ၵွင်းမူး ၼၢင်းယီႈသႅင်ၵေႃႇ

ၵွင်းမူး ၼၢင်းယီႈသႅင်ၵေႃႇ မိူင်းပၼ်ႇ

လွင်ႈၵွင်းမူး ၼၢင်းယီႈသႅင်ၵေႃႇၼႆႉ ၸဵမ်ၼွၵ်ႈမိူင်း ၼႂ်းမိူင်း ၽႂ်သေဢမ်ႇဝႃႈ ဢၼ်ဢမ်ႇယၢမ်ႈငိၼ်း ၸိုဝ်ႈမၼ်းၼႆႉ ဢမ်ႇလႅပ်ႈမီး၊ ပီႈၼွင်ႉႁဝ်းၶဝ် သင်ဝႃႈ ႁွတ်ႈမႃးထိုင် မိူင်းပၼ်ႇသေ သမ်ႉဢမ်ႇလႆႈႁွတ်ႈထိုင် ၵွင်းမူး ၼၢင်းယီႈသႅင်ၵေႃႇၸိုင် ပႆႇလႆႈဝႃႈ ႁွတ်ႈထိုင် မိူင်းပၼ်ႇၼႆယဝ်ႉ။ ထႅင်ႈလွင်ႈၼိုင်ႈ ၵႂၢမ်းဢၼ်မေႃသွၼ်ႁူၺ်ႈၸွႆး ၸၢႆးမူး တႅမ်ႈသေ ႁွင်ႉဝႆႉဝႃႈ "ၸႂ်ထိုင်မိူင်းပၼ်ႇ" ၼၼ်ႉ သမ်ႉတႅမ်ႈသေ ႁွင်ႉမၢၵ်ႇဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇဝႃႈ "ၸႂ်ထိုင်ဝတ်ႉၽြႃး ၵျွင်းလူင်မူၺ်ႇတေႃႇ ၸႂ်ထိုင်ထႅင်ႈၵွင်းမူး ၼၢင်းယီႈသႅင်ၵေႃႇ" ၼႆလႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ပိူၼ်ႈတိူဝ်းႁူႉၸၵ်း ၵွင်းမူး ၼၢင်းယီႈသႅင်ၵေႃႇယူႇ။

ၵွင်းမူး ၼၢင်းယီႈသႅင်ၵေႃႇၼႆႉ မီးဝႆႉယူႇ တီႈၼႂ်းဝၢင်းၵျွင်းလူင် မူၺ်ႇတေႃႇ ဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵွင်းမူးၼႆႉ တႄႇမႃး လၢႆသိုပ်ႇလၢႆပၢၼ်ယဝ်ႉ ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ပၢၼ်ဝဵင်းၵဝ်ႇ ပႆႇႁၢမ်းၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ လႆႈဝႃႈ ပဵၼ်ပၢၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉ ၸဝ်ႈၼေႃႇၶမ်း လႄႈ ၸဝ်ႈၼေႃႇသႅင် သွင်ပီႈၼွင်ႉ မႃးတႄႇဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးမႃးတူၺ်းၶိုၼ်း ပိုၼ်းမိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈၼႆႉ ၸဝ်ႈၾၶဝ်ၵေႃႈ ပေႃးၽၢႆႇယုၵ်ႉယွင်ႈသႃႇသၼႃႇၼႆ တေလႆႈဝႃႈ ၶဝ်ႈၸႂ် သႂ်ႇၶေႃးသေ ႁဵတ်းသၢင်ႈတႄႉတႄႉယူႇယဝ်ႉ။ ပီၵေႃးၸႃႇ 1103 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉၶုၼ်လူင် ဢႃႇယု 25 ပီ၊ မၼ်းၸဝ်ႈၸင်ႇ ဢွၼ်ႁူဝ် ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ၶၢႆႉမႃးတႄႇတင်ႈ ဝဵင်းမႂ်ႇ ၼႂ်းၵၢင်ၼႃး ဢၼ်မႃးပဵၼ် ဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇ ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉယဝ်ႉ။

