ၵူၼ်းၶိူဝ်းတႆး: လွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈ ၼႂ်းၵႄႈ လွင်ႈၶူၼ်ႉၶႆႈ
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
ထႅဝ် 70:
<br> ဝၢႆးသေ တိုၵ်းသျႅၼ်းယဝ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းပၢင်ၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ် လူင်းမႃးယူႇသဝ်းၵႄႈ ၼမ်ႉမႄႈယွၼ်ႇ (Yuan) လႄႈ ၼမ်ႉမႄႈဝူႈ(Wu) ၽၢႆႇတူၵ်းလႄႈ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်းၼွင်တူင်ႇတိင်း(Tung Ting)/)။ တီႈမိူင်းႁူၺ်ႈမိူင်းလွႆ၊ တီႈဢၼ်တေႁႄႉၵင်ႈပၼ် ၽေးၶဵၼ်ၶႄႇလႆႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းမိူင်းပၢင်ၼႆႉ ဝၢႆးသေ မိူင်းသျိၼ်း လူႉလႅဝ်ယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၶဝ်ၶိုၼ်းလႆႈ လွတ်ႈလႅဝ်းမႃးယဝ်ႉ။ ၶဝ်ၼႆႉ ၶဝ်ဢမ်ႇမၵ်းမၼ်ႈဝႃႈ ၶႄႇပဵၼ်ၶုၼ်ၶဝ်ၼၼ်ႉ တေႃႇထိုင်သိပ်းဢဵတ်းပၢၵ်ႇပီမိူင်း(11 ရာစု) မိူဝ်ႈပၢၼ်သုၼ်ႇ(Sung)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင်ပၢၼ်သုၼ်ႇ(Sung)မႃး ၶဝ်ဢမ်ႇၶၢမ်ႇလႆႈ ႁႅင်းၶႄႇသေ လႆႈယွမ်းၵၢၼ်ႉလႄႈ ၸွင်ႇၵွႆႈယွမ်းႁပ်ႉဝႃႈ ၶႄႇပဵၼ်ၶုၼ်ၶဝ်ၼႆ ယူႇယဝ်ႉ။ <br>
<br> ၵွပ်ႈသင်လႄႈ လၢတ်ႈလႆႈဝႃႈ မိူင်းပၢင်ၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်းတႆးၼႆၸိုင် ၽူႈလႅပ်ႈႁဵၼ်း ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈၶိူဝ်းၵူၼ်း De La Couperie တႅမ်ႈၼႄဝႆႉဝႃႈ ၵႂၢမ်းၵူၼ်းမိူင်းပၢင်ၼႆႉ လႆႈႁၼ်တႅမ်ႈဝႆႉ မိူဝ်ႈပၢၼ်ႁေႃၶမ်းၶႄႇ ႁၢၼ်ႇ(Hang ဟန်မင်းဆက်) ၼၼ်ႉတႅမ်ႈၼႄဝႆႉဝႃႈ ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈၶဝ် ၵူၼ်းမိူင်းပၢင်ၼႆႉ ပေႃးလၢတ်ႈပႅတ်ႇၶေႃႈၸိုင် ပဵၼ်ၵႂၢမ်းတႆးႁႃႈၶေႃႈ သၢမ်ၶေႃႈၵိုတ်းၼၼ်ႉတႄႉ ၶႂ်ႈပဵၼ်ၵႂၢမ်းတႆးၵေႃႈ တေပဵၼ်ယူႇ။ တေၸၢင်ႈပဵၼ်လႆႈ ၵႂၢမ်းတႆးမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ(ပေါရာဏ)၊ ယွၼ်ႉဝႃႈ မၼ်းလဵပ်ႈႁဵၼ်း ဢမ်ႇတဵမ်ထူၼ်ႈလႆႈလႄႈ ပဵၼ်ၵႂၢမ်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇႁိုဝ်၊ ပဵၼ် ၵႂၢမ်းသင်ၼႆ ဢမ်ႇႁူႉလႆႈ တႅတ်ႈၼႅတ်ႈသေတႃႉ ၵႂၢမ်းၶႄႇတႄႉၵေႃႈ ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈၼင်ႇၵဝ်ႇ၊ ၵွပ်ႈၼႆလႄႈ ၸင်ႇလၢတ်ႈလႆႈဝႃႈ မိူင်းပၢင်(Pang)ၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်းတႆးဢၼ်ၼိုင်ႈၼႆယဝ်ႉ။ မိူင်းပၢင်ၼႆႉ ဢဝ်မိူင်းၶႄႇပွတ်းၵၢင် ပဵၼ်ၵၢင်မိူင်းသေ ဢိူင်ႇသိူဝ်ၶွၼ်ႇ၊ (Ssü chuan)၊ ႁူႇပေႇ(Hubei)၊ ႁူဝ်ၼမ်ႉ(Honam)၊ ၵုၺ်ႇၶျွင်ႇ(Kwei Chow))လႄႈ ထိုင်ၽၢႆႇႁွင်ႇ ၼမ်ႉမႄႈ ႁွင်ႈႁူဝ်ႈ(Hong Ho))ၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းမိူင်းပၢင်ယဝ်ႉ။
==မိူင်းပႃး (PA) မိူင်းလူင် (LONG) မိူင်းလုင်း(Lung)==
Line 84 ⟶ 83:
<br> ၵွပ်ႈၼၼ် ဝၢႆးသေမိူင်းၸူႈလူင် လႆႈလူႉၵႂႃႇသေတႃႉ ဢဵၼ်ႁႅင်းတႆး ဢမ်ႇမွတ်ႇတၢႆႁၢႆၵႂႃႇၼင်ႇၵဝ်ႇ၊ ႁွမ်ႁႅင်းၶိုၼ်းသေ ပဵၼ်လႆႈၵႃႈႁိုဝ်ၵေႃႈ ၶိုၼ်းဢွၼ်ၵၼ် ပူၵ်းတင်ႈမိူင်းၶိုၼ်းယူႇ။ လွင်ႈလူၺ်ႈ မိူင်းၸူႈ(T'su)ၼႆႉ လႆႈႁၼ်ဝွၵ်း(ကဗျာ) တႆးတွႆႈၶဝ် တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ လၢဝ်ၸီး(Lao Tse)၊ ဝၢင်း (Wangs)၊ ၼီ(Ni)၊ ႁၢၼ် (Han)၊ ပူႇဢွၼ်ႇ(Pu On)၊ ၵူႈ(Ku)၊ ၸူႈ @ သူႈ(T'su)၊ ဢွၼ်ႇတွၼ်ႇ(On Ton)ၸိူဝ်းၼႆႉ ၶဝ်ဝႃႈပဵၼ် ၸိုဝ်ႈၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ဢၼ်ၽုင်းယႂ်ႇသေၽွင်းငမ်း မိူင်းၸူႈ@မိူင်းသူႈ(T'su)မႃး ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ တႆးတွႆႈၶဝ်ၼႆႉ ၶဝ်ယင်းတိုၵ်ႉ တိူင်ႇၵၢဝ်ႇထိုင် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶဝ် ၸိူဝ်းၼႆႉသေ မုင်ႈမွင်းဝႃႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ တေပဵၼ် ၼင်ႇၾီလူင်ၶိုၼ်းတူၺ်း
ထိုင်ၵႅတ်ႇၶႄႇပၼ် လွင်ႈၽေးၶဵၼ် ၵူႈယိူင်ႈယူႇၼႆ ယုမ်ႇယမ်တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ယူႇယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈ B.C 222 ၼၼ်ႉ မိူင်းႁေႃၶမ်းတႆး မိူင်းၸူႈ(T'su)လႆႈတူၵ်းသုမ်းပၼ် ၶႄႇၵႂႃႇသေတႃႉၵေႃႈ မိူင်းဢၼ်ၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းမိူင်းၸူႈ(T'su) မိူင်းသႅၼ်ၼၼ်ႉတႄႉ တိုၵ်ႉပဵၼ်မိူင်းတႆးသေ တႆးလႆႈၽွင်းငမ်း ၵွၼ်းၶေႃ ၵိုတ်းဝႆႉယူႇ တေႃႇထိုင် ၵူႇပလၢႆၶၢၼ်ႇ ၶဝ်ႈတိုၵ်း ႁေႃၶမ်း မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ လူႉပင်းမိူဝ်ႈ 7.1.1253 A.D ၼၼ်ႉယူႇ။ ၼႂ်းမိူင်းသႅၼ်(ယူႇၼၢၼ်ႇ)ၼၼ်ႉ မိူင်းသႅၼ်ၸႄႈၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉယူႇ။ မိူင်းသႅၼ်ၸႄႈၼႆႉတႄႉ ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈမိူင်း ဢၼ်တူၵ်းသုမ်းၸွမ်းၵူႈပလၢႆၶၢၼ်ႇ။ သႅၼ်ၸႄႈၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်းမၢဝ်း မိူဝ်ႈဢွၼ် ဢၼ်မီးၽၢႆႇႁွင်ႇၼမ်ႉမၢဝ်းသေ ယၢမ်းလဵဝ် မီးၼႂ်း ယူႇၼၢၼ်ႇ(မိူင်းၶႄႇ)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ မိူင်းသႅၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်းဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇလင်၊ ဢဵၼ်ႁႅင်းတႆးတိုၼ်းၶွၼ်ႈ မႃးၸဵမ်မိူဝ်ႈ B.C 2205 ဢၼ်ပူၼ်ႉမႃး ႁိုင်ယၢဝ်းသီႇႁဵင်ပီယဝ်ႉလႄႈ တႆးၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ် ယွင်ႈယေႃး တၢင်ႇၵုင်ႇမိူင်းသႅၼ်သေ ၸိုဝ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းမႂ်ႇၵေႃႈ ၵူဝ်သႅၼ်ၼၼ်ႉႁၢႆလႄႈ သိုပ်ႇတၢင်ႇဝႃႈ သႅၼ်ၽူဝ်း၊ ၵဵင်းသႅၼ်၊ သႅၼ်ဝီ၊ သႅၼ်ၸႄႈ ၼႆမႃးယူႇ။ ယူႇၼၢၼ်ႇ(မိူင်းသႅၼ်)ၼႆႉတိုၼ်းမီး ၵူၼ်းယူႇသဝ်းသေ ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈပဵၼ်မိူင်းမႃးယူႇ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ B.C 2205 ၼႆ လႆႈႁၼ် ၼႂ်းၽိုၼ်ပပ်ႉမၢႆတွင်းၶႄႇၼၼ်ႉမႃးယူႇယဝ်ႉ။
== ၶူဝ်းၵဝ်ႇ ႁေႃၶမ်းတႆး မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ==
ပၢၼ်မိူင်းၸူႈ T'su @ T'so @ Chu
မိူဝ်ႈ A.D 10.2.1982 ၼၼ်ႉ တီႈၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ ၼႄႇလူင်ၵဵင်းၸူး (Jiang Su) ဢိူင်ႇၸူႇယီ(Xuyi) ဢၼ်မီးၽၢႆႇႁွင်ႇ မိူင်းၼၢၼ်ႇၵိၼ်း၊ တီႈဝၢၼ်ႈၼမ်ႉယၢဝ်း (Nanyao)ၼၼ်ႉ ၶႄႇၶဝ် ၶိုၼ်းၶုတ်းလႆႈ ငွႆးတွင်းပၢၼ်ၵဝ်ႇ ႁူၺ်ႇၼိုင်ႈ။ ငွႆးၼၼ်ႉ ၽႃႁူမ်ႇမၼ်း သမ်ႉဢဝ်ၶမ်း ႁဵတ်းဝႆႉ ပဵၼ် ႁၢင်ႈသိူဝ် ၼွၼ်းမူပ်ႇဝႆႉ၊ ဢၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၶိူင်ႈၶွင် ဢၼ်ယၢမ်းၸႂ်ႉတိုဝ်းမႃး ၼႂ်းႁေႃၶမ်း မိူဝ်ႈပၢၼ်မိူင်း မိူင်းၸူႈ(T'su @ T'so @ Chu)ၼၼ်ႉ ၶဝ်ဝႃႈၼင်ႇၼႆ။
===ငွႆး===
