ၽြႃးတွင်းလူင် မိူင်းပွၼ်
သၵျမုၼိၼ်ႇတ ၽြႃးတွင်းလူင် မိူင်းပွၼ်ၼႆႉ သွၼ်းလေႃႇမိူဝ်ႈ ပီၵေႃးၸႃႇ 1264 ၼႂ်းလိူၼ်ၵမ် တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းလိူဝ်ႇသေ ၼမ်ႉၼၵ်းမၼ်း မီးယူႇ 4180 ၸွႆႉ။ ပဵၼ်ၽြႃးပၺ်ႇၸလေႃးႁႃႇ ဢၼ်ဢဝ် လဵၵ်း၊ တွင်း၊ သွတ်ႈ၊ ၸိုၼ်း လႄႈၶမ်း လေႃးၵၼ်သေ ႁဵတ်းဝႆႉ။ ၸဝ်ႈတႃႇၼလူင်မၼ်းပဵၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းပွၼ် ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်ထီး ဢၼ်လႆႈၸုမ်ႈ ၵမ်ႇပေႃးၸရတ်ႉထ မႁႃႇဝံသ သီႇရိပဝရသုထမ်ႇမရႃႇၸႃႇ သိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉ၊ ၸုမ်ႈဢၼ်ၼႆႉ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း မင်းတုင်း ၼွပ်ႇဢၢပ်ႈပၼ် ၸဝ်ႈၶုၼ်ထီးယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ထိုင်မႃးပၢၼ် ဢဵင်းၵလဵတ်ႈ ၶဝ်သမ်ႉပၼ် သၢႆလေႃးပေးၶမ်း K.S.M ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈ ဝႆႉပၼ်မၼ်းၸဝ်ႈ လုၵ်ႈၼွင်ႉလုမ်းလၢင်းယဝ်ႉ။
ၸဝ်ႈၶုၼ်ထီး ႁဵတ်းပဵၼ် ၸဝ်ႈတႃႇၼၽြႃးလူင်သေ ဢမ်ႇၵႃး ၵျွင်းၽြႃးလူင်သၵျမုၼိၼ်ႇတ (မိူင်းပွၼ်)ၼၼ်ႉၵေႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈႁဵတ်းလူႇ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ၽၵ်းတူလူင်သီႇၼႃႈ၊ ၵျွင်းဢူးယဵၼ်ႇ၊ သိမ်ႇ၊ ယွင်ၼမ်ႉ၊ ၶူဝ်ဢုတ်ႇ၊ လိၵ်ႈထမ်းပိတၵၢတ်ႈ(ၽၢႆႇမၢၼ်ႈ)၊ ႁိင်ႇတွင်းမူၼ်းလူင် သွင်လုၵ်ႈ၊ ၽြႃးလူင်ႁိၼ်ၵပ်းႁႃႈတွၼ်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ၶဝ်ႈပဵၼ် တႃႇၼမၼ်းၸဝ်ႈ။
ယၢတ်ႇၼမ်ႉလူႇတၢၼ်း
မႄးထတ်းၵျွင်းၽြႃးလူင် သၵျမုၼိၼ်ႇတ (မိူင်းပွၼ်) ၼႆ့ ယၢတ်ႇၼမ်ႉလူႇတၢၼ်းၵႂႃႇ မိူဝ်ႈပီ 1273 ၼီႈ လိူၼ်သီႇမူၼ်းၼၼ်ႉသေ ၽၵ်းတူသီႇၼႃႈ၊ ၵျွင်းဢူးယဵၼ်ႇ၊ သိမ်ႇ၊ ယွင်ၼမ်ႉ၊ ၶူဝ်ဢုတ်ႇ၊ လိၵ်ႈထမ်းပိတၵၢတ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ တေႃႈယၢတ်ႇၼမ်ႉၵႂႃႇၸွမ်းၵၼ် ပဵၼ်ပွႆးၵိုၼ်းလူင်တႄႉတႄႉ။ တၢင်းလူႇ ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်ၶုၼ်ထီးၼႆႉ မႅၼ်ႈၵႂႃႇငိုၼ်းတႅင်းၵႃး 87540 ၼႆယဝ်ႉ။
ၸဝ်ႈၶုၼ်ထီးၼႆႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၸွမ်လီ ၸဝ်ႈၼိုင်ႈသေ ပုၼ်ႈတႃႇၵူၼ်းမိူင်း တေမီးၽွၼ်းလီၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈ ႁဵတ်းပၼ်ၵႂႃႇ ၸွမ်းၼင်ႇ တီႈတႂ်ႈၼႆႉ-
- ၵေႃႇတႅၼ်ႈ ၼမ်ႉၼွင်ၶဵဝ်
- ယွင်ၼမ်ႉလူင် 3 လုၵ်ႈ ဢၼ်ၶင်ဝႆႉ ၼမ်ႉၽူၼ်၊ ၶုတ်းႁွင်ႈမိူင် လတ်းဢဝ် ၼမ်ႉၶဵဝ်ၶမ်း မႃးယိုင်ႈဝႆႉ ပုၼ်ႈတႃႇၸႂ်ႉ ၶၢဝ်းႁႅင်ႈ။
- တႄႇတင်ႈပၼ် ၵၢတ်ႇလူင် မိူင်းပွၼ်။
- ႁူင်းတူၺ်းလိၵ်ႈ (ယၢမ်းလဵဝ် ပဵၼ်ဝႆႉ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉဢွၼ် လႄႈ ႁူင်းယႃလူင်ၵူၼ်းမိူင်း)
- ႁဵတ်းဝႆႉပၼ် သူၼ်သိူဝ်းလႄႈ သူၼ်မၢၵ်ႇဝၢၵ်ႈတၢင်းၵိၼ်။
- ႁဵတ်းပၼ် တီႈယူႇၵူၼ်းမိူင်း ပွၵ်ႉႁူဝ်ဝဵင်း၊ ပွၵ်ႉၵုင်းၵၢတ်ႇ၊ ပွၵ်ႉၼႂ်းၼႃး၊ ပွၵ်ႉဝၢၼ်ႈမႂ်ႇ၊ ပွၵ်ႉဝၢၼ်ႈႁူၺ်ႈ၊ ပွၵ်ႈႁူဝ်တူၵ်း တင်းသဵင်ႈ 6 ပွၵ်ႉ။
ဝဵင်းမိူင်းပွၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းၵဝ်ႇၸဝ်ႉၾႃႉဝဵင်းၼိုင်ႈသေသတ။
- ႁဵတ်းပၼ် တီႈယူႇၵူၼ်းမိူင်း ပွၵ်ႉႁူဝ်ဝဵင်း၊ ပွၵ်ႉၵုင်းၵၢတ်ႇ၊ ပွၵ်ႉၼႂ်းၼႃး၊ ပွၵ်ႉဝၢၼ်ႈမႂ်ႇ၊ ပွၵ်ႉဝၢၼ်ႈႁူၺ်ႈ၊ ပွၵ်ႈႁူဝ်တူၵ်း တင်းသဵင်ႈ 6 ပွၵ်ႉ။
ဝဵင်းမိူင်းပွၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းၵဝ်ႇၸဝ်ႉၾႃႉဝဵင်းၼိုင်ႈသေသတ။
- ႁဵတ်းပၼ် တီႈယူႇၵူၼ်းမိူင်း ပွၵ်ႉႁူဝ်ဝဵင်း၊ ပွၵ်ႉၵုင်းၵၢတ်ႇ၊ ပွၵ်ႉၼႂ်းၼႃး၊ ပွၵ်ႉဝၢၼ်ႈမႂ်ႇ၊ ပွၵ်ႉဝၢၼ်ႈႁူၺ်ႈ၊ ပွၵ်ႈႁူဝ်တူၵ်း တင်းသဵင်ႈ 6 ပွၵ်ႉ။
တီႈလီယဵမ်ႈ
