006 တေႇဝထမ်ႇမ၊ ၸၢတ်ႈ
6- ၸၢတ်ႈၻေဝꩪမ်မ
မႄးထတ်း(ၻေဝꩪမ်မ=တြႃးၽီ၊ ၸဝ်ႈၵူၼ်းလီဢၼ်မီး တြႃးတဵမ်ထူၼ်ႈ) ထုၵ်ႇလီပႂ်ႉပႃး တြႃးတၢင်းဢၢႆလႄႈ တၢင်းၵူဝ် သွင်ပိူင်
ဝတ်ႉထု ပၸ်ႉၸုပၼ်ႇ
မႄးထတ်းၽွင်းမိူဝ်ႈမုၼ်ၶမ်းၽြႃး တိုၵ်ႉယူႇသဝ်းတမ်ႈတီႈ ဝတ်ႉꩡေႇတဝၼ်ႇယူႇၼၼ်ႉ ၽူႈမၢၵ်ႈသႃႇဝတ်ႉထိၵေႃႉၼိုင်ႈ မေးမၼ်းတၢႆၵႂႃႇလႄႈ ၸင်ႇမႃးႁဵတ်း ရႁၢၼ်းယူႇယဝ်ႉ။ ရႁၢၼ်းၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ၸင်ႇႁႂ်ႈ ပိူၼ်ႈဢဝ်ၶူဝ်းၶွင်မၼ်းသေ ႁဵတ်းသိုင်ႇၽႆးလႄႈ သိုင်ႇၶူဝ်းယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းသိုင်ႇၶူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢဝ် ၼိူၺ်း(ထေႃးပၢတ်ႈ)၊ ၶဝ်ႈသၢၼ်ၸိူဝ်းပဵၼ် တၢင်းၵိၼ်တၢင်းယႅမ်ႉသႂ်ႇဝႆႉ တဵမ်တဵမ်ထူၼ်ႈထူၼ်ႈယဝ်ႉ။ မႃးပဵၼ် ၽဝရႁၢၼ်းသေတႃႉ ႁွင်ႉဢဝ် ၵူၼ်းယူႇႁူမ်ႈမၼ်း မႃးၸႂ်ႉသေ ၶႂ်ႈၵိၼ်သင်ၵေႃႈ ၸႂ်ႉႁုင်လဵင်ႉ ႁဵတ်းလဵင်ႉယူႇ။ ၶူဝ်းၸႂ်ႉၶူဝ်းတိုဝ်းၵေႃႈ လိူင်ႇၼမ်တႄႉတႄႉ။ သၢင်ႇၵၢၼ်း ဢၼ်ၼုင်ႈၵၢင်ၼႂ်၊ ဢၼ်ၼုင်ႈ ၵၢင်ဝၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ တဵမ်ထူၼ်ႈတႄႉတႄႉ။
ထိုင်မႃးဝၼ်းၼိုင်ႈ ၽွင်းမိူဝ်ႈ တိုၵ်ႉတၢၵ်ႇသၢင်ႇၵၢၼ်း၊ ၽႃႈႁူမ်ႇၶူဝ်းၼွၼ်း ၼႂ်းဝၢင်းဝတ်ႉယူႇၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈရႁၢၼ်းဢၼ်ယူႇသဝ်း တီႈထိူၼ်ႇ ၸင်ႇဢႅဝ်ႇၽႅဝ်မႃး တီႈဝတ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ လႆႈႁၼ် ၸဝ်ႈရႁၢၼ်းၼၼ်ႉ မီးၶူဝ်းၶွင်ၼမ် ဢဝ်မႃးတၢၵ်ႇ ပေႃးမၢၵ်ႇပေႃးမိူဝ်လႄႈ လႆႈႁူႉဝႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈမီး လေႃးꧤယႂ်ႇ၊ ဢမ်ႇမီး တၢင်းႁၢၼ်ႉၸႂ်ငၢႆႈလႄႈ ၸင်ႇဢွၼ်ဢဝ်ၸဝ်ႈရႁၢၼ်းၼၼ်ႉ ၵႂႃႇတီႈမုၼ်ၶမ်းၽြႃးယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ ၽႅဝ်ၵႂႃႇ တီႈမုၼ်ၶမ်းၽြႃးၼႆ မုၼ်ၶမ်းၽြႃးၸင်ႇထၢမ် “ၵွပ်ႈသင် ၶူဝ်းၶွင်ပႄႉၼမ် တၢၼ်ႇၼႆႉ၊ ၵဝ်ၽြႃးၼႆႉ ၵူၺ်းၸီႉသင်ႇ ယွင်ႈယေႃး ၵုၼ်းမုၼ် လွင်ႈလေႃးꧤဢေႇ၊ လွင်ႈႁၢၼ်ႉၸႂ်ငၢႆႈ၊ လွင်ႈတဵတ်ႇယဵၼ်၊ လွင်ႈၶတ်းၸႂ်ၸိူဝ်းၼႆႉၵူၺ်း ဢမ်ႇၸႂ်ႈႁႃႉ”ၼႆယဝ်ႉ။
