ဢေႃးလိပ်ႇ ယၢင်
ဢေႃးလိပ်ႇယၢင် (ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Olive Yang; ၶႄႇ: 楊金秀; pinyin: yáng jīn xiù) ႁိုဝ် ယၢင်ၵျိၼ်းသဵဝ်ႉၼႆႉပဵၼ်ၼၢင်းႁၢၼ်ဢွၼ်ႁူဝ်တပ်ႉသိုၵ်းမိူင်းၵဝ်ႈၵၢင်ႉ၊ မီးၸိုဝ်ႈသဵင်လိုဝ်းလင်ဝႃႈပဵၼ် ၸဝ်ႈရႃႇၸႃႇၵႃႉယႃႈၽိၼ်ႇၽိူၵ်ႈ ၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈသၢမ်ၸဵင်ႇၶမ်း။ မၼ်းပဵၼ်ၼွင်ႉယိင်း ၸဝ်ႈဢႅတ်းဝိူတ်ႇယၢင် (ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Edward Yang) ႁိုဝ် ယၢင်ၸိူၼ်ႉသၢႆ (ၶႄႇ: 杨振材) ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းၵဝ်ႈၵၢင်ႉ ၵေႃႉလိုၼ်းသုတ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵမ်ႈၽွင်ႈတႄႉႁွင်ႉမၼ်းၼၢင်းဝႃႈ "ၼၢင်းမၢၵ်ႇၵၢဝ်ႈၶူၼ်" (Miss Hairy Legs) ၼႆယဝ်ႉ။
| ဢေႃးလိပ်ႇယၢင် | |
|---|---|
| ၵိူတ်ႇ |
24 ၸုၼ်ႇ၊ 1927[1] ၸိုင်ႈတႆးပွတ်းႁွင်ႇ၊ ၿရိတ်ႉတိၶျ်ႉၿႃးမႃး (British Burma) |
| သဵင်ႈၵၢမ်ႇ |
13 ၸူႇလၢႆႇ၊ 2017 (ဢႃႇယု 90) ပွၵ်ႉၸွၼ်ႊၸူဝ်ႇ၊ ဝဵင်းမူႇၸေႊ၊ မိူင်းတႆး၊ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မျၢၼ်ႇမႃႇ |
| ၵူၼ်းမိူင်း |
 မျၢၼ်ႇမႃႇ |
| ၸိုဝ်ႈတၢင်ႇၸိူဝ်း | ယၢင်ၵျိၼ်းသဵဝ်ႉ (Yáng Jīnxiù) |
| ပၢႆးပႆႇၺႃႇ | ႁူင်းႁဵၼ်းၼၢႆးၶၢဝ် (Guardian Angel's Convent School)၊ ဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈ |
| လွင်ႈတၢင်းလိုဝ်းလင် | ၸဝ်ႈရႃႇၸႃႇၵႃႉယႃႈၽိၼ်ႇ |
| ၼႃႈႁိူၼ်း | တႂၢၼ်ႉသေႃဝိူၼ် (m. 1948; div. 1950) |
| လုၵ်ႈလၢင်း | တႂၢၼ်ႉၵျီၽူႇ |
| လၢႆးမိုဝ်း | |
သိူၵ်ႈပိုၼ်း
မႄးထတ်းဢေႃးလိပ်ႇယၢင် (Olive Yang) ၼႆႉၵိူတ်ႇမိူဝ်ႈဝၼ်းထီႉ 24၊ လိူၼ်ၵျုၼ်ႇ၊ ပီႊၶရိတ်ႉ 1927 ။ ဢူႈၶဝ်ပဵၼ် ၸဝ်ႈယၢင်ဝိူၼ်ပိင်း မျူဝ်ႉၸႃးမိူင်းၵဝ်ႈၵၢင်ႉ ဢၼ်မီးလုၵ်ႈလၢင်း သိပ်းဢဵတ်းၵေႃႉၼၼ်ႉ။ မၼ်းၼၢင်းပဵၼ်ၵူၼ်းယူႇၽၢႆႇလင် ယိပ်းၵမ်ဢႃႇၼႃႇ ၼႂ်းမိူင်းၵဝ်ႈၵၢင်ႉ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း 40 ပီႊမိူင်းၼၼ်ႉ။ ၼႂ်းၵူၼ်းမိူင်းၵဝ်ႈၵၢင်ႉ ၶဝ်တႄႉ ၵႆႉတူၵ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ ပဵၼ်လုၵ်ႈယိင်းၵေႃႉထူၼ်ႈသွင် ၼႂ်းၶိူဝ်းႁိူၼ်းယၢင် ၼႆယဝ်ႉ။ မၼ်းပဵၼ် ၼၢင်းယိင်းၵေႃႉဢၼ်ယၢမ်ႈဢွၼ်ႁူဝ် ၵူၼ်းသိုၵ်း ဢဵၼ်ႁႅင်းမွၵ်ႈၼိုင်ႈႁဵင်သေ ယၢမ်ႈပဵၼ်ၵူၼ်းၵေႃႉဢၼ်ႁူမ်ႇငမ်းလႆႈ ၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆ ယႃႈၽိၼ်ႇ ၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈသၢမ်ၸဵင်ႇၶမ်း၊ ပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵၼ်တင်း တပ်ႉသိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇ ၵေႃမိၼ်တၢင်ႇ (KMT) ၶဝ်။ ယၢမ်ႈၺႃး လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႊ တီႉၵမ်ယဵတ်ႈၶွၵ်ႈ သွင်ပွၵ်ႈသေ ၶႃတူဝ်ၶႃၸႂ်၊ ယၢမ်ႈလဵၼ်ႈၸူႉၵၼ်တင်း ၼၢင်းၸိူင်းငဝ်း ၸိုဝ်ႈ သဵင်လိုဝ်းလင်၊ ယၢမ်ႈၸွႆႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႊ တႃႇၵေႃႇသၢင်ႈ ငမ်းယဵၼ် တီႈၵဝ်ႈၵၢင်ႉ။
မၼ်းၼၢင်းလုၵ်ႉမႃးတီႈၼႂ်း ၶိူဝ်းႁိူၼ်းယၢင် ဢၼ်ၽွင်းငမ်းႁဵတ်းၶုၼ်မႃး တီႈမိူင်းၵဝ်ႈၵၢင်ႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈၸူဝ်ႊပၢၵ်ႇပီႊသိပ်းပႅတ်ႇၼၼ်ႉ။
မိူဝ်ႈၸဝ်ႉပဵၼ် ၸၼ်ႉႁဵင် တႂ်ႈမိူင်းသႅၼ်ဝီသေ ဝၢႆးလင်ဢိင်းၵလဵတ်ႈၶဝ်ႈမိူင်းမႃး ၸင်ႇပဵၼ်မႃး ၸၼ်ႉမျူဝ်ႉၸႃး တႂ်ႈမိူင်းသႅၼ်ဝီႁွင်ႇ။ ဝၢႆးလင် သိုၵ်းလုမ်ႈၾႃႉပွၵ်ႈသွင်ၼၼ်ႉ မျူဝ်ႉၸႃးၵဝ်ႈၵၢင်ႉ (ဢူႈ ဢေႃးလိပ်ႇယၢင်ၶဝ်) ၸင်ႇတုၵ်းယွၼ်း တီႈၶုၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈဝႃႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈယူႇတႂ်ႈသႅၼ်ဝီႁွင်ႇ၊ ၶႂ်ႈယူႇပဵၼ်မိူင်းၸဝ်ႈၾႃႉ ႁင်းၵွၺ်းၼႆယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ မိူဝ်ႈလႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃၼၼ်ႉ ၵဝ်ႈၵၢင်ႉ ၸင်ႇပဵၼ် မိူင်းၸဝ်ႈၾႃႉမႃးသေ မိူင်းၸဝ်ႈၾႃႉ ၼႂ်းမိူင်းတႆးၵေႃႈ ပဵၼ်မႃး 34 မိူင်း။
ၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ၶဝ်ႈႁဵၼ်းတီႈ ႁူင်းႁဵၼ်းၼၢႆးၶၢဝ် (The Guardian Angel’s Convent) တီႈဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈၼၼ်ႉ မၼ်းယင်း ဢဝ်ၵွင်ႈယုမ်းၵူင်း (ၵွင်ႈပွတ်းၶျွၵ်ႉလုင်းပူး) ၸွမ်ႇဝႆႉ ၼႂ်းထူင်ပႃးမၼ်း တႃႇသေႇလႄႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ၸိူဝ်းၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းႁူမ်ႈၵၼ်တင်းမၼ်းၼၢင်း ယင်းဢွၼ်ၵၼ်တူၵ်းၸႂ် ၼႆယဝ်ႉ။ ၸိုဝ်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈဢၼ်ဝႃႈ ဢေႃးလိပ်ႇ (Olive) ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈမႃးမိူဝ်ႈမၼ်းၶဝ်ႈႁဵၼ်း တီႈလႃႈသဵဝ်ႈၼၼ်ႉသေ ၸပ်းသႂ်ႇတင်းၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်း ၸဝ်ႈၾႃႉၵဝ်ႈၵၢင်ႉၶဝ် "ယၢင်" ၼၼ်ႉသေ ၸင်ႇပဵၼ်မႃး "ဢေႃးလိပ်ႇယၢင်" ၼႆယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈသိုၵ်းလုမ်ႈၾႃႉပွၵ်ႈၵမ်းသွင် (1942-1945) ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈယၢင်ဝိူၼ်ပိင်း မျူဝ်ႉၸႃး ၵဝ်ႈၵၢင်ႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းၵမ်ႉယၼ် ၽၢႆႇဢိင်းၵလဵတ်ႈ ၶဝ်တႃႇသေႇလႄႈ ၶိူဝ်းႁိူၼ်းယၢင်ၶဝ် တင်းသဵင်ႈ ဢိၵ်ႇပႃး ဢေႃးလိပ်ႇယၢင် လႆႈပၢႆႊသိုၵ်း ၵျႃႇပၢၼ်ႇ သေ သွၼ်ႈယူႇ ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ။ ပီႈဢၢႆႈၼွင်ႉၸၢႆး မၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢွၼ်ၶဝ်ႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်သိုၵ်း ၼႂ်းတပ်ႉသိုၵ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၶႄႇ (ၶႄႇၽိူၵ်ႇ) တင်း သဵင်ႈလႄႈ ဢေႃးလိပ်ႈယၢင်ၵေႃႈ မီးသၢႆသိုပ်ႇမိုတ်ႈ ၵိုဝ်းၵၼ်တင်း ၽူႈမီးၸၼ်ႉ သိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇၶဝ် မႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ။
မိူဝ်ႈ 1940–50 ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မၼ်းၵေႃႇတင်ႈ ႁူင်းႁဵၼ်းလင်႞သေ သွၼ်ပၼ်လိၵ်ႈလၢႆး လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၶဝ် ဢမ်ႇဢဝ်ၵႃႊဢဝ်ႁူဝ်သင်။ ယဝ်ႉ ၵေႃႈ ၽိတ်ႈႁွင်ႉ ၸွမ်သိုၵ်းလူင် သိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇၶဝ် မႃးပူင်သွၼ်ပၼ် လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်ၵွၼ်ႇ။ ႁူဝ်ၼႃႈ ၵဝ်ႈၵၢင်ႉ ၽူင်ၵျႃးသျိူင်း (彭家声) လႄႈ လေႃသျိင်းႁၢၼ်ႉ (罗星汉) ၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ယၢမ်ႈ ၶဝ်ႈႁဵၼ်း တီႈၼၼ်ႉမႃးလွၼ်ႉလွၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸဵမ်မိူဝ်ႈဢႃႇယုမၼ်း 19 ပီႊ ၶဝ်ႈဢွၼ်ႁူဝ် ၵူၼ်းသိုၵ်း ၼႂ်းတပ်ႉၵႅတ်ႇၵင်ႈၵဝ်ႈၵၢင်ႉ ဢၼ်ဢူႈမၼ်းဢွၼ်ၽွတ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။
ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ဢေႃးလိပ်ႇယၢင် ဢမ်ႇယူႇမိူၼ်ၼၢင်းယိင်းလႄႈ ဢူႈမႄႈၶဝ် ၸင်ႇၶပ်ႉၶိုင်တႄႇၼႃႈႁိူၼ်းပၼ် မိူဝ်ႈဢႃႇယုမၼ်း လႆႈ 21 ပီႊ။ မိူဝ်ႈပီႊ 1948 ၼၼ်ႉ မၼ်းလႆႈသွၼ်ႉမိင်ႈၵၼ်တင်း လုၵ်ႈၸၢႆးမျူဝ်ႉၸႃး ၵေႃႉ႞၊ ၸိုဝ်ႈၵူၼ်း ၸၢႆးၼၼ်ႉဝႃႈ တႂၢၼ်ႉသေႃဝိူၼ် သေ လႆႈဝႃႈပဵၼ် လုၵ်ႈပီႈလုၵ်ႈၼွင်ႉၵၼ် တင်းဢေႃးလိပ်ႇယၢင်။ ၵေႃႉလဵၵ်ႉလိူဝ်မၼ်းၵွၼ်ႇ။ ၽိူဝ်ႇႁူႉတူဝ်ဝႃႈ မၼ်းမၢၼ်းၸပ်းလုၵ်ႈယဝ်ႉ ၼႆၵေႃႈ ဢေႃးလိပ်ႇယၢင် ပႅတ်ႈၵၼ်တင်းၽူဝ်မၼ်း မိူဝ်ႈပီႊ 1950 ၼၼ်ႉ။ ဢေႃးလိပ်ႇယၢင် ၵိူတ်ႇႁၼ်ၼႃႈ လုၵ်ႈၸၢႆးၵေႃႉ႞ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ တႂၢၼ်ႉၵျီၽူႇ (段吉卜)။ ၸိုဝ်ႈလုၵ်ႈမၼ်း ၵျီၽူႇ ၼႆႉ မၼ်းၶုၵ်းၸႂ်လႆႈ ၵႃးၵျိပ်ႉ ဢၼ် မၼ်းလႆႈႁၼ် မိူဝ်ႈႁွတ်ႈ တီႈၶုၼ်းမိင် (Kunming, 昆明) ၼၼ်ႉသေ တၢင်ႇဝႆႉပၼ်ဝႃႈၼႆ။ ၼွင်ႉယိင်းမၼ်း ၵျူႇတီႇယၢင် (Judy Yang) မိူဝ်ႈလဵဝ် ၵေႃႉယူႇသဝ်းဝႆႉ တီႈတႃႈၵုင်ႈ လၢတ်ႈၼႄ ၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၶဝ် မိူဝ်ႈပီႊ 2015 ၼၼ်ႉဝႃႈ “ပီႈၼၢင်းႁဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇၶႂ်ႈဢဝ်ၵေႃႉၼၼ်ႉ၊ ဢမ်ႇၶႂ်ႈၼွၼ်း ၸွမ်းၵေႃႉၼၼ်ႉ၊ ယဝ်ႉၵေႃႈ မၼ်းဢမ်ႇၶႂ်ႈပဵၼ်မႄႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ” ၼႆယဝ်ႉ။
ၵမ်ႈပႃႈၼမ် ပိူၼ်ႈဢွၼ်ႁူႉၸၵ်းဝႃႈ မၼ်းၼၢင်းၼႆႉ ယူႇသဝ်းၼုင်ႈမႆႊ မိူၼ်ၵူၼ်းၸၢႆး။ ဢမ်ႇယွမ်းမတ်ႉတိၼ် ၸွၵ်းတိၼ် မိူၼ်ၼၢင်းယိင်းၶႄႇ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉ။ ၵႅတ်းၶူၼ်ႁူဝ်ပွတ်းပွတ်း။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ယိုဝ်းၵွင်ႈမိုဝ်းမႅၼ်ႈ။ ပႃးၵွင်ႈပွတ်းဢၼ် ဢွၵ်ႇမိူင်းပႄးၵျီႇယမ်ႇသွင်လဝ်းယူႇၵူႊမိူဝ်ႈ။ ၼုင်ႈၶူဝ်းသိုၵ်းမိူၼ် ၵူၼ်းသိုၵ်းဢၼ်မၼ်းဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ပိူၼ်ႈလၵ်ႉႁွင်ႉမၼ်းဝႃႈ "ၼၢင်းမၢၵ်ႇၵၢဝ်ႈၶူၼ်" (Miss Hairy Legs)။ မိူဝ်ႈထဝ်ႈမႃးၼၼ်ႉတႄႉ မၼ်းၼၢင်း လၢတ်ႈဝႃႈ မၼ်းၵွၺ်းသူင်မိုတ်ႈ ဢၼ် ပိူၼ်ႈႁွင်ႉဝႃႈ "လၢဝ်ႇယၢင် (ၶိင်းယၢင်)" ၼႆယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈႁူပ်ႉထူပ်းၵၼ်တင်း ၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇဝႃႇသျိင်ႇတၼ်ႇပူတ်ႉသ် ၼႂ်းပီႊ 2015 ၼၼ်ႉ မၼ်းယိုၼ်လၢတ်ႈဝႃႈပဵၼ် Lesbian (ၼၢင်းယိင်း ၵေႃႉဢၼ်ၶိုၼ်းသူင်ႁၵ်ႉ ၼၢင်းယိင်းၼင်ႇၵၼ်) ၼႆယဝ်ႉ။ မၼ်းယၢမ်ႈၵဵဝ်ႇၵွင်ႉ ၶဝ်ႈႁႃမိုတ်ႈၵိုဝ်းၸမ်ၸႂ်ၵၼ်တင်း ၼၢင်းၸိူင်းငဝ်း ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင် ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႊ သွင်ၵေႃႉၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။
ပႃႇတေးလိၼ်ႇထၼႃႇ (Bertil Lintner) ၵေႃႉပဵၼ် ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ မိူင်းသႂိတ်ႇတိၼ်ႇ ယၢမ်ႈတႅမ်ႈဝႃႈ “မၼ်းၼၢင်းၼႆႉ ပႅၵ်ႇပိူင်ႈတင်းပိူၼ်ႈတေႉတေႉ၊ ၼမ်ႉၵတ်ႉတၢင်းၶႅၼ်ႇၵေႃႈ တိုၼ်း ဢမ်ႇမိူၼ်ပိူၼ်ႈ၊ ၼၢင်းယိင်းၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႊဢၼ် ႁဵတ်းသၢင်ႈမိူၼ်လႆႈမၼ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီးလႆႈလၢႆၵေႃႉ၊ တႃႇတေမီးတပ်ႉသိုၵ်းႁင်းၵွၺ်းၶေႃၶေႃၼႆႉ ဢမ်ႇငၢႆႈလူး၊ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉ။ မၼ်းၼၢင်းၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၵူၼ်းလီၶွႆယိူင်ႈသေတႃႉ တီႈဢေႇသုတ်း လီၼပ်ႉယမ်မၼ်းၼၢင်းယူႇသႄႈ” ၼႆယဝ်ႉ။
ဢေႃးလိပ်ႇယၢင်ၼႆႉ ၶႂ်ႈၽၢၼ်ႇသၢင်ႈၸူဝ်ႈ ပၢၼ်မၼ်း ၼင်ႇတူဝ်ၵဝ်ႇ ၶႂ်ႈလႆႈၶႂ်ႈပဵၼ်ၼၼ်ႉ။ မီးလုၵ်ႈယဝ်ႉၵေႃႈ ပွႆႇဝႆႉပၼ် တင်းပီႈပီႈၼွင်ႉၼွင်ႉသေ တူဝ်မၼ်းတႄႉမႃးဢွၼ်ႁူဝ် ၵူၼ်းသိုၵ်း ၶဝ်။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ႁဵတ်းၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆယႃႈၽိၼ်ႇ ၼႂ်း ပိုၼ်ႉတီႈသၢမ်ၸဵင်ႇၶမ်း။ ပိုၼ်ႉတီႈသၢမ်ၸဵင်ႇၶမ်း ဢၼ်ပႃးလႅၼ်ႊလိၼ် မိူင်းတႆး၊ မိူင်းလၢဝ်း၊ မိူင်းထႆး သၢမ်မိူင်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ပိုၼ်ႉတီႈဢၼ် ဢွၵ်ႇယႃႈၽိၼ်ႇ ၼွၵ်ပၵ်းပိူင်ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ ၼမ် လိူဝ်သုတ်းပိူၼ်ႈတီႈသွင်။
ၼႂ်းပပ်ႉ "ၶိူဝ်းႁိူၼ်းယၢင်" (House of Yang) ဢၼ်တၢမ်တူဝ် လၢၼ်ၸၢႆးမၼ်း "ၵျႅၵ်ႈၵီႇယၢင်" (Jackie Yang) တႅမ်ႈပိုၼ်ဢွၵ်ႇ မိူဝ်ႈပီႊ 1977 ၼၼ်ႉ ပိုတ်ႇၼႄဝႆႉလွင်ႈပႃႈၶဝ်ဝႃႈ “ၵၢၼ် ႁဵတ်းသိုၵ်း လႄႈ ၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆယႃႈၽိၼ်ႇၼႆႉ ၸပ်း ထိုင်ဢူၵ်းထိုင်ၸႂ်မၼ်းတေႉတေႉ” ၼႆယဝ်ႉ။
ဢေႃးလိပ်ႇယၢင် တႄႇၵဵဝ်ႇၵွင်ႉၸွမ်းၵၢၼ် ၵႃႉၶၢႆယႃႈၽိၼ်ႇပၢႆးၸဝ်ႉ ၸူဝ်ႈသိပ်းပီႊ 1950၊ မိူဝ်ႈဢႃႇယုမၼ်း မွၵ်ႈ 25 ပီႊ။ မႅၼ်ႈၽွင်း မိူဝ်ႈ တပ်ႉသိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇ ဢၼ်မႃးတူၵ်းႁၢႆ တီႈမိူင်းတႆး သေ ႁႃႁဵတ်းၵၢၼ် တေႃႇသူႈၶိုၼ်း သိုၵ်းၶႄႇလႅင် ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႈ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ သိုၵ်းၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႈၶဝ် လႆႈႁႃႁဵတ်းပႃး ၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆယႃႈၽိၼ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်တပ်ႉသိုၵ်းၶွင် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းၶႄႇ ဢၼ်လႆႈၵၢၼ်ႉတေႃႇ သိုၵ်း ၶႄႇလႅင်လုၵ်ႉ ၽိုၼ်ႉၶဝ် ဢၼ် မၢဝ်ၸိူဝ်တူင်း (毛泽东) ဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉ ထွႆဢွၵ်ႇမိူင်းၶႄႇလူင် ပၢႆႊ ၵႂႃႇယူႇၵုၼ် ထႆဝၼ်း မိူဝ်ႈပီႊ 1949 ၼၼ်ႉ။
တပ်ႉသိုၵ်းၸိူဝ်းဢၼ်ၵိုတ်းယူႇဝႆႉၼၼ်ႉ ၶဝ်ႈမႃးပၵ်းသဝ်း ၼႂ်းထိူၼ်ႇၼႂ်းၶိူဝ်း ၸွမ်းလႅၼ်ႊ လိၼ် မိူင်းတႆး၊ မိူင်းလၢဝ်း၊ မိူင်းထႆးသေ မၢင်ၵမ်း ၶိုၼ်းၶဝ်ႈတိုၵ်းမိူင်းၶႄႇလူင်။ ပိူဝ်ႈတႃႇ ငိုၼ်းၵွင် ၵၢင်ၼႆႉ ၶဝ်သမ်ႉ လႆႈၵႃႉၶၢႆယႃႈၽိၼ်ႇ။ ႁူဝ်ၼႃႈ သိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇ တႂၢၼ်ႉသျီးဝိူၼ် (段希文) ယၢမ်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ “ႁဝ်းၶႃႈတိုၼ်းတေလႆႈသိုပ်ႇတေႃႇသူႈ ၽီလူးၽီၽၢႆး ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႈၶဝ်၊ တႃႇတေႃႇသူႈၶဝ် တၵ်းလႆႈမီးတပ်ႉသိုၵ်း၊ တႃႇတပ်ႉသိုၵ်း တၵ်းလႆႈ မီးၵွင်ႈၵၢင်ႇ၊ တႃႇသိုဝ်ႉၵွင်ႈၵၢင်ႇ တၵ်းလႆႈမီးငိုၼ်း၊ ငိုၼ်းဢၼ်ၸၢင်ႊႁႃလႆႈ ၼႂ်းႁူဝ်ႁူၺ်ႈႁၢဝ်းလွႆၼႆႉ ပဵၼ်ယႃႈၽိၼ်ႇ ပိူင်လဵဝ်ၵွၺ်း” ၼႆယဝ်ႉ။
ဢႅတ်ႈဝၢတ်ႈယၢင် ႁိုဝ် ယၢင်ၸိူၼ်ႉသၢႆ ၵေႃႉပဵၼ် ပီႈဢၢႆႈ ဢေႃးလိပ်ႇယၢင် ၼၼ်ႉ ပဵၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉ ၽွင်းငမ်းမိူင်းၵဝ်ႈၵၢင်ႉ ပီႊ 1949 တေႃႇ 1959။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈပဵၼ် ၶိူဝ်းၸဝ်ႈၾႃႉ မီးဢႃႇၼႃႇဝႆႉ လႄႈ ဢေႃးလိပ်ႇယၢင်ၵေႃႈ ပဵၼ်မႃး ၵူၼ်းၵႃႉယႃႈ ၽိၼ်ႇ မိုဝ်းယႂ်ႇလိူဝ်ပိူၼ်ႈ ၼႂ်းထုင်ႉမိူင်းၶဝ်ၼၼ်ႉ။ ၵူၼ်းၵႃႉယႃႈၽိၼ်ႇၶဝ် မိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉ ၸႂ်ႉမႃႉၸႂ်ႉ လႃးသေ တေႃႉဢဝ်ယႃႈၽိၼ်ႇတေႃႇထိုင်လႅၼ်ႊ လိၼ်ထႆးသေတႃႉ ဢေႃးလိပ်ႇယၢင်တႄႉ တၢင်ႇ ၵႃးလူင်သေတေႃႉဢဝ်ထိုင် လႅၼ်ႊလိၼ်။ ယႃႈ ၽိၼ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈမိူင်းထႆး သိုပ်ႇတေႃႉ ၶၢမ်ႈပၢင်ႇလၢႆႇ ၽႅဝ်မိူင်းႁွင်ႇၵွင်ႇ (Hong Kong)။ လုၵ်ႉတီႈႁွင်ႇၵွင်ႇၸင်ႇ သိုပ်ႇပိုၼ်ၽႄၸွတ်ႇတူဝ်ႈ လုမ်ႈၾႃႉ။
မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ သုၼ်ၸွပ်ႇၶၢဝ်ႇ ဢမႄႇရီၵၼ်ႇ (CIA) ၶဝ် ယူႇၽၢႆႇလင် ၵမ်ႉၸွႆႈ တပ်ႉသိုၵ်း ၶွင် ဢေႃးလိပ်ႇယၢင် ၼႆၵေႃႈ ဝႃႈႁင်းၵၼ်ယဝ်ႉ။ ပိူဝ်ႈ တႃႇတေတေႃႉသူင်ႇ ၶိူင်ႈသိုၵ်း လႄႈ ၵွင်ႈၵၢင်ႇ ၵမ်ႉ ၸွႆႈလႆႈသိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇ ၸိူဝ်းတေတေႃႇသူႈ သိုၵ်း ၶႄႇလႅင်ၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတၢင်းလႅၼ်ႊလိၼ်ထႆးသေ ဢေႃးလိပ်ႇယၢင်ၶဝ် လႆႈတေႃႉမႃးပၼ် ထိုင်ၼႂ်း မိူင်းတႆး။ ၼႂ်းပီႊ 1952 ၼၼ်ႉ ၽၢႆႇလူင်ပွင် ၸိုင်ႈ မၢၼ်ႊ တွၼ်းပႂ်ႉယိုတ်းလႆႈ ၶိူင်ႈသိုၵ်း လႄႈ ၵွင်ႈ ၵၢင်ႇ ဢၼ်ၸုမ်းဢေႃးလိပ်ႇယၢင်ၶဝ် တေႃႉမႃး ၼၼ်ႉသေ လႆႈႁူႉဝႃႈ ပဵၼ်ၸုမ်းၸွပ်ႇၶၢဝ်ႇ ဢမႄႇ ရီႇၵၼ်ႇၶဝ် တင်းၶႄႇၽိူၵ်ႇ ၵဵဝ်ႇၵွင်ႉၸွမ်းၵၼ်ဝႆႉ။ လွင်ႈဢၼ် ၽၢႆႇၸွပ်ႇၶၢဝ်ႇ ဢမႄႇရီႇၵၼ်ႇ ၸႂ်ႉ ဢေႃးလိပ်ႇယၢင်ၶဝ်ၼၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ မိူင်း မၢၼ်ႊ တိူင်ႇၸႅင်ႈထိုင် လုမ်းၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ (United Nations) မိူဝ်ႈပီႊ 1953 ယဝ်ႉၵေႃႈ တီႉ ၵမ်တူဝ် ဢေႃးလိပ်ႇယၢင် ၽွင်းမၼ်းၶီႇၵႃးသေ လုၵ်ႉတၢင်းလႅၼ်ႊလိၼ်ထႆး မိူဝ်းမႃးၼၼ်ႉ။ မိူဝ်ႈ လႆႈထုၵ်ႇတီႉၵမ်ၼၼ်ႉ ပႃးတင်း လုၵ်ႈၼွင်ႈမၼ်း လေႃသျိင်းႁၢၼ်ႉ။ ၶဝ်လႆႈထုၵ်ႇၵၢဝ်ႇႁႃမၢပ်ႇမႂ်ဝႃႈ ၸွႆႈထႅမ် သိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇၶဝ် တႃႇလၵ်ႉၶၢမ်ႈလႅၼ်ႊ လိၼ်ၶဝ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႊၼႆသေ လူင်းတူတ်ႈပၼ် တၢမ်ႇ ၶွၵ်ႈၶင်ႁႃႈပီႊ။ လႆႈထုၵ်ႇၵုမ်းၵမ်ဝႆႉ တီႈဝဵင်း လိူဝ်ႇ။ ၼႆႉပဵၼ် လွင်ႈတၢင်း ဢၼ် ဢေႃးလိပ်ႇယၢင် တင်း လေႃသျိင်းႁၢၼ်ႉ တူၵ်းၶွၵ်ႈၵမ်းဢွၼ်တၢင်းသုတ်း။
ဝၢႆးလင်ဢွၵ်ႇၶွၵ်ႈမႃးၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶိုၼ်းမႃး ဢွၼ်ႁူဝ် ၵူၼ်းသိုၵ်းမၼ်း မိူၼ်ၵဝ်ႇသေ မၢၵ်ႈမီး လီပဵၼ်ဝႆႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၺႃးမႅၼ်ႈၽွင်း ပီႈဢၢႆႈ မၼ်း ၸဝ်ႈဢႅတ်ႉဝၢတ်ႈယၢင် ႁိုဝ် ယၢင်ၸိူၼ်ႉသၢႆ ပွႆႇၾႃႈဢႃႇၼႃႇၸဝ်ႈၾႃႉ မိူၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းတႆး ၵူႊမိူင်းမိူင်းၼၼ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ တီႈမိူင်းၵဝ်ႈၵၢင်ႉ ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီးၽႂ် ၽွင်းငမ်းလႆႈ ထိုင်တီႈထိုင် တၢင်းသေ မိူၼ်တင်း ၶၢဝ်းယၢမ်းဢၼ် ဢေႃး လိပ်ႇယၢင် ႁဵတ်းၶုၼ်ဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၼၼ်ႉ ဢေႃးလိပ်ႇယၢင် ႁႃလဵၼ်ႈၸူႉၵၼ်တင်း ၼၢင်းယိင်းလၢႆလၢႆၵေႃႉ ၸိူဝ်းပဵၼ်ၸူႉၵၼ် တင်း ၼွင်ႉၸၢႆးမၼ်း ၵႅၼ်းၼႅတ်ႈယၢင် (Kenneth Yang)။ ၼႂ်းၼၼ်ႉပႃး ၼၢင်းၸိူင်းငဝ်းမၢၼ်ႊ ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင် ဝႃႇဝႃႇဝိၼ်းသျူၺ်ႇၼၼ်ႉၵွၼ်ႇ ယဝ်ႉ။ ႁိူၼ်လူင်လင်႞ ဢၼ်မီးတီႈတႃႈၵုင်ႈၼၼ်ႉ ၵေႃႈ ဢေႃးလိပ်ႈယၢင် ဢဝ်ၸိုဝ်ႈ ဝႃႇဝႃႇဝိၼ်း သျူၺ်ႇ ႁဵတ်းမၢႆၽၢင်ဝႆႉပၼ် ၼႆၵွၼ်ႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မိူဝ်ႈပီႊ 2015 ၼၼ်ႉ ဝႃႇဝႃႇဝိၼ်းသျူၺ်ႇ တႄႉတွပ်ႇထဵင်ဝႃႈ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ ဝႃႈၼႆ။
ဝၢႆးလင် သိုၵ်းမၢၼ်ႊဢၼ်ၼေႇဝိၼ်းဢွၼ်ႁူဝ် ယိုတ်းဢႃႇၼႃႇဝၢၼ်ႈမိူင်းယဝ်ႉသေ ၼႂ်း ပီႊ 1963 ၼၼ်ႉ ပလိၵ်ႈမၢၼ်ႊ တီႉၺွပ်းမၼ်း ယဵတ်ႈသႂ်ႇၶွၵ်ႈၶင်ထႅင်ႈ လူၺ်ႈၵၢၼ်ၽိတ်း ဢၼ် ၵဵဝ်ႇၵွင်ႉ ယႃႈမဝ်းၵမ် ၼႆယဝ်ႉ။ လႆႈယူႇၼႂ်းႁူင်း ၶွၵ်ႈဢိၼ်းၸဵင်ႇ တီႈတႃႈၵုင်ႈ ၶၢဝ်းတၢင်းႁူၵ်းပီႊ။ ၸူဝ်ႈလႆႈတူၵ်းၶွၵ်ႈတင်းသွင်ပွၵ်ႈၼၼ်ႉ ဢေႃး လိပ်ႇယၢင် လႆႈထုၵ်ႇၶႃတူဝ်ၶႃၸႂ်လူလၢႆဝႃႈၼႆ။
မိူဝ်ႈပီႊ 1968 သိုၵ်းမၢၼ်ႊ ၶိုၼ်းပွႆႇပၼ် မၼ်းၼၢင်းၼၼ်ႉ သိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇၼႆၵေႃႈ ဢမ်ႇမီး ၼႂ်းမိူင်းတႆးယဝ်ႉ။ သိုၵ်းမၢၼ်ႊ တင်းသိုၵ်းၶႄႇ လႅင် ႁူမ်ႈၵၼ် လိုပ်ႈလမ်းပႅတ်ႈလႄႈ တေႃႉတႄႉ ၵိုတ်းဝႆႉ ဢိတ်းဢွတ်းၵွၺ်း။ ၵၢၼ်ဢၼ် ဢေႃး လိပ်ႇယၢင် ယၢမ်ႈတူင်ႉၼိုင်ႁဵတ်းမႃးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လေႃသျိင်းႁၢၼ်ႉ ၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈၼွင်ႈမၼ်း ပေႃး ပုတ်ႈတႅၼ်းဢဝ်တီႈယူႇ တူင်ႉၼိုင်ႁဵတ်းသၢင်ႈ ယူႇယဝ်ႉ။
ပေႃးမႃးတႅၵ်ႈတူၺ်းၵၼ် လေႃသျိင်းႁၢၼ်ႉ တင်းဢေႃးလိပ်ႇယၢင် ၼႆၸိုင် လေႃသျိင်းႁၢၼ်ႉ ယင်းၵႃႉၶၢႆလႆႈ ယႃႈၽိၼ်ႇ ၼႂ်းသၢမ်ၸဵင်ႇၶမ်း ယႂ်ႇ ၼမ်လိူဝ် ဢေႃးလိပ်ႇယၢင်သေ ၸိုဝ်ႈသဵင်လေႃ သျိင်းႁၢၼ်ႉ ပေႃးၸွတ်ႇတူဝ်ႈ လုမ်ႈၾႃႉၵႂႃႇၵွၼ်ႇ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ပိူၼ်ႈဢွၼ်လၢတ်ႈဝႃႈ လေႃသျိင်းႁၢၼ်ႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းမၢၵ်ႈမီးလိူဝ်ပိူၼ်ႈ ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႊ ၽွင်း မၼ်းသဵင်ႈၵၢမ်ႇ မိူဝ်ႈပီႊ 2013 ၼၼ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈပၢၼ် ဢေႃးလိပ်ႇယၢင် တိုၵ်ႉႁိူင်းၼၼ်ႉ လေႃသျိင်းႁၢၼ်ႉ တေႃႉတႄႉပဵၼ်ၵူၼ်းၸႂ်ႉ ၵူၼ်းသွႆဢွၼ်ႇၵွၺ်း။ ၵၢၼ်လူင်ဢၼ်လေႃသျိင်းႁၢၼ်ႉ လႆႈႁဵတ်းပၼ် ဢေႃးလိပ်ႇယၢင်ၼၼ်ႉ ပဵၼ် ၵၢၼ်ဢၼ်လႆႈပႃးပၼ်ၵွၵ်းလႅၼ်းယႃႈသေ ၸွမ်းလင်ဢေႃးလိပ်ႇယၢင် ဝႃႈၼႆ။
