ၵွင်းမူးၼၢမ်ႇမိူင်း ၽြႃးသၢဝ်းပႅတ်ႇသူႇ

ၵွင်းမူးၼၢမ်ႇမိူင်း ဢမ်ႇၼၼ် ၵွင်းမူးၽြႃးသၢဝ်းပႅတ်ႇသူႇ ၼၼ်ႉ ပီႈၼွင်ႉမိူင်းပၼ်ႇၶဝ် ႁွင်ႉဢၼ်ပွတ်းမၼ်းဝႃႈ ၵွင်းမူးသၢဝ်းပႅတ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။ ၵွင်းမူးသူႇၼႆႉ မီးဝႆႉ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇ တီႈၼိူဝ်သဵၼ်ႈတၢင်း ၵႂႃႇဝၢၼ်ႈႁူဝ်ၽၢႆ လႄႈ ဝၢၼ်ႈႁူၺ်ႈမၢၵ်ႇၽိူင်းသေ မီးဝႆႉ ၼႂ်းၵၢင်ၼႃးယဝ်ႉ ယၢၼ်ၵႆဝဵင်း မွၵ်ႈၼိုင်ႈၾႃႇလူင်ယူႇ။ မိူင်းၼိုင်ႈလုၵ်ႈၼၼ်ႉ ၵႆႉၵႆႉမီး ၵွင်းမူးၼၢမ်ႇမိူင်းလႄႈ ၵွင်းမူးသူႇၼႆႉ ပဵၼ်ၵွင်းမူးၼၢမ်ႇမိူင်း ဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ တီႈသီႇၼႃႈ တႂ်ႈၵွင်းမူးၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၼိုင်ႈၼႃႈ သမ်ႉမီးၽြႃး 7 သူႇလႄႈ တင်းသီႇၼႃႈၼၼ်ႉ ၽြႃးမီး 28 သူႇသေ ၸင်ႇႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၵွင်းမူးၼၢမ်ႇမိူင်း ၽြႃးသၢဝ်းပႅတ်ႇသူႇ ၼႆယဝ်ႉ။ ၵႂၢမ်းသိုပ်ႇၵႂၢမ်းသေ ဢွၼ်ၵၼ်လၢတ်ႈမႃးတႄႉၵေႃႈဝႃႈ ၵွင်းမူးသူႇၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း ၵွင်းမူး 84000 ဢၼ်ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း ဢသေႃးၵ ၵေႃႇတင်ႈလူႇတၢၼ်းဝႆႉၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈၼၼ်ႈယဝ်ႉ ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ် ဢွၼ်ၵၼ်လူႁၼ် လုမ်းလႃး ပႂ်ႉပႃးမႃး ပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်သေယဝ်ႉ ထိုင်မႃး ပီၵေႃးၸႃႇ 1281 ၼီႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾလူင်ၶုၼ်ဢုင်ႇ (ၸဝ်ႈၾပုမ်ပွင်ႇ) ၸင်ႇၶိုၼ်ႈမႄးၵုမ်း လုမ်းလႃး ႁႂ်ႈပဵၼ်မႃး ၵွင်းမူးလူင် သူႇယႂ်ႇယႂ်ႇ ဢၼ်သုင်လိူဝ်ၵဝ်ႇယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း 3 ပီၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၶတ်းၸႂ်သႂ်ႇႁႅင်း ၵေႃႇသၢင်ႈလႄႈ ထိုင်မႃး ပီၵေႃးၸႃႇ 1283 ၼီႈ လိူၼ်သီႇမူၼ်း ၸင်ႇၽိတ်ႈမွၵ်ႇ ၸဝ်ႈၾမိူင်းတႆး ၵဝ်ႈမိူင်းသေ ႁဵတ်းပွႆးတၢင်ႇထီးၵႂႃႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈတၢင်ႇထီးၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾလူင်ၶုၼ်ဢုင်ႇ ဢဝ်ြၽႃးၶမ်းၼႂ်းႁေႃ သူႇၼိုင်ႈ ဢၼ်မီးၼမ်ႉၼၵ်းၶမ်း 6 ၵျၢပ်ႈပၢႆ 3 မူးပၢႆ 7 ၶႅၵ်း ထႃႇပၼႃႇသႂ်ႇတီႈၼႂ်းၵႅၼ်ထီးၵွင်းမူးသေ လူႇတၢၼ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ယိူင်းၸူး ႁႂ်ႈလႆႈပဵၼ် တီႈလီၼပ်ႉယမ်ဝႆႈသႃ ပုၼ်ႈတႃႇၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းတင်းသဵင်ႈ လႆႈလူႇလႆႈဝႆႈၼႆယဝ်ႉ။

