မိူင်းၵုတ်ႈ၊ ဝဵင်း
မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၽႅၼ်ႇတီႈၸိုင်ႈတႆး ၵႂၢင်ႈၵႃႊႁိုဝ်ၼႆ ၵူၼ်းတႅမ်ႈလိၵ်ႈၵမ်ႈၼမ်ၼမ် တႅမ်ႈပၢၼ်းၼေၵၼ်မႃးၵေႃႈ မီးတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႊ ၵဵဝ်ႇလိူၺ်ႈမိူင်းၵုတ်ႈၼႆႉ ၵွပ်ႈသင်သမ်ႉဢမ်ႇပႃးမႃးၼႂ်းၽႅၼ်ႇတီႈၸိုင်ႈတႆးဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ၵူၼ်းႁူႉၸွမ်း ပိူင်ပဵၼ်ပိူင်မီး ဢၼ်တေႉတေႉၼၼ်ႉ ဢေႇၼႃႇ။ ပႃးၸဵမ်ၵူၼ်းထဝ်ႈၵူၼ်းၼုမ်ႇၵမ်ႈၼမ် မၢႇၽိတ်းၸွင်းၸႃးၵၼ်ဝႆႉ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈၼၼ်ႉ မိူင်းၵုတ်ႈၼႆႉ တိုၵ်ႉပႃးၼႂ်းၸိုင်ႈတႆးယူႇ၊ ထိုင်ပၢၼ် လူင်ပွင်ႊၸိုင်ႈ ၽသပလၸင်ႇတတ်းဢဝ်သႂ်ႇလေႃးမိူင်းမၢၼ်ႊ။
မိူင်းၵုတ်ႈ | |
|---|---|
  မိူင်းၵုတ်ႈ ဢွင်ႈတီႈ ၼႂ်းမိူင်းမျႅၼ်ႇမႃႇ | |
| Coordinates: 22°55′N 96°30′E / 22.917°N 96.500°E | |
| မိူင်း |  မျႅၼ်ႇမႃႇ |
| ၸႄႈတိူင်း |  ၸႄႈတိူင်းတႃႈလိူဝ်ႇ |
| ၸႄႈတွၼ်ႈ | ပၢင်ႇဢူး |
| ၸႄႈဝဵင်း | ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၵုတ်ႈ |
| တၢင်းသုင် | 3,701 ထတ်း (1,128 မီႇတႃႇ) |
| Population (၂၀၁၄) | |
• ႁူမ်ႈလေႃး | ၇၇၆၀၉[1] |
| ပွတ်းတွၼ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်း | UTC+6.30 (MST) |
ၼႂ်းၽိုၼ်ပိုၼ်းမိူင်းမိတ်ႈၵေႃႈ ယင်းလၢတ်ႈဝႃႈ လႅၼ်ႊလိၼ်မိူင်းမိတ်ႈ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းပီႊၶရိတ်ႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ႁွတ်ႈထိုင်မၢၼ်ႈတႃႈလိူဝ်ႇ(မၢၼ်းတလေး)ၼႆ။ မိူင်းၵုတ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ဢွင်ႈဢၼ်သႅင်လီသီလႅင် ၵႃႊၶၼ်ယႂ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉဢွၵ်ႇၵိုၼ်း။ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းလႂ်ၵေႃႈ ၶႂ်ႈလႆႈၶႂ်ႈၵႂၢၼ်း။ ၵူၺ်းၵႃႊ ၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ်လႂ်ပၢၼ်လီ ပဵၼ်လိၼ်မိူင်းၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈၶဝ်မႃး။ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမၢၼ်ႊ မိူင်းဢင်းဝႃႉၶဝ် တင်းၸဝ်ႈၾႃႉတႆးမိူင်းမိတ်ႈၶဝ် ၵႆႉလႆႈႁိမ်ၵၼ် လိၼ်မိူင်းၵုတ်ႈမႃးလၢႆပွၵ်ႈလၢႆၵမ်း
ပိုၼ်းပိုၼ်ႉလင်
မႄးထတ်းမိူဝ်ႈပၢၼ်မၢႆတမ်းပႆႇမီးၼၼ်ႉ ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ၵူၼ်းၸၢဝ်းမွင်ႇၵူဝ်းလီးယိူဝ်းၶဝ် ယၢမ်ႈမႃးယူႇသဝ်းပိုၼ်ႉတီႈ ဢၼ်တေပဵၼ်မႃးမိူင်းၵုတ်ႈၼႆႉ။ တီႈထမ်ႈ ၸိူဝ်းလႆႈႁၼ်ၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈၼႆႈ ၵႆႉလႆႈၶုတ်းႁၼ် ၶိူင်ႈၶူဝ်းၸႂ်ႉတိုဝ်း မိူဝ်ႈပၢၼ်ႁိၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇ ပၢႆႁွၵ်ႇ၊ မိတ်ႈ ၸိူဝ်းဢဝ်မၢၵ်ႇႁိၼ်ႁဵတ်းဝႆႉၼၼ်ႉ။
မိူဝ်ႈပီႊၶရိတ်ႉ 1217 ပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ မီးလႃႊထိူၼ်ႇ 3 ၵေႃႉ လႄႇလိုပ်ႇတူဝ်ထိူၼ်ႇသေ ၽႅဝ်မႃးတီႈဢၼ်ၵႆယၢၼ် တင်းဝဵင်းမိူင်းၵုတ်ႈမိူဝ်ႈလဵဝ် သၢမ်လၵ်းၼၼ်ႉ။ ဝၼ်းၶမ်ႈၼႃႇယဝ်ႉလႄႈ ၸင်ႇလိုဝ်ႈၼွၼ်းတီႈတိၼ်လွႆ။ မိူဝ်ႈၼႂ်ၽုၵ်ႈမိူင်းလႅင်းမႃးၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်လွႆၵၢၼ်ႉဝႆႉသေ ၼူၵ်ႉၼူၶဝ်ၵေႃႈ မိၼ်ယူႇၼိူဝ်ၼၼ်ႉလႄႈ ၶဝ်ဢႅၼ်ႇၵႂႃႇတူၺ်း လႆႈႁၼ်မၢၵ်ႇႁိၼ် ၸိူဝ်းဢၼ်လႅင် ပေႃးတၢၼ်ႇၼိူဝ်ႉလိပ်းၼၼ်ႉလႄႈ ဢဝ်မိူဝ်းၼွပ်ႇပၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ။ ၵွပ်ႈၼႆ ၸဝ်ႈၾႃႉ ၸင်ႇပၼ်သူးငိုၼ်း သၢမ်ပၢၵ်ႇၵျၢပ်ႈ တီႈလႃႊထိူၼ်ႇၶဝ်ႈသၢမ်ၵေႃႉ။ သမ်ႉပွႆႇႁဵင်ၵေႃႉၼိူင်ႈ ႁႂ်ႈၵွၼ်းမေႃႈၶဝ်ႈ 30 သေ မိူဝ်ႈပႂ်ႉၵၢင်(ပႂ်ႉယၢမ်း)တီႈၼၼ်ႉ။ ၼိူင်ႈမေႃႈၶဝ်ႈၼႆႉ ၵမ်ႉၸွႆႈပၼ် ငိုၼ်းသၢမ်ပၢၵ်ႇၵူႊပီႊ။ ၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မႃးတင်ႈမၢၼ်ႈႁိမ်းတိၼ်လွႆ ဢၼ်လႃႊထိူၼ်ႇသၢမ်ၵေႃႉ ၼွၼ်းလိုဝ်ႈၼၼ်ႉသေ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈလႆႈၽၼ်းၽဵဝ်ႈပႃႇမႆႉလႄႈ ၸင်ႇႁွင်ႉဝႃႈ မၢၼ်ႈၽၼ်းပၢင်ႇ ဢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ် မၢၼ်ႊၶဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ တၽၢၼ်းပိၼ်ႇယႂႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းပႂ်ႉၵၢင်ၸိူဝ်းၼႆႉ မိူဝ်းႁဵတ်းၼႃး တီႈတူင်ႇဢၼ်တေပဵၼ်မႃး မိူင်းၵုတ်ႈၼႆႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ဝၢႆးမႃးၼၼ်ႉ သႅင်လႅင်ၵေႃႈ ဢွၵ်ႇၼမ်ၵိုၼ်းထႃးလႄႈ တႄႇပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်း သိူဝ်ႈငမ်းၾႃႉ (ပၶ 1414 - 1432) သေ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈၶဝ် ႁပ်ႉၸိုဝ်ႈ "ၶုၼ်ၸဝ်ႈမေႃႇသႅင်" ၼႆမႃး။
ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ တိုၵ်းမိူင်းၵုတ်ႈ
မႄးထတ်းမိူဝ်ႈ ပၶ 1556 ၸသ်ႈၾႃႉႁၢင်းသႃႇဝတီႇ ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ မၢပ်ႇၼေးဝႃႈ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ ဢမ်ႇၼွပ်ႇသႅင်လႅင်ၼႆသေ တၢမ်တူဝ်မၼ်း ဢွၼ်တပ်ႉပႆတပ်ႉႁိူဝ်း ၶိုၼ်ႈတိုၵ်းမိူင်းမိတ်ႈ။ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ သိူဝ်ႈႁိူဝ်ႈၾႃႉ လႄႈ ပီႈဢၢႆႈမၼ်း ၵိၼ်မိူင်းၸၢင်ႊၵူႇ သိူဝ်သွင်ႇၾႃႉ ၶႃပီႈၼွင်ႉ ယူႇတီႈဝဵင်းၸၢင်ႊၵူႇသေ ႁပ်ႉတိုၵ်း ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ။ ဝဵင်းၸၢင်ႊၵူႇၵၢၼ်ႉ ၶၢႆႉယူႇတီႈ ဝဵင်းၸမ်ပႃႇၼမ်ႉၵဵဝ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇႁၢမ်ႈလႆႈ သိုၵ်းပယိၼ်ႉၼွင်ႇလႄႈ လႆႈသုတ်ႉႁူၼ်ထိုင် ဝဵင်းတူင်ႈၵႅင်း။ တီႈတူင်ႈၵႅင်းတႄႉ သိုၵ်းပယိၼ်ႉၼွင်ႇသုမ်းၼမ်။ ၵူၺ်းၵႃႊ သိုၵ်းၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ ႁူၼ်ၶဝ်ႈထိုင်မိူင်းမိတ်ႈ။ မိူဝ်ႈသိုၵ်းပယိၼ်ႉၼွင်ႇ မႃးတိုၵ်းၼၼ်ႉ သိုၵ်းပယိၼ်ႉၼွင်ႇ တၢႆၼမ်တင်းလၢႆ တီႈပၢင်ႇၵႂၢင်ႈလူင် ၽၢႆႇဝၼ်းဢွၵ်ႇမၢၼ်ႈသၵ်း ႁိမ်းမိူင်းမိတ်ႈလႄႈ တေႃႇပေႃးၸင်ႇၼႆႉ ႁွင်ႉဝႃႈ "ပၢင်ႇမၢၼ်ႊတၢႆ"။ ၵူၺ်းၵႃႊ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ သိူဝ်ႁိူဝ်ႈၾႃႉ ဢမ်ႇသိုပ်ႇၸင်ႈလႆႈယဝ်ႉလႄႈ ဢွၼ်ဢဝ်လုၵ်ႈမေး၊ ၸၢင်ႉမႃႉသႅင်လီသေ ပၢႆႊၵႂႃႇမိူင်းၶႄႇ။ မိူဝ်ႈပယိၼ်ႉၼွင်ႇ တိုၵ်းပေႉမိူင်းမိတ်ႈၼၼ်ႉ ၺႃးမႅၼ်ႈပီႊၵေႃးၸႃႇ 918 ၼီႈ။ ပေႃးလေႃးၵၼ်ၼႆ 9+1+8 ၶိုၼ်ႈလႆႈပဵၼ် 9 ၵွၺ်းလႄႈ တႄႇၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ်သိူဝ်ႁိူဝ်ႈၾႃႉ တႆးၸင်ႇဝႄႈတူဝ်ၼပ်ႉ 9 ဝႃႈပဵၼ်တူဝ်ၼပ်ႉဢမ်ႇမီးၽွၼ်းလီ။ တူဝ်ၼပ်ႉ ဢၼ်ၸၢင်ႊပၼ်ၽွၼ်ႉႁၢႆႉတႃႇတႆး ၼႆယဝ်ႉ။
ဝၢႆးသေဢဝ်လႆႈဝဵင်းမိူင်းမိတ်ႈ ပယိၼ်ႉၼွင်ႇၵေႃႈ ႁွင်ႉဢဝ်ပီႈဢၢႆႈသိူဝ်ႁိူဝ်ႈၾႃႉ ၵေႃႉပဵၼ်ၵိၼ်မိူင်း မိူင်းလူင်ႈ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉသေ ဢၢပ်ႈႁႂ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ။ ႁႂ်ႈတူၺ်းလူပႂ်ႉပႃး လိၼ်မိူင်းၵုတ်ႈၼႆယဝ်ႉ။ တႄႇမိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈၶဝ် တင်ႈယူႇသဝ်းၶေႃမႃးၼၼ်ႉ သုတ်းဝၢႆးသေ လႆႈသွၼ်ႈတႂ်ႈႁေႃၶမ်းတၢင်ႇဢၼ်မႃး။
ၸဝ်ႈၾႃႉဢင်းဝႃႉ ဢဝ်တႃႈၵွင်ႊ လႅၵ်ႈဢဝ်မိူင်းၵုတ်ႈ
