ၵူၼ်းၶိူဝ်းတႆး: လွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈ ၼႂ်းၵႄႈ လွင်ႈၶူၼ်ႉၶႆႈ
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
ထႅဝ် 241:
မိူဝ်ႈယီႈမုၼ်သုင် သူင်ႇလိၵ်ႈၵႂႃႇၸွမ်း ၽွင်းၶဵဝ်မၼ်းသၢမ်ၸုမ်းၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈတိုၼ်း တႅမ်ႈသႂ်ႇပႃးၵႂႃႇဝႃႈ - “ႁႂ်ႈမႃးတမ်းဝၢင်း သိုၵ်းၶႄႇ တႃႇပႂ်ႉလႅၼ်လိၼ် ႁိမ်းတီႉပႅတ်ႉလႄႈ တႃႇတိုၵ်း တီႉပႅတ်ႉ ဢၼ်မီႈယူႇ တီႈဢေးသျႃးပွတ်းၵၢင် ႁူၺ်ႈၵူႈ(Uigur)လႄႈ ၵူႈတီႈတီႈ။ တီႈဢၼ် တီႉပႅတ်ႉ မႃးယူႇသဝ်းယူႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ သင်ဝႃႈ ၶႄႇ ၵေႃႉတေတိုၵ်း ပွတ်းႁွင်ႇလႄႈပွတ်းဢွၵ်ႇ၊ တႆးသမ်ႉ တေတိုၵ်း ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ ဢၼ်တီႉပႅတ်ႉၶဝ် မီးယူႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ၊ ပေႃးၽွမ်ႉၵၼ်တိုၵ်း တင်းသွင်ၽၢႆႇၼႆၸိုင် ႁဵတ်းႁိုဝ်ၵေႃႈ တီႉပႅတ်ႉၶဝ် တေဢမ်ႇၶၢမ်ႇလႆႈ”ၼႆႉ ယီႈမုၼ်သုင်တိုၼ်း မွၵ်ႇၵႂႃႇၸွမ်း ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းမိူင်း ဢၼ်ယူႇ ဢိူင်ႇယူႇၼၢၼ်ႇ ပွတ်းတူၵ်းၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉတေႁဵတ်းဢူၺ်းလီၶႄႇၼႆႉ ၶဝ်တႄႉတူင်ႉတိုၼ်ႇတၢင် တီႉပႅတ်ႉဢွၼ်တၢင်းသုတ်းယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ A.D 794 ၼၼ်ႉ ယီႈမုၼ်သုင် ၸင်ႇၶၢႆႉ ၵူၼ်းဢၼ်ယူႇသဝ်း ပွတ်းတူၵ်းယူႇၼၢၼ်ႇ ၸုမ်းၸိူဝ်း ဝၢင်ႇဝူၺ်ယူ (Wang Wai Yu)လႄႈ ၶိူဝ်းဝၢင်ႉၶျူႇ(Wang Chu)ၼၼ်ႉ ၶၢႆႉၶဝ်ႈမိူဝ်းယူႇ တီႈၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်း ဢွၵ်ႇ ယူႇၼၢၼ်ႇ တီႈဝဵင်းၶျႄႇတုင်(Che Tung)ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ <br>
A.D 794 ၼၼ်ႉ ၼင်ႇၵဝ်ႇ ၸွမ်းၼင်ႇ ယီႈမုၼ်သုင် သင်ႇယွၼ်းၼၼ်ႉ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶႄႇၵေႃႈ ၸင်ႇၸႂ်ႉ တပ်ႉမၼ်း မႃးပႂ်ႉ တီႈလႅၼ်လိၼ် ၶႄႇ၊ တီႉပႅတ်ႉ လႄႈ တႆးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူင်းႁူၺ်ႈၵူႈ (Uigur) ၵေႃႈ ၸႂ်ႉလူင်းမႃးတိုၵ်း၊ မိူဝ်ႈၶႄႇ မႃးတိုၵ်း ႁူၺ်ႈၵူႈၼၼ်ႉ တီႉပႅတ်ႉတူၵ်းသုမ်း ႁႅင်းတႄႉတႄႉလႄႈ ယွၼ်းသိုၵ်းၸွႆႈထႅမ်မႃး တီႈလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ ယီႈမုၼ်သုင်ၵေႃႈဝႃႈ - “တီႈၼႆႈ ဢမ်ႇပေႃးမီးၵူၼ်းလႄႈ ဢမ်ႇပၼ်မႃးလႆႈၼမ် ၼႆသေ သူင်ႇသိုၵ်းပၼ်ၵႂႃႇ သၢမ်ႁဵင် (3000)၊ ဝၢႆးသေ သိုၵ်းမၼ်းသၢမ်ႁဵင်ၼၼ်ႉ ဢွၵ်ႇၵႂႃႇဢမ်ႁိုင် ယီႈမုၼ်သုင်ၵေႃႈ ၶီႇဢဝ်ႁူဝ်သိုၵ်းမၼ်း တင်းၼမ် လမ်းလူၺ်းၸွမ်း ၵူၼ်းမၼ်းသၢမ်ႁဵင်ၼၼ်ႉ ဝၼ်းၵူပ်းၶိုၼ်းလႄႈ ၶိုတ်းၵၼ် ယဝ်ႉၵေႃႈ ႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ်ၵႂႃႇ လွမ်ႉတိုၵ်း တီႉပႅတ်ႉတီႈသႅၼ်ႁူၺ်ႈ(Shen Chuan)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈ တီႉပႅတ်ႉလိုမ်းတူဝ်ယူႇလႄႈ တီႉပႅတ်ႉၶဝ် လႆႈတူၵ်းသုမ်းၼမ် တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ ယီႈမုၼ်သုင် လႆႈပႄႉပုၼ်ႈ တီႉပႅတ်ႉ ယႂ်ႇၼမ်တွၼ်းလီတႄႉတႄႉယူႇယဝ်ႉ။ တၢင်းဢၼ်တီႉပႅတ်ႉ တေလႆႈတႆႇၵႂႃႇ တိုၵ်းၶႄႇ ဢၼ်ပဵၼ်ၶူဝ်ထႅၼ်ၶဵဝ်ႈ (Treh Chiao)ၼၼ်ႉၵေႃႈ ယီႈမုၼ်သုင် ယႃႉလႅဝ်ပႅတ်ႈ (ၼႆႉပဵၼ် ၶူဝ်ၶၢမ်ႈ ၼမ်ႉၵိၼ်ႇသျူႇ Kin Shu)၊ တီႈဢၼ် သိုၵ်းတီႉပႅတ်ႉ မႅပ်ႈပႂ်ႉယိုဝ်းယူႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ယႃႉလႅဝ်သိမ်းဢဝ်လႆႈ တင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ တီႈပွႆးတိုၵ်းၼႆႉ ယီႈမုၼ်သုင် သိမ်းလႆႈ ဝဵင်းတီႉပႅတ်ႉ သိပ်းႁူၵ်း(16)ဝဵင်း ဢၼ်မီး ၽၢႆႇၸၢၼ်းၶူဝ်ယၢၼ်ႇၸီႇၼၼ်ႉသေ တီႉၺွပ်းလႆႈ လုၵ်ႈၸၢႆး ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းတီႉပႅတ်ႉ ႁႃႈ(5)ၵေႃႉ။ တီႉၺွပ်းလႆႈၵူၼ်းသိုၵ်း တီႉပႅတ်ႉ ဢၢၼ်ႇႁူဝ်ႁဵင်မၼ်း၊ ဝၢႆးၼႆႉယဝ်ႉၵေႃႈ တႆးလႄႈတီႉပႅတ်ႉ သိုပ်ႇတိုၵ်းၵၼ်ထႅင်ႈတင်းၼမ်။ တီႉပႅတ်ႉၵေႃႈ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ တူၵ်းသုမ်းၼမ်လႄႈသင်၊ ယႃႇသီႇဢမ်ႇၽဵင်ႇပဵင်းလႄႈ ၵူၼ်းသိုၵ်းဢွၼ်ၵၼ် ၼၢဝ်သေတၢႆၵေႃႈ မီးတင်းၼမ်လႄႈသင်၊ ၶႄႇၵေႃႈ တိုၵ်းၶဝ်ယူႇထႅင်ႈလႄႈသင်၊ ၵမ်းၼႆႉ တီႉပႅတ်ႉၶဝ် ပဵၼ်ဢၼ်ဢဵၼ်ႁႅင်း လႆႈယူပ်ႈယွမ်းၵႂႃႇယူႇ တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ယီႈမုၼ်သုင် လႅၵ်ႈလၢႆႈ ပၢႆးၵပ်းသိုပ်ႇၼွၵ်ႈမိူင်းမၼ်းယဝ်ႉ ထိုင်မႃး မိူဝ်ႈ A.D 794 ၼၼ်ႉ ၼႂ်းမိူင်းၵေႃႈ လႆႈလႅၵ်ႈလၢႆႈၸွမ်း တႄႉတႄႉယူႇယဝ်ႉ။ ၸုမ်းၵူၼ်း ဢၼ်ယူႇၸမ်လႅၼ်လိၼ် တီႉပႅတ်ႉသေ ပဵၼ်ၸႂ် တီႉပႅတ်ႉၼၼ်ႉၵေႃႈ မၼ်းလႆႈၶၢႆႉပႅတ်ႈ တီႈယူႇၶဝ်။ သိုၵ်းၵေႃႈ လႆႈၶၢႆႉဢိူင်ႇၶဝ်။ ၵူၼ်းၶိူဝ်း ဢၼ်မိူၼ်ၵၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈၸွမ်းတိုၵ်း၊ ၼင်ႇႁိုဝ် တေပဵၼ် ၸႂ်လဵဝ်ၵၼ်ၼၼ်ႉ မၼ်းလႆႈမူၼ်ႉမႄးၶိုၼ်း တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ မၼ်းၵူဝ်မီး ၼွၼ်ၼႂ်းၼိူဝ်ႉ၊ သင်ဝႃႈ ၵူၼ်းမိူင်းလဵဝ် ဢမ်ႇပဵၼ်ၸႂ်ၵၼ်ၸိုင် တေလႆႈ တူၵ်းသုမ်းပိူၼ်ႈယဝ်ႉၼႆ ယီႈမုၼ်သုင်ပွင်ႇၸႂ်သေလႄႈ ၸင်ႇလႆႈႁဵတ်းသၢင်ႈ လွင်ႈၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ဢၼ်မီးယူႇ ၼႂ်းမိူင်းတႆးယၢမ်းလဵဝ် မိူင်းမၢဝ်းၼႆႉ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းႁူၵ်းမိူင်းၼၼ်ႉလႄႈ ႁႂ်ႈပဵၼ်ဢၼ်လဵဝ်ၵၼ်ၼႆ မၼ်းၸဝ်ႈ ၸင်ႇလူင်းမႃး ဢဝ်ၼမ်ႉၸႂ် ၵူၼ်းမိူင်းထိုင် သႅၼ်ဝီလႄႈ မိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇ ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉလူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ <br>
A.D 799 ၶႄႇလႄႈ ယီႈမုၼ်သုင် ႁွမ်းၵၼ်သေ ၶိုင်ပွင် တိုၵ်းတီႉပႅတ်ႉ ႁႂ်ႈလႆႈ လိၼ်မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၶိုၼ်း ၼႆလႄႈ ၽွင်းဢၼ်ၶိုင်သၢင်ႈႁၢင်ႈႁႅၼ်း မွၵ်ႈပီၼိုင်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ၶဝ်ဢမ်ႇပႆႇႁဵတ်းသင်ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ A.D 800 မႃး တီႉပႅတ်ႉ ၸႂ်ႉသိုၵ်းပႅတ်ႇႁဵင်(8000) ပၼ်တၢင်းၵိၼ်တၢင်းယႅမ်ႉ တႃႇပီၼိုင်ႈသေ ႁႂ်ႈလူင်းမႃးတိုၵ်း မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ တေႃႇထိုင် A.D 802 ႁိုင်သွင်ပီယဝ်ႉၵေႃႈ ၽႂ်ဢမ်ႇပႄႉၽႂ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ A.D 802 ၼၼ်ႉ ၶႄႇလႄႈ ဢူၺ်းလီၵၼ်မၼ်း ဢုၺ်းၵႃး
(Uigur Turks)တိုၵ်းပႄႉ ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်း မိူင်းတီႉပႅတ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ယီႈမုၼ်သုင်သမ်ႉ ၶိုၼ်းၶဝ်ႈတိုၵ်းလႆႈ မိူင်းတီႉပႅတ်ႉသေ သိမ်းလႆႈမိူင်းလူင် ၼႂ်းတီႉပႅတ်ႉ ၸဵတ်း(7)မိူင်း၊ ၾႆးၽဝ်ပႅတ်ႈ တပ်ႉတီႉပႅတ်ႉ ပၢၵ်ႇႁႃႈသိပ်း(150)တပ်ႉ၊ တႅပ်းႁူဝ်တီႉပႅတ်ႉ မိုၼ်ႇၼိုင်ႈ(10000)၊ တီႉလႆႈၶူဝ်းၶွင်သိုၵ်း တီႉပႅတ်ႉ မိုၼ်ႇႁႃႈႁဵင်(15000)။ ၶႄႇၶဝ်သမ်ႉတိုၵ်းပႄႉလႆႈ တီႉပႅတ်ႉသွင်မိုၼ်ႇ(20000)၊ ဢၼ်တိုၵ်းလႆႈ တီႈလမ်ႇလွင်ႈ ၼႂ်းမိူင်းတီႉပႅတ်ႉတႄႉ ပဵၼ်သိုၵ်းတႆးယဝ်ႉ။ ဢၼ်သိမ်းလႆႈ ဝဵင်းၼႂ်းတီႉပႅတ်ႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်တႆးၼင်ႇၵဝ်ႇ။ လွင်ႈၼႆႉၶႄႇၵေႃႈ ယုၵ်ႉယွင်ႈ ယီႈမုၼ်သုင်တႄႉတႄႉယူႇယဝ်ႉ။ ယီႈမုၼ်သုင်ၼႆႉ ပဵၼ်ၽူႈဢၼ်မီး ၼမ်ႉၵတ်ႉ ၵူႈပိူင်ပိူင်ယူႇယဝ်ႉ။ မေႃၶိုင်သၢင်ႈ ၼႃႈဝၢၼ်ႈၵၢၼ်မိူင်းတႄႉတႄႉ။ ၼင်ႇႁိုဝ် ၵူၼ်းမိူင်းလဵဝ်၊ ၶိူဝ်းလဵဝ် တေဢမ်ႇလႆႈတႅၵ်ႇယၢႆႈၵၼ်၊ မိူင်းႁဝ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈပၼ်ႁၢႆ၊ ယူႇလၢႆလၢႆၵေႃႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈပၼ်ပိူၼ်ႈ မႃးလူလၢႆႁဝ်း၊ မီးၸႂ်ႁတ်းႁၢၼ်၊ ႁတ်းတၢႆႁတ်းတိုၵ်း၊ ႁတ်းၽိုၼ်ႉၶိုၼ်း မၢႆမီႈၵဝ်ႇ၊ ပေႃးဝႃႈ တေဢမ်ႇပဵၼ်ၽွၼ်းလီ တႃႇၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း ဝၢၼ်ႈမိူင်းၸိုင် ယင်းႁတ်းၶတ်းၶိုၼ်း မၢႆမီႈ ၶိင်းမၼ်း ႁဵတ်းဝႆႉၼၼ်ႉသေ ၶိုင်ပွင် ႁႂ်ႈမိူင်းလႆႈလီၶိုၼ်း။ လွင်ႈဢၼ်တေပဵၼ်မႃး ပိူင်ထၢင်ႇထိူမ် ၼိူဝ်မၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢဝ်ၼႃႈၵၢၼ် ၼႄၶိုၼ်းသေ ႁပ်ႉတုင်းလႆႈၶိုၼ်း ၼမ်ႉၸႂ် ၵူၼ်းမိူင်းမၼ်းၸဝ်ႈၶိုၼ်းၼႆႉ လႆႈဝႃႈပဵၼ် ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်လီတႆး ၵေႃႉၼိုင်ႈယူႇယဝ်ႉ။ A.D 808 မႃး မၼ်းၸဝ်ႈ ၼွၼ်းၽႄးလႄႈ လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်းၸဝ်ႈ ၵေႃႉပဵၼ် ၵႅမ်မိူင်း သုင်ၶိူဝ်းၶႂၢၼ်ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းပုတ်းပဵၼ် ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းယူႇယဝ်ႉ။