ငွႆး ဢၼ်ၶုတ်းလႆႈၼႆႉ ဢဝ်တွင်းႁဵတ်းဝႆႉသေ ၼမ်ႉၼၵ်းမီး 6.25 Kgm၊ တၢင်းသုင် မီး 24 cm? ပၢၵ်ႇငွႆးၼၼ်ႉ ၵႂၢင်ႈ 12 cm? ၊ ပုမ်ငွႆးၼႆႉ သမ်ႉၵႂၢင်ႈ 22ႉ2 cm? ငွႆးၼႆႉ ဢဝ်ၶႅပ်းတွင်း သွင်ၶႅပ်း သွၼ်ႉၵူပ်ႉၵၼ်သေ ဢဝ်ၸပ်းပၼ်ႇမူၼ်း ပဵၼ်ငွႆးဝႆႉယဝ်ႉ။ တီႈၶေႃးငွႆးၼၼ်ႉ ဢဝ်ငိုၼ်းလႄႈၶမ်း ၽင်ႁဵတ်းဝႆႉ ႁႂ်ႈပဵၼ်ႁၢင်ႈမွၵ်ႇၵုမ်းဝႆႉ။ တီႈပုမ် သမ်ႉမီး ႁၢင်ႈငိူၵ်ႈ(ၼၵႃး)ၵဝ်ႈသိပ်းႁူၵ်း(96)တူဝ်။ တုမ်ႇမွၵ်ႇၵွၼ်(မွၵ်ႇမူၼ်ႇ) ႁႃႈပၢၵ်ႇၸဵတ်းသိပ်းႁူၵ်း(576)တုမ်ႇ၊ မီးႁူဝ်သတ်းသီႇႁူဝ်၊ တီႈသူပ်းသတ်းၼၼ်ႉ သမ်ႉဢဝ် တူင်ႇမူၼ်းသႂ်ႇဝႆႉ ၼိုင်ႈတူဝ်ၼိုင်ႈတူင်ႇ၊ ၼႂ်းၵႄႈႁူဝ်သတ်း သွင်တူဝ် သမ်ႉမီးၼၵႃး(ငိူၵ်ႈ)သွင်တူဝ် တေႃႉလင်ၵၼ်ဝႆႉ။ ဝၢၼ်ႁူ သတ်းသီႇတူဝ်ၼၼ်ႉ ဢဝ်ငိုၼ်းလႄႈ ၶမ်းႁဵတ်းဝႆႉ။ ႁွႆးမိုဝ်း ႁႂ်ႈႁၢင်ႈလီသေ ၸၼ်ႉသုင် မိူၼ်ငွႆးလုၵ်ႈၼႆႉၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း ၶႄႇၶဝ် ဢမ်ႇတွၼ်ႉ ယၢမ်ႈၶုတ်းလႆႈမႃး သေပွၵ်ႈ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ၶူဝ်းၵဝ်ႇ ၵႃႈဢၼ်ၶဝ်ယၢမ်ႈ ၶုတ်းလႆႈမႃး တင်းသဵင်ႈၼၼ်ႉ ငွႆးလုၵ်ႈၼႆႉ ႁွႆးမိုဝ်းၵေႃႈ ၸၼ်ႉသုင်သေ၊ ႁၢင်ႈၵေႃႈႁၢင်ႈလီ သေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ ႁႂ်ႈႁွႆးမိုဝ်း ႁၢင်ႈလီသေ ၸၼ်ႉသုင်ၸိူင်ႉၼႆၼႆႉ ပွၵ်ႈၼႆႉၵေႃႈ ပဵၼ်ပွၵ်ႈဢၼ်ၶုတ်းလႆႈ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းယဝ်ႉ ဝႃႈၼႆ။ တီႈၶွပ်ႇငွႆးၼၼ်ႉ တႅမ်ႈၼႄဝႆႉပႃး ၼမ်ႉၸင်ႈၼၵ်းငွႆးလႄႈ တၢင်းယႂ်ႇငွႆးဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ <br>
<br> ၶႄႇၶဝ်ဝႃႈ ပေႃးတေတူၺ်း ႁွႆးမိုဝ်းလႄႈ ႁၢင်ႈၽၢင်ႇ ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈ လိၵ်ႈဢၼ်တႅမ်ႈဝႆႉ ၼိူဝ်မၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉၸိုင် ငွႆးလုၵ်ႈၼႆႉ ပွင်ႇဝႃႈ ပဵၼ်ၶိူင်ႈယိပ်းတိုဝ်း ၸဝ်ႈၶုၼ် မိူဝ်ႈပၢၼ်မိူင်းၸူႈ (T'su @ T'so @ Chu)မိူဝ်ႈ B.C 475 - 221 ၼၼ်ႉ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။
===ၽႃႁူမ်ႇငွႆး===
ၽႃႁူမ်ႇငွႆးၼႆႉ ဢဝ်ၶမ်းႁဵတ်းဝႆႉ ႁၢင်ႈသိူဝ်ၼွၼ်းမူပ်ႇဝႆႉသေ ၼမ်ႉၼၵ်းမီး 9 gm? သိူဝ်ၼၼ်ႉ တၢင်းသုင်မီး 10.6 cm၊ တၢင်းယၢဝ်းမီး 17.8 cm၊ တၢင်းၵႂၢင်ႈမီး15.6 cm သေ တီႈၶေႃးမၼ်း မီးၶွပ်ႇဝႆႉ။ ၼိူဝ်ႁူဝ် သမ်ႉမီး တူင်ႇမူၼ်း ပဵၼ် တီႈယိပ်းၽုၺ်ႇ ၽႃႁူမ်ႇလႄႈ တီႈၼိူဝ် တူင်ႇမူၼ်းၼၼ်ႉ မီးလိၵ်ႈတႅမ်ႈဝႆႉ သွင်တူဝ် ဝၢင်း(Wang-Chaung) လဵဝ်(Liu)ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ <br>
<br> တူဝ်လိၵ်ႈသွင်တူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ် ၸိုဝ်ႈၶုၼ်ႁေႃၶမ်း မိူင်းၸူႈ(T'su)မိူဝ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၼႂ်းဝွၵ်း(ၵပျႃႇ)တႆးတွႆႈ ဢၼ်ၶဝ် ၵၢဝ်ႇႁႃ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း မိူင်းၸူႈ(T'su)ၶဝ်ယူႇၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ် ၸိုဝ်ႈသွင်တူဝ်ၼႆႉ ပႃးဝႆႉယူႇ။ လဵဝ်(Liu)ၼႆႉ ပဵၼ် ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်တႆးမိူဝ်ႈ A.D 69 ၼၼ်ႉသေ လႆႈသုမ်းၶႄႇၵႂႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ B.C 700 ပၢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း မိူင်းၸူႈ(T'su) ၶုၼ်သိူဝ်ႁၢၼ်ႉၼၼ်ႉမႃး တႆးၼႆႉ တိုၼ်းယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ပဵၼ်ၶိူဝ်းသိူဝ် တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ တႆးၵူႈတီႈ ၵူႈမိူင်းၵေႃႈ တိုၼ်းယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ သိူဝ်ပႂ်ႉတူၺ်းၶဝ်ယူႇတႃႇသေႇ၊ ပေႃးႁဵတ်း ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈၸိုင် သိူဝ်ႁွင်ႉလဵပ်ႈဝၢၼ်ႈ၊ သိူဝ်ၶူပ်း၊ သိူဝ်ဢူမ်ၼႆ တႆးယုမ်ႇဝႆႉၵူႈၵေႃႉ။ ႁၢင်ႈငိူၵ်ႈ(ၼၵႃး) ဢၼ်မီးယူႇ ၼိူဝ်ငွႆးၼၼ်ႉၵေႃႈ တႆးၼႆႉ တိုၼ်းဝႃႈ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇပဵၼ် ‘’’ၶိူဝ်းသိူဝ်ၽိူၵ်ႇ ငိူၵ်ႈၵၢင်းလၢႆး’’’ ၼႆ တႆး ဢွၼ်ၵၼ်လၢတ်ႈယူႇ တေႃႇထိုင် ယၢမ်းလဵဝ်။ ယွၼ်ႉဝႃႈ ၶူဝ်းၵဝ်ႇ ဢၼ်ၶႄႇ ၶုတ်းလႆႈၼႆႉ ပဵၼ်ၶူဝ်းႁေႃၶမ်းတႆးလႄႈ ၸင်ႇတၢင်ႇၵုင်ႇမုၼ် သိူဝ်သေ ၸင်ႇဢဝ်ၶမ်း ႁဵတ်းႁၢင်ႈသိူဝ်ဝႆႉ ယူႇယဝ်ႉ။ လွင်ႈဝႃႈ တႆးၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ်ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ပဵၼ်ၶိူဝ်းသိူဝ် တၢင်ႇၵုင်ႇမုၼ်သိူဝ်ၼႆတႄႉ ၽႂ်တေဢမ်ႇထဵင်လႆႈၼင်ႇၵဝ်ႇ။
===ၼႂ်းငွႆး===
ၼႂ်းငွႆးၼၼ်ႉ မီးၵွၼ်ႈငိုၼ်း လႄႈ ၵွၼ်ႈၶမ်း သၢမ်သိပ်းႁူၵ်း(36)ပွတ်း၊ ၼမ်ႉၼၵ်း ဢၼ်မီးၼႂ်းငွႆးၼႆႉ တင်းမူတ်းမီး 11 Kgm။ ၼႂ်းငွႆးၼႆႉ မီးၶႅပ်းၶမ်း သိပ်းဢဵတ်း(11)ပွတ်း၊ ၼမ်ႉၼၵ်းၶမ်းၼႆႉ မီး 3248 gm ၊ ၼိူဝ်ၶႅပ်းၶမ်းၼႆႉ တွၵ်ႇၸုမ်ႈဝႆႉဝႃႈ“ယိင်း”။ ယိင်း(Ying)ၼႆႉ ပဵၼ် ၸိုဝ်ႈဝဵင်းႁေႃၶမ်း မိူင်းၸူႈ(T'su)။ ယွၼ်ႇ(Yuan)ၼၼ်ႉ ပဵၼ် ၼမ်ႉၼၵ်းၶႅပ်းၶမ်း။ ၶႅပ်းၶမ်း“ယိင်း”ၼႆႉ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းၵေႃႈ ၶႄႇၶဝ် ယၢမ်ႈၶုတ်းလႆႈယူႇ။ ၶဝ် ယၢမ်ႈလႆႈ တီႈဢၢၼ်ႇႁူၺ်ႈ(Anhui) ၊ ႁီႇၼၢၼ်ႇ(Henan)? ၊ သျၢၼ်ႇၸီႇ(Shansi)ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ A.D 1971 ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶဝ်ယၢမ်ႈ ၶုတ်းလႆႈမႃးယူႇ။ တီႈ ဢၼ်ၶဝ် ၶုတ်းလႆႈမႃး ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ် လိၼ်မိူင်းႁေႃၶမ်းတႆး မႃးယဝ်ႉ။ ဢၼ်ၶႄႇၶဝ် ယၢမ်ႈၶုတ်းလႆႈမႃး ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၶႅပ်းၶမ်း ဢၼ်ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈၼႆႉ ၼမ်ႉၼၵ်း ယၢမ်ႈမီး 250 gm သေ လႆႈႁၼ် ၸုမ်ႈပႃးသိပ်းႁူၵ်း(16)ဢၼ်၊ ၵမ်းၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်ဢၼ် ၼမ်ယႂ်ႇသေ မိူဝ်ႈဢွၼ်ဢွၼ်တၢင်း။ လွင်ႈပိုၼ်းၶူဝ်းၸိူဝ်းၼႆႉၼႆႉ ၶႄႇၶဝ် ဢမ်ႇယၢမ်ႈႁူႉပိုၼ်းမၼ်းမႃး ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ <br>
<br> မိူင်းၶႄႇၶဝ် မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၶျၢဝ်ႇ(Zhou)သေ ဢၼ်ပဵၼ်တႂ်ႈ မိူင်းၶျၢဝ်ႇ၊ မိူင်းၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶဝ် ပၢၼ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်မိူဝ်ႈပၢၼ် During the Spring and Autumn B.C 475-221 ၼၼ်ႉ ပဵၼ် Warring State၊ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၽၢင်ႁၢင်ႈငိုၼ်းၶမ်း(T'su)ၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်ၶႅပ်းပွတ်းၶမ်း၊ ၵွၼ်ႈၶမ်း၊ ပဵၼ်ႁၢင်ႈ ၵိပ်ႇမႃႉတိၼ်မႃႉလႄႈ ၶႄႇဝႃႈ မၼ်းဢမ်ႇမိူၼ် ၽၢင်ႁၢင်ႈၶူဝ်းၶွင်ၶႄႇၶဝ်၊ ဢၼ်ၶဝ်ယၢမ်ႈၸႂ်ႉမႃး မိူဝ်ႈပၢၼ်လဵဝ်ၵၼ်ၼၼ်ႉ ဝႃႈၼႆ။ လွင်ႈဢမ်ႇမိူၼ်ၼႆႉ ၵွပ်ႈဝႃႈ ပဵၼ် မိူင်းလႂ်မိူင်းၼၼ်ႉ၊ ႁေႃၶမ်းၽႂ် ႁေႃၶမ်းမၼ်း ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈမိူင်းလဵဝ် ႁေႃလဵဝ်ၵၼ်လႄႈ လွင်ႈၸႂ်ႉၸၢႆႇ ပုင်ႇၽၢင်ႁၢင်ႈၵေႃႈ တေဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်လႆႈ။ ၶိူင်ႈၶွင် လွင်ႈလႅၵ်ႈၸၢႆႇ မိူင်းၸူႈ(T'su)ၼႆႉ လႆႈႁၼ် ဢဝ်ၶမ်းႁဵတ်းပဵၼ် ႁၢင်ႈမူတ်ႉ၊ ႁၢင်ႈၶူႈၼင်၊ ၸိူဝ်းၼႆႉထႅင်ႈလူးၵွၼ်ႇ။ ၼႂ်းငွႆးၼႆႉ သမ်ႉလႆႈႁၼ်ထႅင်ႈ ၶမ်းသၢဝ်းႁႃႈ(25)ပွတ်း၊ ၼမ်ႉၼၵ်းၶမ်းသၢဝ်းႁႃႈပွတ်းၼႆႉ မီး 7663.4 gm သေ ႁဵတ်းပဵၼ်ဝႆႉ ႁၢင်ႈသၢမ်ပိူင်-
