ၸၼ်ႉၸွမ်
တၵ်ႉၵသူဝ်ႇ
မႄးထတ်းတၵ်ႉၵသူဝ်ႇၼႆႉ ၵႂၢမ်းဢဵင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် ႁွင်ႉဝႃႈ University ၼႆသေ မီးတီႈပွင်ႇဝႃႈ ႁူင်းႁဵၼ်းလူင် ဢွင်ႈတီႈ ပူင်သွၼ်ပၼ် တၢင်းႁူႉ တၢင်းႁၼ် ၸၼ်ႉသုင်ယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၵွၼ်ႇတႄႉ ၸၼ်ႉၸွမ်ၼႆႉ ၵူၺ်းပဵၼ် ဢွင်ႈတီႈ ၸုမ်းၵူၼ်းၼိုင်ႈၸုမ်း ဢၼ်ပႃးၸႂ် ၶႂ်ႈႁဵၼ်း ပၺ်ႇၺႃႇၸၼ်ႉသုင်သေ ၽွတ်ႈပဵၼ်ၸုမ်းသေ ပူင်သွၼ်ပၼ်ၵၼ်ၵႂႃႇၵူၺ်း။ ၵူၺ်းၵႃႈ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ဢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၶဝ် ဢမ်ႇၼၼ် ဢၼ်ၸဝ်ႈၶုၼ်ရႁၢၼ်းၶဝ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶဝ် ပၼ်သုၼ်ႇႁဵတ်းသၢင်ႈသေ ပူင်သွၼ်ပၼ် ပၺ်ႇၺႃႇ တၢင်းႁူႉ တၢင်းမေႃ ၸၼ်ႉသုင်ၼၼ်ႉၵူၺ်း ၸင်ႇတေၵိုင်ႇထိူၵ်ႈ ႁွင်ႉဝႃႈ ၸၼ်ႉၸွမ်ၼႆယဝ်ႉ။ ဢဝ်ၸွမ်းၼင်ႇ ပၵ်းပိူင်မၢႆမီႈ တမ်းဝၢင်းဝႆႉသေ ၵေႃႉဢၼ် မႃးသွၼ်ႁဵၼ်းဢဝ် ၶဝ်ႈတွပ်ႇ ပွႆးထၢမ်လိၵ်ႈဢွင်ႇပူၼ်ႉယဝ်ႉၵႂႃႇၼၼ်ႉ ၸင်ႇတေၼွပ်ႇဢၢပ်ႈပၼ် ၸုမ်ႈၶူးယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ပႆႇလႆႈႁပ်ႉ ၸုမ်ႈၶူးၼၼ်ႉ တႃႇတေၶိုၼ်ႈ ၸၼ်ႉၸွမ်ၼၼ်ႉ လႆႈမၵ်းမၼ်ႈဝႆႉ လၢႆလၢႆပီလႄႈသင်၊ လႆႈမၵ်းမၼ်ႈဝႆႉပၼ် ၶၢဝ်းယၢမ်း ပူင်သွၼ်လိၵ်ႈ လၢႆပွၵ်ႈလၢႆၽဝ်ႇလႄႈသင်၊ လႆႈတႅပ်းတတ်းပၼ် ပွႆးထၢမ်လိၵ်ႈလႄႈသင် လႆႈႁဵတ်းပၼ်ၼင်ႇၼၼ်ယဝ်ႉ။ ၸၼ်ႉၸွမ် တၵ်ႉၵသူဝ်ႇၼႆႉ ၵႂၢမ်းဢဵင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် ႁွင်ႉဝႃႈ University သေ လုၵ်ႉတီႈ ၶေႃႈၵႂၢမ်း လႅတ်ႉတိၼ်ႇ universitas သေ ပွင်ႇဝႃႈ "မူႇၸုမ်းၶူးသွၼ်လႄႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်း" ၼႆယဝ်ႉ။ [1] တီႈမိူင်းဢေးသျႃးလႄႈ မိူင်းဢႃႇၾရိၵၵေႃႈ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ယၢမ်ႈမီးမႃးၸၼ်ႉၸွမ်ယူႇ။ [2] ၸၼ်ႉၸွမ် ၵၢပ်ႈပၢၼ် ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ဢိင်ပိုင်ႈ ပၵ်းပိူင် ပိုၼ်ႉထၢၼ် ၸၼ်ႉၸွမ် medieval university မိူင်းယူးရူပ်ႉ ပၢၼ်ဢီႇတလီႇ High Middle Ages ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ [3]
