ႁေႃၶမ်းတႆး မိူင်းဢႃႇဝႃႉ ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ
မိူင်းယၢင်း ဢၼ်ယၢမ်းလဵဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ (မိုးညှင်း) မီးဝႆႉယူႇ ၼႂ်းၸေႊမိူင်းၶၢင်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်မိူင်းၸဝ်ႈၾႃႉတႆး ၽွင်းငမ်းမႃး ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်ယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီႊ 1506 ၼၼ်ႉ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈ ၸဝ်ႈလူင်ပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉ ဝႆႉသေ ၼၢင်း ၵိူဝ်းၸုမ်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈၼၢင်းပူၺ်ႈ ၊ လုၵ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းပိုၼ်းမၢင်ႊၽိုၼ် တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ သိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉ ၼႆၵေႃႈဝႃႈ။ လႆႈၵႂႃႇပဵၼ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမိူင်းဢႃႇဝႃႉ ၸူဝ်ႊၼႂ်းပီႊ 1527 တေႃႇထိုင် 1543 သေမၢၼ်ႊၶဝ်လႆႈႁွင်ႉမၼ်းဝႃႈ တူဝ်ႇႁၢၼ်ႇပွႃး (သိုဟန်ပွား) ၼႆယဝ်ႉ ။ ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉၼႆႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈဢႃႇယူႉလႆႈ 14 ၶူပ်ႇ 15 ၶူပ်ႇၼၼ်ႉ ၶၢဝ်ႇငၢဝ်းၸိုဝ်ႈသဵင် ၵတ်ႉၶႅၼ်မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉ လိုဝ်းလင်ၸွတ်ႇတူဝ်ဝႆႉ ၵူႊမိူင်းမိူင်းယူႇယဝ်ႉ။ မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉ ႁတ်းႁၢၼ်တႅမ်ထူၼ်ႈ၊ ဢမ်ႇတွၼ်ႉၶီႇၼဵၵ်းတဵၵ်းတဵင်ပိူၼ်ႈမႃးသေပွၵ်ႈ။ မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉမေႃႁၵ်ႉ ဢီးလူ၊ၸွၺ်ႈထႅမ်ၵူၼ်းမိူင်းသေ ပဵၼ်ၵႅမ်မိူင်း မိူင်းယၢင်းမႃးယူႇယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈလူင်ၼၼ်ႉ မိူင်းတႆးၵူႊမိူင်း မိူင်းဢႃႇဝႃႉ ၊ တွင်ႇငူႇ ၊ ပျီႇ ၊ ႁင်းသႃႇဝတီႇ ၊ ရၶႅင်ႇ ပဵၼ်မိူင်းႁိမ်းႁွမ်းၵၼ်သေ ၶုၼ်ၽႂ်မိူင်းမၼ်း ၽွင်းငမ်းယူႇသဝ်းဝႆႉယူႇ ။ မိူင်းႁိမ်းႁွမ်းၵၼ် မိူဝ်ႈၶဝ်းတိုၵ်းၵၼ်ၵေႃႈမီး မိူဝ်ႈပဵၼ်ဢူၺ်းလီသေ ၸွၺ်ႈထႅမ်ၵၼ်ၵေႃႈမီးမႃးယဝ်ႉ ။ ၽွင်းၸူဝ်ႊပၢၼ်ၼၼ်ႉ မိူင်းတႆးၼႆၼၼ်ႉ ပဵၼ်မိူင်းဢၼ်ၸဝ်ႈၶုၼ်တႆး ၽွင်းငမ်းၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆးသေ ယူႇသဝ်းႁူမ်ႈၵၼ်မႃး ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူင်းတႆး လၢႆလၢႆမိူင်း မႃးႁူမ်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉႁွင်ႉဝႃႈ မိူင်းတႆးၵူႊမိူင်းမိူင်း ၼႆယဝ်ႉ။ မိူင်းဢႃႇသမ်ႇ ၊ မိူင်းၸဝ်ႈၾႃႉ 12 မိူင်း ၊ သိပ်းသွင်ပၢၼ်းၼႃး ၊ သိပ်းသွင်ၸဝ်ႈတႆး ၊ ၶေႇမရၢတ်ႉ ၊ လၢၼ်ႉၸၢင်ႉ ၊ လၢၼ်ႉၼႃး ၊ သုၵ်းၶေႃထႆး ၊ ဢယွတ်းထယႃႉ ၸိူဝ်းၼႆႉပဵၼ် မိူင်းတႆးသိပ်းသွင်မိူင်းယဝ်ႉ။ မိူင်းၸဝ်ႈၾႃႉ 12 မိူင်းၼႆႉသမ်ႉပဵၼ် မိူင်းမၢဝ်း၊ ၵိုင်မႃႉ၊ ၸေႊၾၢင်၊ မိူင်းၵွင်း၊ မိူင်းယၢင်း၊ သွင်သူၵ်း၊ မိူင်းမိတ်ႈ ၊ သႅၼ်ဝီ ၊ သီႇပေႃႈ ၊ ၺွင်ႁူၺ်ႈ၊ မိူင်းၼၢႆး၊ မိူင်းပၢႆး ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ ။ ဢၼ်ဝႃႈ ၸဝ်ႈၾႃႉၼႆၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၶုၼ်မိူင်းတႆး ဢၼ်မီးၸၼ်ႉပဵင်း ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႊၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းတႅမ်ႈပိုၼ်းတင်ႈၸႂ်ႁႂ်ႈႁၼ်တႅမ်ႇတႆးသေ တႅမ်ႈဝႆႉလႄႈ ၼင်ႇႁၢင်ႊၸဝ်ႈၾႃႉပဵၼ်ၸၼ်ႉတႅမ်ႇယူႇတႂ်ႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႊ ၼၼ်ႉဝႆႉယူႇ။ ပေႃးတေမႃးတူၺ်းတေႉၼႆ ၼင်လိၼ်တၢင်းၵႂၢင်ႈမိူင်း ဢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႊ ၽွင်းငမ်းဝႆႉၼၼ်ႉ ယင်းၵႅပ်ႈလိူဝ်သေ ၼင်လိၼ်တၢင်းၵႂၢင်ႈမိူင်း ဢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၼိူင်ႈ ၸဝ်ႈၽွင်းငမ်းဝႆႉယူႇ။
မိူင်းဢႃႇဝႃႉ ႁွင်ႉ ဢိၼ်းဝႃႉ မိူဝ်ႈပီႊ 1364 ၼၼ်ႉၵေႃႉဢၼ်ပဵၼ် လုၵ်ႈၸၢႆး ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ၸဝ်ႈပဵမ်ႇၾႃႉလႄႈ ၸဝ်ႈငိူၼ်ႈၶဵဝ်ၾႃႉ တိုၵ်းပၢင်ယႃႈလႄႈ ၸေႊၵႅင်းလူႉယဝ်ႉသေ ယုၵ်ႉသတူဝ်းမင်းၽျႃး ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်ယဝ်ႉ ။ မိူဝ်ႈဝၼ်းထီႈ 26 Janauary မိူဝ်ႈပီႊ 1365 ၼၼ်ႉ သတူဝ်းမင်းၽျႃး တႄႇတင်ႈ မိူင်းဢႃႇဝႃႉမႃးသေၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း 1365 တေႃႇထိုင် 1554 ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၵၢပ်ႈပၢၼ် ဢႃႇဝႃႉ မႃးယဝ်ႉ ။ ဢၼ်ပဵၼ်ၽၢၵ်ႇ ၼိူဝ်လႄႈ ၽၢၵ်ႇဢွၵ်ႇ ဢႃႇဝႃႉ ၼႆႉမီး မိူင်းတႆးၵူႊမိူင်းမိူင်း သေ ၽၢၵ်ႇၸႂ်ႈသမ်ႉမီး ပျီႇ ၊ တွင်ႇငူႇ ၊ ႁင်းသႃႇဝတီႇ လႄႈ ၽၢၵ်ႇတူၵ်းမီးမိူင်း ရၶႅင်ႇ လႄႈ ဢႃႇဝႃႉ ၼႆႉမီးဝႆႉ ၼႂ်းၵႄႈၵၢင်ပိူၼ်ႈသေ လႆႈၵပ်းသိုပ်ႇႁဵတ်းၵေႃႉၵူႊၽၢႆႇ ၵူႊ မိူင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၸူဝ်ႊပီႊ 1501 တေႃႇထိုင် 1526 ၼၼ်ႉ ၼႃႇရႃႇပတိ ႁေႃၵႅဝ်ႈ ၽွင်းငမ်းဢႃႇဝႃႉ သေ ဢမ်ႇထုၵ်ႇၵၼ်တင်း ၸဝ်ႈလူင်မိူင်းယၢင်း။
ထိုင်မႃး မိူဝ်ႈပီႊ 1530 ၼၼ်ႉ မိၼ်းၵျီးၺူဝ်ႇ လႆႈၼွၼ်းၽေး ၵႂႃႇလႄႈ လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီး ဢၼ်ဢႃႇယူႉ တိုၵ်ႉလႆႈ 15 ၶူပ်ႇၵွၺ်း ၶိုၼ်ႈပိၼ်ၶုၼ်ယူႇယဝ်ႉ ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၸွမ်ပွင်သိုၵ်းပဵၼ် သျိၼ်ႇယႄးထုတ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးလိုၼ်းမႃးၶိုၼ်းၵူပ်ႉၵူႈတင်ႈ တၶိၼ်ႇၵျီး ဢၼ်ပဵၼ်ပီႈသၢဝ် တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီး သေၶိုၼ်ႈႁဵတ်းပီႈၶူၺ် တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီး လႄႈ လႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ပယိတ်ႉၼွင်ႇ ၼႆယဝ်ႉ ။ ဝ်တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီး ၺႃးၶႃႈႁႅမ်ႇတၢႆ တီႈတႂ်ႈမိုဝ်း ၽွင်းမိူင်းၵေႃႉဢၼ်ပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း မွၼ်း လႄႈ လႆႈၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ ။ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉယဝ်ႉ လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း မိၼ်းယႄးသီႇႁႃႉတူႇ မႃးပုတ်ႈ တီႈဢွင်ႈ ပေႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႊ ဝၢၼ်ႈ မိူင်းဢမ်ႇၼိမ်သဝ်းလႄႈ ထိုင်မႃးမိူဝ်ႈပီႊ 1550 ၼၼ်ႉ ၽွင်းမိူင်းတင်းလၢႆ ယုၵ်ႉယွင်ႈ ပယိတ်ႉၼွင်ႇ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်တွင်ႇငူႇ မႃးယူႇယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃးမိူဝ်ႈပီႊ 1553 ၼၼ်ႉ ပယိတ်ႉၼွင်ႇ ၶၢႆႉႁေႃၵႂႃႇပူၵ်းတင်ႈတီႈ ႁင်းသႃႇ ဝတီႇယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဢႃႇယူႉၸဝ်ႈ ပယိတ်ႉၼွင်ႇလႆႈ 66 ပီႊ 1581 ၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈလႆႈၼွၼ်းၽေႈၵႂႃႇယဝ်ႉ။
မိူင်းပျီႇ ဢမ်ႇၼၼ်တႆးႁဝ်းႁွင်ႉဝႃႈ တႃႈပူင်ႈ ၼၼ်ႉ ပဵၼ်မိူင်း ဢၼ်မီးတီႈ တႃႈပူင်ႈ ၶၢမ်ႈၼမ်ႉၵဵဝ် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီႊ 1242 ၸဝ်ႈဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ သီႇႁႃႉတူႇ ဢၼ်ဢွၺ်ႇယႃႈၵွင်ႉ ပေႃႈမၼ်းၸဝ်ႈတၢႆၼၼ်ႉ လူင်း ႁဵတ်းၶုၼ်လႄႈ မိူင်းပျီႇလႆႈမီးၶုၼ်မႃးယူႇယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းဢၼ်ပဵၼ်ၶုၼ်ၽွင်းငမ်းမိူင်း ပျီႇ ၼႆႉတေႉၵေႃႈပဵၼ် သီႇႁႃႉတူႇ (လုၵ်ႈ ၼႃႇရႃႉပတီႉ AD 1242-1284) ၊ ၵျႃႉၸႂႃႇ ( ၼွင်ႉသီႇႁႃႉတူႇ AD 1284-1323) ယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃးမိူဝ်ႈပီႊ 1323 တေႃႇထိုင် 1445 ၼၼ်ႉတႄႉ မိူင်းပျီႇ ၼႆႉလႆႈပဵၼ်ၵႂႃႇ တႂ်ႈၽွင်းငမ်းမိူင်းဢႃႇဝႃႉ ယူႇယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃးမိူဝ်ႈပၢၼ် မိၼ်းၵျီးၸႂႃႇ ဢၼ်ပဵၼ်လုၵ်ႈၶူၺ် ၼႃႇရႃႇပတီႉၼၼ်ႉ လႆႈၽွင်းငမ်းမိူဝ်ႈပီႊ AD 1445 တေႃႇထိုင် 1482 သေ မိူဝ်ႈ AD 1482 တေႃႇထိုင် 1526 ၼၼ်ႉတႄႉ သတူဝ်းမင်း ၸဝ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်ၼွင်ႉ မိၼ်းၵျီးၸႂႃႇ ၵေႃႉပိူင်ႇငမ်းမိူင်းပျီႇယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ AD 1532-1538 ပဵၼ် ၼႃႇရႃႉပတီႉ ဢၼ်ပဵၼ် လုၵ်ႈပယိၼ်ႇထူၺ်းၵေႃႉယႂ်ႇ၊ AD 1538-1542 ပဵၼ် မိၼ်းၶွင်လုၵ်ႈပယိၼ်ႇထူၺ်း ၵေႃႉလဵၵ်ႉၼၼ်ႉ ၽွင်းငမ်းမိူင်းပျီႇမႃးယူႇယဝ်ႉ။ မိူင်းပျီႇၼႆႉ မိူဝ်ႈ AD 1542 ၼၼ်ႉလႆႈလူႉပင်းၵႂႃႇ ယွၼ်ႉ တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီး တွင်ႇငူႇၶဝ်ႈတိုၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ဢၼ်ပဵၼ်ၸဝ်ႈလူင်မိူင်းယၢင်း ပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵၼ်ဝႆႉတင်း ၶုၼ်မိူင်းပျီႇ သတူဝ်းမင်းၸဝ်ႈ သေၵႆႉတိုၵ်းၵၼ်တင်း ၶုၼ်မိူင်းဢႃႇဝႃႉ ၼႃႇရႃႉပတီႉ ႁေႃၵႅဝ်ႈ သေ ၶုၼ်တွင်ႇငူႇ မိၼ်းၵျီးၺူဝ်ႇ သမ်ႉၵႆႉတိုၵ်းၵၼ်တင်း မိူင်းပျီႇယူႇယဝ်ႉ။ မိူင်းယၢင်း လႄႈ. မိူင်းပျီႇ သမ်ႉပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵၼ်ဝႆ့လႄႈ မိူင်းယင်းလႄႈ တွင်ႇငူႇၵေႃႈ ဢမ်ႇၺႃးၵၼ်မႃး။ မိူင်းဢႃႇဝႃႉ သမ်ႉပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵၼ်ဝႆႉတင်း သီႇပေႃႈ ၊ သႅၼ်ဝီ ၊ မိူင်းမိတ်ႈ ၊ မိူင်းၼၢႆး ၊ ၺွင်ႁူၺ်ႈ လႄႈ ၵႆႉလႆႈၸွၺ်ႈ ဢႃႇဝႃႉ တိုၵ်းသိုၵ်းမႃးယူႇယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃးမိူဝ်ႈပီႊ 1522 ၼၼ်ႉ မိူင်းယၢင်း လႄႈ ဢႃႇဝႃႉ တိုၵ်းၵၼ်လႄႈ မိူင်းပျီႇၸွၺ်ႈ မိူင်းယၢင်းတိုၵ်း ဢႃႇဝႃႉ သေ မိူင်းယၢင်း ၶိုၼ်းလွမ်ႉဝႅတ်ႉတိုၵ်း ၼႃႈဝၼ်းႁွင်ႇ သေ မိူင်းပျီႇသမ်ႉ လွမ်ႉဝႅတ်ႉတိုၵ်ၼႃႈဝၼ်းၸၢၼ်း မႃးယူႇယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ဢႃႇဝႃႉ ယွၼ်းႁ်ႂႈၸွၺ်ႈလႄႈ ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႈ ၶိုၼ်းပွၺ်ႇ လုၵ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈ ၶုၼ်မိူင်းဢွၼ်ႇ ဢွၼ်တပ်ႉၸၢင်ႉ 60 ၊ တပ်ႉမႃႉ 1000 လႄႈသိုၵ်း 4000 သေလူင်းၸွၺ်ႈ ဢႃႇဝႃႉမႃးယူႇယဝ်ႉ။ သိုၵ်းသီႇပေႃႈ ဢမ်ႇတိုၵ်းတပ်ႉမိူင်းယၢင်းသေ ပူၼ်ႉလူင်းတိုၵ်းတပ်ႉ မိူင်းပျီႇမႃးယဝ်ႉ။
ၾၢႆႇၼိူင်ႈၵေႃႈ ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႈ တႅမ်ႈလိၵ်ႈၸူး ၸဝ်ႈလူင်မိူင်းယၢင်း ဝႃႈ " ယၢမ်းလဵဝ်ၸဝ်ႈပီႈ ႁဝ်းလႄႈ ဢႃႇဝႃႉ တိုၵ်းဢၼ်ယူႇၼႆ့ ၵဝ်ၶႃႈပဵၼ် ဢူၺ်းလီဢႃႇဝႃႉဝႆႉလႄႈ လႆႈၸွၺ်ႈၶဝ်ယူႇ။ ၸဝ်ႈပီႈလႄႈႁဝ်ႈၶႃႈသမ်ႉပဵၼ်တႆးၼင်ႇၵၼ်လႄႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈတိုၵ်းၵၼ်ၶႃႈ။ ၼင်ႇႁိုဝ်ႁဝ်းပီႈၼွင်ႉတေ ဢမ်ႇလႆႈတိုၵ်းၵၼ်ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈပီႈႁဝ်းဝူၼ်ႉပၼ်သေၵမ်း" ၼႆယဝ်ႉ။ ၽိူဝ်ႇၸဝ်ႈလူင်ႁပ်ႉလႆႈလိၵ်ႈယဝ်ႉၵေႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈထွၺ်ႈမိူဝ်းၵမ်ႈလဵဝ်ယဝ်ႉ။ဝၢႆးလိုၼ်းၼၼ်ႉသွင်ပီႊ မိူဝ်ႈ 1524 ၼၼ်ႉ ၶုၼ်မိူင်းဢႃႇဝႃႉ ဢွၼ်သိုၵ်းၶိုၼ်ႈတိုၵ်း မိူင်းယၢင်းလႄႈ ၸဝ်ႈလူင်ၵေႃႈ ႁၢင်ႈႁႅၼ်းသိုၵ်းတူဝ်တၼ်းယဝ်ႉလႄႈ ၸင်ႇတႅမ်ႈလိၵ်ႈၸူး ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႈဝႃႈ "မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃးသွင်ပီႊၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၼွင်ႉ သူင်ႇလိၵ်ႈမႃးဝႃႈ တႆးတေႃႇတႆး ဢမ်ႇၵိုင်ႇတိုၵ်းၵၼ် ၼႆလႄႈ ၸဝ်ႈပီႈ ထွၺ်မႃးၶိုၼ်းယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ ဢႃႇဝႃႉ ထၢင်ႇလဵၵ်ႉ ႁဝ်းလႄႈ ထၢင်ႇဝႃႈႁဝ်းၵူဝ်မၼ်းလႄႈ လမ်းမႃးတိုၵ်းႁဝ်းယူႇ။ လွင်ႈၼႆႉၵိုင်ႇလီပဵၼ်ႁိုဝ်ၼႆၵေႃႈ ၸဝ်ႈၼွင်ႉဝူၼ်ႉပၼ်သေၵမ်း" ၼႆလႄႈ ပွၺ်ႇၽွင်းၶဵဝ်မိူဝ်းသူင်ႇၸူးၸဝ်ႈၾႃႉယူႇယဝ်ႉ။ ၽိူဝ်ႇ ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႈ ႁပ်ႉလႆႈလိၵ်ႈယဝ်ႉၵေႃႈ လႆႈႁူႉ လွင်ႈတၢင်းမၼ်း ၸႅင်ႈၸႅင်ႈလႅင်းလႅင်း ယဝ်ႉလႄႈ မၼ်းၸဝ်ႈၵေႃႈ ဢမ်ႉၶႂ်ႈႁမ်ႈသီးသင်ယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈလူင်ႁပ်ႉလႆႈလိၵ်ႈယဝ်ႉၵေႃႈ ႁၢင်ႈႁႅၼ်းသိုၵ်းသေ လူင်းတိုၵ်းထိုင်မိူင်း ဢႃႇဝႃႉ ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈမိူင်းပျီႇၵေႃႈ လွမ်ႉဝႅတ်ႉတိုၵ်းမိူင်း ဢႃႇဝႃႉဝႆႉ သေ ဢႃႇဝႃႉ ဢမ်ႇလႅပ်ႈပေႉယဝ်ႉလႄႈ ၶိုၼ်းယွၼ်းတၢင်းၸွၺ်ႈထႅမ် သူင်ႇလိၵ်ႈၸူးထိုင် သီႇပေႃႉ ႁႂ်ႈမႃးၸွၺ်ႈၼႆယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႉ ၵေႃႈ ႁၢင်ႈႁႅၼ်းသိုၵ်းသေ လူင်းၵႂႃႇတၼ်းထိုင်ႁိမ်း ပၢင်ဢူးလူင် ၵွၺ်းလႆႈငိၼ်းၶၢဝ်ႇဝႃႈ ဢႃႇဝႃႉသုမ်းယဝ်ႉၼႆလႄႈ ဢမ်ႇတၼ်းလႆႈၸွၺ်ႈသင်။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၼႃႇရႃႉပတီႉၵေႃႈ လႆႈဢွၼ် လုၵ်ႈလၢင်း၊ ၸိူင်ႉၼၢင်းမၼ်းတင်းလၢႆသေ လႆႈပၢႆႊၵႂႃႇပိုင်ႈ သီႇပေႃႈယူႇယဝ်ႉ။
ထိုင်မႃးမိူဝ်ႈပီႊ 1525 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈလူင်မိူင်းယၢင်းၵေႃႈ လႆႈဢဝ်ဢႃႇဝႃႉ ဢၢပ်ႈပၼ် ၶုၼ်ပျီႇ ယဝ်ႉသေ တႃႇမၼ်းၸဝ်ႈတႄႉ သိမ်းဢဝ်တပ်ႉၸၢင်ႉ ၊ တၵ်ႉမႃႉသေ မိူဝ်းၶိုၼ်း မိူင်းယၢင်း ယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေၸဝ်ႈလူင်မိူဝ်းယဝ်ႉ ၶုၼ်ပျီႇ သတူဝ်းမင်းၸဝ်ႈ ၵေႃႈ လႆႈႁွင်ႉဢဝ်ၽွင်းမိူင်းဢႃႇဝႃႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈသေမိူဝ်းၶိုၼ်း မိူင်းပျီႇယဝ်ႉ။ တီႈဢႃႇဝႃႉ ဢမ်ႇမီးၽ်ႂယဝ်ႉလႄႈ ၼႃႇရႃႉပတီႉဢဝ်ၶၢဝ်းယၢမ်းလီဢၼ်ၼႆႉသေ လူင်းမိူဝ်းၶိုၼ်းၵမ်းလဵဝ် ယဝ်ႉ။ ၽိူဝ်ႇႁွတ်ႈၽႅဝ် ဢႃႇဝႃႉ ယဝ်ႉမၼ်းၸဝ်ႈ ၸူႉတွမ်ႊႁၢင်ႈႁႅၼ်းသိုၵ်းသေ ၶိုၼ်းတိုၵ်းမိူင်းယၢင်းထႅင်ႈပွၵ်ႈၼိူင်ႈယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃးမိူဝ်ႈပီႊ 1526 ၼၼ်ႉၸဝ်ႈလူင် ဢွၼ်ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ တိုၵ်းၶိုၼ်းမိူင်းဢႃႇဝႃႉ လႄႈ ဢႃႇဝႃႉ လႆႈသုမ်းၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ဢႃႇဝႃႉ ၵေႃႈလႆႈပႅတ်ႈႁၢင်ႈႁေႃသေ ၶီႇၸၢင်ႉ ဢွၵ်ႇပၢႆႊၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ လႆႈတၢင်းမၢတ်ႇၸဵပ်းဝႆႉလႄႈ လႆႈၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇ တီႈၼိူဝ်ၸၢင်ႉ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ ။ ထိုင်မႃးမိူဝ်ႈပီႊ 1527 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈလူင် ယုၵ်ႉ ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း သေၵေႃႉဢၼ်ပဵၼ်လၢၼ် ၼႃႇရႃႉပတီႉႁေႃၵႅဝ်ႈ မိၼ်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ ဢၼ်ယၢမ်ႈပၢႆႊၽေး မိူဝ်းပိူင်ႈမိူင်းယၢင်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႉလူင်သွၼ်ႇဝႃႈ ယူဝ်တေဢမ်ႇ လိုမ်းၵုင်ႇမုၼ် ဢၼ်ပၼ်ပိူင်ႈမႃးၼၼ်ႉၼႆသေ ၶိုၼ်းယုၵ်ႉမၼ်းၸဝ်ႈပဵၼ်ၽွင်းမိူင်းလူင်ဝႆႉႁိမ်း သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ယူႇယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းဢႃႇဝႃႉ ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉၼႆႉ ဢမ်ႇၸႅၵ်ႇၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း ပၼ်ပုၼ်ႈ ၽွၼ်း ၽွင်းမိူင်းတႆး ၽွင်းမိူင်းမၢၼ်ႊၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ်သေ ႁႂ်ႈႁူမ်ႈၵၼ် ၶိုင်ပွင်ဝၢၼ်ႈမိူင်းမႃးယူႇယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈပၢၼ်သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ၽွင်းမိူင်းဢႃႇဝႃႉ ၼၼ်ႉ တွင်ႉငူႇ တိုၵ်ႉပဵၼ်မိူင်းဢၼ်တႄႇ မူၼ်းမႂ်ႇၶိုၼ်ႈမႃးၵွၺ်း။ မိူင်းတႆးၵူႊမိူင်းမိူင်း လွမ်ႉဝႅတ်ႉ တွင်ႇငူႇလႄႈ ပျီႇဝႆႉၵူႊၽၢႆႇသေ ဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇမၢၵ်ႈလိူဝ်သေ မၢၼ်ႊမႃးတေႉတေႉဝႃႈဝႃႈမႃးယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်းၼႃႈမႃးၵူဝ်လႆႈပဵၼ်ၽေးမႃးလႄႈ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉတိုင်ႇပၢင်ႇ မိၼ်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇသေ ဢၢၼ်းတိုၵ်းႁုပ်ႈသိမ်းဢဝ် တွင်ႇငူႇမႃးယူႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႊ မိၼ်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇသမ်ႉ ၵူဝ်တႆးႁိူဝ်ႈ ႁိူင်းမႃးသေ ၵူဝ်ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းမၢၼ်ႊႁၢႆ ၵႂႃႇလႄႈ ဢမ်ႇၽွမ်းၸွမ်း။ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ မိၼ်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ လၵ်ႉပွၺ်ႇၵူၼ်း လူင်းပွင်ႇၸူး တွင်ႇငူႇဝႃႈ ၽွင်း မိူင်းတႆး တိုၵ်ႉယိုင်ႈယႂ်ႇယူႇၼႆႉဢမ်ႇပႆႇၸၢင်ႊတိုၵ်းလႄႈ ၼင်ႇႁိုဝ်တေႁႃႁၼ် လွၵ်းလၢႆး ဢၼ်တေဢမ်ႇပဵၼ်ၽေးသေ ၸူႉတွမ်ႊဢဵၼ်ႁႅင်းလႆႈၼၼ်ႉ ၵိုင်ႇလီသူင်ႇၵူၼ်းမႃးယွမ်းၼွမ်းၵေႃႈ သူင်ႇမႃးလႄႈ ၼႆယဝ်ႉ။ ဢမ်ႇႁိုင်ဢမ်ႇၼၢၼ်း တွင်ႇငူႇ ၵေႃႈလႆႈသူင်ႇၵူၼ်းမႃးယွမ်းၼွမ်း ဢႃႇ ဝႃႉယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈလွင်ႈၼႆႉ သေႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ တိူဝ်းယုမ်ႇၸႂ် မိၼ်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇမႃးယူႇယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈပီႊ 1531 တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီး ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်မိူင်းတွင်ႇငူႇသေ ပယိတ်ႉၼွင်ႇ ၶိုၼ်းၶိုၼ်ႈ ပဵၼ်ၸွမ်ပွင်သိုၵ်းမႃးယဝ်ႉ မိူဝ်ႈပီႊ 1533 ၼၼ်ႉၶုၼ်ပျီႇပယိၼ်ႇထူၺ်း လူလၢႆ ၶိုၼ်းလႄႈ ၸဝ်ႈလူင်ၵေႃႈလႆႈဢွၼ်ၸဝ်ႈသိူဝ်ဝ်ႁၼ်ၾႃႉသေ တိုၵ်းၶိုၼ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်းၼႃႈမႃးၵူဝ် ပျီႇ လႄႈ တွင်ႇငူႇ ႁွမ်းၵၼ်သေ ႁဵတ်းၽေးသႂ်ႇလႄႈ ၸဝ်ႈလူင်ဝူၼ်ႉတိုၵ်းတွင်ႇငူႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႊပွၵ်ႈၼႆႉၵေႃႈ မိၼ်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇႁမ်ႈလႄႈ ဢမ်ႇပဵၼ်တိုၵ်းမႃးထႅင်းၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၸဝ်ႈလူင်ၵေႃႈ တီႉၺွပ်း ပယိၼ်ႇထူၺ်း မိူဝ်းၸွမ်းသေ တၼ်းထိုင် တီႇပႄးယိၼ်း ၵွၺ်း သူၼ်းတုမ်လႆႈယဝ်ႉၼႆသေ ၶိုၼ်းပွၺ်ႇမိူဝ်းၶိုၼ်း။ ၸဝ်ႈလူင် ၵိုတ်းလိုဝ်ႈတီႈ ဢႃႇဝႃႉယဝ်ႉ သိုပ်ႇၶၢဝ်းတၢင်းမိူဝ်းၶိုၼ်း မိူင်းယၢင်း သေတၼ်းထိုင် မျေႇတူး ၵွၺ်းလုၵ်ႈၼွင်ႉမၼ်းၸဝ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်ၸႂ်မိၼ်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ ၼၼ်ႉပွင်ၵူတ်ႉလႄႈ လႆႈၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈလူင်ၼႆႉ ပဵၼ်ဢႅၼ်ႁႅင်းလူင်ၵူႊပိူင်ပိူင် ၵမ်သိူႉဝႆႉသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႇလႄႈၸင်ႇလႆႈၶၢမ်ႇပွင်ၵူတ်ႉၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။
ထိုင်မႃးမိူဝ်ႈပီႊ 1538 ၼၼ်ႉ တွင်ႇငူႇ မႃးတိုၵ်း ပျီႇ ဢၼ်ပဵၼ်တႂ်ႈဢေႃႈၸႃႇ ဢႃႇဝႃႉ ဝႆႉယူႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ လူင်းၸွၺ်ႈလႄႈ ပျီႇ ဢမ်ႇတၼ်းတူၵ်းသုမ်း။ ထိုင်မႃးမိူဝ်ႈပီႊ 1539 ၼၼ်ႉ တွင်ႇငူႇ ၶိုၼ်းမႃးတိုၵ်း ႁင်းသႃႇဝတီႇ ပႃၵိူဝ်သေ ၶုၼ်ႁင်းသႃႇဝတီႇ ၶိိုၼ်းသုမ်းၵၢၼ်ႉၵႂႃႇလႄႈ ပၢႆႊ ၸူး ပျီႇယူႇယဝ်ႉ။ သိုၵ်းတွင်ႇငူႇ ၶိုၼ်းလမ်းတိုၵ်းထႅင်ႈသေ ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉၵေႃႈ ၶိုၼ်းမႃးႁေႉဝႆႉ ထႅင်ႈလႄႈ တွင်ႇငူႇဢမ်ႇတၼ်းပေႉ လႆႈထွၺ်မိူဝ်းၶိုၼ်းယူႇယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃးမိူဝ်ႈ 1541 ၼၼ်ႉၵေႃႈ တပိတ်ႇသူၺ်ႇထီး လူင်းတိုၵ်း ပျီႇ ထႅင်ႈလႄႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ လူင်းၸွၺ်ႈသေတႃႉၵေႃႈ ပယိတ်ႉၼွင်ႇ ၶိုၼ်းၽႅၼ်သိုၵ်း တတ်းပႅတ်ႈ ၶိူင်ႈၵၢင်ႇ ၊ ၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ် ဢၼ်သူင်လူင်းၵမ်ႉထႅမ်သိုၵ်းဢႃႇဝႃႉ ၸွမ်းသဵၼ်ႈတၢင်း ၼမ်ႉၵဵဝ်ၼၼ်ႉလႄႈလႆႈယွမ်းၵၢၼ်ႉသေ ပျီႇ ၵေႃႈလႆႈတူၵ်း တႂ်ႈမိူဝ်ႈ တွင်ႇငူႇ ၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ မိိူဝ်ႈပီႊ 1542 တွင်ႇငူႇ တိုၵ်း မေႃႇလမျႅင်ႇ (မော်လမြိုင်)၊ တႃႈဝၢႆ (ထားဝယ်) ၊ ဢမ်ႇၵႃးပူၼ်ႉတိုၵ်း ဢယုတ်းထယႃႉ သေ ၵပ်းသိုပ်ႇလႆႈ ၵူၼ်းၶိူဝ်း ပေႃႇတူႇၵီႇ ဢၼ်ၵႃႇၶၢႆ မၵ်ႉတႅၵ်ႇ၊ ၸိုမ်းယၢမ်းၼၼ်ႉလႄႈ မီးၶိူင်ႈၵၢင်ႇၶိုတ်းၵၢပ်ႈထႅင်ႈသေ ဢဵၼ်ႁႅင်းၵွင်ႈၵၢင်ႇသိုၵ်းၼႆႉ ၶႅမ်ႉမႃးလိူဝ်သေၵဝ်ႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူင်းတႆးလႄႈ ဢႃႇဝႃႉ သမ်ႉတိုၵ်ႉလႆႈၸႂ်ႉ လၢပ်ႇ ၊ လႅဝ်း ၊ ၵၢင်ႇ သေတိုၵ်းယူႇ။ ၶိူင်ႈၵၢင်ႇ ဢမ်ႇတဝ်ႉၵၼ်ၼၼ်ႉၵွၺ်း ပဵၼ်လွင်ႈတၢင်းလူဝ်ႇ ဢၼ်တေဢမ်ႇၶေႉသဵင်ႇ လႆႈၶိုၼ်းၼၼ်ႉဢꧣ်ၼိူင်ႈယူႇယဝ်ႉ။
တွင်ႇငူႇလႄႈ ပျီႇ ဢၼ်ပဵၼ်မၢၼ်ႊၼင်ႇၵၼ်ၼၼ်ႉ ႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ်ၵႂႃႇသေ ဢဵၼ်ႁႅင်းတိူဝ်းယႂ်ႇမႃးလိူဝ်ၵဝ်ႇယူႇယဝ်ႉ။ ၽိူဝ်ႇဢဵၼ်ႁႅင်းၶဝ်ယိုင်ႈယႂ်ႇမႃးၵေႃႈ ၸွမ်းၼင်ႇၽႅၼ်ၵၢၼ်ဢၢၼ်းသိမ်း ဢႃႇဝႃႉ မႃးၸဵမ်ႁိုင်ၼၼ်ႉသေ မိၼ်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ လႄႈ တွင်ႇငူႇၵေႃႈ လႆႈႁူမ်ႈၵၼ်ဝၢင်းၽႅၼ်သေ ဢဝ်သၢႆလပ်ႉဢၼ်ပဵၼ် မုၼ်ၸဝ်ႈပွမ်တင်းလၢႆ ၶဝ်ႈယူႇၼႂ်း ဢႃႇဝႃႉ ဝႆႉယူႇ။ ၵွပ်ႈမိၼ်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ ဝူၼ်ႉဝႃႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉၼႆႉ ယုမ်ႇယမ်ၼပ်ႉထိုဝ် သႃႇသၼႃႇ ၼႅၼ်ႇလႄႈ ႁႂ်ႈၵူၼ််းၶဝ်ႁဵတ်းႁၢင်ႊ မုၼ်ၸဝ်ႈၼႆႉ တေသၢင်ႇထုၵ်ႉလိူဝ်သေပိူၼ်ႈၼႆယဝ်ႉ။ ၽိူဝ်ႇထိုင်မႃးမိူဝ်ႈပီႊ 1542 ၼၼ်ႉၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉၵေႃႈ လႆႈငိၼ်းႁူႉၶၢဝ်ဝႃႈ ၽူႈၶဵၼ် လၵ်ႈၶဝ်ႈမႃးၼႂ်းမိူင်းလႄႈ လႆႈသွၵ်းႁႃတီႉၺွပ်းသေ ပၼ်တၢမ်ႇတၢႆပႅတ်ႈၵမ်ႈၽွင်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ယႃႉလူႉလႆႈ ၽႅၼ်ၵၢၼ်ၶဝ်လႄႈ မိၼ်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ လႆႈၽိတ်းၸႂ်တေႉတေႉဝႃႈဝႃႈယူႇယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ၵူဝ်ၵၢၼ်သၢင်ႈဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈ မၢၼ်ႊဢမ်ႇတၼ်းထိုင်တီႈလႄႈ ၵူဝ်ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ႁူႉလွင်ႈမၼ်းလႄႈ ဢမ်ႇယုမ်ႇတူဝ်မၼ်းသေ မိၼ်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ ႁႃလွၵ်ႈလၢႆးႁဵတ်းၶဵၼ်ၸူး ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉမႃးယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်မိူဝ်ႈ 1543 ၵွပ်ႈတူၵ်းၼႂ်းလွၵ်းမိၼ်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇလႄႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ႇႁၢၼ်ၾႃႉ ၵေႃႈလႆႈသုတ်းမုၼ်ၵၢမ်ႇၵႂႃႇ တီႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽိူဝ်ႇၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇယဝ်ႉ မိၼ်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ မိူဝ်းပၢင်းၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႇ ၶိုၼ်းပဵၼ်ၶုၼ်မိူင်းဢႃႇဝႃႉယူႇယဝ်ႉ