မႄးထတ်းဝဵင်းမိူင်းပွၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းၵဝ်ႇၸဝ်ႉၾႃႉဝဵင်းၼိုင်ႈသေ ဢွင်ႈတီႈ လီယဵမ်ႈလီတူၺ်းမၼ်းၸမ်း ၽြႃးလူင်လႄႈ ၵျွင်းၽြႃးလူင် မိူင်းပွၼ်၊ ၽြႃးႁိၼ်လူင်ႁႃႈတွၼ်ႈ၊ ၵွင်းမူးမူၺ်ႇတေႃႇ၊ ၼွင်ၶဵဝ်၊ ၼမ်ႉပုင်ႇ၊ ႁေႃၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းပွၼ်၊ ဝတ်ႉဢူးယဵၼ်ႇ၊ ၵျွင်းတူၵ်း၊ ၶုမ်ပႃႇႁဵဝ်ႈ ၸဝ်ႈၾႃႉလႄႈ ၼမ်ႉပွၼ် ဢၼ်လႆလတ်း ႁိမ်းဝဵင်း ပဵၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။
ပွႆးၽြႃး
မႄးထတ်းပွႆးၽြႃးမိူင်းပွၼ်ၼႆႉ ႁဵတ်းသၢင်ႈႁၢင်ႈပွင် လိူၼ်သီႇမူၼ်း ၵူႈပီပီ။ လိူၼ်ႁူၵ်းမူၼ်းတႄႉ ပဵၼ်ပွႆးသွၼ်းၼမ်ႉၽြႃး ဢိၵ်ႇ သွၼ်းႁူတ်းတူၼ်ႈၽေႃးထိ။ ၽြႃးသၵျမုၼိၼ်ႇတ မိူင်းပွၼ်ၼႆႉ တဵမ်ပၢၵ်ႇပီၵႂႃႇ မိူဝ်ႈ 1364 လိူၼ် ၵမ်ၼၼ်ႉသေ ႁဵတ်းပဵၼ် ပွႆးတီႈမၢႆတွင်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။
လွင်ႈၶိုၼ်းမႄးၵုမ်းၵေႃႇ
မႄးထတ်းတႄႇမိူဝ်ႈ 1358 ၼၼ်ႉ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း ႁႃးပီ ၸဝ်ႈသြႃႇၵျွင်းဢူးယဵၼ် (ၸဝ်ႈဝေပုလ်လ) မႄးၵုမ်းပလၢင်ႇတႅၼ်ႈၵႅဝ်ႈၽြႃးလူင်၊ မႄးပႃး ၽၵ်းတူလဵၵ်းလူင် ၽၢႆႇၼိုင်ႈ၊ ၽၵ်းတူလဵၵ်းဢွၼ်ႇ သီႇၽၢႆႇ၊ သိူဝ်ႇၶႅပ်းမေႈ ၼႂ်းၵျွင်းၽြႃးၵဝ်ႈႁွင်ႈ၊ သိူဝ်ႇပႅၼ်ႈၼႂ်းၵျွင်းၽြႃး သွင်ႁွင်ႈပၼ်ႇမူၼ်းသီႇၽၢၵ်ႇ၊ တီႈတူၼ်ႈၽေႃးထိ သွင်တူၼ်ႈၼၼ်ႉ ႁဵတ်းလူႇ ၵျူဝ်ႇပႅတ်ႇလုၵ်ႈ၊ မႄးႁဵတ်းၽြႃးႁိၼ်၊ ပၺ်ႇၸဝၵ်ႉၵီႇလႄႈ ၸဝ်ႈသီႇဝလိ၊ ၸဝ်ႈဢုပၵုတ်ႈ၊ မႄးယွမ်ႉၼမ်ႉ ယႃႈသီလႅင် တီႈမုင်းၵျွင်း၊ တႃးသီၶမ်းတီႈထီး၊ မႄးဢဝ်ၶမ်းသိူင်း တဵၵ်းလူႇတီႈ ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃးလူင် ၸိူဝ်းၼႆႉ တေမႅၼ်ႈငိုၼ်းမၢၼ်ႈယူႇ (90) သႅၼ်လိူဝ်လိူဝ်။
ၽိုၼ်ဢိင်
မႄးထတ်း- သူၼ်သိူဝ်း (ၸဝ်ႈ) မိူင်းပွၼ်၊ ပပ်ႉၸဵင်ၶမ်းလႅင်း မၢႆ(10)၊ ၼႃႈလိၵ်ႈ-26,27. ပီတႆး 2097။