ၼမ်ႉၶူင်း
̒ၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉ ၵႂၢမ်းဢဵင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် ႁွင်ႉဝႃႈ Salween River ဢွၵ်ႇၸွမ်း သဵင်ထႆးဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ မႄႈၼမ်ႉသလဝိၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈတႄႉ ႁွင်ႉဝႃႈ သံလွင်မြစ် ၼႆယဝ်ႉ။ တၢင်းယၢဝ်းမၼ်းမီး 2,815 ၵီႇလူဝ်ႇမီႇတိူဝ်ႇ (1,749 လၵ်း) လုၵ်ႉလွႆမူၺ်တိပႅတ်ႉ Tibetan Plateau လႆမႃးသေ ၵႂႃႇၶဝ်ႈၼႂ်း ၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ ဢႅၼ်ႇတမၼ်ႇ Andaman Sea ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းမွၵ်ႈ 7 လၢၼ်ႉ လႆႈပိုင်ႈဢိင် ယူႇသဝ်းၸွမ်းသၢပ်ႇၼမ်ႉၶူင်းယူႇ။ [1] တီႈႁူဝ်ၼမ်ႉၶူင်းတႄႇဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ တၢင်းသုင်မၼ်းမီး 5,450 မီႇတိူဝ်ႇ (17,880 ပေႇ) [2] ပဵၼ်တီႈ လွႆၵႂၢႆးႁၢႆ Qinghai Mountains ဢၼ်ပႃးၼႂ်းလွႆ Tibetan Plateau ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸမ်ၵၼ်တင်း ႁူဝ်ၼမ်ႉမႄးၶွင်လႄႈ ၼမ်ႉယၢၼ်ၸႄႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။[3] သၢပ်ႇၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉ ပဵၼ်ထုင်ႉသၢပ်ႇ ဢၼ်ၵႂၢင်ႈသေပိူၼ်ႈ ၼႂ်းၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ ဢေးသျႃးသေ တၢင်းၵႂၢင်းတေမီးမွၵ်ႈ 324,000 ၵီႇလူဝ်ႇမီႇတိူဝ်ႇ (125,000 လၵ်းပၼ်ႇမူၼ်း) ယဝ်ႉ။ သၢပ်ႇၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃး မိူင်းလူင်သၢမ်မိူင်း ဢၼ်ပဵၼ် မိူင်းၶႄႇ၊ မိူင်းမၢၼ်ႈ၊ မိူင်းထႆးယဝ်ႉ။ [4]
ၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉ လႆႈဝႃႈပဵၼ် ၼမ်ႉမႄႈယႂ်ႇလူင် ၼႂ်းမိူင်းတႆးႁဝ်း မႄႈၼိုင်ႈသေ ဢမ်ႇၵႃး ပေႃးဢဝ်ၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇဝႃႈၸိုင် ၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉ ပဵၼ်မႄႈၼမ်ႉလူင် ဢၼ်ၸဵဝ်ႈသေပိူၼ်ႈ၊ ပဵၼ်မႄႈၼမ်ႉ ဢၼ်ႁၢင်ႈလီသေပိူၼ်ႈ မႄႈၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈပၢႆးမွၼ်းတႆးႁဝ်းၶဝ် ဢဝ်မႄႈၼမ်ႉၶူင်း ႁဵတ်းပဵၼ် တီႈယၼ်မၼ်ႈသေ ဢွၼ်ၵၼ် တႅမ်ႈဢွၵ်ႇပဵၼ်ၽဵင်းၵႂၢမ်းမႃး တင်းၼမ်ယူႇ။ ၼမ်ႉမၢဝ်း ၼမ်ႉတဵင်းၸိူဝ်းၼႆႉတႄႉ ၽူႈတႅမ်ႈၵႂၢမ်းၶဝ် ဢဝ်ႁဵတ်းပဵၼ် ၵႂၢမ်းမၢၵ်ႇၽိင်ႈငႄႈ ဢိၵ်ႇတၢင်းႁၵ်ႉသေတႃႉ ၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉတႄႉ ၵမ်ႉပႃႈၼမ် ပိူၼ်ႈၵႆႉ ႁဵတ်းၵႂၢမ်းမၢၵ်ႇ ၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ဢိၵ်ႇ ၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်းယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵႂၢမ်းပၢၼ်မႂ်ႇႁူဝ်ၼိုင်ႈၼၼ်ႉ သမ်ႉဝႃႈဝႆႉ ̒̒ၸွင်ႇၽႂ်ႁႃႁၼ်လွင်ႈပိုၼ်းမၼ်း မီးမႃးႁၢၼ်ႉတေႃႇ ထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ꧦ ၼႆလႄႈ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ၶႂ်ႈတႅမ်ႈၼႄ လွင်ႈပိုၼ်းၼမ်ႉၶူင်းၼၼ်ႉ ပွတ်းဢွၼ်ႇတွၼ်ႈၼိုင်ႈယူႇ။
ၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉ ႁူဝ်မၼ်းတႄႇမႃး တမ်ႈတီႈ လွႆတၢၼ်ႇၵလႃႇ (လွႆမူၺ်) ဢၼ်မီး ဝၼ်းဢွၵ်ႇ မိူင်းတိပႅတ်ႉသေ လုၵ်ႉၽၢႆႇတူၵ်း လႆၵႂႃႇၽၢႆႇဢွၵ်ႇယဝ်ႉ။ သိုပ်ႇလႆၶဝ်ႈမႃး ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ လတ်းၶဝ်ႈၸႄႈတွၼ်ႈ "သိူဝ်ႉၵျၢင်ႇ" သေ ၽွင်းမိူဝ်ႈထိုင် လတ်ႉတီႇတုတ်ႉ (သၢႆၼၢင်) 30 တီႇၵရီႇၼၼ်ႉ ၸင်ႇငႅၵ်းလႆၸူး ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇသေ ၶဝ်ႈထိုင်ၵႂႃႇ ၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈ "ယူႇၼၢၼ်ႇ" ယဝ်ႉ။
တီႈၼႂ်းယူႇၼၢၼ်ႇၼႆႉ ၼမ်ႉၶူင်း လုၵ်ႉၽၢႆႇႁွင်ႇ လႆလူင်းၽၢႆႇၸၢၼ်းသေ ၽွင်းၽႅဝ်ထိုင် သၢႆၼၢင် 27 တီႇၵရီႇၼၼ်ႉ ၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉ ဢိူမ်ႈၸမ် ၼမ်ႉမိူဝ်းၶႃႈ (မေႇၶ) ဢၼ်ပဵၼ်ႁူဝ်ၼမ်ႉၵဵဝ် ဢေႇရႃႇဝတီႇသေ တေႃႉတႄႉၶၼ်ႈၵၼ် လွႆတူၼ်းၼိုင်ႈၵူၺ်း။ တင်ႈၼမ်ႉၶွင်တႄႉ ၵႆယၢၼ်ၵၼ် 30 လၵ်းယဝ်ႉ။
ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၽႅဝ်သၢႆၼၢင် 24 တီႇၵရီႇၼၼ်ႉ လတ်းၶဝ်ႈ ၼႂ်းမိူင်းတႆး ၸိူဝ်းၸႄႈတွၼ်ႈဝႃႉ။ ၵူဝ်းၵၢင်ႉ၊ တၢင်ႉယၢၼ်း၊ ၵဵင်းတုင်၊ မိူင်းပၼ်ႇ၊ မွၵ်ႇမႆႇသေ ထိုင်ထွင်ၵႂႃႇ မိူင်းယၢင်းလႅင် ႁဵတ်းပဵၼ်လႅၼ်လိၼ်ၶႅၼ်ႈၵၼ် တင်း မိူင်းထႆးယဝ်ႉသေ သိုပ်ႇလတ်းၶဝ်ႈ မိူင်းယၢင်း (ၵယိၼ်ႇ) ၊ မိူင်းမွၼ်းယဝ်ႉ။ ၽွင်းထိုင်ၵႂႃႇ သၢႆၼၢင် 16.5 တီႇၵရီႇ တီႈႁိမ်းမေႃႇလမျႅင်ႇ (မေႃႈလမ်ႉမႆႈ)ၼၼ်ႉ ၸင်ႇႁွတ်ႈထိုင်ၵႂႃႇ ဢၢဝ်ႇပၢင်ႇလၢႆ မုတ်ႉတမသေ ၶဝ်ႈထိုင်ၼႂ်းပၢင်ႇလၢႆႇယဝ်ႉ။
