼ်ႁူမ်ႈတင်းမူတ်း၊ တင်းၵႂၢင်ႈတေမီး 3.8 လၢၼ်ႉလွၵ်းလၵ်း (9.8 လၢၼ်ႉလွၵ်း ၵီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇ)။ မီးႁႅင်းၵူၼ်းမိူင်း 328 လၢၼ်ႉလိူဝ် လႄႈ ပဵၼ်မိူင်းဢၼ်မီးၵူၼ်းၼမ်သူတ်း ထူၼ်ႈထီႉသၢမ် ၼႂ်းလူၵ်ႈ။ Washington, D.C ၼႆႉပဵၼ်ဝဵင်းလူင် လႄႈ ဝဵၼ်း ၼႅဝ်းယွၵ်ႉ (New York City) ၼႆႉပဵၼ် ဝဵင်းၵူၼ်းၵိုၼ်းလူဝ်ပိူၼ်ႈ။

မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ဢမႄႇရိၵ
the United States
the United States
ၸွမ်ပိဝ် Great Seal of the United States#Obverse
ၶေႃႈၶၼ်ပၢၵ်ႇ: 
ၵႂၢမ်းၸိုင်ႈမိူင်း: 
"The Star-Spangled Banner"[3]
ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ Washington, D.C.
38°53′N 77°01′W / 38.883°N 77.017°W / 38.883; -77.017
ဝဵင်းယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ New York City
40°43′N 74°00′W / 40.717°N 74.000°W / 40.717; -74.000
ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်း ၸႂ်ႉၼႂ်းလုမ်း  None at the federal level[မၢႆတွင်း 1]
National language English
ၸၢဝ်းၶိူဝ်း (2020)
By race:
By ethnicity:
လွင်ႈၵိူဝ်းယမ်
Demonym American[မၢႆတွင်း 2][6]
လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ Federal presidential constitutional republic
ၵျူဝ်း ပၢႆႇတႅၼ်ႇ (D)
ၵႃးမလႃ ႁႄးရိတ်ႉသ် (D)
Nancy Pelosi (D)
John Roberts
လုမ်းတႅၼ်းၽွင်းသၢင်ႈမိူင်း Congress
Senate
House of Representatives
Independence from Great Britain
July 4, 1776
March 1, 1781
September 3, 1783
June 21, 1788
September 25, 1789
August 21, 1959
May 5, 1992
ပိုၼ်ႉတီႈ ဢၼ်ပိူင်ႇ
• Total area
 3,796,742 sq mi (9,833,520 km2)မီးလွင်ႈၽိတ်းပိူင်ႈ : Invalid <ref> tag; refs with no name must have content[7] (ၸၼ်ႉ: 3rd/4th)
• ၼမ်ႉ (%)
 4.66 (as of 2015)[8]
• Total land area
 3,531,905 sq mi (9,147,590 km2)
ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း
• 2020 သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း
 Neutral increase 331,449,281[မၢႆတွင်း 3][9] (ၸၼ်ႉ - 3rd)
• လွင်ႈသတ်ႉႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း
 87/sq mi (33.6/km2) (ၸၼ်ႉ- 146th)
GDP (PPP) လၢမ်း 2021 
• ႁူမ်ႈ
 Increase $22.675 trillion[10] (ၸၼ်ႉ- 2nd)
• Per capita
 Increase $68,309[10] (ၸၼ်ႉ - 7th)
GDP (nominal) လၢမ်း2021 
• ႁူမ်ႈ
 Increase $22.675 trillion[10] (ၸၼ်ႉ- 1st)
• Per capita
 Increase $68,309[10] (ၸၼ်ႉ - 5th)
Gini (2020) Negative increase 48.5[11]
သုင်
HDI (2019) 0.926[12]
သုင်ႁႅင်း · 17th
ငိုၼ်းတွင်း United States dollar ($) (USD)
ၶၢဝ်းယၢမ်းၼႃႈလိၼ် (UTC−4 to −12, +10, +11)
• ၶၢဝ်းမႆႈ (DST)
  (UTC−4 to −10[မၢႆတွင်း 4])
ပိူင်ဝၼ်းတီႈ
  • mm/dd/yyyy
  • yyyy-mm-dd
ပိူင်သၢႆလူတ်ႉ right[မၢႆတွင်း 5]
ၶူတ်ႉတႄႇလီႇၾူင်း +1
ၶူတ်ႉISO 3166 US
Internet TLD
Generic top-level domain
.com, .org, .net, .edu, .gov, .mil[13]
Country code top-level domain
[မၢႆတွင်း 6] .us, .pr, .as, .gu, .mp, .vi, .um[မၢႆတွင်း 7]