==(7) သုင်ၶိူဝ်းၶႂၢၼ်(A.D 808-809)==
တၼ်းပဵၼ်ၶုၼ် ပီၼိုင်ႈၵူၺ်းသေ မီးဝႆႉလုၵ်ႈၸၢႆးသၢမ်ၵေႃႉ-
# ၶႂၢၼ်လၢဝ်သႅင်
# ၶႂၢၼ်လီ
# ၶႂၢၼ်ၽူင်းယူႉ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။
ႁႂ်ႈလုၵ်ႈၸၢႆးလူင် ၶႂၢၼ်လၢဝ်သႅင် ပဵၼ်ၵႅမ်မိူင်းသေ သုင်ၶိူဝ်းၶႂၢၼ် ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇမိူဝ်ႈ A.D 809 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
==(8) ၶႂၢၼ်လၢဝ်သႅင်(A.D 809-816)==
ပၢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉၵေႃႈ ဢမ်ႇမႅၼ်ႈၵၼ် တင်းတီႉပႅတ်ႉၼင်ႇၵဝ်ႇ၊ လွင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇၵၼ် တင်းတီႉပႅတ်ႉၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢၼ်ၶဵင်ႈၶႅင်တေႃႇၵၼ်သေတႃႉ ဢဵၼ်ႁႅင်းတီႉပႅတ်ႉ ယူပ်ႈယွမ်းမႃးယူႇ လွႆးလွႆးယဝ်ႉ။ မၼ်းဢမ်ႇမီး လုၵ်ႈၸၢႆးလႄႈ ဢဝ်ၼွင်ႉၸၢႆးမၼ်း ၸဝ်ႈ ၶႂၢၼ်လီ ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၵႅမ်မိူင်းသေ မၼ်းၸဝ်ႈတႄႉ ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇမိူဝ်ႈ A.D 816 ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။
==(9) ၶႂၢၼ်လီ(A.D 816-824)==
ယွၼ်ႉဝႃႈ ဢဵင်ႁႅင်း တီႉပႅတ်ႉၼၼ်ႉ ယူပ်ႈယွမ်းယဝ်ႉလႄႈ တီႉပႅတ်ႉၵတ်းယဵၼ်သေ ယဵၼ်းပဵၼ် ဢူၺ်းလီၵၼ် တင်းၶႄႇ မိူဝ်ႈ A.D 822 ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈတႄႉ မီးမိူင်းလဵဝ် ဢၼ်ၸင်းတီႉပႅတ်ႉယူႇသေတႃႉ ဢမ်ႇယွမ်းတေႃႇၽႂ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၶႂၢၼ်လီၵေႃႈ ဢမ်ႇမီး လုၵ်ႈၸၢႆးလႄႈ ၶိုၼ်းဢဝ် ၼွင်ႉၸၢႆးမၼ်းၸဝ်ႈ ၶႂၢၼ်ၽူင်းယူႉ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၵႅမ်မိူင်းသေ မၼ်းၸဝ်ႈၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇမိူဝ်ႈ A.D 824 ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။
==(10) ၶႂၢၼ်ၽူင်းယူႉ(A.D 824-859)==
ဝၢႆးသေ ယီႈမုၼ်သုင် ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၶႄႇၵေႃႈ ဢမ်ႇပေႃးၶႂ်ႈသၢင်းၵိၼ် လၢၼ်ႉၸဝ်ႈမႃးယူႇယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၶႂၢၼ်ၽူင်းယူႉ ၸင်ႇၶိုၼ်းႁဵတ်းဢူၺ်းလီၵၼ် တင်းတီႉပႅတ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ တီႉပႅတ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵၼ် တင်းၶႄႇယူႇသေလႄႈ သင်ဝႃႈ တေတိုၵ်းၶႄႇတႄႉ တီႉပႅတ်ႉ တေဢမ်ႇၸွႆႈၼင်ႇၵဝ်ႇ။ တီႉပႅတ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵၼ် ဝႃႈၼႆသေတႃႉ လွင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇ ၼိူဝ်တႆးၼႆႉ ဝႆႉမဝ်မၢင်တႄႉတႄႉယူႇ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ထိုင်ပၢၼ်ၶႂၢၼ်ၽူင်းယူႇၼႆႉ ဝႆႉၸႂ်ၵႅၼ်ႇၶႅင်သေ မီးမိူင်းလဵဝ်ၵူၺ်းၵေႃႈ ဢၢၼ်းတိုၵ်းလႆႈယူႇၼႆလႄႈ A.D 829 ၼၼ်ႉ ႁူဝ်သိုၵ်းလူင် လုင်းတုင်(Lung Tung) ၶီႇႁူဝ်သိုၵ်း ၶိုၼ်ႈတိုၵ်း ဢိူင်ႇသိူဝ်ၶွၼ်ႇလႄႈ သိမ်းဢဝ်လႆႈ ဝဵင်းငဝ်ႈ ဢိူင်ႇသိူဝ်ၶွၼ်ႇ ၶျဵၼ်တူ (Cheng Tu)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ ၶိုၼ်းပၵ်းတပ်ႉ တင်ႈဝႆႉလႆႈႁိုင် သိပ်းဝၼ်းလူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉမႃး ၶႄႇလႄႈတီႉပႅတ်ႉ ၸင်ႇပေႃး ဢမ်ႇႁတ်းသႂၢင်းမဝ်ၼိူဝ်တႆး မႃးယူႇယဝ်ႉ။
===တိုၵ်းမိူင်းပိဝ်ႇ===