ထိုင်မႃး ပီၵေႃးၸႃႇ 1310 ၼီႈ ပၢၼ်ၸဝ်ႈၾသူၺ်ႇၵျီႇၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းမႄးၵုမ်းထႅင်ႈပွၵ်ႈၼိုင်ႈ။ မိူဝ်ႈႁဵတ်းပွႆးတၢင်ႇထီး လူႇတၢၼ်း ယၢတ်ႇၼမ်ႉၼၼ်ႉတႄႉ သမ်ႉမႅၼ်ႈၽွင်း သိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇၶဝ် K.M.T ၶဝ်ႈမိူင်းမႃးယဝ်ႉ မႃးပၵ်းသဝ်းယူႇ ၼိူဝ်လွႆဝေႃႇမၼၼ်ႉသေ ဝၢၼ်ႈမိူင်းသုၵ်ႉယုင်ႈဢူၼ်ၵဝ်းလႄႈ ပွႆးတၢင်ႇထီးၵေႃႈ ဢမ်ႇၵိုၼ်း၊ တေႃႉတႄႉပဵၼ်ပွႆး သွင်ႈသွင်ႈသႅင်ႈသႅင်ႈ မွၵ်ႈၵႃႈၼၼ်ႉသေ ယဝ်ႉတူဝ်ႈၵႂႃႇ။

ထိုင်မႃး ပီၵေႃးၸႃႇ 1334 ၼီႈ ပထမလိူၼ် 8 လွင်ႈ 12 ၶမ်ႈ၊ ဝၼ်းသုၵ်း ၶၢဝ်းယၢမ်း ႁူဝ်ၶမ်ႈ 6:30 မွင်း လႆႈထူပ်းၺႃး ၽေးဢိင်ႇသၼ်ႇလူင်လႄႈ ၵႃႈပဵၼ်ၵွင်းမူးတင်းၼမ် ဢၼ်မီးယူႇ ၼႂ်းမိူင်းပၼ်ႇ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵွင်းမူးၼၢင်းယီႈသႅင်ၵေႃႇ၊ ၵွင်းမူးၵုင်းပိၼ်း၊ ၵွင်းမူးဝၢၼ်ႈၸွၵ်ႉ၊ ၵွင်းမူးလွႆၼွႆႉ၊ ၵွင်းမူးၽေႃးထိ၊ ၵွင်းမူးသၢဝ်းပႅတ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉ လႆႈဢဝ်ထီးမၼ်း ၶၢတ်ႇပုတ်းပင်းတူၵ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။

ၽြႃးၶမ်း ဢၼ်ၸဝ်ႈၾၶုၼ်ဢုင်ႇ ဢဝ်ထႃႇပၼႃႇဝႆႉ တီႈၼႂ်းၵႅၼ်ထီးၵွင်းမူးၽြႃးသၢဝ်းပႅတ်ႇၼၼ်ႉၵႄႃႈ ပုတ်းတူၵ်းမႃးၸွမ်း ထီးၵွင်းမူးယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး ပထမ လိူၼ် 8 လွင်ႈ 13 ၶမ်ႈ ဝၼ်းသဝ် ယၢမ်းၵၢင်ၼႂ် မိူင်းလႅင်းမႃးယဝ်ႉၼၼ်ႉ မေႃမိုဝ်းလူင် ပေႃႈထဝ်ႈၸႃႇရီႇ (ပွၵ်ႉၵၢတ်ႇၼွၵ်ႈ) ပႃးဢဝ်ၶိူင်ႈၶူဝ်း မေႃမိုဝ်းမၼ်းသေ ႁိပ်ႈၼႅတ်ႈလၼ်းၵၼ်း ၵႂႃႇၸူး တီႈဢၼ်ထီးၵွင်းမူး ပုတ်းတူၵ်းမႃး မီးဝႆႉယူႇ ၼႂ်းလွၵ်းၼႃး ႁိမ်းၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်း တိၼ်ၵွင်းမူးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ မၼ်းႁၼ်ယဝ်ႉၵေႃႈ လၢတ်ႈၼႄ ၸဝ်ႈၼႃးၶဝ် ႁိမ်းႁွမ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ "ၶမ်ႈဝႃး တင်းၶိုၼ်း ႁႃးၼွၼ်းတိုၼ်းဢမ်ႇလပ်း၊ ၸႂ်ၸပ်းၶူဝ်းလီ တီႈၼႂ်းၼႆႉဢိူဝ်ႈ" ဝႃႈၼႆသေ ဢဝ်သိဝ်ႇမၼ်း တွၵ်ႇသႂ်ႇတီႈၵႅၼ်ထီးၵွင်းမူးၼၼ်ႉသေ ဢဝ်ဢွၵ်ႇလႆႈမႃး ၽြႃးၶမ်းသူႇၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ပေႃးလႆႈယဝ်ႉၵေႃႈ ယုမ်ႉယုမ်ႉယႆႈယႆႈသေ ယိပ်းဢဝ်ြၽႃးၼၼ်ႉ ယုၵ်ႉၼႄၸဝ်ႈၼႃးၶဝ်ယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢဝ်မႃးဢၢပ်ႈပၼ် တမ်ႈတီႈ ၸဝ်ႈသြႃႇလူင်ၼၼ်ႇတထၸ (ၵျွင်းမႂ်ႇ)ယဝ်ႉ။