မႄးၵွင်းမူး ပွၵ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ

ပီၵေႃးၸႃႇ 1162 လိူၼ်သီႇမူၼ်း ဝၼ်းၸၼ် (28.2.1801) ၸဝ်ႈၾႃႉၶုၼ်လူင် တႄႇတင်ႈ ဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇ မီးမႃး 59 ပီၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈ ၽိတ်ႈပၢင်းသင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈၶဝ် မႃးလူႁေႃး ၵမ်ႉမဝႃႇသေယဝ်ႉ ၶိုၼ်းဢွၼ်ႁူဝ် မႄးၵုမ်းလုမ်းလႃးၶိုၼ်း ၵွင်းမူးၼၢင်းယီႈသႅင်ၵေႃႇ ပွၵ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းပွႆးတၢင်ႇထီး လူႇတၢၼ်းယၢတ်ႇၼမ်ႉၵႂႃႇ မိူဝ်ႈဝၼ်းလိူၼ်သီႇမူၼ်း ၼႂ်းပီ 1162 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပွႆးၵေႃႈ ပဵၼ်ဢၼ်ၵိၼေ်းလီတႄႉတႄႉ။

မိူဝ်ႈၸဝ်ႉၼၼ်ႉ ၵွင်းမူးၼၢင်းယီႈသႅင်ၵေႃႇၼႆႉ ဢမ်ႇသူႇယႂ်ႇ၊ ပေႃးမႃးၵုမ်းပွၵ်ႈလႂ်ၵေႃႈ ဢဝ်မၢၵ်ႇဢုတ်ႇ မႃးၵေႃႇ ႁေႃႇသႂ်ႇ ၼွၵ်ႈမၼ်းထႅင်ႈ ႁဵတ်းၼႆတိၵ်းတိၵ်းလႄႈ ၸင်ႇသူႇယႂ်ႇမႃး ပႅင်ႈၼင်ႇ ဢၼ်လႆႈႁၼ်ယူႇ ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈဢၼ်လၢၵ်ႇလၢႆးမၼ်းတႄႉ ၼႂ်းမၼ်းမီးဝႆႉ ဢုပ်းမၢၼ်ႇဢၼ်ၼိုင်ႈ၊ ၼႂ်းဢုပ်းမၢၼ်ႇၼၼ်ႉ မီးထၢတ်ႈလီ ၸဝ်ႈရႁၢၼ်းတႃႇ မိူၼ်ၼင်ႇ သႅင်ၶၢဝ် ပဵင်းတၢၼ်ႇၶႆႇၼူၵ်ႉၶူမ်ႈသေ မၢင်ပွၵ်ႈ ၵႆႉဢွၵ်ႇၼႄငဝ်းလႅင်းယဝ်ႉ။

ၵွင်းမူးမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၼႆႉ ပိူၼ်ႈဢဝ် ၼမ်ႉၼင်တင်းထုၼ် လေႃးၵၼ်သေ ႁဵတ်းလိၼ်ယၢင်မၼ်းယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၼၼ်လႄႈ မၼ်းဢမ်ႇပေႃး ၶၢမ်ႇႁိုင်။ ထိုင်မႃး ပီၵေႃးၸႃႇ 1218 ၼီႈ လိူၼ်သီႇမူၼ်း၊ ဝၼ်းၸၼ် (9.3.1857) ၸဝ်ႈၾၶုၼ်လူႇ ၸင်ႇဢွၼ်ႁူဝ် ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းသေ ၶိုၼ်းဢွၼ်ၵၼ် မႄးၵုမ်းလုမ်းလႃးထႅင်ႈ ပွၵ်ႈၵမ်း 2 ယဝ်ႉသေ တၢင်ႇထီးလူႇတၢၼ်း ယၢတ်ႇၼမ်ႉၵႂႃႇယူႇ။