ၼင်ႇႁိုဝ် မိူင်းတေမီး မုၼ်ဢူၽုင်းယႂ်ႇၼႆႉ တေလႆႈမီး တပ်ႉသိုၵ်း ဢၼ်ဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇၼႆ ၶႂၢၼ်ၽူင်းယူႇ ပွင်ႇၸႂ်ဝႆႉယူႇ။ ၼင်ႇႁိုဝ် တပ်ႉသိုၵ်းတေမီးဢဵၼ်ႁႅင်းၼႆႉ ထုၵ်ႇလႆႈမီး ၵူၼ်းသိုၵ်းၼမ်၊ ပၼ်ႇတႃႇငိုၼ်းတွင်း ၼမ်ၼၼ်ႉ တေလႆႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်းယဝ်ႉၼႆ မၼ်းၸဝ်ႈပွင်ႇၸႂ်ယူႇယဝ်ႉ။ ယၢမ်းဢၼ် မၼ်းဝူၼ်ႉယူႇ လွင်ႈတေလႆႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ တေလႆႈၶဵင်ႈ ၼႃႈသိုၵ်းတေႃႇၽႂ်ၼႆၼၼ်ႉ မၼ်းၸင်ႇဝူၼ်ႉထိုင်မႅၼ်ႈမိူင်းပိဝ်ႇ။ “မိူင်းပိဝ်ႇၼႆႉ တႄႇဢဝ် ပၢၼ်ပူႇမွၼ်ႇမၼ်းသႅင်လၢဝ်ပီ A.D 713 ၼၼ်ႉမႃး ထိုင်ပၢၼ်ယီႈမုၼ်သုင် A.D 808 ၼၼ်ႉ ၶဝ်မႃး သၢၵ်ႈၽၢၼ်ႇတႃႇငိုၼ်းတွင်းၶူဝ်းၶွင်ယူႇသေတႃႉ ဝၢႆးသေ ယီႈမုၼ်သုင် လူႉၵႂႃႇယဝ်ႉၼႆႉ ဢမ်ႇႁၼ်ၶဝ်မႃး သေပွၵ်ႈ။ ၶဝ်ဢမ်ႇသႂၢင်းၵိၼ် ၶုၼ်သိုပ်ႇ ၵမ်းလိုၼ်းၼႆႉယဝ်ႉ”ၼႆ ဝူၼ်ႉထိုင်သေယဝ်ႉ ၸင်ႇၶီႁူဝ်သိုၵ်း လူင်းတိုၵ်း မိူင်းပိဝ်ႇမိူဝ်ႈ A.D 832 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ ႁုပ်ႈသိမ်းဝဵင်း၊ တီႉၺွပ်းဢဝ် ၵူၼ်းမိူင်းသၢမ်ႁဵင်(3,000) မိူဝ်းႁဵတ်း ၵူၼ်းသိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ပိဝ်ႇၼႆႉ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶဝ် ပဵၼ် ၶႄးလူးမိၼ်း (ခဲလူးမင်း) A.D 829-846 ယဝ်ႉ တႄႇဢဝ်ၼၼ်ႉမႃး ပိဝ်ႇၼႆႉ ဢေႃးၸႃႇမုၼ်ၽုင်းၶဝ် ယူပ်ႈယွမ်းၵႂႃႇလႄႈ ထိုင်တီႈမိူင်းပိဝ်ႇ ပေႃးလႆႈ ဝွတ်ႈဝၢႆးလူႉလႅဝ်ၵႂႃႇ ယူႇယဝ်ႉ။ ပိဝ်ႇၼႆႉ လႆႈဝႃႈ လူႉလႅဝ် ယွၼ်ႉသိုၵ်းမိူင်းလၼ်ႉၸဝ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ <br>
<br> မိူဝ်ႈဢၼ် သိုၵ်းလၼ်ႉၸဝ်ႈ မိူဝ်းတိုၵ်းပိဝ်ႇၼၼ်ႉ ၶိူဝ်းဢၼ်တေပဵၼ်မႃး မၢၼ်ႈ(ၶျိဢၢၼ်ႇ) ဢၼ်ၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းတပ်ႉသိုၵ်းမႃႉ လၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼၼ်ႉ မိူဝ်းတိုၵ်းၸွမ်းသေ ႁၼ်မိူဝ်းပိဝ်ႇ၊ ပဵၼ် ဢၼ်ၶွႆ ပိဝ်ႇၶဝ် ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈလႄႈသင်၊ ဢမ်ႇၸွမ်းလႆႈ မၢႆမီႈသိုၵ်းတႆးလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယဝ်ႉ လႄႈသင် ၶဝ်ၸင်ႇ ၸူဝ်းၵၼ် ၶိုၼ်းလၵ်ႉဢွၵ်ႇပၢႆႈ မိူဝ်းယူႇ တီႈပိဝ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းၼၼ်သေ ၶျိဢၢၼ်ႇ(မၢၼ်ႈ)ၼႆႉ ဢိုၼ်ဢဝ်ပိဝ်ႇၵႂႃႇ လွႆးလွႆးလႄႈ ႁိုင်ထႅင်ႈသီႇပၢၵ်ႇ(400)ပီမိူင်းၵေႃႈ ပိင်ႇၼႆႉ ယဵၼ်းလေႃးၶဝ်ၵႂႃႇ လုမ်းလုမ်းသေ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းပိဝ်ႇ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ယူတ်းႁၢႆၵႂႃႇ တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ယူႇယဝ်ႉ။ ပိုၼ်းပိဝ်ႇၵေႃႈ ဢဝ်ပဵၼ် ပိုၼ်းမၢၼ်ႈၶဝ်ၵႂႃႇပႅတ်ႈယဝ်ႉ။ ပၢၼ်သရေႇၶိတ်ႉတရႃႇၼႆႉ ပဵၼ်ပိုၼ်းပိဝ်ႇၵူၺ်း၊ ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈပိုၼ်းမၢၼ်ႈ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉၼႆႉ ႁူၺ်ႈလိုၵ်ႉ ထိူၼ်ႇၵႂၢင်ႈၼႃႇလႄႈ ပေႃးထိုင်ၶၢဝ်းၽူၼ်ၸိုင် သိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ ၵူဝ်ပဵၼ်၊ ၵူဝ်ၼၢဝ်လႄႈ ဢမ်ႇတိုၵ်းသိုၵ်း၊ ၽႅဝ်ၶဝ်ႈမႆႈမႃး ၸင်ႇလူင်းတိုၵ်း ထႅင်ႈမိူင်းပိဝ်ႇ၊ ႁဵတ်းၼၼ် ၵႆႉၵႆႉလူင်းတိုၵ်းပိဝ်ႇလႄႈ ထိုင် A.D 835 ၼၼ်ႉ မိူင်းပိဝ်ႇ ပေႃးလႆႈလူႉလႅဝ်ၵႂႃႇ လုမ်းလုမ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ တႆးၼႆႉ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ပႄႉသိုၵ်းယဝ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇပၵ်းတပ်ႉသေ ယူႇသဝ်းဝႆႉ၊ ပွၵ်ႈမိူဝ်းၶိုၼ်း တိၵ်းတိၵ်းလႄႈ မိူင်းမၢၼ်ႈယၢမ်းလႅဝ် တင်းသဵင်ႈၼႆႉ ဢမ်ႇလႆႈပဵၼ် မိူင်းတႆးၵူၺ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်လၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ မိူင်းမၢၼ်ႈယၢမ်းလႅဝ်တင်းမူတ်း ပဵၼ်တႂ်ႈမိုဝ်း လၢၼ်ႉၸဝ်ႈသေ လႆႈၵူဝ်ယမ် ၵူမ်ႈၵွမ်းတေႃႇ မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈယူႇယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈ A.D 830-832 ၼၼ်ႉ တီႈၵႂၢၼ်းတူင်ႇ၊ ၵႂၢၼ်ႇၸီႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၼႂ်းလိၼ်မိူင်းတႆးသေ ၶႄႇတႄႇမႃး ဢူမ်ဢိုၼ်ပႄႉၵိၼ်တႄႉတႄႉ။ တႆးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၶိုၼ်းၶႄႇလႄႈ ထိုင်တီႈသို ၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ပေႃးလႆႈလူင်းၵႂႃႇ တိုၵ်းၸွႆႈၶဝ်ယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၶႄႇၼႆႉ တိုၵ်းတႆးသေ ဢဝ်ၶွၼ်ႇ တီႈတႆးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၼမ်တႄႉတႄႉ။ ငႅၼ်းႁႂ်ႈတႆးၽၢၼ်၊ တႆးလူႉတႆးသုမ်းယူႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈ ၵဵပ်းၶွၼ်ႇၼိူဝ်တႆး လိူဝ်ႁႅင်းပူၼ်ႉလႄႈ ၸွမ်ပွင်မိူင်းၶႄႇ ပေႃးလႆႈမၢၵ်ႈမီးၵႂႃႇ ယွၼ်ႉၶွၼ်ႇ လႆႈတီႈတႆးသေ တႆးသမ်ႉ ပေႃးလႆႈတူၵ်းၽၢၼ်ၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ လၢႆးၶႄႇၽႅၼ်ၵၢၼ် တေႃႇတႆးၼၼ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇ ထိူဝ်ၸီႇၵိၼ်ၼိူဝ်ႉတႆးၼၼ်ႉလႄႈ တႆးလႆႈၽၢၼ်ၵႂႃႇတိၵ်းတိၵ်းသေ ၶႄႇသမ်ႉ မၢၵ်ႈမီးမႃးတိၵ်းတိၵ်း ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉတႆးၵေႃႈ ဢမ်ႇၸိုၵ်းၶႄႇ၊ သင်ဝႃႈတိုၵ်းၵၼ်လႄႈ တႆးတီႉလႆႈၶႄႇၸိုင် ၸဵမ်မႄႈယိင်းၵူၼ်းၸၢႆး ဢမ်ႇဝႆႉၵိုတ်း ၽၼ်းတၢႆပႅတ်ႈ သဵင်ႈသဵင်ႈဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈ ၶႄႇပႄႉၵိၼ်တႆးလႄႈ မိူဝ်ႈတႆးၶိုၼ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၼၼ်ႉ သိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၸင်ႇလႆႈလူင်းတိုၵ်းၸွႆႈ တႆး ယူႇယဝ်ႉ။
===တိုၵ်းမိၼေႃးလႄႈမိၶျႅၼ်း===
A.D 835 ဝၢႆးသေ တိုၵ်းမိူင်းပိဝ်ႇယဝ်ႉ ၶႂၢၼ်ၽူင်းယူႉ ၶီႇႁူဝ်သိုၵ်းသေ လူင်းတိုၵ်း တီႈမိၼေႃးလႄႈမိၶျႅၼ်း(Mino and Mi Chen Kingdoms) ယူႇယဝ်ႉ။ (မိၼေႃး+မိၶျႅၼ်းၼႆႉ မီး ၼႂ်းမိူင်းထႆး ယၢမ်းလႅဝ်)တီႈၼႆႈ တီႉၺွပ်းလႆႈမိူဝ်း ၵူၼ်းသွင်ႁဵင်(2000)တေႃႇ သၢမ်ႁဵင်(3000) တႃႇႁဵတ်းၵူၼ်းသိုၵ်းသေ မိူဝ်းၶိုၼ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယဝ်ႉ၊ ဢမ်ႇဝၢင်း တပ်ႉသိုၵ်းဝႆႉၼင်ႇၵဝ်ႇ။
===တိုၵ်း ႁရိတ်ႉပုင်ႇၸ===
ၶိုၼ်းသိုပ်ႇ လူင်းတိုၵ်းထႅင်ႈ ၶုၼ်လုၼ်(Kun Lun) (ၼႆႉပဵၼ် ႁရိတ်ႉပုင်ႇၸ ဢၼ်ႁွင်ႉ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉသေ မိူဝ်ႈလႅဝ်တႄႉ ပဵၼ် မိူင်းထႆးပွတ်းႁွင်ႇ) တပ်ႉမႃႉလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၶဝ်ႈတိုၵ်းႁႅင်းၼႃႇၽႅဝ်လႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းႁရိတ်ႉပုင်ႇၸၼႆႉ ပေႃးလႆႈ ၽုၺ်ႇၽၵ်းတူမိူင်းယူႇယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ ၵူၼ်းသိုၵ်း ၽႅဝ်ၼႂ်းမိူင်းယဝ်ႉၵေႃႈ ၵူၼ်းမိူင်းၶုၼ်လုၼ်ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းသိုပ်ႇၽုၺ်ႇ ႁူးၽၵ်းတူၼမ်ႉ ႁႂ်ႈၼမ်ႉၶဝ်ႈမႃး ထူမ်ႈၼႂ်းမိူင်းသဵင်ႈလႄႈ တပ်ႉလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၵူဝ်ၼမ်ႉၼႃႇသေ ထိုင်တီႈ ပေႃးလႆႈပၢႆႈဢွၵ်ႇမိူင်းၶိုၼ်း ဝႃႈၼႆယူႇယဝ်ႉ။
===လူင်းတိုၵ်း ၵမ်ႇပေႃးတီးယႃး===
ၵမ်ႇပေႃးတီးယႃးၼႆႉ လႆႈႁၼ် ၶႄႇၶဝ်တႅမ်ႈဝႆႉ ၼႂ်းပိုၼ်းၶဝ် ႁွင်ႉဝႃႈ ပဵၼ် ၶျႅၼ်းလႃႉၼႆယဝ်ႉ။ တီႈဢၼ်ၸမ်ပၢင်ႇလၢႆႇၼၼ်ႉ ၶဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၶျႅၼ်းလႃႉၼမ်ႉ (Water Chenla)ၼႆယဝ်ႉ။ တီႈၼႆႈၵေႃႈ သိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ လူင်းတိုၵ်း သိမ်းဢဝ်လႆႈသေတႃႉ ယွၼ်ႉဝႃႈ ၵူဝ်ပၢင်ႇလၢႆႇ (မိူဝ်ႈၶဝ်လႆႈႁၼ် ႁွၼ်ၼမ်ႉပဵဝ်ၼမ်ႉ ၶိုၼ်ႈမႃး ပဵၼ်ၵမ်းပဵၼ်ၵမ်းၼၼ်ႉ ၶဝ်ၵူဝ်ၼႃႇ ဝႃႈၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ)လႄႈသင်၊ ၶုၵ်းၸႂ်လႆႈ ဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇမိူင်းလင်ၼႃႇလႄႈသင် ၶဝ်ဢွၼ်ၵၼ် မိူဝ်းၶိုၼ်း ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။