ၽွင်းလႆၶဝ်ႈၼႂ်းဢၢဝ်ႇပၢင်ႇလၢႆႇမုတ်ႉတမၼၼ်ႉ ၶႃႈၼမ်ႉ တႅၵ်ႇပဵၼ်ၵႂႃႇ သွင်ၶႃႈသေ ဢၼ်လႆၵႂႃႇ ၽၢႆႇႁွင်ႇၵုၼ်ၽီလူးၼၼ်ႉ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ မႄႈၼမ်ႉတိုင်၊ ဢၼ်လႆၵႂႃႇ ၽၢႆၸၢၼ်း ၵုၼ်ၽီလူးၼၼ်ႉ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ မႄႈၼမ်ႉ မေႃႇလမျႅင်ႇယဝ်ႉ။ ၸွမ်းမႄႈၼမ်ႉတိုင်တႄႉ ႁိူဝ်းဢွၼ်ႇ ပႄးဢွၼ်ႇ တေႃႉတႄႉ ၶိုၼ်ႈလူင်းလႆႈသေတ မႄႈၼမ်ႉမေႃႇလမျႅင်ႇတႄႉ ႁိူဝ်းသၢင်းၽေႃး ပၢင်ႇလၢႆႇ ၶဝ်ႈႃမး ႁွတ်ႈထိုင်လႆႈ ဝဵင်းမေႃႇလမျႅင်ႇယူႇ။ ၵႃႈၵွၼ်ႇတွၼ်းဢွၼ် ၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉ ဢၼ်ၸႂ်ႉလႆႈ သၢႆတၢင်းၼမ်ႉ (ဢၼ်ႁိူဝ်းၶိုၼ်ႈလူင်းလႆႈ)ၼၼ်ႉ ၶၢဝ်းတၢင်းယၢဝ်းမၼ်း ဢမ်ႇလိူဝ်လႆႈပၢၵ်ႇလၵ်းၼႆယဝ်ႉ။
.jpg)
ၸိုဝ်ႈၼမ်ႉၶူင်း
မႄးထတ်းၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉ ၵွၢမ်းတိပႅတ်ႉၶဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ "ၵျႃႇမူဝ်ႇငူဝ်ႇၶဵဝ်ႇ" ၼႆၵေႃႈဝႃႈ "ၼတ်ႉၵျူႇ" ၼႆၵေႃႈဝႃႈယဝ်ႉ။ ၵႂၢမ်းၶႄႇတႄႉ ႁွင်ႉဝႃႈ "လူႈၵျိင်း"၊ ၼုၵျိၼ်း"၊ "ၽူဝ်ႉသူႉၵျိၼ်း" ၼႆသေ တႆးႁဝ်းႁွင်ႉဝႃႈ "ၼမ်ႉၶူင်း" ယဝ်ႉ။ ဢင်းၵိတ်းလႄႈ သဵင်ၵမ်ႇၽႃႇၵေႃႈ တေႃႈႁွင်ႉဝႃႈ "သလဝိၼ်းရိပ်ႉဝႃး Salween River" ယဝ်ႉ။
ၶေႃႈၵႂၢမ်းတိပႅတ်ႉ ဢၼ်ဝႃႈ "ၵျႃႇမူဝ်ႇငူဝ်ႇၶိဝ်ႇ" ၼၼ်ႉ ပွင်ႇဝႃႈ "ၼမ်ႉသွမ်ႇမိူင်းၶႄႇ" ယဝ်ႉ။ ၵႂၢမ်းၶႄႇ လုၵျိင်းၼၼ်ႉ ပွင်ႇဝႃႈ ၼမ်ႉၶမ်း ယဝ်ႉ။ ႁူဝ်ၼမ်ႉၶူင်း ဢၼ်မီးတီႈ တိပႅတ်ႉၼႆႉ ပဵၼ်ၼမ်ႉမူၺ်ၵၢမ်ႈဝႆႉယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉၶူင်း ၽွင်းတိုၵ်ႉ မီးယူႇတီႈ တိပႅတ်ႉသေ ၽွင်းမိူဝ်ႈၶႅပ်းမူၺ် ၸိူမ်ႈပဵၼ် ႁွင်ႈၼမ်ႉၵႂႃႇၼ်ၼႉ သီမၼ်းသွမ်ႇဝႆႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၽွင်းၶိင်ႇၵတ်းတႄႉ သီမၼ်း လိူင်မိူၼ်ၼင်ႇ ငႂ်ႈဢုင်ၼၼ်ႉယူႇ။
ၸွမ်းတီႈႁူဝ်ၼမ်ႉၶူင်းၼၼ်ႉ ၸိုဝ်ႈသဵင််ယႂ်ႇလူၺ်ႈ ယွၼ်ႉမီးဝႆႉ ဝူဝ်းၶူၼ် (ၸႃႇမရီႇ)၊ မႃၼႆး၊ ယိူင်း (ပႄႉထိူၼ်ႇ၊ ပႄႉၽႃ) ij ၸိူဝ်းၼႆႉယူႇ။ ၶႄႇၶဝ် ယိုၼ်ႁပ်ႉဝႃႈတႄႉ ၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉ ပဵၼ်မႄႈၼမ်ႉ ဢၼ်မီးၽေးၶဵၼ်ၼမ်သေပိူၼ်ႈၼႆယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေ သၢပ်ႇၼမ်ႉၶူင်း တွၼ်ႈၸမ်ပၢင်ႇလၢႆႇၼၼ်ႉ သၢပ်ႇၼမ်ႉၶူင်း ဢၼ်ၵူၼ်းယူႇၼမ်သေပိူၼ်ႈတႄႉ ပဵၼ် ၸႄႈတွၼ်ႈ လုၵျၢင်း (ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ)ယဝ်ႉ။
ပိူင်ၽၢင်ၼမ်ႉၶူင်း
မႄးထတ်းၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉ ၸႅဝ်ႈႁႅင်းတႄႉတႄႉ။ ပွတ်းၼိူဝ်မၼ်း ႁွင်ႈၼမ်ႉၵႅပ်ႈသေ ႁၢင်ႈလီတႄႉတႄႉ။ သွင်ၽၢၵ်ႇၶၢင်ႈမႄႈၼမ်ႉ ပဵၼ်ၽင်ႇႁိုၵ်းႁိၼ်လူင်သေ ပေႃးယူႇ တီႈၼိူဝ် တူၺ်းလူင်းၵႂႃႇၸိုင် ၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉ မိူၼ်ၼင်ႇ ႁွႆးတႅၵ်ႇငၢၵ်ႈ မၢၵ်ႇႁိၼ်လူင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈလၢၵ်ႇလၢႆးၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉ တႄႉ ၽင်ႇႁိုၵ်းတင်းသွင်ၽၢႆႇ သုင်ႇသေ ၽိဝ်ၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ မွၵ်ႈ 3000 ပေႇ တေႃႇ 6000 ပေႇ လႄႈ ပေႃးယူႇ ၼိူဝ်ႁိူဝ်းမိၼ်တူၺ်းၸိုင် မိူၼ်ၼင်ႇ ႁွင်ႈလိုၵ်ႉလူင်ဝႆႉယဝ်ႉ။