ၵူၼ်းၵုၼ်ယူးရူပ်ႉ ၶဝ်တေႇ ၶၢႆႉၶဝ်မႃးၼႂ်း 16 ႁူဝ်ပၵ်ႇပီမိူင်းထူၼ်ႈ (16 century) လႄႈ ၵူၼ်း ပႃႇလႅဝ် ဢိၼ်ႇတီယၼ်း (Paleo-indians) ၶဝ် ၶၢႆႉၶဝ်ၸူး လိင်မိူင်း ဢမႄရိၵႃး တေဢႄႇသုတ်းမွၵ်ႈ 12000 ပီပူၼ်ႉမႃး။ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ယဵၼ်းမႃးတီႈ ၵူဝ်ႇလူဝ်ႇၼီႇ ဢိင်းၵလဵၵ်ႉ 13 ဢၼ် ဢၼ်ၶွတ်ႇၽွတ်ႈပဵၼ်မႃးၸွမ်း ၼႃႇၽင်ႇၵုၼ်တင်းဢွၵ်ႇ။ ယွၼ်ႉပၼ်ႁႃ လွင်ႈ ၶွၼ်ႈ လႄႈ ၵၢၼ်ဢုပ်ႇပိူင်ႇ ၶွင် မႁႃႇပရိတဵင်ႇ (Great Britain- ဢိင်းၵလဵၵ်ႉ) ၸင်ပဵၼ်ပၢင်သိုၵ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ဢမေရိၵၢၼ်ႇ (American Revolutionary War) [1775-1783] ဢၼ်ပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်းဢၼ် ၶဝ်လႆႈ ၵွၼ်းၶေႃ။ ၼႂ်းလင် 18 ပၢၵ်ႇပီႈမိူင်း (18 century) ယူႇဢႅတ်ႉသ် ၶဝ် တႄႇၶွၵ်ႈ ၼႃႈတီႈ ၸႅၵ်ႈၽႄႈ ၸွတ်ႇ ၵုၼ် ဢမေရိၵႃႉ ႁွင်ႇၸွတ်ႇမူတ်း၊ ႁုပ်ႈသိမ်းၼႃႈတီႈမႂ်ႇ၊ ႁုပ်ႈသိမ်း ၶဝ်ႈပွႆးတိုၵ်း လိုပ်ႈပႅၼ် ၵူၼ်းၶိူဝ်းၵိူၵ်းမိူင်း (Native americans) သေ မၵ်းမၼ်ၸိုင်ႈမိူင်းမႂ် တေႃႇထိုင် 1848၊ ယူႇဢႅတ်ႉသ် ၼႆႉၸွတ်ႈၽေၵႂႃႇတင်းၵုၼ်။ ပၢၼ်ၶီႈၶႃႈ (slavery ) ၼႆႉ ၶဝ်ႈမၢႆႈမီး ၼႂ်း ဢမေႇရိၵႃႉ ပွတ်းၸၢၼ်း တေႃႇထိုင် ၶိုင်ႈ 19 ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီမိူင်း (10 century) ႁၼ်ႉတေႃႇ ပၢင်ၵူၼ်းမိူင်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ (American Civil War) သေ တေႃႇပၢၼ်လီႈၶႃႈတူၵ်းၵႂႃႇ။ ပၢင်းတိုၵ်း သပႅၼ်းၼိတ်ႉသ်-ဢမေႇရိၵၢၼ် (Spanish-American War) လႄႈ သိုၵ်းၵမ်ႇၾႃႇပွၵ်ႈၼိုင်ႈ ၼႆႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ယူႇဢႅတ်ႉသ် ပဵၼ် ဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇလိူဝ်ပိူၼ်ႈသုတ်း ၸွမ်းၼင် ၼမ်ႉတွၼ်း သိုၵ်းၵမ်ႇၾႃႇပွၵ်ႇသွင်ႇ ယဝ်ႉ။ ၶဝ်းတၢင်းၼႂ်း သိုၵ်းယဵၼ် ၼၼ်ႉ မိူင်းယူႇဢႅတ်ႉသ် လႄႈ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် သူဝ်ႇပီႇယႅတ်ႉ ၶေႉၶဵင်ႇၵၼ် ႁၢဝ်ႁႅင်း ၵူၺ်း ဢမ်ႇလႆႈဢဝ်သိုၵ်း ပိုတ်းယိုဝ်းၵၼ် ။ ၶဝ် ၶေႉၶဵင်ႇၵၼ်ပႃးၼႃး ၵၢၼ်ၶိုၼ်ႈၼိူဝ်လိူၼ်လၢဝ် ဢၼ် ပဵၼ် လွင်ႈၵၢၼ်ၶိူင်ဝိၼ်ၶိုၼ်ႈၼိူဝ်လိူၼ် မိူဝ်ႈ 1969 ဢၼ် ၵူၼ်းၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈဢွၼ်တင်းသုတ်းၼၼ်ႉ။ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် သူဝ်ႇပီႇယႅတ်ႉ လူႉလႅဝ်ၵႂႃႇၼႂ်း 1991 သေ သိုၵ်းယဵၼ်ၼႂ်းၵေႈၵၢင်ႈသွင်ႈမိူင်းၼႆႉသုတ်းသဵင်သေ ပွႆႇႁႂ်ႈ ယူႇဢႅတ်ႉသ် ပဵၼ် မိူင်း ဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇလိူဝ်သုတ်း ဢၼ်မီးပႃး ဢႃႇၼႃႁူမ်ႇၼိူဝ် လွင်ႈၵၢၼ်မိူင်း လုမ်းၾႃႉ။

ယူႇဢႅတ်ႉသ် ၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်း ၽႄႇတရႄႇ ၵူၼ်းမိူင်း (Federal republic) လႄႈ ပဵၼ်မိူင်း တီႇမူဝ်ႇၵရေသီၸႅင်ႈလႅင်း ဢၼ်မီးပႃး ၵိင်ႇၽေ သၢမ်ဢၼ် ၶွင်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢၼ်ပႃးၸွမ်း ၸုမ်းႁဵတ်းမၢႆမီ။ မၼ်းပဵၼ်မိူင်း ၽူႈၶဝ်ႈၸုမ်းဢၼ်ၵေႃႇတင်ႈ ယူႇဢႅၼ်ႇ (UN), ယေးငိုၼ်းၵမ်ႇၾႃႇ၊ ၸုမ်းၸုမ်းၵုမ်းထိင်းၶၼ်ငိုၼ်းတွင်း international Monetary Fund (IMF)၊ မုၵ်ႉၸုမ်း ႁူမ်ႈတုမ် ၸိုင်ႈမိူင်းယူႇဢႅတ်ႉသ် (OAS) ၊ ၼေႇတူဝ်း (NATO) လႄႈ ၸုမ်းၵူႈၸိုင်ႈမိူင်း တင်းၼမ်။ ပဵၼ် ၽူႇၶဝ်ႈၸုမ်း ၶွင်ႇၸီႇၽၢႆႁူမ်ႇလူမ်ႈ ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ တေႃႇလွတ်ႇ။ ပေႃးမႃး ၼိူင်းၵၼ်ၼႂ်း ၵူႈၸိုၼ်ႈမိူင်း ယူႇဢႅတ်ႉသ် ၼႆံ ပဵၼ် မိူင်းၸၼ်ႉသုင် ၽၢႆ လွတ်ႈလႅဝ်းၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆ ၊ ႁၢမ်းၽၢင်းလွင်ႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၵိၼ်သူးလၢပ်ႈ၊ လွင်ႈယူႇၵိၼ် သုင် လႄႈ ပၢႆးပၺႃႇ ၸၼ်ႉသုင်။ မိူင်းၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်း ဢၼ် မီး ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၵူၼ်းၵူႈမဵဝ်း ယူႇၽွမ်ႉၵၼ် ၽႃႇသႃႇ၊ ၽိင်ႈငႄႈ လေႃးၶူၼ်းၵၼ်ၵႂႃႇမူတ်း ပဵၼ်မႃးယွၼ်ႉလွင်ႈၽူႈၶၢႆႉၸူးမႃးၼႂ်းမိူင်းၶဝ် ၸဵမ်မိူဝ်ႈႁူဝ်ပၢင်ႇပီမိူင်းပူၼ်ႉမႃး။