ၶႂၢၼ်ၽူင်းယူႉ ယုၵ်ႉဢဝ် လၢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈ ၽူႈဢၼ်မီး ၼမ်ႉၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ၸဝ်ႈသိူဝ်လူင် ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၵႅမ်မိူင်းယဝ်ႉ။ ႁူဝ်သိုၵ်းလူင် ဢၼ်တိုၵ်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇၼႃႇၼႆႉၵေႃႈ ပဵၼ်ၸဝ်ႈသိူဝ်လူင် ၼႆႉယဝ်ႉ။ ၵေႃႉဢၼ်ဢွၼ်ၶိုၼ်ႈတိုၵ်း ၶျႅၼ်းတူ (Cheng Tu)သေ သိမ်းဝႆႉလႆႈ သိပ်းဝၼ်းၼႆႉၵေႃႈ ပဵၼ်မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉ ၼင်ႇၵဝ်ႇယဝ်ႉ။ ၶႂၢၼ်ၽူင်းယူႉ ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇမိူဝ်ႈ A.D 859သေ သိူဝ်လူင် ၸင်ႇၶိုၼ်ႈပုတ်ႈယဝ်ႉ။
==(11) သိူဝ်လူင် @ သွီးလူင်(A.D 859-877)==
ဝၢႆးသေ ၶႂၢၼ်ၽူင်းယူႉၼွၼ်းၽႄးယဝ်ႉၼၼ်ႉ သိူဝ်လူင် @ သွီးလူင်ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ မၼ်းၼႆႉ တိုၼ်းပဵၼ်ႁူဝ်သိုၵ်းဢၼ် တိုၵ်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ပဵၼ် ၵႅမ်မိူင်းလႄႈ လႆႈဝႃႈပဵၼ် ၽူႈမီးၼမ်ႉၵတ်ႉ တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ပၢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈပဵၼ် ၵႅမ်မိူင်းၼၼ်ႉမႃး မၼ်းၸဝ်ႈ ၶႂၢၵ်ႈဢဵၼ်ႁႅင်းသိုၵ်း မႃးဝႆႉလႄႈ ထိုင်တီႈ မၼ်းၸဝ်ႈ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမႃးၼၼ်ႉ ဢဵၼ်ႁႅင်းသိုၵ်းမၼ်းၸဝ်ႈ ၶိူင်ႇၶမ်ႉမႃးတႄႉတႄႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ၸဵမ်ၼွၵ်ႈမိူင်းၼႂ်းမိူင်း ပေႃးလႆႈတူၵ်းၸႂ်ၵႂႃႇ တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽွင်း မၼ်းၸဝ်ႈ ပဵၼ်ၵႅမ်မိူင်းၼၼ်ႉ မၼ်း ၶီႇႁူဝ်သိုၵ်းသေ တိုၵ်းပႄႉမႃးလႆႈ ၽၢႆႇႁွင်ႇထိုင် သိူဝ်ၶွၼ်ႇ သိမ်းပႃးဝဵင်း ၶျႅၼ်ႇတူ(Cheng Tu)၊ ၽၢႆႇတူၵ်း သိမ်းထိုင် မိူင်းပိဝ်ႇ၊ ၽႆႇၸၢၼ်း သိမ်းလႆႈထိုင် ၵမ်ႇပေႃးတီးယႃး။ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ပဵၼ်ၵႅမ်မိူင်း မၼ်းၸဝ်ႈ တိုၼ်းတိုၵ်းၶႂၢၵ်ႈမိူင်း ႁွမ်ႁႅင်းလႆႈ ၼမ်ယႂ်ႇၵႂၢင်ႈမႃး တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ <br>
မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ႁၼွႆႇ(Hanoi)ၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းလိၼ်ၶႄႇ၊ ႁၼွႆႉၼႆႉ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉႁွင်ႉဝႃႈ ဢၼ်ႇၼၢၼ်ႇၽူး(Annan Fu) ၼႆယဝ်ႉ။ တီႈႁၼွႆႉၼၼ်ႉ ၽူႈမီးပုၼ်ႈၽွၼ်း တၢင်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ၽွင်းငမ်းဝႆႉၼၼ်ႉ ပဵၼ်သၢႆယီ(Tsai Hsi)၊ မိူဝ်ႈတပ်ႉၸဝ်ႈသိူဝ်လူင်(တႆးလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ) တေလူင်းသိမ်းဢဝ် ဢၢၼ်ႇၼၢၼ်ႇၼၼ်ႉ တိုၵ်းတူင်ႇၵိၼ်းသေ လူင်းထိုင်ႁၼွႆႉ မိူဝ်ႈ A.D 863။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ သၢႆယီလႄႈ ၽူႈမၢႆမၼ်း ၽၢၼ်ႇၶဵဝ်(Fan Cho) (ၵေႃႉဢၼ်တႅမ်ႈဝႆႉ ပိုၼ်း သိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၸွမ်းၼင်ႇ တူဝ်ထူပ်းတႃႁၼ်) မီးဝႆႉၼႂ်း ဝဵင်းႁၼွႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ၽၢၼ်ႇၶဵဝ်ၼႆႉ ပဵၼ် ၽူႈၵေႃႉတႅမ်ႈပိုၼ်းၶႄႇ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈယႂ်ႇ ပပ်ႉမၢၼ်ႇသျူႉ(Man Shu)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၽၢၼ်ႇၶဵဝ်(Fan Cho)လႄႈ ႁူဝ်သိုၵ်းၶိူဝ်းၾူႇ(Fu)? လီယၢင်ၶူဝ်(Liang Ko) ၶႃၸူဝ်းၵၼ် ၶိုၼ်ႈယူႇ ၼိူဝ်ၶူးတမ်ႇတိူင်း ဝဵင်းႁၼွႆႉၼၼ်ႉသေ လွမ်တူၺ်း လၢႆးႁဵတ်းတၢင်းသၢင်ႈ လွင်ႈၼႃးၵၢၼ် သိုၵ်းတႆးလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။ ၸွမ်းၼင်ႇ ဢၼ်မၼ်း လႆႈတႃႁၼ်တူဝ်ထူပ်းမႃးၼၼ်ႉ မၼ်းၶိုၼ်းတႅမ်ႈမၢႆသႂ်ႇဝႆႉ ၼႂ်းပပ်ႉပိုၼ်း“မၢၼ်ႇသျူႉ”( Man Shu) ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၼႂ်းပပ်ႉၼၼ်ႉ မၼ်းတႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ “သိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ ႁတ်းႁၢၼ်ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ၊ ႁတ်းၶိုၼ်ႈသိုၵ်း ႁတ်းတၢႆတႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ မၢႆမီႈသိုၵ်းၶဝ်ၵေႃႈ မၼ်ႈၵႅၼ်ႇတႄႉတႄႉ၊ မိူဝ်ႈတိုၵ်းသိုၵ်းၼၼ်ႉ တေလႆႈၶိုၼ်ႈ ႁတ်းႁတ်းႁၢၼ်ႁၢၼ်၊ သင်ဝႃႈ ဢမ်ႇႁတ်းသေ ယိုဝ်ႈယိုတ်းယိုဝ်ႈယိုတ်းယူႇၸိုင် ၶုၼ်သိုၵ်းၶဝ် တိုၼ်းၽၼ်းပႅတ်ႈ သိုၵ်းၵေႃႉၼၼ်ႉ ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ သိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ ဢမ်ႇႁၼ် ၵူၼ်းဢၼ်ႁူၼ် ၵူၼ်းဢၼ်ၵူဝ်။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၶဝ်ဝႅတ်ႉဝႆႉ ဝဵင်းႁၼွႆႉသေ တိုၵ်းပႄႉၶဝ်ႈသိမ်းလႆႈ ဝဵင်းႁၼွႆႉ၊ သိမ်းဢဝ်ပႃး ၶုၼ်သၢႆယီ(Tsai Hsi)လႄႈ လုၵ်ႈမေးမၼ်း လႆႈလူႉသုမ်း တီႈသိုၵ်းၼႆႉ ယူႇယဝ်ႉ။ ၽူႈတႅမ်ႈဝႆႉပိုၼ်း ၽၢၼ်ႇၶဵဝ်(Fan Cho)ၼႆႉတႄႉ ဢဝ်တင်းလိၵ်ႈ ဢၼ်မၼ်း တႅမ်ႈမၢႆဝႆႉၼၼ်ႉသေ ပၢႆႈၶိုၼ်ႈ ၼိူဝ်ၶူးဝဵင်း ၵျွၵ်းတူၵ်း ၼႂ်းၼမ်ႉ လုၺ်းၶၢမ်ႈၼမ်ႉ တေႃႇထိုင်လွတ်ႈလႄႈ ၸင်ႇလႆႈပူၼ်ႉလွတ်ႈ ၽေးသိုၵ်း လၢၼ်ႉၸဝ်ႈသေ ထိုင်တီႈ လႆႈတႅမ်ႈဝႆႉပပ်ႉပိုၼ်း“မၢၼ်ႇသျူႉ”( Man Shu)ၼၼ်ႉ ယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ သိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၶဝ် သိမ်းဢဝ်လႆႈ ဢၢၼ်ႇၼၢၼ်ႇသေ ႁၼွႆႉၵေႃႈ တူၵ်းသုမ်းပၼ်ၶဝ်ယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၶဝ်ၶိုၼ်းမႃး သိုပ်ႇၶိုၼ်ႈတိုၵ်း ဝဵင်းငဝ်ႈဢိူင်ႇသိူဝ်ၶွၼ်ႇ၊ ၶျႅၼ်ႇတူCheng
Tu) ထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ A.D 870 ၼၼ်ႉ တႆးလႄႈၶႄႇ ပဵၼ်ပွႆးတိုၵ်းၵၼ်တီႈဢိူင်ႇ
ၸူႇၶျွၼ်ႇ(သိူဝ်ၶွၼ်ႇ)။ တႆးၼႆႉ ယိူင်းဢၢၼ်း တိုၵ်းဢဝ်ၶိုၼ်း လိၼ်မိူင်းၸူႈ(T'su)ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၶႄႇၶဝ် ၸဵမ်လုၵ်ႈဢွၼ်ၵူၼ်းလူင် ထဝ်ႈၼုမ်ႇလဵၵ်ႉယႂ်ႇ လႆႈဢွၼ်ၵၼ် ပၢႆႈၶဝ်ႈယူႇ ၼႂ်းဝဵင်းၶျႅၼ်တူ (Cheng Tu) ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၼမ်ၼႃႇၽႅဝ်လႄႈ ၼႂ်းဝဵင်းၶျႅၼ်တူၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီးတီႈယူႇ၊ တေႃႉတႄႉ လႆႈၸုၵ်းသေ ယူႇဝႆႉၵူၺ်းဝႃႈၼႆ။ ၵူၼ်းမိူင်းၶျႅၼ်တူ(ၶႄႇ)ၶဝ်မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ တုၵ်ႉၶႃႉၼႃႇ။ ပေႃးၽူၼ်တူၵ်းၵေႃႈ ထိုင်တီႈ ပေႃးလႆႈဢဝ် မေႃႈယွၵ်းၵူၺ်ယွၵ်း မုင်းႁူဝ်ၶဝ်သေ ၸုၵ်းဝႆႉၵူၺ်း ဝႃႈၼင်ႇၼႆမႃးယူႇယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၼမ်ၼႃႇလႄႈ ၵႃႈပဵၼ် ၼမ်ႉမေႃႇၼႂ်းဝဵင်းၵေႃႈ ႁႅင်ႈသေ ထိုင်တီႈလႆႈဢွၼ်ၵၼ် ၵႂႃႇတဵၵ်းၵိၼ်ၼမ်ႉႁွင်ႈ။ တီႈၼမ်ႉႁွင်ႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁိမ်ၵၼ်တဵၵ်းၵိၼ်လႄႈ ဢၼ်လႆႈၸူမ်ၼမ်ႉ တၢႆၵေႃႈ မီးတင်းၼမ်။ ၼမ်ႉၼႆႉ ယၢပ်ႇၼႃႇယဝ်ႉလႄႈ ဝၢႆးလိုၼ်းမႃး ထိုင်တီႈ ပေႃးလႆႈဢဝ်ၵူၺ်သွၼ်ႈသေ ပၼ်ၵၼ်ၸဵၼ်းၵိၼ်ၼမ်ႉမၼ်းၵူၺ်း ဝႃႈၼႆ။ ၵူၼ်းတၢႆၵေႃႈ ၼမ်ၼႃႇလႄႈ ၵွမ်ႇတႃႇသႂ်ႇသေ ၽင်ၵေႃႈ ပေႃးဢမ်ႇမီး။ လႆႈၶုတ်းလုၵ်းလူင်သေ ၽင်ၸွမ်းၵၼ်ယဝ်ႉ။ ၶႄႇၶဝ် ဢၼ်တႆး တီႉၺွပ်းလႆႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ တႆးပၢတ်ႇပႅတ်ႈၶူႈၼင် ဝိၼ်ႇႁူၶဝ်လႄႈ မိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉ ၶႄႇ ဢၼ်ယူႇတီႈ ၶျႅၼ်တူ(Cheng Tu)ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၼိုင်ႈပၢၵ်ႇၼႆႉ ပႅတ်ႇသိပ်းၵေႃႉ(80%) (ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပႅတ်ႇသိပ်း)ၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်း ၶူႈၼင်ဝိၼ်ႇ ႁူဢၼ်ပွမ် ႁဵတ်းသႂ်ႇဝႆႉၶိုၼ်းၵူၺ်း ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ထိုင် A.D 873 ၶႄႇလႄႈတီႉပႅတ်ႉ မႃးတိုၵ်းၶိုၼ်း ၶျႅၼ်ႇတူၼၼ်ႉ တႆး ၸင်ႇလႆႈသုမ်းၵၢၼ်ႉသေ လႆႈပၢႆႈဢွၵ်ႇမိူဝ်း ၶိုၼ်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ ၶႄႇၶဝ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈႁဵတ်းႁိုဝ်လႄႈ ထိုင်တီႈ လႆႈႁွမ်းတင်း တီႉပႅတ်ႉသေ တိုၵ်းၶိုၼ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈလႄႈ ၸင်ႇပႄႉလႆႈၶိုၼ်းယဝ်ႉ။ <br>