ဝၢႆးလင်မႃး ၸင်ႇမီးမႃး ၶေႃႈႁၢမ်ႈတၢပ်ႈဝႃႈ ပေႃးဢမ်ႇလႆႈ ၶေႃႈဢၼုၺၢတ်ႈ ၶေႃႈၶႂင်း ၸဝ်ႈၶုၼ်ရႁၢၼ်းလႄႈသင်၊ ၽူႈၵွၼ်းၸိုင်ႈ သႃႇသၼႃႇလႄႈသင်၊ ၶုၼ်ၶဝ်လႄႈသင် တေဢမ်ႇလႆႈၽွတ်ႈ ၸုမ်းလူင်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ၊ တေဢမ်ႇလႆႈပၼ် မႂ်ဢွင်ႇႁပ်ႉၸုမ်ႈၼႆလႄႈ တႃႇတေတင်ႈပဵၼ်မႃး ၸၼ်ႉၸွမ်ၼၼ်ႉ ၸင်ႇလႆႈ မီးၶေႃႈၶႂၢင်းၽိသဵတ်ႇ လိၵ်ႈမၼ်ႈၵႅၼ်ႇ တႃႇတေ တႄႇတင်ႈပဵၼ် ၸၼ်ႉၸွမ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၸၼ်ႉၸွမ် ၵမ်ႉပႃႈၼမ်ၼႆႉ ပဵၼ်တီႈပူင်သွၼ်ပၼ် လိၵ်ႈလႄႈ တႃႇတေပူင်သွၼ်ပၼ် ပၢႆးႁဵၼ်း ၼိုင်ႈပၢႆးၼၼ်ႉ လူဝ်ႇလႆႈမီး ပႃႇမွၵ်ႉၶ၊ ၵထိၵ လႄႈ ၶူးသွၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လႆႈပူင်သွၼ်ပၼ် လိၵ်ႈလၢႆး၊ လႆႈၸိသင်ႇၼႄႉၼၢမ်းပၼ် လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်ယဝ်ႉ။ ပၢႆးႁဵၼ်း ၼိုင်ႈပၢႆးၼၼ်ႉ လႆႈမီးထႃႇၼ ထၢၼ်ၼိုင်ႈဢၼ်သေ သမ်ႉလႆႈမီး ပႃႇမွၵ်ႉၶ ၼိုင်ႈၵေႃႉ ၵွၼ်းဢုပ်ႉယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပၢႆးႁဵၼ်း မိူၼ်ငၢႆးၵၼ်ၼၼ်ႉ လႆႈဢဝ်လေႃးၵၼ်သေ ၸင်ႇႁွင်ႉဝႃႈ မႁႃႇထႃႇၼယဝ်ႉ။ လႆႈမီးဝႆႉ မႁႃႇထႃႇၼ ပၢႆးဝိၸ်ႉၸႃႇ ၊ မႁႃႇထႃႇၼ ပၢႆးသၢႆႊ၊ မႁႃႇထႃႇၼ ပၢႆးမေႃယႃ၊ မႁႃႇထႃႇၼ ပၢႆးၸၢၵ်ႈ၊ မႁႃႇထႃႇၼ ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ တီႈၼိူဝ်မႁႃႇထႃႇၼ တင်းသဵင်ႈၼၼ်ႉ လႆႈမီး ၸွမ်ပႃႇမွၵ်ႉၵေႃႉၼိုင်ႈ ၵွၼ်းဢုပ်ႉဝႆႉယူႇ။ မၢင်တီႈၵေႃႈ ႁွင်ႉဝႃႈ ႁူဝ်ပဝ်ႈ၊ မၢင်တီႈၵေႃႈ ႁွင်ႉဝႃႈ သၽႃႇပတိ ၽူႈၼင်ႈၸိုင်ႈ၊ မၢင်တီႈၵေႃႈ ႁွင်ႉဝႃႈ ၽူႈၵွၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်ၼႆယဝ်ႉ။ ၸွမ်ပႃႇမွၵ်ႉၶ ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ မၼ်းပဵၼ် ၽူႈမီးၸၼ်ႉယႂ်ႇလူင် ပုၼ်ႈတႃႇ ၵုမ်းၵမ် ၽၢႆႇဢုပ်ႉပိူင်ႇ ၸၼ်ႉၸွမ်တင်းသဵင်ႈယဝ်ႉ။