မိူင်းၼႆႉပဵၼ်မိူင်း ဢၼ်ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇသုင်တေႉတေႉ ဢမ်ႇၵႃး ပဵၼ်မိူင်း ဢၼ် ႁႅင်းဢွၵ်ႇၶူဝ်းၶွင်ၼႂ်းမိူင်း GDP သီႇပုၼ်ႈၼိုင်ႈပုၼ်ႈၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ ပဵၼ်မိူင်းဢၼ်ႁဵတ်းၶူဝ်းၶွင်ဢွၵ်ႇၼမ်လိူဝ်ပိူၼ်ႈမူတ်း။ ၸွမ်းၼင် ၵႃႈၶၼ် မိူးၼႆႉပဵၼ် မိူင်းဢၼ် သိုဝ်ႉၵုၼ်ႇၶဝ်မိူင်း ဢၼ်ယႂ်ႇသုတ်းလႄႈ ပဵၼ် မိူင်းဢၼ် တေႃႉၵုၼ်ႇဢွၵ်ႇမိူင်းယႂ်ႇသုတ်းထူၼ်ႈသွင်။ တင်းၼမ် ၵူၼ်းမိူင်းမီး 4.3 % ပုၼ်ႈ ၼိူဝ် ၵူၼ်းၼႂ်းၵမ်ႇၾႃႇၼႆႉသေတႃႉ မၼ်းယဵပ်းၵမ် ပၢႆးမၵ်ႈမီး ၶွင်ႈလုမ်ႈၾႃႉတင်းမူတ်း တီႈ 29.4 % ပုၼ်ႈ၊ ယဝ်ႉပဵၼ်မိူင်း ဢၼ် ၸႂ်ႉၸၢႆႇတႃႇတပ်ႉသိုၵ်း လိူဝ်သေ သၢမ်ပုၼ်ႈ ၼိူဝ်ၸႂ်ႉၸၢႆသိုၵ်းတင်းမူတ်းၼႂ်းၵမ်ႇၾႃႇ လႄႈ ပဵၼ် မိူင်းဢၼ် ဢဵၼ်ႁႅင်းသိုၵ်း ယႂ်ႇတိူဝ်း လိူဝ် ၵူႈမိူင်း။ ပဵၼ် မိူင်း ဢၼ် ဢွၼ်ႁူဝ် ထူဝ်းၼႃ ၼိူဝ် ၽၢႆႇ ၵၢၼ်မိူင်း၊ ၽၢႆႇ ယိၼ်ႇငေႈ လႄႈ ၵၢၼ်ပၢႆးသၢႆႊ ၵူႈၸိုၼ်ႈမိူင်း။



မၢႆတွင်း

မႄးထတ်း
  1. ↑ English is the official language of 32 states; English and Hawaiian are both official languages in Hawaii, and English and 20 Indigenous languages are official in Alaska. Algonquian, Cherokee, and Sioux are among many other official languages in Native-controlled lands throughout the country. French is a de facto, but unofficial, language in Maine and Louisiana, while New Mexico law grants Spanish a special status. In five territories, English as well as one or more indigenous languages are official: Spanish in Puerto Rico, Samoan in American Samoa, and Chamorro in both Guam and the Northern Mariana Islands. Carolinian is also an official language in the Northern Mariana Islands.[4][5]
  2. ↑ The historical and informal demonym Yankee has been applied to Americans, New Englanders, or northeasterners since the 18th century.
  3. ↑ Excludes Puerto Rico and the other unincorporated islands because they are counted separately in U.S. census statistics.
  4. ↑ See Time in the United States for details about laws governing time zones in the United States.
  5. ↑ A single jurisdiction, the U.S. Virgin Islands, uses left-hand traffic.
  6. ↑ Country code top-level domains are generally not used in the U.S.[လူဝ်ႇလွင်ႈဢၢင်ႈဢိင်]
  7. ↑ .um was removed by ICANN in 2008, but is still recognized by the U.S. government as a country code top-level domain.[လူဝ်ႇလွင်ႈဢၢင်ႈဢိင်]


ၽိုၼ်ဢိင်

မႄးထတ်း
  1. ↑ 36 U.S.C. § 302
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 The Great Seal of the United States. U.S. Department of State, Bureau of Public Affairs (2003).
  3. ↑ "An Act To make The Star-Spangled Banner the national anthem of the United States of America", H.R. 14, Act of Error: the date or year parameters are either empty or in an invalid format, please use a valid year for year, and use DMY, MDY, MY, or Y date formats for date. 71st United States Congress. 
  4. ↑ Cobarrubias 1983, p. 195.
  5. ↑ García 2011, p. 167.
  6. ↑ (1963) Compton's Pictured Encyclopedia and Fact-index: Ohio, 336. 
  7. ↑ Areas of the 50 states and the District of Columbia but not Puerto Rico nor other island territories per State Area Measurements and Internal Point Coordinates. Census.gov (August 2010). “reflect base feature updates made in the MAF/TIGER database through August, 2010.”
  8. ↑ Surface water and surface water change. Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD).
  9. ↑ Census Bureau's 2020 Population Count. United States Census. The 2020 census is as of April 1, 2020.
  10. ↑ 10.0 10.1 10.2 10.3 World Economic Outlook Database, April 2021. International Monetary Fund.
  11. ↑ Income inequality in America is the highest it's been since Census Bureau started tracking it, data shows. The Washington Post.
  12. ↑ Human Development Report 2020: The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (in en). United Nations Development Programme (December 15, 2020).
  13. ↑ OECD (2004), "Generic Top Level Domain Names: Market Development and Allocation Issues", OECD Digital Economy Papers, No. 84, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/232630011251.
ဢဝ်ၶိုၼ်းမႃးတီႈ "https://shn.wikipedia.org/w/index.php?title=မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်_ဢမႄႇရိၵ&oldid=64260"