လိူဝ်သေ ႁၢင်ၼမ်ႉၶူင်း ဢၼ်လူင်းၽႅဝ် မိူင်းမၢၼ်ႈပွတ်းတႂ်ႈၼၼ်ႉ ၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉ တိုၼ်း ဢမ်ႇမီး တီႈပဵင်းသေတီႈ။ ပေႃးထိုင်ၶၢဝ်းႁႅင်ႈၸိုင် ၸွမ်းၽင်ႇၼမ်ႉၵူတီႈ လႆႈႁၼ်မၢၵ်ႇႁိၼ် ဢၼ်ၼမ်ႉသေးၵႂႃႇ ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈ မၢၵ်ႇႁိၼ်မၢၵ်ႇသၢႆး ႁၢတ်ႇသၢႆးၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ပေႃးထိုင် ၶၢဝ်း ၽူၼ်တႄႉ မၢၵ်ႇႁိၼ်ဢၼ်ၼမ်ႉသေးလႄႈသင် မၢၵ်ႇႁိၼ်မၢၵ်ႇသၢႆး ႁၢတ်ႇသၢႆးၸိူဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇလႆႈ ႁၼ်သင်သေ ဢမ်ႇၵႃး တူၼ်ႈမႆႉယႂ်ႇ တူၼ်ႈမႆႉလူင် ၸိူဝ်းၽင်ႇၼမ်ႉၵေႃႈ ၼမ်ႉၶူင်း ၼွင်းလုပ်ႇဢဝ် လူမ်ႉလွင်ႈလႆပႅတ်ႈၵႂႃႇၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။
ၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉ လွင်ႈၼမ်ႉၼွင်းလႄႈ လွင်ႈၼမ်ႉယူပ်ႈယွမ်းမၼ်း ယၢၼ်ႁၢင်ႇတႅမ်ႇသုင်ၵၼ် မွၵ်ႈ 60 ပေႇ၊ 70 ပေႇယဝ်ႉ။ မၢင်တီႈ ယၢၼ်ၵၼ်မွၵ်ႈ 90 ပေႇလူးၵွၼ်ႇ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၼမ်ႉၸႅဝ်ႈ လႄႈ ၸင်ႇပဵၼ်မႃး ၽႃႁိၼ်ၸႃး မၢၵ်ႇႁိၼ်ၽၢႆ ၼႂ်းၵၢင်ၼမ်ႉသေ ၼမ်ႉပၼ်ဢူတ်ႇၵေႃႈၼမ်၊ ၼမ်ႉတူၵ်းတၢတ်ႇၵေႃႈၼမ်လႄႈ တႃႇတေဢဝ်ႁဵတ်းပဵၼ် မႄႈၼမ်ႉၵႃႉၶၢႆၼၼ်ႉ ယၢပ်ႇယူႇ။ ပေႃးထိုင် ၶၢဝ်းၽူၼ် ၼမ်ႉထူမ်ႈ မၢၵ်ႇႁိၼ်ၵၢင်ၼမ်ႉသေတ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၼမ်ႉၸႅဝ်ႈလႄႈ ႁိူဝ်းတႃႇ တေၵႂႃႇမႃး သမ်ႉပဵၼ်ဢၼ်ယၢပ်ႇတႄႉတႄႉ။
ၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉ တၢင်းယၢဝ်းမၼ်းမီး 1750 လၵ်းသေ ဢၼ်လတ်းၶဝ်ႈမႃး ၼႂ်းမိူင်းတႆး မိူင်းမၢၼ်ႈတႄႉ မီး 650 လၵ်းၵူၺ်း။ ၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉ ယၢဝ်းလိူဝ်သေ ၼမ်ႉၵဵဝ် (ဢေႇရႃႇဝတီႇ)သေ တႃႉ ၶၢဝ်းတၢင်းၼမ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႉတိုဝ်းလီတၢၼ်ႇ ၼမ်ႉဢေႇရႃႇဝတီႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ဢဝ်လွင်ႈမႆႉၸိူဝ်းၼႆႉ တႄႉ ၶဝ်ႈတၢင်းတိုဝ်းယူႇ။
_River_in_Tang_Yan_Township,_Shan_State,_Myanmar.jpg)
