ၶမ်းလဵၵ်း၊ ၸၢႆး၊ မေႃယႃ၊ ၽူႈတႅမ်ႈၵႂၢမ်း
| မေႃယႃ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း | |
|---|---|
 | |
| ၵိူတ်ႇ |
ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ဢေႇပရႄႇ 27၊ 1949 မိူင်းတႆး၊ ဝဵင်းသႅၼ်ဝီ |
| ၵူၼ်းမိူင်း |
 မိူင်းမၢၼ်ႈ |
| ၶိူဝ်းၵူၼ်း |
 တႆး |
| ပၢႆးပႆႇၺႃႇ | M.B.,B.S(Mdy) |
| ၼႃႈၵၢၼ် | မေႃယႃ၊ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ |
| ပေႃႈမႄႈ | လုင်းၶမ်းၵႃတူၼ်ႈႁုင် + ပႃႈၸိင်ႇဢု |
| လၢႆးမိုဝ်း | |
ၶူးမေႃၽဵင်းၵႂၢမ်း ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း
မႄးထတ်းထုင်းၵႂၢမ်းဝႃႈ ပၢႆၵမ်ၼႆႉ ၵတ်ႉယမ်လိူဝ်သေ ပၢႆႁွၵ်ႇပၢႆၵွင်ႈၼႆယူႇ။ ၸဝ်ႈၵွင်ႈၶဝ် ၵမ်ႈၽွင်ႈတေၶႂ်ႈထဵင်ဝႃႈ ပၢႆၵမ်တေႁဵတ်းႁိုဝ် တမ်ၵူၼ်းတၢႆလႆႈ။ ပၢႆႁွၵ်ႇ ပၢႆၵွင်ႈႁဝ်းၼႆႉဢိူဝ်ႈ တမ်သႂ်ႇ ယိုဝ်းသႂ်ႇၵေႃႈ ၵွႆၵမ်းလဵဝ်ၼႆယူႇ။ ပၢႆႁွၵ်ႇပၢႆၵွင်ႈဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈမဵဝ်း တမ်တႅင်းလႆႈၶၢဝ်းယၢဝ်း။ ၵူၼ်းယိပ်းမၼ်းၵေႃႈ ဢႃႇယုဢမ်ႇ ထူၼ်ႈပၢၵ်ႇ။ ပၢႆၵမ်ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉတႄႉ သင်ဝႃႈ မၼ်းတႅမ်ႈတမ် သႂ်ႇၼိူဝ်ၸေႈသေ ပၼ်သၽေႃးတြႃးဝႆႉမၼ်ႈ ၵႅၼ်ႇၸိုင် ၵေႃႉဢၼ်မႃးလူဢၢၼ်ႇၺႃးၼၼ်ႉ ဢဝ်သႂ်ႇၸႂ်သႂ်ႇၶေႃး သိုပ်ႇၶႆႈၼႄလုၵ်ႈလၢၼ် ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ် ႁဵတ်းၸွမ်းၼင်ႇ ပၢႆၵမ်ၸီႉသင်ႇဝႆႉၼၼ်ႉယူႇ။ သင်ဝႃႈ ပၢႆၵမ်ၼၼ်ႉ ၸိသင်ႇဝႃႈ ၼႆႉပဵၼ် ၼမ်ႉလိၼ်ႁိၼ်ၽႃ သူမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၼႆၸိုင် ၸိူဝ်းမႃးႁူႉႁၼ် ၽၢႆႇလင်ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းႁိမ်ဢဝ် ၼမ်ႉလိၼ်ႁိၼ်ၽႃၶဝ် မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇလႄႈ ယဵၼ်းပဵၼ်လႆႈ ပွႆးတိုၵ်းၶဵင်ႇၵမ်ႇၽႃႇၵွၼ်ႇ။ ၵွပ်ႈၼႆ ပၢႆၵမ်ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ၽႂ်ၵေႃႈ တေႃႈဢမ်ႇႁတ်း ထၢင်ႇလဵၵ်ႉ။
မေႃယႃ ဢၼ်ယိပ်းပၢႆၵမ်