ပေႃးဝႃႈ လႆႈငိၼ်းၶေႃႈထၢမ်ၼင်ႇၼၼ်ၸိုင် ရႁၢၼ်းၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ဢွၵ်ႇၻေႃးသသေ ထွတ်ႇလွၼ်ႈပႅတ်ႈ သၢင်ႇၵၢၼ်းမၼ်း ၵူၺ်းၼုင်ႈ သၢင်းပိူင်ၽိုၼ်လဵဝ်ၵူၺ်းသေ ၸုၵ်းၸိူဝ်ႈဝႆႉ ၽၢႆႇၼႃႈ ပရိသတ်ႈယူႇ။ မုၼ်ၶမ်းၽြႃး ၸင်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ “ၸဝ်ႈရႁၢၼ်း... မႂ်းၼႆႉ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ သေႃႉႁႃ လွင်ႈလီဢၢႆ(ႁိရီ)၊ လွင်ႈၵူဝ်(ဢွတ်တပ)သေ ယၢမ်ႈယူႇသဝ်းမႃး ၼႂ်းထိူၼ်ႇ သိပ်းသွင်ပီလုမ်းလုမ်းယူႇလႄႈ ယၢမ်းလဵဝ် ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈသင်လႄႈ သမ်ႉယူႇသဝ်း ဢမ်ႇမီးလွင်ႈတၢင်းဢၢႆ တၢင်းၵူဝ်သင်လႃႇ” ၼႆသေ ၸင်ႇတေႁေႃးလၢတ်ႈ ꩡၢတ်ႈၵွၼ်ႇဝၼ်းလင် ၻေႇဝꩪမ်ႇမၼႆႉယဝ်ႉ-
ဝတ်ႉထုဢတိတ်ႉ
မႄးထတ်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ၼေႃႇၶမ်းၽြႃး ပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးလူင် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ၿြႁမၻတ်ႈ၊ မိူင်းၿႃႇရႃႇၼသီႇ၊ တိူင်းၵႃသိယဝ်ႉ။ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ “မႁိသႃႇသၵုမႃႇရ”ၼႆယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ၵိူတ်ႇၼွင်ႉၸၢႆး “ၸၼ်ႇၻၵုမႃႇရ”ယဝ်ႉ မႄႈၸဝ်ႈသဵင်ႈၵၢမ်ႇၼွၼ်းၽေးသေ ၸင်ႇဢဝ်ၼၢင်းယိင်းတၢင်ႇၵေႃႉ ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၼၢင်းႁေႃၶမ်းလူင်ယဝ်ႉ။ ၼၢင်းႁေႃၶမ်းလူင် ထိသွင်ၼႆႉ သမ်ႉၵိူတ်ႇမႃး လုၵ်ႈၸၢႆး ၸိုဝ်ႈဝႃႈ “သူႇရိယၵုမႃႇရ”ယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ ၸဝ်ႈၸၢႆးသူႇရိယၵုမႃႇရ ယႂ်ႇမႃႈၵႃႈသုင်မႃးၸိုင် ၸွမ်းၼင်ႇ လႆႈပၼ် ၵႂၢမ်းမၼ်ႈၵၼ်ဝႆႉၼၼ်ႉ မႄႈၸဝ်ႈမၼ်း ၸင်ႇတုၵ်းယွၼ်း ႁႂ်ႈဢဝ်ဝၢၼ်ႈမိူင်း ပၼ်မၼ်းၸၢႆးယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းလူင် ၸင်ႇထဵင်ဝႃႈ “လုၵ်ႈၸၢႆးလူင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တိုၵ်ႉမီးယူႇ၊ ပႆႇပၼ်လႆႈၵွၼ်ႇ”ၼႆယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ၵႆႉၵႆႉတုၵ်းယွၼ်းလႄႈ ၸင်ႇလႆႈမႆႈၸႂ် ၵူဝ်ပဵၼ်ၶဵၼ် ပုၼ်ႈတႃႇ လုၵ်ႈၸၢႆးလူင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယူႇ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၸင်ႇႁွင်ႉဢဝ်လုၵ်ႈ ၸၢႆးလူင်သွင်ၸဝ်ႈ လၢတ်ႈၼႄလွင်ႈၼႄတၢင်းသေ သင်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ ပေႃးမၼ်း ၸၢမ်ႇပူႈၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇၵွၼ်ႇ ၸင်ႇၵွႆႈပွၵ်ႈမႃးၶိုၼ်း ဝၢၼ်ႈမိူင်းတႃႉ ၼႆသေ ၸႂ်ႉႁႂ်ႈဢွၵ်ႇၵႂႃႇယူႇ ၼႂ်းထိူၼ်ႇယဝ်ႉ။
ပေႃးဝႃႈ လႆႈႁၼ်ၸဝ်ႈပီႈသွင်ၸဝ်ႈ ၶဝ်ႈၵႂႃႇယူႇၼႂ်းထိူၼ် ႁိမဝၼ်ႇတႃႇၼႆၸိုင် ၼွင်ႉပၢႆၶဝ် ၸဝ်ႈၸၢႆးသူႇရိယၵုမႃႇရၵေႃႈ ၸွမ်းၸဝ်ႈပီႈမၼ်း ၵႂႃႇတီႈထိူၼ်ႇႁိမဝၼ်ႇတႃႇယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ ၽႅဝ်ၵႂႃႇၼႂ်း ထိူၼ်ႇတီႈၼိုင်ႈ ၸင်ႇၵႂႃႇၼင်ႈတႂ်ႈတူၼ်ႈမႆႉသေ ၼေႃႇၶမ်းၽြႃးၸင်ႇၸႂ်ႉ “ၸဝ်ႈၼွင်ႉ သူႇရိယၵုမႃႇရ... လူင်းၵႂႃႇ ၼႂ်းၼွင်ၼမ်ႉၼၼ်ႉသေ ဢၢပ်ႇဢၢပ်ႇၵိၼ်ၵိၼ်တႃႉ၊ ဢဝ်မႂ်မူဝ်သေ သႂ်ႇၼမ်ႉမႃးပၼ် ၸဝ်ႈပီႈတႃႉ”ၼႆယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉၼွင်ဢၼ်ၼၼ်ႉ မီးၽီလူးၼမ်ႉပႂ်ႉဝႆႉ။ ၵူၼ်းၵေႃႉဢၼ်လူင်း ၼႂ်းၼွင်ၼၼ်ႉ သင်ဝႃႈဢမ်ႇႁူႉ“ၻေႇဝꩪမ်ႇမ=တြႃးၽီ”ၼႆၸိုင် ၽီလူးၼၼ်ႉ မီးသုၼ်ႇၺွပ်းၵိၼ်လႆႈယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ ၸဝ်ႈၸၢႆးသူႇရိယၵုမႃႇရ လူင်းၵႂႃႇ ၼႂ်းၼွင်ၼႆ ၽီလူးၺွပ်းဢဝ်မၼ်ႈသေ ၸင်ႇထၢမ်ႇၻေႇဝꩪမ်ႇမယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၸၢႆးတွပ်ႇဝႃႈ “ၻေႇဝꩪမ်ႇမၼႆႉပဵၼ် လႅတ်ႇ၊ လိူၼ်”ၼႆ ဢမ်ႇမၢၼ်ႇမႅၼ်ႈလႄႈ ၽီလူးတီႉဢဝ် မၼ်း ဝႆႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးလင်ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၸၢႆးၸၼ်ႇၻၵုမႃႇရလူင်းၵႂႃႇၵေႃႈ ထၢမ်ၸိူင်ႉၼင်ႇ မိူဝ်ႈၸဝ်ႉၼၼ်ႉသေ ၸဝ်ႈၸၢႆးၸၼ်ႇၻၵုမႃရတွပ်ႇဝႃႈ “ၻေႇဝꩪမ်ႇမၼႆႉ ပဵၼ်သီႇၼႃႈမိူင်း”ၼႆ ဢမ်ႇမၢၼ်ႇမႅၼ်ႈလႄႈ ၸင်ႇတီႉၺွပ်းဝႆႉထႅင်ႈယဝ်ႉ။
ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ဢမ်ႇၶိုၼ်းႁၼ် ၸဝ်ႈၼွင်ႉမၼ်း ပွၵ်ႈမႃးလႄႈ ၼေႃႇၶမ်းၽြႃးၸင်ႇၸွမ်းမႃး ၶႆႈႁွႆးၶႃ လႆႈမႃးႁၼ် ႁွႆးတိၼ်လူင်းၵူၺ်း၊ ဢမ်ႇႁၼ်ႁွႆးတိၼ်ၶိုၼ်ႈလႄႈ ၸင်ႇႁူႉဝႃႈ ပဵၼ်ၼွင်ၽီလူးပႂ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၸင်ႇပႃးလၢပ်ႇဝၢႆႈလႅင်ႈ ၸင်ႇယိပ်းၵၢင်ႇသေ ၽွင်းတိုၵ်ႉၸုၵ်းဝႆႉယူႇၼၼ်ႉ ၽီလူးဢွၵ်ႇမႃး ႁူၺ်း ႁႂ်ႈလူင်းၼႂ်းၼွင်ယဝ်ႉ။ ၼေႃႇၶမ်းၽြႃးၸင်ႇထၢမ်ဝႃႈ “ၵွပ်ႈသင် လႆႈတီႉၺွပ်းဝႆႉ ၼွင်ႉၸၢႆးၵဝ်” ၼႆလႄႈ ၽီလူးဝႃႈ ၵွပ်ႈဢမ်ႇႁူႉၸၵ်း ၻေႇဝꩪမ်ႇမလႄႈ ၸင်ႇတီႉၺွပ်းဝႆႉၼႆယဝ်ႉ။ “ပေႃးၼႆၵေႃႈ ၵဝ် တေလၢတ်ႈၼႄမႂ်း ၻေႇဝꩪမ်ႇမ”ၼႆသေ ၸင်ႇလွတ်ႈႁေႃး ၵႃႇထႃႇတီႈတႂ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ လၢတ်ႈ လႆႈၼင်ႇၼႆလႄႈ ၽီလူးၸင်ႇၶိုၼ်းပွႆႇလွတ်ႈပၼ် ၼွင်ႉၸၢႆးၸဝ်ႈ တင်းသွင်ၸၢႆးယဝ်ႉ-
ပႃႇꩮိ
မႄးထတ်း- 6- ႁိရိဢွတ်တပ်ပသမ်ပၼ်ၼႃ၊ သုၵ်ၵꩪမ်မဝမႃႁိတႃ။
သၼ်တေႃ သပ်ပုရိသႃ လေႃၵေ၊ ၻေဝꩪမ်မႃတိ ဝုၸ်ၸရေ။
ပိၼ်ႇတႆး
မႄးထတ်းၼႂ်းလေႃးၵၼႆႉ ၸဝ်ႈၵူၼ်းလီ ၵေႃႉဢၼ်မီး တၢင်းလီဢၢႆ(ႁိရီ)၊ တၢင်းလီၵူဝ်(ဢွတ်တပ်ပ) လွင်ႈႁဵတ်းဢၵုသူလ်ႇၻုၸရိတ်ႈ၊ ဢၼ်မီး ၵုသူလ်ၵၢၼ်တၢင်းလီ တဵမ်ထူၼ်ႈ၊ ဢၼ်မီးသူပ်းတူဝ်ႁူဝ်ၸႂ် ၼိမ်ၸိုင်ႈ တဵမ်ထူၼ်ႈၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ၵူၼ်းဢၼ်မီး တြႃးၽီ(ၻေႇဝꩪမ်ႇမ)ၼႆယဝ်ႉ။
- ႁူမ်ႈꩡၢတ်ႈ ။ ။ ၸဝ်ႈပီႈလူင် မႁိသႃႇသၵုမႃႇရၼၼ်ႉ မႃးပဵၼ် ၽြႃး။
- ၸၼ်ႇၻၵုမႃႇရၼၼ်ႉ မႃးပဵၼ် ၸဝ်ႈသႃႇရိပုတ်ႉတ။
- သူႇရိယၵုမႃႇရၼၼ်ႉ မႃးပဵၼ် ၸဝ်ႈဢႃႇၼၼ်ႇၻႃႇ။
- ၽီလူးပႂ်ႉၼမ်ႉၼၼ်ႉ မႃးပဵၼ် ရႁၢၼ်းမီးၶူဝ်းၶွင်ၼမ်။
- ၵၼ်သွၼ် ။ ။ (1) ပေႃးတၢင်းႁူႉၼမ်မၢၵ်ႈ၊ လွတ်ႈတၢင်းယၢၵ်ႈၶၢၼ်ၸႂ်။
(2) ၵူၼ်းပၺ်ႇၺႃႇလႅင်းတႅၵ်ႇ၊ ဢမ်ႇၸႅၵ်ႇၽႄၸၼ်ႉထၢၼ်ႈ။
- ပႃႇရမီႇ ။ ။ ပၺ်ႇၺႃႇပႃႇရမီႇ။
- မင်ႇၷလႃႇ ။ ။ “သၼ်တုꩦ်ꩧိမင်ၷလႃ” လူႉလႅဝ်သေ ပဵၼ် “ၿႃႁုသ်သၸ်ၸ မင်ၵလႃ”။