လႄႇဝေး၊ ဝဵင်း
ဝဵင်းလႄႇဝေး (IPA: [lɛ̀ wé]), (မၢၼ်ႈ: လယ်ဝေးမြို့), (ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Lewe) ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း ၼႃႈလိၼ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ၼေႇပျီႇတေႃႇ သေ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈဝဵင်း တႃႇ ၸႄႈဝဵင်းလႄႇဝေးယဝ်ႉ။ တၢင်းၵႂၢင်ႈမီးမွၵ်ႈ သီႇလၵ်းပၼ်ႇမူၼ်းၼႆႉသေ မီးဝႆႉတီႈ ၽၢႆတၢင်းတူၵ်း ၵႆယၢၼ် ဝဵင်းပၢင်မၢၵ်ႇၼႃႉ ႑႐ လၵ်းယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉတီႈၼိူဝ် တၢင်းလူတ်ႉလဵၼ်း ပၢင်မၢၵ်ႇၼႃႉ - ၵျွၵ်ႉပတွင်းသေ သဵၼ်တၢင်းလူင်လူတ်ႉၵႃး တႃႈၵုင်ႈ-တႃႈလိူဝ်ႇၵေႃႈ လတ်းၶၢမ်ႈဝဵင်းလႄႇဝေးၵႂႃႇလႄႈ ပဵၼ်ဝဵင်းၵိုၼ်းၵႃႉၶၢႆဝဵင်းၼိုင်ႈသေ ပဵၼ်ဝဵင်းၵၢင်ၵႅၼ် ဢၼ်ၵႃႉၶၢႆၶဝ်ႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ဝဵင်းလႄႇဝေး | |
|---|---|
| မိူင်း |  မျႅၼ်ႇမႃႇ |
| ၼႃႈလိၼ် | ၼႃႈလိၼ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ၼေႇပျီႇတေႃႇ |
| ၸႄႈဝဵင်း | ၸႄႈဝဵင်းလႄႇဝေး |
| တၢင်းသုင် | 366 ထတ်း (112 မီႇတႃႇ) |
| ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းမိူင်း (၂၀၁၄) | ၂၈၄၁၄၄ |
| ပွတ်းတွၼ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်း | UTC+6.30 (MST) |
သၢႆပိုၼ်း
မႄးထတ်းမိူဝ်ႈပီမိူင်း ႑႙႑ ၼၼ်ႉ မီးၵူၼ်းဢၼ်လႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ မွင်ႇၼွႆႉ ၼၼ်ႉ မႃႇတႄႇတင်ႈဝဵင်းလႄႇဝေးၵႃႈတီႈၼိူဝ် ၵုင်းဢၼ်ၼိုင်ႈသေ ဝဵင်းလႄႇဝေးၼႆႉ မိူဝ်ႈငဝ်ႈငႃႇမၼ်း ႁွင်ႉဝႃႈ ဝဵင်းငၼွႆႉၵူင်း (မၢၼ်ႈ: ငနွဲ့ကုန်းမြို့), ဝဵင်းငၼွႆႇၵူင်း (မၢၼ်ႈ: ငနွယ်ကုန်းမြို့) ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈၼၼ်ႉသေ သမ်ႉၶိုၼ်းပဵၼ်ၵႂႃႇ ဝဵင်းဝႃးၼွႆၵူင်း (မၢၼ်ႈ: ဝါးနွယ်ကုန်း) ၼႆယဝ်ႉ။ တီႈဝဵင်းၵဝ်ႇဝႃးၼွႆႇၵူင်းၼႆႉ မီးတီႈ ၵုင်းဝဵင်း (မျူဝ်ႉၵူင်း-မြို့ကုန်း) ဢၼ်မီးၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်း ဝဵင်းလႄႇဝေးယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉယဝ်ႉ။ တၢင်းၵႂၢင်ႈဝဵင်းၵဝ်ႇၼႆႉ ၼႃႈၵႂၢင်ႈတၢင်းဢွၵ်ႇတၢင်းတူၵ်း မီး တႃႇ (100)၊ တၢင်းယၢဝ်းထတ်း မီး 1050 သေ ၼႃႈႁွင်ႇၼႃႈၸၢၼ်း တႃႇ (80) မီးတၢင်းယၢဝ်း 840 ထတ်းယဝ်ႉ။ ၽႃႇဝဵင်းၼႆႉ သုင်မွၵ်ႈ 15 ထတ်းၼၼ်ႉသေ ၽၢႆႇၼွၵ်ႈႁူဝ်ႉဝဵင်းၼၼ်ႉ ၶုတ်းၶူးဝဵင်းဝႆႉသေ ထုၵ်ႇတႅမ်ႈမၢႆဝႆႉတီႈၼႂ်း ပိုၼ်းရႃႇၸဝၢင်ႈမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉႁွင်ႉၸွမ်းၸိုဝ်ႈငၼွႆႇ ၵေႃႉဢၼ်တႄႇတင်ႈဝဵင်းမႃးၼၼ်ႉသေ လႅၵ်ႈလၢႆႈႁွင်ႉမႃးပေႃးလႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ဝႃးၼွႆႉၵူင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈပီမိူင်းမၢၼ်ႊ ၁၉၁ ၼၼ်ႉ မိၼ်းၼၵႃး ၼႆႉ ပဵၼ်မျူဝ်ႉၸႃးဝႃးၼွႆႇၵူင်းသေၵေႃႈ ဢုပ်ႉပိူင်ႇမႃးယဝ်ႉ။ ၽိူဝ်ႇထိုင် ပီမိူင်း ၂၀၂ မႃး မိၼ်းၼၵႃးၼႆႉ လႆႈၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းတွင်ႇတႂိၼ်းၵျီးလႄႈ ၸင်ႇဢဝ် ဢမၢတ်ႈဢူးသူၺ်ႇလူႇ ႁဵတ်းပဵၼ်မျူဝ်ႉၸႃး ဝဵင်းဝႃးၼွႆႇၵူင်းယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းၼၼ်သေ ဝဵင်းဝႃးၼွႆႇၵူင်းၼႆႉ ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ် မျူဝ်ႉၸႃး ၶုၼ်ပွင်ဝဵင်းၶဝ် ၵေႃႉဢုပ်ႉပိူင်ႇမႃးယဝ်ႉ။[1]
တႄႇဢဝ် ပီမိူင်း ၁၇၈၈ တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် ၼႆႉ ၸင်ႇၸပ်းၸိုဝ်ႈမႃးဝႃႈ ဝဵင်းလႄႇဝေးၼႆႉယဝ်ႉ။ ဝေႃးႁၢၼ်ၸိုဝ်ႈဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၵေႃႈ မၼ်းၵႆႉလႅၵ်ႈလၢႆႈၸွမ်းမႃး ၵၢပ်ႈလႂ်ပၢၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီမိူင်း ၈၉၂ ဢၼ်ပဵၼ် ၸဝ်ႈမႄႈ တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီး ဢၼ်သိမ်းဢဝ် ႁေႃၶမ်းၵေႇတုမတီႇ တွင်ႇငူႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်လုၵ်ႈယိင်း ပူႇၵႄႇဝဵင်းငၼွႆႇၵူင်းယဝ်ႉ။
တႄႇဢဝ်ဝၢႆးသေ ၶိုၼ်းၶုတ်း ၼွင်သိၼ်ႇဢူင်ႇ (ဆင်အုံကန်) ဢမ်ႇၼၼ် ၼွင်ပျီႇလူင်းၶျၢၼ်းတႃႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉၼႆ တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းလႄႇဝေးၼႆႉ ၽၢႆႇၽုၵ်ႇသွမ်ႈ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်မႃးသေ တီႈဝဵင်းလႄႇဝေးၼႆႉ မီးမႃး ၸၢၵ်ႈၶဝ်ႈ၊ ၸၢၵ်ႈမႆႉ၊ ၸၢၵ်ႈၼမ်ႉမၼ်း ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉမီးပႃႇမႆႉထိူၼ်ႇ ၸမ်ဝဵင်းလႄႈ ၸိူဝ်းပဵၼ်ၵၢၼ်မႆႉၵေႃႈ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်မႃးယူႇယဝ်ႉ။ ဢိင်ၼိူဝ် သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ဢၼ်ၵဵပ်းမိူဝ်ႈ ပီ ၂၀၁၄ ၼၼ်ႉသေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း မီးဝႆႉ ၂၈၄,၁၄၄ ၵေႃႉယဝ်ႉ။[2]