မႄးထတ်းမိူဝ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉၺွင်ႇယၢၼ်း လုၵ်ႈၸၢႆးပယိၼ်ႉၼွင်ႇ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉဢင်းဝႃႈၼၼ်ႉ ၶႂ်ႈလႆႈၶိုၼ်းလိၼ်မိူင်းၵုတ်ႈလႄႈ မိူဝ်ႈပီႊၶရိတ်ႉ 1597 ၸင်ႇဢွၵ်ႇလိၵ်ႈပူင်ႇ သူင်ႇထိုင် မိူင်းမိတ်ႈဝႃႈ ႁႂ်ႈပၼ်ၶိုၼ်းမိူင်းၵုတ်ႈ၊ သမ်ႉတေဢဝ်တႃႈၵွင်ႊ ဢၢပ်ႈပၼ်မိူင်းမိတ်ႈ တႅၼ်းတၢင် မိူင်းၵုတ်ႈၼႆယဝ်ႉ။
ၼႂ်းလိၵ်ႈမၢႆတမ်း တႅၼ်းၽွင်းႁေႃၶမ်းဢင်းဝႃႉၶဝ် မီးဝႆႉၸိူင်ႉၼႆ - "သက္ကရာဇ် ၉၅၉ ခု၊ တော်သလင်းလပြည့်ကျော် ၁၂ ရက်နေ့၊ ရတနာပူရတွင်၊ ရွေဝမြို့ကြီးတည်တော်မူသည်။ မိုးကုပ်ကျပ်ပြင်သည်၊ ရတနာတမည်ဖြစ်သည်။ ရွေဝမြို့ကြီး အဝင်အပါ ဖြစ်စေရမည်။ မိုးမိတ်စော်ဘွားစီရင်စုဖြစ်သည်။ မိုးကုပ်ကျပ်ပြင်ကို နှုတ်ယူရမည်။ မိုးကုပ်ကျပ်ပြင်အစား တကောင်းမြို့ကို အရံအကာနှင့်တကွ အပ်တော်မူသည်။ မိုးမိတ်မြို့က သိမ်းစေ။ မိုးကုပ်ကျပ်ပြင်မှာ ရွေဝမြို့ကြီးတည်ရာ ရတနာမည်တမည်ဝင်စေ။ ကျောက်တူးအငယ်သား အပါအဝင်တို့ကို ဝန်တို့က စာရင်းအင်းချယူ၍ ရွေတိုက်တော်သွင်းရမည်။ မိုးမိတ်မြို့မခန့်မထားနှင့်။ နှုတ်တောမူသည်။ တကောင်းမြို့ကို အစားလဲတော်မူ၍၊ အပ်တော်မူလေပြီးသည်။ ရွေဝမြို့ကြီးတွင် ထမ်းရွက်စေ။ သက္ကရာဇ် ၉၅၉ ခု၊ သတင်းကျွတ်လပြည့်ကျော် ၅ ရက်နေ့။ နာခံတော် ပြော့ကြီးမ။"
တင်းလိၵ်ႈတႆး ပွင်ႇဝႃႈၼႆ - "သၢၵ်ႈၵလဵတ်ႈ ႙႕႙ တူဝ်၊ လိူၼ်သိပ်းလွင်ႈ ႑႒ ၶမ်ႈ။ လႆႈၵေႃႇတင်ႈ မိူင်းလူင်ဢင်းဝႃႉ ဢၼ်ႁိၵ်ႈဝႃႈ ရတ်ႉတၼႃႇပူႇရ။ မိူင်းၵုတ်ႈၵႅပ်ႈပၢင်ႇၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်းၵႅဝ်ႈသႅင်ငိုၼ်းၶမ်း။ ၼႆလႄႈ တေလႆႈပႃးၼႂ်းလႅၼ်ႊလိၼ်မိူင်းဢင်းဝႃႉ။ တေလႆႈထွၼ်ဢဝ် မိူင်းၵုတ်ႈၵႅပ်ႈပၢင်ႇ ဢၼ်မီးၼႂ်းလိၼ်မိူင်းၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ။ တေဢဝ် ဝဵင်းတႃႈၵွင်ႊ ပႃးၸဵမ်မၢၼ်ႈသူၼ်ႁႆႊၼႃး ႁိမ်းႁွမ်းၼၼ်ႉ တႅၼ်းပၼ်ၶိုၼ်း တႃႇမိူင်းၵုတ်ႈၵႅပ်ႈပၢင်ႇ။ ႁႂ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈႁုပ်ႈဢဝ်။ မိူင်းၵုတ်ႈတႄႉ ႁႂ်ႈပဵၼ်လိၼ်မိူင်းဢင်းဝႃႉ။ ဢႃႈမၢတ်ႈၽွင်းမိူင်းၶဝ် တေလႆႈၵဵပ်းသဵၼ်ႈၸိုဝ်ႈ ၽူႈၵူၼ်း ၸိူဝ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ၶုတ်းသႅင်ယူႇၼၼ်ႉသေ မၢႆဝႆႉၼႂ်းႁၢင်ႈႁေႃ။ မိူင်းမိတ်ႈၵေႃႈ တေဢမ်ႇလႆႈမႃးပၢၼ်ႇပွင်။ ထွၼ်ဢဝ်ယဝ်ႉယဝ်ႉ။ လႅၵ်ႈဢဝ်တင်း တႃႈၵွင်ႊယဝ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႆလႄႈ တေလႆႈႁၢပ်ႇထၢမ်း တႂ်ႈမိူင်းဢင်းဝႃႉ။ သၢၵ်ႈၵလဵတ်ႈ ႙႕႙ တူဝ်၊ လိူၼ်သိပ်းဢဵတ်းလွင်ႈ ႕ ၶမ်ႈ။ ၽူႈမၢႆလူင် ပျေႃႉၵျီးမႃႉ။"
ၵူၺ်းၵႃႊ လွင်ႈတၢင်းဢၼ်ၼႆႉ ဢဝ်လိၵ်ႈဢဝ်လၢႆးၵေႃႈ လႅပ်ႈဢမ်ႇယဝ်ႉတူဝ်ႈယဝ်ႉလႄႈ ႁိုင်ထႅင်ႈသိပ်းပီႊ မိူဝ်ႈပီႊၶရိတ်ႉ 1605 ၼၼ်ႉ မႁႃဢုပရႃၸႃ (မႁႃထမ်မရႃၸႃ - အနောက်ဘက်လွန်မင်း)လုၵ်ႈၸၢႆးၸဝ်ႈၾႃႉၺွင်ႇယၢၼ်း ၵေႃႉပဵၼ်ၵႅမ်မိူင်းဢင်းဝႃႉ ၶီႇသိုၵ်းၶိုၼ်ႈတိုၵ်းမိူင်းမိတ်ႈ။ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ သိူဝ်ယွၼ်ႈၾႃႉ တင်ႈတပ်ႉတီႈၸၢင်ႊၵူႇ၊ ၵျႂၵ်ႉလႄးပဵင်း၊ ၸမ်ပၢင်တွင်(ၸၵႃးတွင်ႇ)သေ ႁပ်ႉတိုၵ်း မႁႃဢုပရႃၸႃသေတႃႉ ဢမ်ႇပေႉလႄႈ မိူင်းမိတ်ႈလႆႈယွမ်းၼွမ်းတေႃႇ မိူင်းဢင်းဝႃႉ။
ယွၼ်းၶိုၼ်းၵေႃႈဢမ်ႇပၼ်