ဝၢႆးလင် ဢွၵ်ႇၶွၵ်ႈၶင်မႃး ပွၵ်ႈၵမ်းသွင် မိူဝ်ႈပီႊ 1968 ယဝ်ႉ ၸိုဝ်ႈသဵင်ဢေႃးလိပ်ႈယၢင် ဝွတ်ႈႁၢႆယဵၼ်ၵႂႃႇတေႉတေႉ။ ဢေႃးလိပ်ႇယၢင်ၼႆႉ ၼႂ်းမိုဝ်းမၼ်း ဢမ်ႇမီးမုၵ်ႉၸုမ်း ယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇသေတႃႉ ႁူဝ်ၼႃႈ ၸုမ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်း ယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ ၶဝ် လၢႆလၢႆၸုမ်း တိုၵ်ႉၼပ်ႉယမ်မၼ်းၼၢင်းဝႆႉ ယူႇ။ မိူဝ်ႈပီႊ 1989 ၽွင်းဢႃႇယုမၼ်း တိုၵ်ႉမီး ဢႃႇယု 60 ပၢႆၼၼ်ႉ ၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႊၶဝ် ၶႂ်ႈႁႃ ၵိုတ်းတိုၵ်း ၵေႃႇသၢင်ႈငမ်းယဵၼ် တင်းၸုမ်းၵဝ်ႈ ၵၢင်ႉ ၸိူဝ်းမီးတႂ်ႈပႃႇတီႇ ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႈၼၼ်ႉ ၸင်ႇၸုမ်းၸွမ်သိုၵ်းၶိၼ်ႇၺုၼ်ႉၶဝ် မႃးႁႃၵပ်း သိုပ်ႇ ဢေႃးလိပ်ႇယၢင် လႄႈ လေႃသျိင်းႁၢၼ်ႉ ႁႂ်ႈၸွႆႈၵပ်းသိုပ်ႇသူၼ်းတုမ်ပၼ် ၽူင်ၵျႃးသျိူင်းၶဝ်။
ဝၢႆးလင်ၼၼ်ႉတႄႉ ဢေႃးလိပ်ႇယၢင် ယူႇၸွမ်း လုၵ်ႈၵဵပ်းမၼ်း ၵေႃႉပဵၼ် ႁူဝ်ၼႃႈၵေႃႉ႞ ၼႂ်း ၸုမ်းပျီႇတူႉၸိတ်ႉၵွင်းၶႃး ၼႂ်းဝၢင်းႁိူၼ်းၵႂၢင်ႈၵႂၢင်ႈ တီႈပွၵ်ႉၸွၼ်ႊၸူဝ်ႇ၊ ဝဵင်းမူႇၸေႊၼၼ်ႉ တေႃႇပေႃးသဵင်ႈၵၢမ်ႇသုတ်းမုၼ်ယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီႊ 2015 ၼၼ်ႉ ဢေႃးလိပ်ႇယၢင် တၢႆၽၢၵ်ႇၵႂႃႇသေ ဢမ်ႇပႆဢမ်ႇၵႂႃႇလႆႈလႄႈ လႆႈၼင်ႈၼိူဝ် တင်ႇလေႃႉ ထွင်းသေ ၵႂႃႇမႃးၼႂ်းဝၢင်းႁိူၼ်း။
သဵင်ႈၵၢမ်ႇ
မႄးထတ်းဢေႃးလိပ်ႇယၢင် ႁိုဝ် ယၢင်ၵျိၼ်းသဵဝ်ႉ သဵင်ႈၵၢမ်ႇ မိူဝ်ႈဝၼ်းထီႉ 13၊ လိူၼ်ၵျူႇလၢႆႇ၊ ပီႊ2017 မိူဝ်ႈဢသၢၵ်ႈမၼ်းၼၢင်းထူၼ်ႈ 90ပီႊတဵမ် တီႈဝဵင်းမူႇၸေႊ၊ ၸိုင်ႈတႆးပွတ်းႁွင်ႇ။ ၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း "တႂၢၼ်ႉၵျီၽူႇ"တႄႉ ႁဵတ်းၵၢၼ်ၶူးသွၼ်သေ မီးဝႆႉတီႈၵဵင်းမႆႇ၊ မိူင်းထႆး ဝႃႈၼႆ။ တၢင်းပိုၼ်ႉတီႈၵဝ်ႈၵၢင်ႉၼၼ်ႉတႄႉ ဢမ်ႇမီးပီႈဢွၵ်ႇၼွင်ႉၶႆႇ ၸမ်ၸႂ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶုမ်ပႃႇႁဵဝ်ႈမၼ်း ဢၼ်ၵူၼ်းသိုၵ်းၵဝ်ႇမၼ်းၵေႃႉ႞ ၵေႃႇဝႆႉပၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ တင်ႈသဝ်းဝႆႉတီႈတီႈဢၼ်ၵႆယၢၼ်ၵၼ်တင်း ၽင်ႁူၵ်ႈၽင်ႁႄႇမၼ်း မိူင်းၵဝ်ႈၵၢင်ႉၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းပၢင်မႃႇသႃႇမၼ်းၼၢင်းၼၼ်ႉ မီးၵူၼ်းသိုၵ်းၼုင်ႈၶူဝ်းသိုၵ်းတဵမ်ထူၼ်ႈ၊ ပႃးၵွင်ႈသေ တၵ်ႉယမ်ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၼႂ်းၸုမ်းပျီႇတူႉၸိတ်ႉၵွင်းၶႃး လႄႈလူင်ထၢင်ႈၶဝ် ဢိၵ်ႇပႃးပီႈၼွင်ႉတၢင်း ၵုၼ်လူင်၊ ႁူဝ်ပၢင်ႇၶဝ် မႃးၶဝ်ႈႁူမ်ႈၼပ်ႉယမ် ။
ဢိင်ဢၢင်ႈ
မႄးထတ်း- ↑ 赖骏. 悄然隐退的女毒王杨二小姐 (in Chinese). 北京市禁毒委员会. Archived from the original on 2 July 2009။ Retrieved on 27 March 2012။ Archived 2009-07-02 at the Wayback Machine.