မိူဝ်ႈၸဝ်ႉၼၼ်ႉ ၵွင်းမူးၼၢင်းယီႈသႅင်ၵေႃႇၼႆႉ ဢမ်ႇသူႇယႂ်ႇ၊ ပေႃးမႃးၵုမ်းပွၵ်ႈလႂ်ၵေႃႈ ဢဝ်မၢၵ်ႇဢုတ်ႇ မႃးၵေႃႇ ႁေႃႇသႂ်ႇ ၼွၵ်ႈမၼ်းထႅင်ႈ ႁဵတ်းၼႆတိၵ်းတိၵ်းလႄႈ ၸင်ႇသူႇယႂ်ႇမႃး ပႅင်ႈၼင်ႇ ဢၼ်လႆႈႁၼ်ယူႇ ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈဢၼ်လၢၵ်ႇလၢႆးမၼ်းတႄႉ ၼႂ်းမၼ်းမီးဝႆႉ ဢုပ်းမၢၼ်ႇဢၼ်ၼိုင်ႈ၊ ၼႂ်းဢုပ်းမၢၼ်ႇၼၼ်ႉ မီးထၢတ်ႈလီ ၸဝ်ႈရႁၢၼ်းတႃႇ မိူၼ်ၼင်ႇ သႅင်ၶၢဝ် ပဵင်းတၢၼ်ႇၶႆႇၼူၵ်ႉၶူမ်ႈသေ မၢင်ပွၵ်ႈ ၵႆႉဢွၵ်ႇၼႄငဝ်းလႅင်းယဝ်ႉ။

မႄးၵွင်းမူး ပွၵ်ႈၵမ်းသွင်

ၵွင်းမူးမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၼႆႉ ပိူၼ်ႈဢဝ် ၼမ်ႉၼင်တင်းထုၼ် လေႃးၵၼ်သေ ႁဵတ်းလိၼ်ယၢင်မၼ်းယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၼၼ်လႄႈ မၼ်းဢမ်ႇပေႃး ၶၢမ်ႇႁိုင်။ ထိုင်မႃး ပီၵေႃးၸႃႇ 1218 ၼီႈ လိူၼ်သီႇမူၼ်း၊ ဝၼ်းၸၼ် (9.3.1857) ၸဝ်ႈၾၶုၼ်လူႇ ၸင်ႇဢွၼ်ႁူဝ် ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းသေ ၶိုၼ်းဢွၼ်ၵၼ် မႄးၵုမ်းလုမ်းလႃးထႅင်ႈ ပွၵ်ႈၵမ်း 2 ယဝ်ႉသေ တၢင်ႇထီးလူႇတၢၼ်း ယၢတ်ႇၼမ်ႉၵႂႃႇယူႇ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၶိုၼ်းမႄးႁဵတ်းၵွင်းမူး ဢူမ်ပႅတ်ႈ ၵွင်းမူးၵဝ်ႇဢွၼ်ႇၼၼ်ႉလႄႈ ဢုပ်းမၢၼ်ႇ ဢၼ်သႂ်ႇဝႆႉ ထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇလႆႈႁၼ်ယဝ်ႉ။ လွင်ႈလၢၵ်ႇလၢႆး မိူဝ်ႈႁဵတ်းၵွင်းမူးယူႇၼၼ်ႉတႄႉ ၵူၺ်းမီးၸိူဝ်းၶဝ် ၸုမ်းမေႃမိုဝ်း 7 ၵေႃႉၵူၺ်းသေတ မိူဝ်ႈၶဝ်ႁဵတ်းၵွင်းမူးၼၼ်ႉ ၸိုင်ပႄႉၸဵဝ်းယဝ်ႉၼႆလႄႈ ဢွၼ်ၵၼ်ဢၢမ်းသေ ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ၽီလီၽီငၢမ်းၶဝ် မႃးၸွႆႈၼႆယူႇ။ 1325 ၼီႈ လိူၼ်သီႇမူၼ်း (26.3.1964) ၸဝ်ႈသြႃႇဢူးၼၼ်ႇတ ၵျွင်းမူၺ်ႇတေႃႇ ၸင်ႇၸႂ်ႉပိူၼ်ႈၵႂႃႇ ဢဝ်သဝ်ၵျွင်းၶမ်း ဢၼ်ယၢမ်ႈပဵၼ်ဝဵင်းၵဝ်ႇမႃးသေ မီးဝႆႉ ၼႂ်းထိူၼ်ႇပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸင်ႇလႆႈမႃး သဝ်လူင်သီႇလႅမ်ႈသေ ဢဝ်မႃးႁဵတ်းပဵၼ် သဝ်သိမ်ႇ ဢၼ်မီးၼႂ်းဝၢင်းၵျွင်းမူၺ်ႇတေႃႇ မိူင်းပၼ်ႇ ႁိမ်းၵွင်းမူး ၼၢင်းယီႈသႅင်ၵေႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ 1334 ၼီႈ လိူၼ်ၸဵတ်းလွင်ႈ (13) ၶမ်ႈ ဝၼ်းသုၵ်း။ (8.6.1972) ဢိင်ႇသၼ်ႇလႄႈ ထီးၵွင်းမူး ၼၢင်းယီႈသႅင်ၵေႃႇ ပုတ်းတူၵ်းယဝ်ႉ။ ဢိင်ႇသၼ်ႇႁႅင်းတႄႉတႄႉလႄႈ ၸွမ်းသဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်း ၼႂ်းၵၢင်ပၢင်ႇတူင်ႈၼႃး ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈႁၼ် လိၼ်တႅၵ်ႇၶၢပ်ႇလူင်ၵႂႃႇလႄႈ သၢႆးတႂ်ႈပိုၼ်ႉလိၼ်မိူင်း ပေႃးၽုတ်းဢွၵ်ႇမႃး ၸွမ်းႁွႆးတႅၵ်ႇၶၢပ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သြႃႇတၵႃႇ မိူင်းပၼ်ႇၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ် ၵဵပ်းႁွမ်တွမ်ၸုၵၼ်သေ ၶိုၼ်းၶွင်ပွင် မႄးၵုမ်းလုမ်းလႃး ၵွင်းမူး ဢၼ်ၵူၼ်ႇပင်းၵႂႃႇၼၼ်ႉယူႇ။