မႄးထတ်းမိူဝ်ႈပီႊၶရိတ်ႉ 1637 ပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ သိူဝ်ဝၢႆႇၾႃႉၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉဢင်းဝႃႉ တႃႇလုၼ်ႇမိၼ်း ႁွင်ႉဢဝ် ဢႃႈမၢတ်ႈမိူင်းမိတ်ႈ သိုင်ႇဢူးၶမ်း လူင်းမႃးဢင်းဝႃႉသေ ဢုပ်ႇၵၼ် လွင်ႈမိူင်းၵုတ်ႈ။ မိူဝ်ႈဢုပ်ႇၵၼ်ၼၼ်ႉ သိုင်ႇဢူးၶမ်း တုၵ်းယွၼ်းၶိုၼ်းဝႃႈ မိူင်းၵုတ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်လိၼ်မိူင်းမိတ်ႈမႃး ၵူႊသိုပ်ႇၵူႊပၢၼ်သေတႃႉ ထိုင်ပၢၼ်ၸဝ်ႈၺွင်ႇယၢၼ်းၸင်ႇ မိူင်းမိတ်ႈ လႆႈပွႆႇၾႃႈမိူင်းၵုတ်ႈ။ ၵွပ်ႈၼႆ မိူဝ်ႈလဵဝ်ၵေႃႈ ထုၵ်ႇဢဝ်မိူင်းၵုတ်ႈ သႂ်ႇလေႃးမိူင်းမိတ်ႈ မိူၼ်ၵူႊပွၵ်ႈၼႆ။ ၵူၺ်းၵႃႊ ၸဝ်ႈၾႃႉဢင်းဝႃႉ တႃႇလုၼ်ႇမိၼ်း ဢမ်ႇၽွမ်ႉလႄႈ ဢွၵ်ႇလိၵ်ႈပူင်ထႅင်ႈၸိူင်ႉၼႆ။
"ခမည်းတော်ဘုရား ရွေဝမြို့ကြီးကို တည်တော်မူသောအခါ၊ ရတနာတမည်ဖြစ်စေ၊ ဗျာဒိတ်တော်နှင့်၊ နှုတ်တော်မူလေပြီးသည်ကို၊ ငါ့လက်ထက်ရောက်မှ၊ ရှေးအဝင်အပါ မိုးမိတ်မြို့သို့၊ ပါစေပြန်စေသာမည်မဟုတ်၊ တာကောင်းမြို့ကိုလည်း၊ မိုးကုပ်-ကျပ်ပြင်အစား မိုးမိတ်စော်ဘွားအား အပ်တော်မူ၍ ရှိလေပြီးသည်၊ ခမည်းတော်ဘုရား မိန့်တော်မူရင်း မပျက်သာ၊ နှုတ်တော်မူသည့်အတိုင်း တည်စေရမည်။ ၉၉၉၊ နယုန်လဆန်း ၁၀ ရက်၊ နာခံတော် စမျှောင်းမှူး၊ လွှတ်တော်ပြန် အမိန့်တော်။
မိူဝ်ႈၸဝ်ႈဢူႈၾႃႉ ၵေႃႇတင်ႈမိူင်းဢင်းဝႃႉ၊ တင်းပၢၵ်ႇသႅင်သူပ်းၶမ်း ပူင်လၢတ်ႈဝႃႈ ႁႂ်ႈပဵၼ်ရတၼႃပိူင်ၼိူင်ႈသေ ထွၼ်ဢဝ်ယဝ်ႉ၊ ထိုင်ပၢၼ်ၵဝ်ၸဝ်ႈၸင်ႇ တေဢမ်ႇပၼ်ၶိုၼ်း ႁႂ်ႈပႃးၼႂ်းမိူင်းမိတ်ႈမိူၼ်ၵဝ်ႇ။ ဢဝ်တႃႈၵွင်ႊ တႅၼ်းပၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ တႃႇမိူင်းၵုတ်ႈ - ၵႅပ်ႈပၢင်ႇယဝ်ႉ၊ ၼႆလႄႈ တၵ်းတေလႆႈထွၼ်ဝႆႉ မိူၼ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈဢူႈၾႃႉ ႙႙႙ တူဝ်၊ လိူၼ်ၸဵတ်းမႂ်ႇ ႑႐ ၶမ်ႈ၊ ၽူႈမၢႆလူင် ၸမျႂင်ႇမူး။"
ၸုမ်းဢႃႈမၢတ်ႈမိူင်းမိတ်ႈ ဢၼ်သိုင်ႇဢူးၶမ်းၶဝ်ၵေႃႈ လႆႈႁပ်ႉဢဝ်လိၵ်ႈပူင်ၼႆႉသေ မိူဝ်းပၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉသိူဝ်ဝၢႆႇၾႃႉ။
ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ ၶိုၼ်းႁုပ်ႈဢဝ်မိူင်းၵုတ်ႈ
မႄးထတ်းဝၢႆးသေၸဝ်ႈၾႃႉဢင်းဝႃႉ တႃႇလုၼ်ႇမိၼ်း ၼွၼ်းၽႄး ၸဝ်ႈဢင်းဝႃႉၶဝ် ႁႅင်းယူပ်ႈမႃး။ မၢၼ်ႈမိူင်းၵေႃႈဢမ်ႇၼိမ်။ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉဢင်းဝႃႈ ပျေႇမိၼ်း ၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆး တႃႇလုၼ်ႇမိၼ်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်ၵျေႃႇ(1661-1674) ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းယိုၼ်းဢဝ်မိူင်းၵုတ်ႈ ႁႂ်ႈပဵၼ်တႂ်ႈမိူင်းမိတ်ႈၶိုၼ်း။ တႄႇမိူဝ်ႈၼၼ်ႉ မိူင်းမိတ်ႈၵေႃႈ ၶိုၼ်းတင်ႈလႆႈသဝ်းၶေႃႈထႅင်ႈၵမ်းၼိူင်ႈ။
ၸဝ်ႈၶုၼ်ၵျေႃႇၼႆႉ လႅပ်ႈႁၢႆႉၼႃႇ။ ပွႆႇသိုၵ်းပႂ်ႉၵၢင် ၼႂ်းမိူင်းၶွပ်ႇမိူင်းသေ ၵဵပ်းၶွၼ်ႇၵၢင်။ မိူဝ်ႈ 1666 ၺွပ်းဢဝ်ၵူၼ်းၸူၼ် ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ သၢမ်ၵေႃႉသေ ၽၼ်းတၢႆ။ မိူဝ်ႈ 1667 ပူတ်းပႅတ်ႈ သိုင်ႇဢူၶမ်း၊ သိုင်ႇၶမ်း၊ သိုင်ႇလူင်ၶဝ် တင်းသဵင်ႈ ဢႃႈမၢတ်ႈသိပ်းၵေႃႉသေ ႁိုပ်ႇဢွၵ်ႇမၢၼ်ႈဢွၵ်ႇမိူင်း။
ဢွင်ႇၸေႇယ တိုၵ်းမိူင်းမိတ်ႈ
မႄးထတ်းမိူဝ်ႈမိူင်းဢင်းဝႃႉ လူႉၵွပ်ႈႁၢင်းသႃႇဝတီႇၶဝ်မႃးတိုၵ်းယဝ်ႉၵႂႃႇၼၼ်ႉ ဢွင်ႇၸေႇယ တီႈဝဵင်းမူၵ်ႉသူဝ်းၽူဝ်ႇ တင်ႈတူဝ်ပဵၼ်ယႂ်ႇ။ ၸိုဝ်ႈဝဵင်းမူၵ်ႉသူဝ်းၽူဝ်ႇၵေႃႈ ႁႂ်ႈႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ သူၺ်ႇပူဝ်ႇ။ တိုၵ်းႁိုပ်ႇပႅတ်ႈ သိုၵ်းႁၢင်းသႃႇဝတီႇ တီႈဢင်းဝႃႉယဝ်ႉ သိုပ်ႇႁုပ်ႈဢဝ်မိူင်းၼိူင်ႈယဝ်ႉမိူင်းၼိူင်ႈ။