ၼႃႈၵၢၼ် ၸၼ်ႉၸွမ်ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈၼၼ်ႉ ၸွမ်ပႃႇမွၵ်ႉၶ လႆႈတၢင်ႇလိၵ်ႈ လၢႆးငၢၼ်းထိုင် တမ်ႈတီႈ ၵွင်ႇၸီႇၽၢႆႇဢုပ်ႉပိူင်ႇလႄႈသင်၊ ၽၢႆႇၸုမ်းသီးၼဵၵ်ႉ ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇလႄႈသင် ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ ၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၽွမ်ႉယဝ်ႉၵွၼ်ႇ ၸွမ်ပႃႇမွၵ်ႉၶ ၸင်ႇတေလႆႈ သိုပ်ႇႁဵတ်းၵႂႃႇ ၸွမ်းၼင်ႇ ၽႅၼ်ၵၢၼ် ဢၼ်တမ်းဝၢင်းမႃး ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸၼ်ႉၸွမ်မိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉတႄႉ တမ်ႈတီႈ ႁူဝ်ပဝ်ႈၵွင်ႇၸီႇၸၼ်ႉၸွမ်ၼၼ်ႉ သမ်ႉဝႆႉပဵၼ် ၵႅမ်ဢထိပတိၵေႃႉၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ၸွမ်ၶုၼ်ၽွင်းလူင် ၸိုင်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ ဢဝ်ၸၼ်ႉတႃၶုၼ်ဝႃႈသေ မၼ်းပဵၼ် ဢထိပတိၸၼ်ႉၸွမ်ၵေႃႉၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ၸၼ်ႉၸွမ်တၢင်ႇမိူင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လွၵ်းလၢႆး ဢုပ်ႉပိူင်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မၢင်ဢၼ်ၵေႃႈ မိူၼ်ၵၼ်၊ မၢင်ဢၼ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ။
ပုၼ်ႈတႃႇ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၼိုင်ႈၵေႃႉ တေလႆႈၶိုၼ်ႈ ၸၼ်ႉၸွမ် ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ၼမ်ႉၵတ်ႉလုၵ်ႈႁဵၼ်း ဢၼ်လူဝ်ႇလႆႈမီးၼၼ်ႉ ၸၼ်ႉၸွမ်တီႈၼိုင်ႈ တင်းတီႈၼိုင်ႈ မီးလွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်ယူႇ၊ ဢၼ်မိူၼ်ၵၼ်ၵေႃႈ မီးယူႇ။ တႃႇတေလႆႈ ၶိုၼ်ႈၸၼ်ႉၸွမ်ၼၼ်ႉ လႆႈတွပ်ႇဢွင်ႇ ပွႆးထၢမ်လိၵ်ႈယဝ်ႉၵွၼ်ႇ ၸင်ႇတေလႆႈၶိုၼ်ႈ။ ပွႆးထၢမ်လိၵ်ႈ ဢၼ်ၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ပွႆးထၢမ်လိၵ်ႈ တႃႇၶဝ်ႈၸၼ်ႉၸွမ်ၼႆသေ ပေႃးဢွင်ႇဢၼ်ၼၼ်ႉၵွၼ်ႇ ၸင်ႇတေလႆႈမီးသုၼ်ႉ ၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းတီႈၸၼ်ႉၸွမ်ယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းၶဝ်ႈတွပ်ႇ ပွႆးထၢမ်လိၵ်ႈ တႃႇၶဝ်ႈၸၼ်ႉၸွမ်သေ ဢၼ်ပႆႇလႆႈၸုမ်ႈၶူးၼၼ်ႉ တေလႆႈႁွင်ႉဝႃႈ ၵေႃႉပႆႇလႆႈၸုမ်ႈၶူး ၼႆသေ ၵေႃႉဢၼ် ဢွင်ႇလိၵ်ႈယဝ်ႉ ပိူၼ်ႈၼွပ်ႇဢၢပ်ႈပၼ် ၸုမ်ႈၶူးယဝ်ႉၵွၼ်ႇ ၸင်ႇတေလႆႈႁွင်ႉဝႃႈ ၵူၼ်းလႆႈၸုမ်ႈၶူး ၼႆယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈပႆႇၶဝ်ႈတွပ်ႇ ၸၼ်ႉသိပ်း (ပွႆးထၢမ်လိၵ်ႈ တႃႇၶဝ်ႈၸၼ်ႉၸွမ်)ၼၼ်ႉၸိုင် တမ်ႈတီႈ ၸၼ်ႉသုင်ၼၼ်ႉ တီႈဢေႇသုတ်းမၼ်း တေလႆႈဢွင်ႇပူၼ်ႉ 3 ၸၼ်ႉယူႇ။ ဝၢႆးသေ ဢွင်ႇပူၼ်ႉ ပွႆးထၢမ်လိၵ်ႈ တႃႇၶဝ်ႈၸၼ်ႉၸွမ်ယဝ်ႉ တႃႇတေ လႆႈၸုမ်ႈၼၼ်ႉ တေလႆးဢွင်ႇထႅင်ႈ သီႇၸၼ်ႉၵွၼ်ႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ တႃႇတေလႆႈ ၸုမ်ႈၶူးၼၼ်ႉ ပၢႆးၼိုင်ႈလႄႈ ပၢႆးၼိုင်ႈ လွင်ႈမၵ်းၶၼ်ႈပီမၼ်း ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်။ ၸုမ်ႈၶူး မၢင်ၸိူဝ်းၼႆႉ လႆႈတွပ်ႇဢွင်ႇ သီႇၸၼ်ႉ၊ ၸုမ်ႈၶူးမၢင်ဢၼ်ၼႆႉ လႆႈတွပ်ႇဢွင်ႇ 7 ၸၼ်ႉၵေႃႈမီးယဝ်ႉ။
ၸၼ်ႉၸွမ် ၵၢပ်ႈပၢၼ်ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ မၼ်းတိုၼ်းမီးမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၵွၼ်ႇပုၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူႈသိုပ်ႇၵူႈပၢၼ် ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ် ႁႃႁွမ်တွမ်ၸူႉ ပၺ်ႇၺႃႇ တၢင်းမေႃ ၵူႈလၢႆးလၢႆးယူႇ။ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ပၢၼ်ၽြႃးပႆႇပေႃႇၼၼ်ႉ လုၵ်ႈၸဝ်ႈလုၵ်ႈၸွမ်ၶဝ် လႆႈဢွၼ်ၵၼ်ၵႂႃႇ ႁဵၼ်းဢဝ် တၢင်းမေႃ တီႈမိူင်းတၵ်ႉၵသူဝ်ႇ (တၵ်ၵသီလႃ)ၼၼ်ႉ တေလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်ၸၼ်ႉၸွမ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉသေ ပူင်သွၼ်တၢင်းမေႃ ပၢၼ်ၼၼ်ႉပၼ် ၵူၼ်းမိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉမႃးယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ႁူင်းႁဵၼ်ႈၶဝ် မီးတီႈ မိူင်းတၵ်ႉၵသူဝ်ႇလႄႈ ဢိင်ပိုင်ႈ ဝဵင်းၼၼ်ႉသေ ၸင်ႇတေ ႁွင်ႉဝႃႈ ႁူင်းႁဵၼ်း တၵ်ႉၵသူဝ်ႇၼႆယဝ်ႉ။
ဝၢႆးသေ ၽြႃးၸဝ်ႈၵေႃးတမ ဢဝ်ပရိၼိပ်ႉပၢၼ်ႇယဝ်ႉ ပီၶရိတ်ႉ မွၵ်ႈ 450 ၼၼ်ႉ ၸၼ်ႉၸွမ်ၼႃႇလၼ်ႇတ၊ ဝိၵ်ႉၵမသီႇလဢေႃးတၼ်ႇတပူႇရ ၸိူဝ်းဢၼ်မီး ၼႂ်းတိူၵ်းမၵထၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ဝတ်ႉလူင် သီႇရိထၺ်ၺၵၼုၵ ဢၼ်မီးတီႈ ဢိၼ်ႇတိယပွတ်းၸၢၼ်းၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ဝတ်ႉလူင်ၸၵတ်ႉတလ တီႈၿင်းၵလႃးၼၼ်ႉလႄႈသင် ပဵၼ်ၸၼ်ႉၸွမ်ပုတ်ႉထ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇမႃး မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၸၼ်ႉၸွမ် ဢမ်ႇၼမ်တၢၼ်ႇ ၵၢပ်ႈပၢၼ်ယၢမ်းလဵဝ်လႄႈ ၵူၼ်းၸိူဝ်းဢၼ်ၶႂ်ႈလႆႈ တၢင်းမေႃၼၼ်ႉ လႆႈၸုၼ်ႉသေ ၵႂႃႇႁႃသွၼ်ႁဵၼ်းဢဝ်ယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈၶရိတ်ႉပႆႇပေႃႇ မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး 2000 ပီလိူဝ်ၼၼ်ႉ တီႈဝဵင်းဢလႅၵ်ႉၸၼ်းတႃး မိူင်းဢီႇၵျိပ်ႉၼၼ်ႉ ယၢမ်ႈမီးမႃး ၸၼ်ႉၸွမ်လူင်ပၢႆးသၢႆႊယဝ်ႉ။ ၶူးသွၼ်လူင် ပၢႆးၼပ်ႉ ယူႇၵလိတ်ႉ၊ ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇလူင် ဢီႇရႃႇတေႃႉတၼီး ဢၼ်တႅၵ်ႈ တၢင်းယႂ်ႇတၢင်းၵႂၢင်ႈ ၵမ်ႇၽႃႇ၊ ၽူႈလူင်ႉပၢႆးသၢႆႊ ဢႃႇၶိမိတိၶဝ် ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၶူးသွၼ်လူင် ၼႂ်းၸၼ်ႉၸွမ် ဢလႅၵ်ႉၸၼ်းတြီးယႃးယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉ ပႆႇႁွင်ႉၸၼ်ႉၸွမ်ၵွၼ်ႇ၊ ၵူၺ်းႁွင်ႉဝႃႈ ႁွင်ႈၼႄလူင် ဢလႅၵ်ႉၸၼ်းတြီးယႃး ၼႆၵူၺ်း။
- ↑ "Universities". Encyclopædia Britannica (11th ed.). 1911.
- ↑ Encyclopædia Britannica: "University" Archived 15 May 2013 at the Wayback Machine., 2012, retrieved 26 July 2012)
- ↑ Haskins, Charles H. (1898). "The Life of Medieval Students as Illustrated by their Letters". The American Historical Review. 3 (2): 203–229. doi:10.2307/1832500. JSTOR 1832500.