A.D 875 မႃး ႁူဝ်သိုၵ်းလူင် ၵၢဝ်ႇၽီယႅၼ်(Kao Pian)ဢွၼ်ႁူဝ် သိုၵ်းၶႄႇသေ တိုၵ်းပႄႉလႆႈ သိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ A.D 877 မႃး တႆးလႄႈၶႄႇ ၶိုၼ်းႁဵတ်း လိၵ်ႈႁူမ်ႈႁွမ်း ၵတ်းယဵၼ်ၵၼ် ထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ပီ A.D 877 ၼႆႉ ၼင်ႇၵဝ် ၸဝ်ႈသိူဝ်လူင်ၵေႃႈ ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ၸဝ်ႈသိူဝ်လူင် ၼွၼ်းၽႄးယဝ်ႉ ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈတႆးၵေႃႈ ႁႅင်းဢူၼ်ႈၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ သၢႆသိုပ်ႇၶုၼ်မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ သိုပ်ႇလိုၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉမႃးတႄႉ ဢမ်ႇၶဵင်ႈၼႃႈသိုၵ်းၸူးၽႂ်ႇယဝ်ႉ။
==(12) လူင်ၸိုၼ်ႈ Leng Shwen(A.D 877-897) ==
ပၢၼ် လူင်ၸိုၼ်ႈ(Leng Shwen)ၼႆႉတႄႉ ယူႇၵတ်းယူႇယဵၼ် ဢမ်ႇပဵၼ်သိုၵ်းတေႃႇၽႂ်သေ A.D 897 မႃး ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ A.D 884 ၼၼ်ႉ ၶုၼ်ၶႄႇ ဢဝ်လုၵ်ႈယိင်း မႃးဢၢပ်ႈပၼ် ႁႂ်ႈႁဵတ်းလုၵ်ႈပႂ်ႉ လူင်ၸိုၼ်ႈ ဢဝ်ၵိူတ်းၸိုၼ်ႈၾႃႉၼၼ်ႉ ႁွင်ႉၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၼၢင်းၾႃႉ (Ngarng Fah)ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ ၶႄႇလႄႈတႆးၵေႃႈ ၸူဝ်းၽွမ်ႉ လွင်ႈၵတ်းယဵၼ်ၵၼ်ယူႇယဝ်ႉ။ ၶႄႇ ဢဝ် လၢႆးၶျေႃးဝၢၼ် တေႃႇတႆးမႃးယူႇယဝ်ႉ။
== ရှေးရှမ်းနယ်များ ==
Line 248 ⟶ 283:
== ယနေ့ ရှမ်းပြည်နယ် ==
ပြည်နယ်မြို့တော် [[|Wp/shn/တောင်ကြီးမြို့|တောင်ကြီးမြို့]]
အကျယ်အဝန်း ၆၀ဝ၀ဝ စတုရန်းမိုင်ခန့်
Line 265 ⟶ 300:
== ရှမ်း ၉ ဆက်၊ ၉ စော်ဘွား ==
[[|Wp/shn/သုတေသနသရုပ်ပြအဘိဓာန်|သုတေသနသရုပ်ပြအဘိဓာန်]]တွင် ဖော်ပြချက်အရ ''ရှမ်းကိုးဆက်၊ ကိုးစော်ဘွား၊ လူးတဆယ့်နှစ်ပနား၊ ရာတပါးနှင့်၊ စော်ဘွားစော်ခံ၊ ရွှေဥကင်ဘုံပျံမှာ၊ ညီလာခံခ, ညောင်း၊ မှူးမတ်အပေါင်းစုံကြပြီလား ....... မင်းကြီးများ'' ဟူ သောဇာတ်သဘင် ဘုရင်၏စကားအရ---(၁) မိုးကောင်းစော်ဘွား၊ (၂) မိုးညှင်းစော်ဘွား၊ (၃) သောင်သွပ်စော်ဘွား၊ (၄) မိုးမိတ်စော်ဘွား၊ (၅) မိုးနဲစော်ဘွား၊ (၆) သိန္နီစော်ဘွား၊ (၇) မိုင်းပဲစော်ဘွား၊ (၈) ညောင်ရွှေစော်ဘွား၊ (၉) သီပေါစော်ဘွားတို့ ဟူ၏။
မှတ်ချက်။ ။ရှမ်းပြည်အစ ''မိုင်းမော'' က- ဟူသော စကားအရမိုင်းမောမှတဆင့် စော်ဘွား ၉-ဆက် ဖြစ်ပေါ်လာသည် ဟူ၏။
Line 280 ⟶ 315:
===ဘာသာ===
ဘာသာအယူဝါဒအရေးတွင် ရှေးအခါက အလွန်မှားယွင်းသည့် အယူအဆများ၊ နတ်ကိုးခြင်းများကို ယုံကြည်ခဲ့ကြသည်။ သခင်စော်ဘွားဖြစ်သူ သေလွန်လျှင် မိဖုရား၊ မောင်းမနှင့် ကျွန်လူ၊ တိရစ္ဆာန်များကိုပါ သတ်ဖြတ်ကာ အတူမြေမြုပ်သည့် အလေ့များပင် ရှိခဲ့သည်ဟုဆိုသည်။ သို့သော် ဟံသာဝတီဆင်ဖြူများရှင် [[|Wp/shn/ဘုရင့်နောင်|ဘုရင့်နောင်]]မင်းကြီးမှ ရှမ်းပြည်တစ်လွှားကို သိမ်းသွင်းပြီးနောက်တွင် အဆိုပါ မှားယွင်းရက်စက်သည့် အယူများကို ဆက်လက်ပြုလုပ်စေခြင်း မရှိတော့ပဲ ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာကို ကိုးကွယ်စေခဲ့သည်။ သို့ဖြင့် ယနေ့အချိန်အထိ ရှမ်းလူမျိုးအများစုမှာ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များ ဖြစ်ကြပြီး အခြားဘာသာကိုးကွယ်သူ အနည်းငယ်လည်း ရှိကြသည်။
===စာပေ===
Line 287 ⟶ 322:
==ထင်ရှားသော ရှမ်းလူမျိုးများ==
* [[|Wp/shn/စဝ်ရွှေသိုက်၊ (နိုင်ငံတော်သမ္မတ)|ပထမဆုံး မြန်မာနိုင်ငံ သမ္မတကြီး စဝ်ရွှေသိုက်]]
* [[|Wp/shn/ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း၊ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းပွၼ်|အာဇာနည် ဝန်ကြီး မိုင်းပွန်စော်ဘွားကြီး စဝ်စံထွန်း]]
* [[|Wp/shn/နွံ၊ စဝ်|လဲချား စော်ဘွားကြီး သရေစည်သူ စဝ်နွံ ]]
* [[|Wp/shn/ခမ်းလိတ်၊ စိုင်း|တေးပြုစာဆို ဒေါက်တာ စိုင်းခမ်းလိတ် ]]
* [[|Wp/shn/ထီးဆိုင်၊ စိုင်း|တေးရေးဆရာ၊ အဆိုတော် စိုင်းထီးဆိုင် ]]
* [[|Wp/shn/အောင်ထီးခမ်း၊ စိုင်း| အဆိုတော် စိုင်းအောင်ထီးခမ်း ]]
* [[|Wp/shn/စိုင်းခမ်းလှိုင်၊ စိုင်း| အဆိုတော်၊ သရုပ်ဆောင်၊ မော်ဒယ်၊ စာရေးဆရာ စိုင်းစိုင်းခမ်းလှိုင်]]
== အနုသုခုမအနုပညာ ==
| |||