တႃႈၶူင်း
မႄးထတ်းၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ မိူင်းတႆးၼႆႉ မိူဝ်ႈၸဝ်ႉၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ပႆႇၸၢင်ႈ ႁဵတ်းၶူဝ်ၶၢမ်ႈၼမ်ႉၶူင်း လႄႈ လႆႈဢဝ်ပလူင်ႈသေ ၶၢမ်ႈၶူင်းဢဝ်ယဝ်ႉ။ တႃႈၶၢမ်ႈၶူင်း မီးမွၵ်ႈ 88 တီႈသေ တၢင်းသုင်မၼ်း မီးမွၵ်ႈ 1000 ပေႇယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေ ပွတ်းတႂ်ႈ တီႈၸမ်ၶဝ်ႈၸူးပၢင်ႇလၢႆႇၼၼ်ႉ ဝဵင်းဢၼ်မီးႁိမ်း ၽင်ႇၶူင်းဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဝဵင်းၵုၼ်လူင် (မိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇ) ဝဵင်းၽႃသွင်း (မိူင်းယၢင်းလႅင်) ဝဵင်းမေႃႇလမျႅင်ႇ (တိူင်းတၼၢင်းသႃႇရီ,) ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းပဵၼ် တႃႈၶၢမ်ႈၶူင်း ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈဢွၼ်ႇ ဝၢၼ်ႈဢိတ်း ၸိူင်ႉၼၼ်ၵမ်ႉၼမ်ၵူၺ်း။ တႃႈၶူင်း ဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ် တႃႈၵုၼ်လူင်၊ တႃႈမင်း သႅင်၊ တႃႈၵေႃႈ၊ တႃႈသၢင်း၊ တႃႈတေႃႇမေႃႈ၊ တႃႈသူပ်းပၢႆး၊ တႃႈသၢင်းလႄး ပဵၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။
ၵၢပ်ႈပၢၼ်ယၢမ်းလဵဝ် လွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်မႃးယဝ်ႉလႄႈ ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇၵေႃႈ မီးမႃး ၶူဝ်ၶၢမ်ႈၶူင်း၊ ၽၢႆတတ်းၼမ်ႉၶူင်းတင်းၼမ်ယူႇ။ ၶူဝ်ၶၢမ်ႈၶူင်း ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈမိူင်းတႆး ဢၼ် ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်ၶူဝ်ၵုၼ်လူင်၊ ၶူဝ်တႃႈၵွင်းဢႅတ်း၊ ၶူဝ်တႃႈၵေႃႈ၊ ၶူဝ်တႃႈသၢင်း၊ ၶူဝ်မေႃႇလမျႅင်ႇ (မေႃႈလမ်ႉမႆႈ) ပဵၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။
ၼင်ႇႁိုဝ် တေဢဝ်ၼမ်ႉၶူင်း ႁဵတ်းဢွၵ်ႇလႆႈ ႁႅင်းၾႆးၾႃႉၼၼ်ႉ ၸဵမ်ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ၊ မိူင်း မၢၼ်ႈ ၶိုင်သၢင်ႈႁၢင်ႈပွင် ၵၢၼ်တဵင်ၽၢႆၼမ်ႉၶူင်းယူႇ။ မၢင်ၸုမ်းမၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ သၢၼ်ၶတ်း လွင်ႈ တဵင်ၽၢႆၼမ်ႉၶူင်းသေဝႃႈ "ယႃႇဢဝ်ၽၢႆတတ်းၼမ်ႉလႆလႄႈၼႃႈ သဵၼ်ႈတၢင်းမၼ်း မၼ်းႁူႉၶႂ်ႈလႆ" ။ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ ႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ ပေႃးဢဝ် ႁဵတ်းပဵၼ်ၾႆးၾႃႉ တေမီးၼမ်ႉတွၼ်းၼႆသေ ဢၼ်ႁဵတ်း ၵေႃႈႁဵတ်း ဢၼ်ၶတ်းၵေႃႈၶတ်းယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၼမ်ႉၶူင်းတႄႉ တေသိုပ်ႇလႆလူင်းတေႃႇပေႃး ႁွတ်ႈထိုင် ပၢင်ႇလၢႆႇယူႇ။