မိူဝ်ႈ 1753 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ ၸဝ်ႈမျၢတ်ႈလႃႉ လႆႈၶဵင်ႇသိုၵ်းတိုၵ်းတေႃးတင်း ဢွင်ႇၸေႇယယဝ်ႉ ဢမ်ႇပေႉလႆႈလႄႈ လႆႈၵွမ်းၼွမ်းတႂ်ႈဢွင်ႇၸေႇယ တီႈၵွင်းမူးသူၺ်ႇပေႃႇၵျုၼ်း ၼိူဝ်ၵုၼ်ၵၢင်ၼမ်ႉၵဵဝ်။ ၵွင်းမူးၵၢင်ၼမ်ႉၵဵဝ် သူၺ်ႇပေႃႇၵျုၼ်းၼႆႉ မိူဝ်ႈလဵဝ် မီးၼႂ်းၸေႊဝဵင်းႁူၺ်ႈၵူႈ ႁိုဝ် သူၺ်ႇၵူႇ ၸေႊမိူင်းၶၢင်သေ ၵိုၵ်းပိုၼ်းလူၺ်ႈ မိူင်းၵွင်း၊ မၢၼ်ႈမေႃႇ၊ မိူင်းမိတ်ႈ သၢမ်မိူင်း။ ႁူၺ်ႈၵူႈၼႆႉ မီးၼႂ်းၵၢင်သၢမ်မိူင်းလႄႈ ၸဝ်ႈၾႃႉသၢမ်မိူင်းၼႆႉ ၵႆႉလႆႈမႃးတိုၵ်းၵၼ်တီႈႁူၺ်ႈၵူႈ။ ၵွပ်ႈၼႆ မိူဝ်ႈ 1618 လႆႈတိုၵ်းၵၼ် ၵမ်းလိုၼ်းသုတ်း။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈသင်ၶ ၵိူင်းယူၼ်းၶဝ် သင်သွၼ်ႇလႄႈ ၸင်ႇလႆႈလီၵၼ်ၶိုၼ်းသေ ၸဝ်ႈၾႃႉသၢမ်မိူင်း ၸင်ႇႁူပ်ႉဢုပ်ႇၵၼ်တီႈၵွင်းမူးၵၢင်ၼမ်ႉၼၼ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်ဢွင်ႇၵိၼ်ႇသႃႈ ၵုၼ်ၵွင်းမူးၼႆႉ လူမ်ႇတႂ်ႈၼမ်ႉၵႂႃႇသေတႃႉၵေႃႈ ၵဝ်တေဢမ်ႇၽိတ်းၵၼ်တင်း ၸဝ်ႈပီႈၸဝ်ႈၼွင်ႉမိူင်းၵွင်း၊ မၢၼ်ႈမေႃႇၶဝ်ယဝ်ႉ။ ၶွၼ်ႇဢိူင်ႇႁူၺ်ႈၵူႈၵေႃႈ တိုၼ်းတေဢမ်ႇၵိၼ်ယဝ်ႉၼႆႉ။ တႄႇမိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈၶဝ် တိုၼ်းဢမ်ႇယဵပ်ႇလိၼ်ႁူၺ်ႈၵူႈသေပွၵ်ႈယသ်ႉ။ ပေႃးမီးလွင်ႈတၢင်းလမ်ႇလွင်ႈတေလႆႈၵႂႃႇၼႆၵေႃႈ ၶီႇၸၢင်ႉမႃႉၶႄႉလၢင်းသေၵႂႃႇ။ တေႃႈၼမ်ႉဢၼ်သႂ်ႇဝႆႉ ၼႂ်းမေႃႈဢၼ်ဢဝ်လိၼ်ႁူၺ်ႈၵူႈႁဵတ်းဝႆႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ယင်းဢမ်ႇၵိၼ်ၼႆယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ဢွင်ႇၸေႇယသမ်ႉ ပွႆႇၵူၼ်းတူၵ်းၶွၵ်ႈၶဝ် ပႃးတင်းၵူၼ်းပႂ်ႉသေ မိူဝ်းၶုတ်းသႅင်တီႈမိူင်းၵုတ်ႈ။
မိူင်းမိတ်ႈလႄႈဢင်းဝႃႉ ႁိမ်မိူင်းၵုတ်ႈၵၼ်ထႅင်ႈ
မႄးထတ်းထိုင်ပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉဢင်းဝႃႉ သိၼ်ႇၽိဝ်ႇသျိၼ်ႇၼၼ်ႉ ၵၢင်ႉၵႄႇမိူင်းၵုတ်ႈ ၸေႇတုရႃႇၸႃႇ လႄႈ ၸေႇတရႃႇၸႃႇ သွင်ၵေႃႉ ၸိူဝ်းၸဝ်ႈၾႃႉဢင်းဝႃႉတႅင်ႇတင်ႈဝႆႉၼၼ်ႉ ႁၢႆးငၢၼ်းလဝ်ႊထိုင် ၸဝ်ႈၾႃႉႁင်းဝႃႉဝႃႈ ၵွင်ႁၢမ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်ၺုၼ်ႉၶဝ် ယဵပ်ႇၶဝ်ႈလိၼ်မိူင်းၵုတ်ႈသေ ၵဵပ်းၶွၼ်ႇ၊ ပၢၼ်ႇမၢၼ်ႈပွင်မိူင်း၊ ပေႃးမီးၵူၼ်းဢမ်ႇဢဝ်ၵႂၢမ်းၵေႃႈ ဝၢမ်ႉမတ်ႉထုပ်ႉႁႅမ်ယူႇလႄႈ မၢၼ်ႈမိူင်းဢမ်ႇၼိမ်သဝ်း။ ၶႃႈမၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႈ လႆႈပၢႆႊၼီဝႆႉၼႆယဝ်ႉ။
"ၵွပ်ႈၼႆ မိူဝ်ႈ 1763 ၼၼ်ႉ သိၼ်ႇၽိဝ်ႇသျိၼ်ႇ ၸင်ႇဢွၵ်ႇလိၵ်ႈပူင်သူင်ႇၸူး ၸဝ်ႈၶုၼ်ၺုၼ်ႉၸိူင်ႉၼႆ- မိုးကုတ်၊ ကျပ်ပြင် စို့သူကြီး ဇေတုရာဇာ၊ ဇေတရာဇာ တို့လျှောက်ချက်ကိုထောက်၍ မိုးကုတ် ကျပ်ပြင်လေးရပ်အတွင်း မှန်သမျှကို မိုးမိတ်စော်ဘွားစစ်ကဲတို့က၊ မိုးမိတ်အပါအဝင်ဖြစ်သည်ဆို၍ မခေါ်မသိမ်းစေနှင့်။ စို့သူကြီးတို့က မိုးကုတ်ကျပ်ပြင် နယ်လေးရပ်အတွင်းမှန်သမျှ တဝတည်းစီရင်စေ။ မိုးမိတ်စော်ဘွာစစ်ကဲတို့က တောင်းခံ၍ ပေးရသည့်ငွေ ရသမျှတို့ကို ပြန်စေ။ ရပ်ရွာပျက်စီးသည်တွင် ကုန်သည့်စရိတ်ကိုလည်း ပြန်ပေးစေ။ မိုးကုတ်ကျပ်ပြင်အစား တာကောင်းမြို့နှင့် ကျေးရွာနယ်လေးရပ်မှန်သမျှအတွင်းတွင်၊ ထုံးအင်းသောင်ကုန်းကျွန်းမှစ၍ စီရင်ဘွယ် စီရင်ခင်း ရှိသမျှကို ထုံးစံရှိသည့်အတိုင်း တလုံးတဝတည်း မိုးမိတ်စော်ဘွားက ခန့်ခွဲကောက်ခံအုပ်ချုပ်စေ။ ထမ်းရွက်စေ။ သက္ကရာဇ် ၁၁၂၅ ခု၊ ပြသိုလဆန်း ၂ ရက်နေ့။ နာခံတော် ပြော့မှူးကြီး။"