# ဢၼ်မူၼ်း၊
# ႁၢင်ႈၵိပ်ႇမႃႉ၊
# ႁၢင်ႈတိၼ်မႃႉ၊
ၵွၼ်ႈၶမ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ၶႄႇၶဝ် လၢမ်းဝႆႉဝႃႈ ပဵၼ်ၶိူင်ႈၸႂ်ႉၸၢႆႇ မိူဝ်ႈဝၢႆးလင် B.C 95 ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ မဵဝ်းၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း ၶဝ်ယၢမ်ႈ ၶုတ်းလႆႈမႃးယူႇ သေတႃႉၵေႃႈ ႁႂ်ႈပေႃးလႆႈၼမ် မိူၼ်ပွၵ်ႈၼႆႉ(A.D 1982) ဢမ်ႇတွၼ်ႉယၢမ်ႈလႆႈမႃး ဝႃႈၼင်ႇၼႆ။ ၵွၼ်ႈၶမ်း သၢဝ်းႁႃႈပွတ်းၼႆႉ သႂ်ႇဝႆႉပႃး ၼမ်ႉၼၵ်း ၵွၼ်ႈလႂ်ၵွၼ်ႈၼၼ်ႉ။ ၼိုင်ႈၵွၼ်ႈလႄႈၼိုင်ႈၵွၼ်ႈ ၼမ်ႉၼၵ်းဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်၊ ႁၢင်ႈၵိပ်ႇမႃႉၼၼ်ႉ မဝ်သေ ႁၢင်ႈတိၼ်မႃႉ။ ၶူဝ်း ဢၼ်ၶုတ်းလႆႈၼႆႉ ၶႄႇၶဝ် လၢမ်းဝႆႉဝႃႈ လႅပ်ႈၽင်ဝႆႉ မိူဝ်ႈဝၢႆး B.C 95 တေႃႇထိုင် A.D 80 ၼႂ်းၸူဝ်ႈၼႆႉ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးတေတူၺ်း ပိုၼ်းမိူင်းတႆး လႆႈလူႉ ယွၼ်ႉၶႄႇမႃးၼၼ်ႉၸိုင် လႅပ်ႈတေပဵၼ် မိူဝ်ႈမိူင်းၸူႈ(T'su @ Chu) တႅၵ်ႇယၢႆႈသေ ထိုင်ပၢၼ် မိူင်းဢၢႆႈလၢဝ်း ၶိုၼ်းၽိုၼ်ႉတိုၵ်းၶႄႇထႅင်ႈ မိူဝ်ႈပၢၼ် ၶုၼ်လၢႆးလၢဝ်း(Lai Lao) (ဝၢႆးသေ A.D 78 ၼၼ်ႉ) လႆႈတူၵ်းသုမ်းၸူးၶႄႇ၊ လႆႈပဵၼ် မိူင်းသၢၵ်ႈၶွၼ်ႇ ၸူးၶႄႇလႄႈ ၶိူဝ်းၶုၼ်ၵမ်ႈၽွင်ႈ လႆႈဢွၼ်ၵၼ် ပၢႆႈပႅပ်ႉမႅပ်းယူႇဝႆႉ ပဵၼ်မူႇပဵၼ်ၸုမ်း၊ တႆး ဢမ်ႇပႆႇၸၢင်ႈ ပူၵ်းပွင် ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈပဵၼ်မိူင်းၶိုၼ်း၊ ၶိူဝ်းၶုၼ်ႁေႃၶမ်းတႆး ဢၼ်လႆႈပၢႆႈ ၽေးၶဵၼ်ၶႄႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ၵူဝ်ၶႄႇၶဝ်ႁၼ်၊ ၵူဝ်ၶႄႇၶဝ် ႁိမ်ဢဝ်လႄႈ တေဢဝ်ၽင်ဝႆႉ မိူဝ်ႈပၢၼ် မိူင်းဢၢႆႈလၢဝ်းသုၵ်ႉၼၼ်ႉ ၵေႃႈပဵၼ်လႆႈယူႇယဝ်ႉ။
== ရှေးရှမ်းနယ်များ ==
Line 92 ⟶ 108:
== ယနေ့ ရှမ်းပြည်နယ် ==
ပြည်နယ်မြို့တော် [[|||||||||Wp/shn/တောင်ကြီးမြို့|တောင်ကြီးမြို့]]
အကျယ်အဝန်း ၆၀ဝ၀ဝ စတုရန်းမိုင်ခန့်
Line 109 ⟶ 125:
== ရှမ်း ၉ ဆက်၊ ၉ စော်ဘွား ==