မႄးၵွင်းမူး ပွၵ်ႈၵမ်းသၢမ်

1336 ၼီႈ ဝၼ်းလိူၼ်သီႇမူၼ်း (16.3.1975) ၶိုၼ်းမႄး ၵုမ်းလုမ်းလႃးၶိုၼ်း ၵွင်းမူးၼၢင်းယီႈသႅင်ၵေႃႇသေ တၢင်ႇထီးလူႇတၢၼ်း ယၢတ်ႇၼမ်ႉၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ပွၵ်ႈၼႆႉတႄႉ ၶိုၼ်းမႄးၶႂၢၵ်ႈၵွင်းမူးထႅင်ႈလႄႈ တၢင်းၵႂၢင်ႈပိုၼ်ႉၼႃႈလိၼ် မီးၵႂႃႇ 18 သွၵ်ႇ၊ တၢင်းသုင် မီးၵႂႃႇ 30 သွၵ်ႇယဝ်ႉ။

လွင်ႈလၢၵ်ႇလၢႆး ၵွင်းမူး ၼၢင်းယီႈသႅင်ၵေႃႇ

မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈ မီးပူႇထဝ်ႈၵေႃႉၼိုင်ႈ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ လုင်းတေႇဝ မၼ်းယူႇတမ်ႈတီႈ ပွၵ်ႉမူၺ်ႇတေႃႇသေ ပေႃးၵၢင်ၼႂ်မႃး မၼ်းၵႆႉမႃး တႆႈတဵၼ်းသေ ဝႆႈသႃယွၼ်းသူး တီႈၵွင်းမူး ၼၢင်းယီႈသႅင်ၵေႃႇယူႇ တႃႇသေႇယဝ်ႉ။ ထိုင်ၼင်ႇဝၼ်းၼိုင်ႈ ၽွင်းမိူဝ်ႈ မၼ်းတိုၵ်ႉမႃး တႆႈတဵၼ်းဝႆႈသႃ ၵွင်းမူး ၼၢင်းယီႈသႅင်ၵေႃႇယူႇၼၼ်ႉ ၸင်ႇမီး ပူႇထဝ်ႈၵေႃႉၼိုင်ႈ ၼုင်ႈၶူဝ်းၽိူၵ်ႇၶူဝ်းၶၢဝ် ပေႃးႁိူဝ်ႈသၢင်းဝၢင်း ၽုတ်းပေႃႇမႃး ၼိူဝ်ၵၢင်ႁၢဝ် ႁိမ်းမၼ်းၼၼ်ႉသေ ထၢမ်ဝႃႈ "မႂ်းၶႂ်ႈလႆႈသင်" ၼႆယဝ်ႉ။ မၼ်းၵေႃႈ သမ်ႉၵုမ်ႇဢၢမ်းသေ ၵႂင်ယူႇလႄႈ ၶႂ်ႈလႆႈဢၼ်ၼၼ်ႉ ဢၼ်ၼႆႉၼႆၵေႃႈ ဢမ်ႇပဵၼ်လၢတ်ႈဢွၵ်ႇ။ သမ်ႉလၢတ်ႈဝႃႈ "ဢမ်ႇၶႂ်ႈလႆႈသင်ၶႃႈ" ၼႆယဝ်ႉ။ သင်ၸိူဝ်ႉ မၼ်းဝႃႈ ၶႂ်ႈလႆႈဢၼ်ၼၼ်ႉ ဢၼ်ၼႆႉ သေၸိူဝ်ႉသေပိူင်ၸိုင် ႁဵတ်းႁိုဝ်ၵေႃႈ တေပဵၼ်မႃး