ထိုင်မႃး ပီၵေႃႈၸႃႇ 1344 ၼီႈ လိူၼ်ႁူၵ်းမူၼ်း ဝၼ်းပုတ်ႉ ဝၢႆးသေ ၸဝ်ႈသြႃႇသေႃးၼၼ်ႇတႃႇ မႃးၼင်ႈၵျွင်းသၢဝ်းပႅတ်ႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ပၢၼ် ပႃႇတီႇ ၵွင်ႇၸီႇ လုင်းမူဝ်းၵျီႇ ပဵၼ်ႁူဝ်ပဝ်ႈၼၼ်ႉ သြႃႇတၵႃႇ မိူင်းပၼ်ႇ ပတ်းပိုၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် မႄးၵုမ်းလုမ်းလႃး ထႅင်ႈပွၵ်ႈၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽွင်း ပွႆးၵိုၼ်းယူႇၼၼ်ႉ မီးလွင်ႈသုၵ်ႉယုင်ႈ ပဵၼ်မႃး ၼႂ်းပွႆးယဝ်ႉ။ ပရိတ်ႈမၢၼ်ႈ လမ်းတိၺွပ်း ၸုမ်းသိုၵ်းတႆးမႂ်ႇ လၢဝ်လႅင်ၶဝ်သေ တိဢမ်ႇလႆႈလႄႈ ႁၢၼ်မၢၼ်ႈ သီႇႁႃႈၵေႃႈ ဢဝ်ၵွင်ႈလမ်းယိုဝ်းၶဝ်ယဝ်ႉ။ ယိုဝ်းၵႂႃႇယိုဝ်းမႃး ၸပ်းသႂ်ႇ ၵူၼ်းမိူင်း မေႃယႃၸၢႆးလူႇ ပိၼ်ႈလူမ်ႉၵႂႃႇ ၼႂ်းၵၢင်ၼႃး၊ ၶဝ်ၸင်ႇဢွၼ်ၵၼ်ႁၢမ်မၼ်းမႃးသေ ဝႃႈတေဢဝ်ၵႂႃႇႁူင်းယႃၵူၼ်းမိူင်း မိူင်းပၼ်ႇၼႆသေတႃႉ ဢမ်ႇၽႅဝ်မႃးသေ ဢဝ်တူဝ်တၢႆမၼ်း မွတ်ႇႁၢႆပႅတ်ႈယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းၼၼ် ပွႆးၵေႃႈ ပၢင်ယၢႆႈလူႉလႅဝ်ၵႂႃႇပႅတ်ႈ။

ထိုင်မႃး ပီ 1369 ၼီႈ လိူၼ်သီႇလွင်ႈ 8 ၶမ်ႈ (29.3.2008) ဝၼ်းသဝ်၊ ပၢၼ်သိုၵ်းဢုပ်ႉမိူင်းၼၼ်ႉ ႁူဝ်ပဝ်ႈလူင် ၽူႈၵွၼ်းတပ်ႉ (ၸႉၵႉၶ) မၢႆ 17 ၸွမ်ႁၢၼ် တိၼ်ႇမွင်ႇဝိၼ်း လႆႈဢွၼ်ႁူဝ်ၼမ်းၼႃႈသေ မႄးၵုမ်းလုမ်းလႃးထႅင်ႈပွၵ်ႈၼိုင်ႈ။ ၽြႃးၶမ်းၵေႃႈ ၶိုၼ်းဢဝ် ထႃႇပၼႃႇသႂ်ႇဝႆႉ ၼႂ်းၵွင်းမူးသေ ႁဵတ်းပဵၼ်ပွႆး လူႇတၢၼ်း ယၢတ်ႇၼမ်ႉၵႂႃႇယဝ်ႉ။