[[|||||||||Wp/shn/သုတေသနသရုပ်ပြအဘိဓာန်|သုတေသနသရုပ်ပြအဘိဓာန်]]တွင် ဖော်ပြချက်အရ ''ရှမ်းကိုးဆက်၊ ကိုးစော်ဘွား၊ လူးတဆယ့်နှစ်ပနား၊ ရာတပါးနှင့်၊ စော်ဘွားစော်ခံ၊ ရွှေဥကင်ဘုံပျံမှာ၊ ညီလာခံခ, ညောင်း၊ မှူးမတ်အပေါင်းစုံကြပြီလား ....... မင်းကြီးများ'' ဟူ သောဇာတ်သဘင် ဘုရင်၏စကားအရ---(၁) မိုးကောင်းစော်ဘွား၊ (၂) မိုးညှင်းစော်ဘွား၊ (၃) သောင်သွပ်စော်ဘွား၊ (၄) မိုးမိတ်စော်ဘွား၊ (၅) မိုးနဲစော်ဘွား၊ (၆) သိန္နီစော်ဘွား၊ (၇) မိုင်းပဲစော်ဘွား၊ (၈) ညောင်ရွှေစော်ဘွား၊ (၉) သီပေါစော်ဘွားတို့ ဟူ၏။
မှတ်ချက်။ ။ရှမ်းပြည်အစ ''မိုင်းမော'' က- ဟူသော စကားအရမိုင်းမောမှတဆင့် စော်ဘွား ၉-ဆက် ဖြစ်ပေါ်လာသည် ဟူ၏။
Line 124 ⟶ 140:
===ဘာသာ===
ဘာသာအယူဝါဒအရေးတွင် ရှေးအခါက အလွန်မှားယွင်းသည့် အယူအဆများ၊ နတ်ကိုးခြင်းများကို ယုံကြည်ခဲ့ကြသည်။ သခင်စော်ဘွားဖြစ်သူ သေလွန်လျှင် မိဖုရား၊ မောင်းမနှင့် ကျွန်လူ၊ တိရစ္ဆာန်များကိုပါ သတ်ဖြတ်ကာ အတူမြေမြုပ်သည့် အလေ့များပင် ရှိခဲ့သည်ဟုဆိုသည်။ သို့သော် ဟံသာဝတီဆင်ဖြူများရှင် [[|||||||||Wp/shn/ဘုရင့်နောင်|ဘုရင့်နောင်]]မင်းကြီးမှ ရှမ်းပြည်တစ်လွှားကို သိမ်းသွင်းပြီးနောက်တွင် အဆိုပါ မှားယွင်းရက်စက်သည့် အယူများကို ဆက်လက်ပြုလုပ်စေခြင်း မရှိတော့ပဲ ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာကို ကိုးကွယ်စေခဲ့သည်။ သို့ဖြင့် ယနေ့အချိန်အထိ ရှမ်းလူမျိုးအများစုမှာ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များ ဖြစ်ကြပြီး အခြားဘာသာကိုးကွယ်သူ အနည်းငယ်လည်း ရှိကြသည်။
===စာပေ===
Line 131 ⟶ 147:
==ထင်ရှားသော ရှမ်းလူမျိုးများ==
* [[|||||Wp/shn/စဝ်ရွှေသိုက်၊ (နိုင်ငံတော်သမ္မတ)|ပထမဆုံး မြန်မာနိုင်ငံ သမ္မတကြီး စဝ်ရွှေသိုက်]]
* [[|||||Wp/shn/ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း၊ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းပွၼ်|အာဇာနည် ဝန်ကြီး မိုင်းပွန်စော်ဘွားကြီး စဝ်စံထွန်း]]
* [[|||||Wp/shn/နွံ၊ စဝ်|လဲချား စော်ဘွားကြီး သရေစည်သူ စဝ်နွံ ]]
* [[|||||Wp/shn/ခမ်းလိတ်၊ စိုင်း|တေးပြုစာဆို ဒေါက်တာ စိုင်းခမ်းလိတ် ]]
* [[|||||Wp/shn/ထီးဆိုင်၊ စိုင်း|တေးရေးဆရာ၊ အဆိုတော် စိုင်းထီးဆိုင် ]]
* [[|||||Wp/shn/အောင်ထီးခမ်း၊ စိုင်း| အဆိုတော် စိုင်းအောင်ထီးခမ်း ]]
* [[|||||Wp/shn/စိုင်းခမ်းလှိုင်၊ စိုင်း| အဆိုတော်၊ သရုပ်ဆောင်၊ မော်ဒယ်၊ စာရေးဆရာ စိုင်းစိုင်းခမ်းလှိုင်]]
== အနုသုခုမအနုပညာ ==
| |||