"ၸွမ်းၼင်ႇၵၢင်ႉၵႄႇ မိူင်းၵုတ်ႈၵႅပ်ႈပၢင်ႇ ၸေႇတုရႃႇၸႃႇရ ၸေႇတရႃႇၸႃႇ ၶႃလဝ်ႊမႃးၼၼ်ႉ ယႃႇႁႂ်ႈၵွင်ႁၢမ် ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈၶဝ် ႁိၵ်ႈဝႃႈ မိူင်းၵုတ်ႈၵႅပ်ႈပၢင်ႇ ပဵၼ်လိၼ်မိူင်းမိတ်ႈသေ ပၢၼ်ႇပွင်။ ၵၢင်ႉၵႄႇၶဝ်ၵွၺ်း တေလႆႈပၢၼ်ႇပွင် သီႇၼႃႈပႅတ်ႇၽၢႆႇ မိူင်းၵုတ်ႈၵႅပ်ႈပၢင်ႇ။ ငိုၼ်းဢၼ်ၵွင်ႁၢမ်မိူင်းမိတ်ႈၶဝ် ယွၼ်းဢဝ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁႂ်ႈပၼ်ၶိုၼ်းတင်းသဵင်ႈ။ မၢၼ်ႈသူၼ် ၸိူဝ်းလူႉလႅဝ်ၵႂၢႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁႂ်ႈသၢႆႈတႅၼ်းၶိုၼ်း။ ဢဝ်ဝဵင်းတႃႈၵွင်ႊ ပႃးၸဵမ်မၢၼ်ႈသူၼ် သီႇၼႃႈပႅတ်ႇၽၢႆႇ တႅၼ်းတၢင် မိူင်းၵုတ်ႈၵႅပ်ႈပၢင်ႇယဝ်ႉသေ ႁႂ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ ပၢၼ်ႇပွင်ၵဵပ်းၶွၼ်ႇ ၼင်ႇၾိင်ႈထုင်းမီးဝႆႉၼၼ်ႉသေ ႁၢပ်ႇၵိုတ်ႉၵႂႃႇၼႃႈ။ သၢၵ်ႈၵလဵတ်ႈ ႑႑႒႕ တူဝ်၊ လိူၼ်ၵမ်ႊမႂ်ႇ ႒ ၶမ်ႈ၊ ၽူႈမၢႆလူင် ပျေႃႉမူးၵျီး။"
ၸဝ်ႈၾႃႉမၢၼ်ႊ ႁိမ်ဢဝ်ၶိုၼ်းမိူင်းၵုတ်ႈ
မႄးထတ်းမိူဝ်ႈပီႊၶရိတ်ႉ 1776 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉမၢၼ်ႊ ၸိၼ်ႉၵူးမိၼ်း တႅင်ႈတင်ႈၵႄႇသိုၵ်း ၼေႇမဵသ်းလႅတ်ႉယႃႇသီႇႁႃႉ ပဵၼ်ၵိၼ်မိူင်းတႃႈၵွင်ႊ။ ၼႆလႄႈ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ ၶုၼ်ၶမ်းလေႃႇၵေႃႈ ပွႆႇသိုၵ်းယိုတ်းဢဝ်ၶိုၼ်းမိူင်းၵုတ်ႈ။ ၵူၺ်းၵႃႊ ဝၢႆးၼၼ်ႉ မႅၼ်ႈၽွင်း တီႈဢင်းဝႃႉယုင်ႈယၢင်ႈဝႆႉသေ ႁိမ်ႁၢင်ႈႁိမ်ႁေႃၵၼ်ယူႇလႄႈ ၸဝ်ႈၾႃႉမၢၼ်ႊၶဝ် ဢမ်ႇၸၢင်ႊဝၢႆႇႁူဝ်မႃး တီႈမိူင်းၵုတ်ႈ။
ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၶုၼ်ၶမ်းလေႃႇ ၼွၼ်းၽႄးသေ လုၵ်ႈမၼ်း ၶုၼ်ၶမ်းလႅင် ႁိုဝ် သိူဝ်ပိၼ်ႈၾႃႉ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈယဝ်ႉ မိူဝ်ႈ 1782 တီႈႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႊ မိူင်းဢင်းဝႃႉၼၼ်ႉ ၵိၼ်မိူင်းၽွင်ႇၵႃး မွင်ႇမွင်ႇ ႁိမ်ႁၢင်ႈႁေႃဢင်းဝႃႉ တၼ်းယူႇၼႂ်းႁေႃႁိုင်ၸဵတ်းဝၼ်း။ ပတူင်ႇမိၼ်း ၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆး ဢွင်ႇၸေႇယ ၸင်ႇၶိုၼ်းႁိမ်ဢဝ်ထႅင်ႈသေ ဢဝ်တၢႆႇ မွင်ႇမွင်ႇ လႄႈ ၸိၼ်ႉၵူးမိၼ်းတင်းသွင်ၵေႃႉ ၸိူဝ်းပဵၼ်လုၵ်ႈပီႈဢၢႆႈမၼ်းသွင်ၵေႃႉၼၼ်ႉသေ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမႃး။
ဝၢႆးပတူင်ႇမိၼ်း ပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉဢင်းဝႃႉမႃးယဝ်ႉ မၼ်းၵေႈလိတ်ႈ လွင်ႈၶွင်ႈၶမ်မိူင်းၵုတ်ႈၵမ်းလဵဝ်။ ၵမ်းၼႆႉတႄႉ ဢဝ်လၢႆၵတ်းယဵၼ် ၵေႈလိတ်ႈယဝ်ႉတူဝ်ႈၵႂႃႇၵွၺ်းၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ပတူင်ႇမိၼ်း ႁွင်ႉဢဝ် ၵႄႇၵၢင်ႉၵဝ်ႇမိူင်းၵုတ်ႈၶဝ် တင်းဢႃႈမၢတ်ႈမိူင်းမိတ်ႈၶဝ် ၸႅပ်ႉထၢမ်ယဝ်ႉသေ မိူဝ်ႈ 1782 လိူၼ်ၵဝ်ႈမႂ်ႇ ႑႐ ၶမ်ႈ ၸင်ႇတႅပ်းတတ်းဝႃႈ လႅၼ်ႊလိၼ်မၢၼ်ႈမိူင်း ႁႂ်ႈပဵၼ်ပၵ်းၵဝ်ႇပိူင်ၵဝ်ႇ မိူၼ်ပၢၼ်ႈၸဝ်ႈၺွင်ႇယၢၼ်း ထိုင်ပၢၼ်ၸဝ်ႈပီႈသိၼ်ႇၽိဝ်ႇသျိၼ်ႇ။ ၼေႇမဵဝ်းလႅတ်ႉယႃႇသီႇႁႃႉ ၵေႃႉၵႂႃႇႁဵတ်းၵိၼ်မိူင်းတီႈတႃႈၵွင်ႊၵေႃႉ ၶိုၼ်းပူတ်းထွၼ်မိူဝ်းမႃး။ တႃႈၵွင်ႊၵေႃႈ ၶိုၼ်းပၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈၶဝ်။ မိူင်းၵုတ်ႈၵႅပ်ႈပၢင်ၵေႃႈ ႁႂ်ႈပဵၼ်လိၼ်ႁေႃၶမ်းဢင်းဝႃႉၼႆယဝ်ႉ။
ပၢၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈၶဝ်ႈမိူင်း
မႄးထတ်းမိူဝ်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈၶဝ်ၸမ်ၶဝ်ႈမႃၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ ၶုၼ်ၶမ်းႁူဝ်ႈ ၼွၼ်းၽႄးသေ ၵေႃႉပဵၼ်ၼွင်ႉမၼ်း ၵိၼ်မိူင်း မိူင်းလႅင်း သမ်ႉလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉဝႆႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ ၽွင်းမိူင်းၶဝ် ၸင်ႇယုၵ်ႉဢဝ် ၸဝ်ႈၶုၼ်မုင်ႇ ၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈၶုၼ်ၶမ်းႁူဝ်ႈ တိုၵ်ႉႁႃမီးသၢမ်လိူၼ်ၵွၺ်းၼၼ်ႉ တၢင်ႇပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉ။ ဝၢႆးမႃးၸင်ႇၶိုၼ်းပၢင်းဢဝ် ၵိၼ်မိူင်းမိူင်းလူင်ႈ ၶုၼ်ၶမ်းဢူ တၢင်ႇပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉ။ ၶုၼ်ၶမ်းဢူ ၵေႃႉပဵၼ်ၼွင်ႉၸၢႆး ၶုၼ်ၶမ်းႁူဝ်ႈ။ မိူဝ်ႈ 1887 ၸေႃးယၼ်ႇၼႅင်ႇ (လုၵ်ႈၸၢႆးၸဝ်ႈၾႃႉမၢၼ်ႊ မိၼ်းတူင်းမိၼ်း) မႃးယိုဝ်းတိုၵ်း သိုၵ်းဢိင်းၵလဵတ်ႈ တီႈမိူင်းပုင်ႇလႄႈ ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈသိုၵ်းဢိင်းၵလဵတ်ႈၵေႃႉၼိူင်ႈၵေႃႈ တူၵ်းသုမ်းပႃး။ ၵွပ်ႈၼႆ ဢိင်းၵလဵတ်ႈ ဢမ်ႇယုမ်ႇၸႂ်ၸဝ်ႈၾႃႉၶုၼ်ၶမ်းဢူလႄႈ ၸင်ႇပူတ်းပႅတ်ႈမၼ်း။
မိူဝ်ႈ 1886 ၼၼ်ႉ ဢိင်းၵလဵတ်ႈ တႄႇၽႅဝ်မိူင်းၵုတ်ႈ။ ဝၢႆးသေ တိုၵ်းၽဵဝ်ႈ ၸုမ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၸိူဝ်းၶတ်းၶႅင်တေႃ ဢိင်းၵလဵတ်ႈၶိုၼ်းယဝ်ႉ မိူဝ်ႈ 1888 လိူၼ်မၢတ်ႉၶျ် 29 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ပၵ်းလုမ်းတီႈမိူင်းၵုတ်ႈသေ ၽွတ်ႈတင်ႈ ၸေႊတွၼ်ႊမေႃႇသႅင် (Ruby Mines District) ၼႆသေ ၽွင်းငမ်း။ မိူင်းမိတ်ႈၵေႃႈ ႁၢမ်းၸဝ်ႈၾႃႉဝႆႉလႄႈ ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈဢိင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် ၽွင်းငမ်းဢဝ်။ ဢဝ်လိၼ်မိူင်းမိတ်ႈတင်းမိူင်း ယဵတ်ႈသႂ်ႇၼႂ်းၸေႊတွၼ်ႊမေႃႇသႅင်။ ဝႆႉတႂ်ႈၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းမိူင်းမၢၼ်ႊ မိူၼ်မိူင်းၸဝ်ႈၾႃႉ သွင်သူပ်း၊ ၶမ်းတီႈ၊ ၶမ်းတီႈလူင်ပႅတ်ႇမိူင်း ၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ။ ဢမ်ႇဝႆႉၵိုၵ်းတင်းမိူင်းတႆး။
မိူဝ်ႈ 1906 ၼၼ်ႉ ဢိင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် ယုၵ်ႉတၢင်ႇ ၸဝ်ႈၶုၼ်မုင်ႇ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ။ လႅၼ်ႊလိၼ် ဢၼ်ၸဝ်ႈၶုၼ်မုင်ႇလႆႈၶိုၼ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမိူၼ်မိူဝ်ႈၵဝ်ႇယဝ်ႉ။ လိၼ်မိူင်းၸိူဝ်းႁိမ်းၾင်ႇၼမ်ႉၵဵဝ် မိူၼ်ၼင်ႇ ႁူၺ်ႈၵူႈ ၊ မျႃႉတွင်ႇ၊ တႃႈၵွင်ႊ၊ ၸၢင်ႊၵူႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇလႆႈၶိုၼ်းသေတီႈ။ မိူၼ်ၼင်ႇ သၼ်လွႆၵူဝ်းတွင်ႇ တီႈဢၼ်ၶၢင်ယူႇသဝ်းၼမ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶိုင်ႈၼိူင်ႈ လႆႈထုၵ်ႇသႂ်ႇလေႃး ၼႂ်းၸေႊတွၼ်ႊမၢၼ်ႈမေႃႇ။ တေႃႈၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈၵေႃႈ ယင်းသိုပ်ႇမီးတႂ်ႈၵၢၼ်ၽွင်းငမ်း ၸေႊတွၼ်ႊမေႃႇသႅင်ဝႆႉယူႇ။
မိူဝ်ႈ 1920 ၼၼ်ႉ ယႃႉပႅတ်ႈ ၸေႊတွၼ်ႊမေႃႇသႅင်သေ ဢဝ်မိူင်းၵုတ်ႈ၊ ၸၢင်ႊၵူႇ၊ ၽိတ်ႉၶျၢင်း (တပဵၵ်ႉၵျိၼ်း)၊ တႃႈၵွင်ႊ၊ မျႃႉတွင်ႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လေႃးသႂ်ႇ ၸေႊတွၼ်ႊၵၢတ်ႇသႃ တိူင်းၸေႊၵႅင်း။ မိူင်းမိတ်ႈတႄႉ မိူဝ်ႈ 1922 ၽိူဝ်ႇၽွတ်ႈတင်ႈ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ႊၸိုင်ႈတႆး(Federated Shan States) ၼၼ်ႉ ၸင်ႇၶိုၼ်းသႂ်ႇလေႃးၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ႊၸိုင်ႈတႆး။
ဝၢႆးသိုၵ်းၵမ်ႇၾႃႇ
မႄးထတ်းၵွၼ်ႇဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃၼၼ်ႉ မီးလွင်ႈတၢင်း တႃႇတေဢဝ်မိူင်းၵုတ်ႈ ၶိုၼ်းသႂ်ႇလေႃးမိူင်းတႆးၶိုၼ်းလႄႈ လုၵ်ႈၸုမ်း ၽသပလ ၶဝ်မိူၼ်ၼင်ႇ တၶိၼ်တႃႇၶိၼ်ႇ ဢၼ်ပဵၼ်ၵူၼ်းမိူင်းၵုတ်ႈၶဝ် သေႃႇသူၼ်း တႃႇသၢၼ်ၶတ်း။ မိူဝ်ႈ 1947 လိူၼ်ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ 26 ဝၼ်းၼၼ်ႉ မီးၵူၼ်း 3000 လိူဝ် လႄႇလဵပ်ႈဝဵင်းသေ ၼေၵၢင်ၸႂ်လွင်ႈဝႃႈ မိူင်းၵုတ်ႈၼႆႉ ဢမ်ႇၶႂ်ႈပႃးၼႂ်းမိူင်းတႆး၊ ႁႂ်ႈသႂ်ႇပၼ် ၼႂ်းၸေႊတွၼ်ႊသူၺ်ႇပူဝ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ မိူဝ်ႈ 1947 လိူၼ်ၸူႇလၢႆႇ 17 ဝၼ်း ဢဝ်မိူင်းၵုတ်ႈ ဢၼ်မီးယူႇၼႂ်းၸေႊတွၼ်ႊၵၢတ်ႇသႃၼၼ်ႉ ၶၢႆႉသႂ်ႇပၼ် ၼႂ်းၸေႊတွၼ်ႊသူၺ်ႇပူဝ်ႇ။