ၸွမ်းၼင်ႇ ဢၼ်ၵၢင်ၸႂ်မၼ်းၶႂ်ႈလႆႈၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၽိူဝ်ႇမၼ်း ၶိုၼ်းႁႅၼ်တူၺ်း ၽီၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်ၽီၼၼ်ႉ မိၼ်ၶိုၼ်ႈၵႂႃႇၼိူဝ်ၵၢင်ႁၢဝ်သေ ႁၢႆလၢႆၵႂႃႇပႅတ်ႈယဝ်ႉ။

ၸဝ်ႈတႃႇၼ တႃးၼမ်ႉယႃႈၶမ်း

ၵွင်းမူး ၼၢင်းယီႈသႅင်ၵေႃႇၼႆႉ မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈတႄႉ ပဵၼ်ၵွင်းမူး တႃးထုၼ်ၶၢဝ်ယဝ်ႉ။

• မိူဝ်ႈပီ 1358 လိူၼ်ၸဵင်မႂ်ႇ ၼိုင်ႈၶမ်ႈ၊ ဝၼ်းပုတ်ႉ (11.12.1996) ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသြႃႇရႃႇၸိၼ်ႇတလႄႈ တၵႃႇပွၵ်ႉမူၺ်ႇတေႃႇ ဢွၼ်ၵၼ် လူႇတၢၼ်း ၼမ်ႉယႃႈၶမ်း ပွၵ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ။
• ပီ 1371 လိူၼ်ပႅတ်ႇမႂ်ႇ 9 ၶမ်ႈ ဝၼ်းဢင်းၵၢၼ်း (30.6.2009) ၼၼ်ႉ ၽီၸဝ်ႈဝၢၼ်ႈၸဝ်ႈမိူင်း မႃးလူင်းတီႈၼႂ်းတူဝ် ၸၢႆးထုၼ်းၼေႇ ပွၵ်ႉမူၺ်ႇတေႃႇသေ ပိူၼ်ႈသမ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် မိူဝ်းလူႇငိုၼ်းမၼ်းလႄႈ မၼ်းၵေႃႈ ၸင်ႇဢဝ်ငိုၼ်းၼၼ်ႉ မႃးႁဵတ်းၵၢၼ်လီၵုသူဝ်ႇ သိုဝ်ႉၼမ်ႉယႃႈၶမ်း မႃးတႃး ၵွင်းမူး ၼၢင်းယီႈသႅင်ၵေႃႇ ပွၵ်ႈၵမ်းသွင်ယဝ်ႉ။
• ပီ 1376 ၼီႈ လိူၼ်ၸဵင်လွင်ႈ 2 ၶမ်ႈ ဝၼ်းၸၼ် (8.12.2014) မႄႈပႃႈႁိူၼ်း ပွၵ်ႉတၢင်းဢွၵ်ႇ မႃးလူႇတၢၼ်း တႃးၼမ်ႉယႃႈၶမ်း ၵွင်းမူးၼၢင်းယီႈသႅင်ၵေႃႇယဝ်ႉ။