ၶူဝ်းဢွၵ်ႇၼမ်ႉၶူင်း
မႄးထတ်းၸိူဝ်ႈယူႇၸမ်ၽင်ႇၶူင်းတႄႉ ႁဵတ်းၵိၼ်ၵၢၼ်လႃႈၼမ်ႉ၊ ၵၢၼ်လွင်ႈမႆႉ ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈ ၵၢၼ် သေးၶမ်းယူႇ။ ၶမ်းၶူင်းၼႆႉ ၵႅၼ်ႇၶႅင်လိူဝ်သေ ၶမ်းတၢင်ႇပိူင်။ သီလိူင်မၼ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇမိူၼ်ပိူၼ်ႈ သေ ၸၢင်ဝႆႉယဝ်ႉ။ ႁၢတ်ႇမၢၵ်ႇႁိၼ်လူင် ဢိၵ်ႇႁၢတ်ႇသၢႆးလူင် ၸွမ်းၽင်ႇၶူင်းၼႆႉ ႁၢင်ႈလီတႄႉ တႄႉ။ ဢၼ်လၢၵ်ႇလၢႆးသေပိူၼ်ႈတႄႉ ပဵၼ်မၢၵ်ႇႁိၼ်ၶူင်းယဝ်ႉ။ မၢၵ်ႇႁိၼ်ၶူင်းၼႆႉ ပဵၼ်သီလမ် ၽိတ်းၽိတ်း။ ၵမ်ႉၼမ် ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ လႆႈလႆလွင်ႈမႃးၸွမ်းၼမ်ႉ ပွတ်းပွတ်ႈထူထူပိုၼ်ႉၶူင်းမႃး ပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်လႄႈ ၽႅပ်ႉမူၼ်းဝႆႉ (ဢမ်ႇၼၼ်) ၽႅပ်ႉလၢဝ်ႈဝႆႉသေ ပေႃးၶႂ်ႈထတ်းတူၺ်း ၶမ်း ၸႅတ်ႈဢမ်ႇၸႅတ်ႈၼႆ လႆႈဢဝ်ၶမ်း ၶိတ်ႇတႅမ်ႈသႂ်ႇၼိူဝ်မၢၵ်ႇႁိၼ်ၶူင်းသေ ဢဝ်ဢႅတ်ႉသိတ်ႉ ၵိၼ် တူၺ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သၢႆးၶူင်းၼႆႉၵေႃႈ တႃႇတေႁဵတ်းၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈၼၼ်ႉ ၶႅမ်ႉတႄႉတႄႉ။ ၵွပ်ႈ မၼ်းၸိုၼ်ႈသႂ်ႁၢင်ႈလီ တိုၼ်းဢမ်ႇလေႃးလိၼ် တိုၼ်းပဵၼ် သၢႆးႁဵင်း ႁူဝ်ပၢၵ်ႇတဵမ်ယဝ်ႉ။ (ထၢတ်ႈ သပ်ႉပႆႇၺုၸုမ်ႉမိူင်း သႅၼ်ဝီၼၼ်ႉ ဢဝ်သၢႆးၶူင်းသေ ၵေႃႇသၢင်ႈႁဵတ်းတေႃႇပေႃးယဝ်ႉယဝ်ႈ)
ပႃၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉၵေႃႈ မဵဝ်းမၼ်း မီးတင်းၼမ်။ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇတႄႉ ပဵၼ်ပႃႁၢင်ၵိဝ်ႇ ယဝ်ႉ။ တူဝ်ယႂ်ႇမီးမွၵ်ႈ ဝႃးပၢႆသေ ပေႃးဝႃႈ တူဝ်သတ်းၵႂႃႇႁႃၵိၼ်ၼမ်ႉ ႁိမ်းၽင်ႇၶူင်းၼႆ ၶဝ်ၵႆႉဢဝ် ႁၢင်ၶဝ်ၽတ်ႉပိူၼ်ႈတူၵ်းၼမ်ႉသေ ၵိၼ်ပႅတ်ႈၼႆယဝ်ႉ။ မၢင်ပွၵ်ႈ ယင်းၽတ်ႉၵိၼ်ၵူၼ်းၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႉ ၼမ်ႉၶူင်းၸႅဝ်ႈလႄႈ ပႃၶူင်းၵမ်ႉပႃႈၼမ် ပဵၼ်ပႃတူဝ်ယၢဝ်းလိူဝ်သေ ပႃတၢင်ႇတီႈယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းယၢမ်ႈၵိၼ်ပႃၶူင်းၼၼ်ႉတႄႉ ၵႂႃႇၵိၼ်ပႃတၢင်ႇတီႈၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်လၢတ်ႈဝႃႈ ဢမ်ႇဝၢၼ်တၢၼ်ႇ ပႃၶူင်းၼႆယူႇ။ တၢင်းၵိၼ်ဢၼ်ၵိုၵ်းၸိုဝ်ႈၼမ်ႉၶူင်းတႄႉ ပဵၼ်ၽၵ်းမၼ်းၶူင်းယဝ်ႉ။ ၽၵ်းၶဵဝ်ၶူဝ်း လၢင်းၶိူဝ်းၼၼ်ႉ ၽၵ်းမၼ်းၶူင်းၼႆႉ တေလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်ပိူင်လူင်မၼ်းယူႇ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ မၼ်းၶူင်း ၼႆႉၵေႃႈ ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇတႄႉတႄႉ။ ႁၢင်ႈၽၢင်မၼ်း မိူၼ်ႁူဝ်မၼ်းလႅင် မၼ်းလိမ်ႇယဝ်ႉ။ မၼ်းၶူင်း ၼႆႉ ၵမ်ႉပႃႈၼမ် ပဵၼ်ႁူးပဵၼ်ႁွႆး မိူၼ်ၼင်ႇ မႅင်းၸီးမွတ်ႈၸီးဝႆႉၼၼ်ႉသေ ၼႂ်းမၼ်းပဵၼ်သီၵမ်ႇ သီ လႅင်ဝႆႉယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉဝၢၼ်မၼ်း မိူၼ်ၼင်ႇ မၼ်းလႅင်သေတႃႉ ဝၢၼ်လိူဝ်သေ မၼ်းလႅင်တႄႉတႄႉ။
ၵိင်ႇၼမ်ႉၶူင်း
မႄးထတ်းတႃႇတေပဵၼ်မႃး ၼမ်ႉမႄႈလူင်ၼိုင်ႈမႄႈ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ႁူႉတၵႃႈ လႆႈမီးၼမ်ႉဢွၼ်ႇ ၼမ်ႉဢိတ်း မႃးလေႃးသႂ်ႇတိၵ်းတိၵ်းသေ ၸင်ႇတေပဵၼ်မႃးယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉၵေႃႈ တေႃႈၼင်ႇ ၼၼ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ မႄႈၼမ်ႉဢွၼ်ႇ ဢၼ်မႃးလေႃးၼမ်ႉၶူင်းၼၼ်ႉ တမ်ႈတီႈ ၼႂ်းမိူင်းတိပႅတ်ႉ၊ ၼႂ်း မိူင်းၶႄႇ မီးတၢၼ်ႇလႂ် ဢမ်ႇလႆႈႁူႉသေတႃႉ တမ်ႈတီႈ ၼႂ်းမိူင်ႈတႆး မိူင်းမၢၼ်ႈတႄႉ လႆႈႁူႉဝႃႈ မီး 28 မႄႈၼႆယဝ်ႉ။
(ၸိုဝ်ႈမႄႈၼမ်ႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ တေတႅမ်ႈၼႄပၼ် တီႈတႂ်ႈၼႆႉယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ဢမ်ႇလူင်ႉၸွတ်ႇ ဢမ်ႇႁွတ်ႈၸေးလႄႈ ပိူင်ၼိုင်ႈ၊ လႆႈဢဝ် ၸိုဝ်ႈဢၼ်တႅမ်ႈဝႆႉ လိၵ်ႈပိူၼ်ႈသေ ၶိုၼ်းမႃး ၸူၺ်ႉပဵၼ်ၽၢႆႇတႆးပိူင်ၼိုင်ႈလႄႈ သင်ဝႃႈ မီးၶေႃႈပိူင်ႈၽိတ်းၵႂႃႇၼႆ ၶႅၼ်း တေႃႈ ၶိုၼ်းမွၵ်ႇလၢတ်ႈပၼ် ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈသေၵမ်း)
(1) ၼမ်ႉယု – လႆၶဝ်ႈတီႈလႅၼ်လိၼ်ၶႄႇ။
(2) ၼမ်ႉမူၺ် – လုၵ်ႉမိူင်းယလႆၶဝ်ႈ
(3) ၼမ်ႉသီႇဢေႃး – လုၵ်ႉၵူဝ်းၵၢင်ႉလႆၶဝ်ႈ
(4) ၼမ်ႉၼိမ်း – လုၵ်ႉၽၢႆႇတူၵ်းလႆၶဝ်ႈ
(5) ၼမ်ႉတိင် – လႆႈၶဝ်ႈႁိမ်းၵုၼ်လူင်
(6) ၼမ်ႉၵျႅတ်ႈ – ပဵၼ်ႁွင်ႈလဵၵ်ႉဢွၼ်ႇၵူၺ်း
(7) ၼမ်ႉမ – လုၵ်ႉမိူင်းဝ လႆၶဝ်ႈႁိမ်းၼွင်ၶဵဝ် ပွတ်းဢွၵ်ႇၶူင်း
(8) ၼမ်ႉၼၢင်း – လုၵ်ႉငႅၵ်ႉလေႉ (မိူင်းဝ) လႆၶဝ်ႈ
(9) ၼမ်ႉၵၢဝ် – လုၵ်ႉမိူင်းလိူၼ်းလႆၶဝ်ႈ
(10) ၼမ်ႉၶႃ – လႆၶဝ်ႈၽၢႆႇၼိူဝ်ထၢတ်ႈႁူဝ်လိုင်း
(11) ၼမ်ႉလူင် – လႆၶဝ်ႈႁိမ်းတႃႈၵေႃႈ
(12) ၼမ်ႉပၢင် – လႆၶဝ်ႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၵုၼ်ႁိင်း
(13) ၼမ်ႉသိမ်ႇ – လုၵ်ႉႁိမ်းၵဵင်းတုင် မႃးလႆၶဝ်ႈ
(14) ၼမ်ႉမႄႈယၢင်း – လုၵ်ႉႁိမ်းမိူင်းႁၢင် လႆၶဝ်ႈ
(15) ၼမ်ႉပၼ်ႇ – လတ်းၶဝ်ႈၼႂ်းၸႄႈမိူင်းပၼ်ႇ
(16) ၼမ်ႉမႄႈၶႅဝ်ႉ – ပဵၼ်ၼမ်ႉႁွင်ႈဢွၼ်ႇၵူၺ်း
(17) ၼမ်ႉသၵုၼ် – ပဵၼ်ၼမ်ႉမႄႈဢွၼ်ႇၵူၺ်း
(18) ၼမ်ႉမႄႈၸႄႉ – လုၵ်ႉမိူင်းယၢင်းလႅင်လႆၶဝ်ႈ
(19) ၼမ်ႉတဵင်း – ႁူဝ်မၼ်း မီးမိူင်းၵိုင်
(20) ၼမ်ႉႁူၺ်ႈလၢဝ် – လႆၶဝ်ႈႁိမ်းလႅၼ်လိၼ်တႆးလႄႈ ယၢင်းလႅင်
(21) ၼမ်ႉႁူၺ်ႈလၢၼ်း – လႆၶဝ်ႈႁိမ်းလႅၼ်လိၼ်တႆးလႄႈ ယၢင်းလႅင်
(22) ၼမ်ႉမႄႈပၢႆး – လတ်းမႄႈႁွင်ႈသွၼ်သေလႆၶဝ်ႈ
(23) ၼမ်ႉပွၼ် – လႆၶဝ်ႈ တီႈၼႂ်းမိူင်းယၢင်းလႅင်
(24) ၼမ်ႉတွင်းယိၼ်း (ႁွင်ႉ) ၼမ်ႉမႄႈမူၺ်း လႆၶဝ်ႈတီႈလႅၼ်လိၼ်ထႆးလႄႈယၢင်း
(25) ၼမ်ႉယုၼ်းၸလိၼ်း – လႆႈၶဝ်ႈၽၢႆႇတူၵ်း
(26) ၼမ်ႉတုင်ႇတမိ – လႆၶဝ်ႈၽၢႆႇတူၵ်း
(27) ၼမ်ႉၵျႅင်ႈ – လႆၶဝ်ႈ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ
(28) ၼမ်ႉဢတ်ႉထရၼ်ႇ – လႆၶဝ်ႈၽၢႆႇဢွၵ်ႇ
ၼႂ်းၵႃႈ ၼမ်ႉသၢဝ်းပႅတ်ႇမႄႈၼႆႉ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈတႄႉ ပဵၼ် ၼမ်ႉၶႃ၊ ၼမ်ႉပၢင်၊ ၼမ်ႉသိမ်ႇ၊ ၼမ်ႉတဵင်း၊ ၼမ်ႉပွၼ်၊ ၼမ်ႉမႄႈမူၺ်း၊ ၼမ်ႉယုၼ်းၸလိၼ်း ၸိူဝ်း ၼႆႉယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉၼႂ်းမိူင်းတႆး ဢၼ်လႆၶဝ်ႈၼႂ်းၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉ ၵမ်ႉၼမ် ပဵၼ်တၢတ်ႇသေတူၵ်း သႂ်ႇ ဢမ်ႇၼၼ် လၼ်ႇတၢင်ႉသေ လေႃႈလႆၶဝ်ႈၸူးၼမ်ႉၶူင်းယဝ်ႉ။
ၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မီးတၢတ်ႇ မီးၵုၼ်မၢၵ်ႇႁိၼ် ၼမ်သေဢမ်ႇၵႃး ႁႅင်းၼမ်ႉၸႅဝ်ႈ လႄႈ လိူဝ်သေ ပွတ်းႁၢင်မၼ်းၼၼ်ႉ တႃႇတေ ဢဝ်ႁဵတ်းပဵၼ် သၢႆတင်းၵႃႉၶၢႆ ၽၢႆႇၼမ်ႉၼၼ်ႉ ယၢပ်ႇယူႇ။ ယွၼ်ႉၼမ်ႉၶူင်းၸႅဝ်ႈလႄႈ ႁိူဝ်းၸၢၵ်ႈၶတ်းၶိုၼ်ႈယၢပ်ႇသေတႃႉ ယၢမ်းလဵဝ် ၵၢပ်ႈ ပၢၼ် ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃး ႁိူဝ်းဢၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇၵေႃႈ မီးမႃးလႄႈ ႁိူဝ်းၸၢၵ်ႈႁေႃးၶိုၼ်ႈႁေႃႈလူင်း ၼႂ်းၼမ်ႉ ၶူင်းၵေႃႈ တေႃႈတေမီးမႃးယူႇ။
ၽိုၼ်ဢိင်
မႄးထတ်းၼႃႈလိၵ်ႈ Website ShanViews Archived 2016-03-05 at the Wayback Machine.
- ↑ Yanfei Sun and Dingxin Zhao, "Environmental Campaigns," in Kevin O'Brien ed. Popular Protest in China, Harvard University Press, 2008.
- ↑ "Die Quelle des Saluen (= Nag Chu, Tibet)". Retrieved 2012-10-21.
- ↑ "Salween River". Ecoregions: Earth's most special places. World Wildlife Foundation. Retrieved 2009-12-03.
- ↑ "Salween River". Ecoregions: Earth's most special places. World Wildlife Foundation. Retrieved 2009-12-03.