ဝၢႆးလႆႈၵွၼ်းၶေႃ
မႄးထတ်းဝၢႆးလႆႈၵွၼ်းၶေႃယဝ်ႉ မိူဝ်ႈ 1948 မိူင်းၵုတ်ႈ သိုပ်ႇမီးၼႂ်းၸေႊတွၼ်ႊသူၺ်ႇပူဝ်ႇ တိူင်းၸေႊၵႅင်း(ၸၵႅင်း)။ ဝၢႆးသေ ၸွမ်သိုၵ်းလူင်ၼေႇဝိၼ်းၶဝ် ၶွင်ႇသီႇလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၶိုၼ်ႈမႃးယဝ်ႉ မိူဝ်ႈ 1965 လိူၼ်ဢွၵ်ႇထူဝ်ႇပႂ်ႇ 1 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ဢဝ်မိူင်းၵုတ်ႈ ၶၢႆႉသႂ်ႇလေႃး ၸေႊတွၼ်ႊဝဵင်းလိူဝ်ႇ ၼႂ်းတိူင်းဝဵင်းလိူဝ်ႇ။ ဝၢႆးသေ 1988 သမ်ႉ ၽွတ်ႈတင်ႈ ၸေႊတွၼ်ႊပၢင်ႇဢူးသေ ဢဝ်မိူင်းၵုတ်ႈ သႂ်ႇလေႃးၼႂ်းၸေႊတွၼ်ႊပၢင်ႇဢူး တိူင်းဝဵင်းလိူဝ်ႇ တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။
ၶေႃႈလူပ်း
မႄးထတ်းပပ်ႉမၢင်ႊဢၼ် လႆႈႁၼ်တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ မိူင်းၵုတ်ႈလႄႈလိၼ်ၾင်ႇၼမ်ႉၵဵဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လႆႈလႅၵ်ႈၵၼ်မႃ ၸဵမ်မိူဝ်ႈၸူဝ်ႊပၢၵ်ႇထူၼ်ႈသိပ်းႁႃႈ ပၢၼ်ၶုၼ်တႆးႁဵတ်းၸဝ်ႈၾႃႉ တီႈမိူင်းဢင်းဝႃႉ ၼႆ။ ၶဝ်တႅမ်ႈၼေဝႃႈ မိူဝ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉမင်းၶွင်ႇ (ပီႊၶရိတ်ႉ 1401 -1421 ) ႁဵတ်းၶုၼ်တီႈမိူင်းဢင်းဝႃႉၼၼ်ႉ မၼ်းဢၢင်ႈငႃတေဢဝ်ႁႅင်းသိုၵ်း ႁုပ်ႈဢဝ်လိၼ်မိူင်းၵႅပ်ႈပၢင်ႇ။ ၵူၺ်းၵႃႊ ၶုၼ်ၽွင်းၵေႃႉဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ပၺႃပလ ၸင်ႇပၼ်တၢင်းၶႆႈၸႂ်ဝႃႈ တႃႇဢဝ်လၢႆးဢူၼ်ႈဢွၼ်ႇႁုပ်ႈဢဝ်ၼႆသေ တူဝ်ပၺႃပလ ၵႂႃႇယူႇမိူင်းမိတ်ႈ ႁဵတ်းၶႃႈၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈႁိုင်သၢမ်ပီႊ ၶတ်းၸႂ်တိုၵ်းသူၼ်း ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ ႁႂ်ႈဢဝ်လိၼ်မိူင်းၵုတ်ႈၵႅပ်ႈပၢင်ႇ လႅၵ်ႈၵၼ်တင်း 12 မၢၼ်ႈ ႁိမ်းၾင်ႇၼမ်ႉၵဵဝ်။ ၵွပ်ႈၼႆ မိူဝ်ႈပီႊၶရိတ်ႉ 1415 ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ သိူဝ်ငမ်းၾႃႉၵေႃႈ ၽွမ်ႉသေ တူၵ်းလူင်းတႃႇလႅၵ်ႈလိၼ်မိူင်းၵၼ်ၼႆဝႃႈ။
လွင်ႈတၢင်းၸိူဝ်းၼႆႉ ၼႂ်းပိုၼ်းမၢၼ်ႊၵေႃႈဢမ်ႇႁၼ် ၼႂ်းပိုၼ်းမိူင်းမိတ်ႈၵေႃႈ ဢမ်ႇႁၼ်တႅမ်ႈဝႆႉလႄႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႊယိုၼ်ယၼ်လႆႈ ၸွင်ႇၸႂ်ႈတေႉႁိုဝ်။ ၵူၺ်းၵႃႊ ၸိုဝ်ႈမၢၼ်ႈ ၸိူဝ်းဢၼ်လႅၵ်ႈၵၼ်တင်းမိူင်းၵုတ်ႈ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉတႄႉ လီသူၼ်ၸႂ်ယူႇ။ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၸမ်း - (1) ၽိတ်ႉၶျၢင်း (တပဵၵ်ႉၵျိၼ်း)၊ (2) ၸမ်ပႃႇၼမ်ႉၵဵဝ်၊ (3) တုၼ်းငႄႇ၊ (4) သူးပူၵ်ႉယႂႃႇ၊ (5) တႅတ်ႉငႄႇၵျိၼ်း၊ (6) ၵျၢမ်ႇၺႅပ်ႈ၊ (7) ပတီးၽိဝ်ႇ၊ (8) တႃႈၵွင်ႊ၊ (9) ပလူၺ်ႇသျေႇ၊ (10) သျေႃႇပိၼ်ႇ၊ (11) ၵျႂၵ်ႉထူင်းၵျီး၊ (12) ႁူၺ်ႈၵူႈ (သူၺ်ႇၵူႇ) ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၶႅပ်းႁၢင်ႈ
မႄးထတ်းၶႅပ်းႁၢင်ႈ ၸိူဝ်းပဵၼ် မွၵ်ႈ 1920
မႄးထတ်း-
-
ၽြႃးၽွင်ႇတေႃႇဢူး၊ ဝဵင်းမိူင်းၵုတ်ႈ
ၽိုၼ်ဢိင်
မႄးထတ်းၶုၼ်ယုင်းၶဵဝ်။ (2012)။ ၵၢၼ်တတ်းၵမ်းလႅၼ်ႊလိၼ်ၸိုင်ႈတႆး: မိူင်းၵုတ်ႈ။ သၢႆပႅၼ်း၊ မၢႆ 31 လိူၼ်မေႇ 2012။ ၼႃႈ 51- 62။
- ↑ (မေ ၂၀၁၅) သန်းခေါင်စာရင်း အစီရင်ခံစာ, ၂၀၁၄ ခုနှစ် လူဦးရေနှင့် အိမ်ထောင်စု သန်းခေါင်စာရင်း အစီရင်ခံစာ အတွဲ-၂. နေပြည်တော်: လူဝင်မှုကြီးကြပ်ရေးနှင့် ပြည်သူ့အင်အား ဝန်ကြီးဌာန, ၅၈.