မႄးထတ်းတီႈတႄႉမၼ်း မေႃယႃဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ လူဝ်ႇလႆႈ ယိပ်းၶဵမ်သေတႃႉ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းၼႆႉ တေလႆႈဝႃႈပဵၼ် မေႃယႃ ဢၼ်ယိပ်းပၢႆၵမ်ၵေႃႉၼိုင်ႈၼႆယူႇ။ ၸိူင်ႉၼင်ႇၵႂၢမ်းတႆးႁဝ်းဝႃႈဝႆႉ ၸိူဝ်ႉၽႂ်ၵေႃႈလႆႈမၼ်း မၢၵ်ႇၶိူဝ်ၶၼ်းလႆႈတူၼ်ႈ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆး လုင်းၶမ်းၵႃတူၼ်ႈႁုင်း ဢၼ်ပဵၼ် ၸရေးလူင် မေႃတႅမ်ႈလင်ႇၵႃႇလူင် လင်ႇၵႃႇဢွၼ်ႇ ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈ လိၵ်ႈယၢတ်ႇၼမ်ႉၼမ်ႉလင်ႇၵႃႇ တင်းၼမ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မႄႉတႄႉ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ပႃႈၸိင်ႇဢုသေ ၵိူတ်ႇႁၼ်ၼႃႈ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း တီႈသဵၼ်ႈဝီ (သႅၼ်ဝီ) မိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇ မိူဝ်ႈ 1949 လိူၼ်ဢေႇပိူဝ်ႇလ် 27 ဝၼ်း၊ ဝတ်းပုတ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ပီႈၼွင်ႉႁူမ်ႈတွင်ႉ
မႄးထတ်းၶဝ်မီးပီႈၼွင်ႉ ႁူမ်ႈတွင်ႉၵၼ် သီႇၵေႃႉ။ ပဵၼ် ၸၢႆးတုမ်ႇၶမ်း၊ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း၊ ၸၢႆးၶမ်းတီလႄႈ ၼၢင်းဢွမ်ၶမ်း တၢမ်းၵၼ်ၼင်ႇၼႆ။ ၶဝ်ပီႈၼွင်ႉတၢင်းသၢမ်ၵေႃႉၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းလႆႈ ၸိူဝ်ႉၽၼ်းလိၵ်ႈလၢႆး ၸိူင်ႇၼင်ႇပေႃႈၶဝ် ပဵၼ်ၸဝ်ႈၸရေး မေႃတႅမ်ႈလိၵ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸၢႆးတုမ်ႇၶမ်းၵေႃႈ ပဵၼ်ၵူၼ်းမေႃတႅမ်ႈၵႂၢမ်းတႆး ၵေႃႉၼိုင်ႈ သေဢမ်ႇၵႃး ပႅင်ႇၼင်ႇမၼ်းမေႃၼၼ်ႉ ဝႆႉၸႂ်ယႂ်ႇၸႂ်ယၢဝ်းသေ ၶိုၼ်းသွၼ်ပၼ် ၼွင်ႉၸၢႆးမၼ်း ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းယဝ်ႉ။ ၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ၽူႈတႅမ်ႈၵႂၢမ်း တႅမ်ႈဢွၵ်ႇမႃးၼၼ်ႉ မၼ်းၼႄပၼ် ၽၢင်ႁၢင်ႈၼမ်ႉၸႂ် ၶဝ်ယူႇ။ ပေႃးတူၺ်း ႁူဝ်ၶေႃႈၵႂၢမ်း ဢၼ်ၸၢႆးတုမ်ႇၶမ်းတႅမ်ႈဝႃႈ လိူဝ်ႁိုဝ်လွတ်ႈလႆႈပဵၼ် ၵၢၼ်တႆးယဝ်ႉၼႃႇ ၼႆၼၼ်ႉ မၼ်းၼႄပၼ် လွင်ႈဝႃႈ မီးၼမ်ႉၸႂ် တႃႇၵိုတ်ႉႁၢပ်ႇဢဝ် ၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းၵေႃႈ လႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းဢဝ် လၢႆးႁႃ ၶေႃႈၵႂၢမ်း တမ်ႈတီႈ ၸၢႆးတုမ်ႇၶမ်းမႃးတင်းၼမ်သေ လႆႈႁၼ် သဵၼ်ႈတၢင်း တႃႇတေလိူၵ်ႈဢဝ် ဝေႃးႁႃႇရ ၶိုၵ်ႉလိုၵ်ႉၼၼ်ႉယူႇ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ လႆႈႁဵၼ်းဢဝ်ထႅင်ႈ လၢႆးႁႃ ၶေႃႈၵႂၢမ်း တူၼ်းသဵၵ်ဢိၵ်ႇ ပၢႆးဝူၼ်ႉၶိုၵ်ႉလိုၵ်ႉၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။
ပၢၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းဢွၼ်ႇ
မႄးထတ်းၵေႃႉပဵၼ်ဢူႈ လႆႈၶၢႆႉၵၢၼ်သေ မႃးပဵၼ်ဢမၢတ်ႈလူင် ပၢင်ႁႆး (ၼမ်ႉတူႈ) လႄႈ ၶဝ်ႈပီႈၼွင်ႉၵေႃႈ လႆႈမႃးယူႇ သဝ်း ယႂ်ႇမႃႈၵႃႈသုင်မႃး တမ်ႈတီႈ ၼမ်ႉတူႈပၢင်ႁႆးယဝ်ႉ။ တႄႇမိူဝ်ႈ 1954 ၼၼ်ႉ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း လႆႈမႃးၶိုၼ်ႈ ႁဵၼ်းၸၼ်ႉငဝ်ႈ တီႈပၢင်ႁႆးၼမ်ႉတူႈသေ ၸိုဝ်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်း ႁွင်ႉဝႃႈ လူးဝိတ်ႉၶမ်း Louvis Kham ၼႆယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေဢွင်ႇပူၼ်ႉၸၼ်ႉၸဵတ်း တီႈၼမ်ႉတူႈယဝ်ႉ ပီ 1963 ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းၶၢႆႉမႃးၶိုၼ်ႈ ၸၼ်ႉပႅတ်ႇတီႈ သဵၼ်ႉဢႄးလ်ပိူတ်ႉ St. Albert High School (ယၢမ်းလဵဝ်ပဵၼ်ႁူင်းႁဵၼ်း ၸၼ်ႉသုင် မၢႆသွင်) ဝဵင်းပၢင်ႇဢူႈ (ပျိၼ်ႇဢူးလုၼ်ႇ၊ မေႇမျဵဝ်ႉ) ယဝ်ႉ။ တမ်ႈတီႈႁူင်းႁဵၼ်းၼၼ်ႉ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း လႆႈမႃးႁူပ်ႉထူပ်းၺႃး ၼွႆႉၼွႆႉတိၼ်ႇသေ ယဵၼ်းပဵၼ်မႃး ၸိူင်းၸၢတ်ႈပၢၼ်ဢွၼ်ႇ ၶႃသွင်ၵေႃႉ ဢၼ်ပိူၼ်ႈပေႃးၶဝ်ႈၸႂ် တင်းမိူင်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼွႆႉၼွႆႉတိၼ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇလိၵ်ႈ ၵေႃႉၼိုင်ႈသေ ၼႂ်းၸၼ်ႉၶဝ် မၼ်းၼၢင်းၵႆႉပဵၼ် မၢႆၼိုင်ႈ တႃႇသေ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈၸၼ်ႉပႅတ်ႇ ၼွႆႉၼွႆႉတိၼ်ႇ သမ်ႉထုၵ်ႇလိူၵ်ႈပဵၼ် (လူႇယေႇၶျုၼ်ႇ) လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉၶွင်ႇ (ၶွင်ႇဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈသီၶွင်ႇ၊ ပွင်ႇဝႃႈ ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ၊ ၵတ်ႉၶွင်ႇၼႆယဝ်ႉ) မိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉ ပေႃးဝႃႈ ထုၵ်ႇလိူၵ်ႈပဵၼ် လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉၶွင်ႇၸိုင် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ ဢွၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉၶွင်ႇ ၵႂႃႇဢႅဝ်ႇလႄႇ မိူင်းမၢၼ်ႈ တီႈၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ၊ ၽၢင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇငပလီႇ၊ တီႈႁူင်းၵၢၼ်၊ ႁူင်းၸၢၵ်ႈၼႂ်းမိူင်း မၢၼ်ႈယဝ်ႉ။ တီႈမိူင်းတႆးတႄႉ ပဵၼ်ၼွင်ႁၢႆးယႃႈ တီႈၶွင်ႇတႅင်ႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ပၢင်လိုဝ်ႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉၶွင်ႇယဝ်ႉ။ လုၵ်ႈႁဵၼ်ဢၼ်ၶဝ်ႈသဵၼ်ႈမၢႆ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉၶွင်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်း ၵတ်ႉလိၵ်ႈ၊ ပဵၼ်လုၵ်ႈ ႁဵၼ်း ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇၵေႃႉၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ တႃႇတေပဵၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်း ၵတ်ႉၶွင်ႇၼၼ်ႉ ၺၢၼ်ႇၵေႃႈတေလႆႈလီ၊ ပၢႆးယူႇလီၵေႃႈ တေလႆႈၶႅမ်ႉ၊ ၵၢၼ်လဵၼ်ႈ ႁႅင်းၵေႃႈ တေလႆႈမေႃသေ လႆႈဝႃႈ ပဵၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်း ဢၼ်ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇၵူႈၽၢႆႇၵူႈပႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ တၢင်းႁူႉၼမ်တၢင်းႁၼ်ၵႂၢင်ႈ ဢၼ်ပိူၼ်ႈၸၢမ်းၺၢၼ်ႇၽၢႆ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉၶွင်ႇၵေႃႉတေႃႇၵေႃႉၼၼ်ႉ ၼႆၸိုင်- "ၸွင်ႇယၢမ်ႈၵႂႃႇဝႆႈ ၵွင်းမူးလူင် သူၺ်ႇတၵူင်ႇ?" "ယၢမ်ႈၶႃႈဢေႃႈ" "တႃႇၶိုၼ်ႈၵႂႃႇၸူး ၵွင်းမူးလူင်ၼၼ်ႉ ၶူဝ်လႆမီးလၢႆသိၵ်ႈ?" ၶူဝ်လႆဢၼ်ၶိုၼ်ႈၵႂႃႇၸူး ၵွင်းမူးၼၼ်ႉ သိၵ်ႈမၼ်းၼမ်ၼႃႇလႄႈ ၽႂ်ၵေႃႈတေဢမ်ႇတၼ်းဢၢၼ်ႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉၶွင်ႇၵေႃႉၼိုင်ႈတႄႉ တွပ်ႇဝႃႈ "ၶႃႈဢမ်ႇၶိုၼ်ႈၸွမ်းၶူဝ်လႆ၊ ၶႃႈၶီႇၶူဝ်လႆထၢတ်ႈသေ ၶိုၼ်ႈၵႂႃႇၸူးၵွင်းမူးဢေႃႈ" ၼႆယဝ်ႉ။ မၢင်ပွၵ်ႈမၢင်လႂ်ၵေႃႈ ၸၢမ်းၺၢၼ်ႇထၢမ်ဝႃႈ "လိူဝ်သေၼမ်ႉၽူၼ် ၼိူဝ်ၵၢင်ႁၢဝ်ၼႆႉ မီးၼမ်ႉသင်ထႅင်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။ ၶေႃႈထၢမ်ၸိူင်ႉၼႆ ၵိုင်ႉၵၢင်ႉဝူၼ်ႉ ဢမ်ႇလႆႈ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵေႃႉတေပဵၼ် လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉၶွင်ႇၼၼ်ႉတႄႉ တၼ်းတွပ်ႇဝႃႈ "ပဵၼ်ၼမ်ႉမၢၵ်ႇပၢဝ်ႉဢေႃႈ"ၼႆယဝ်ႉ။
ၼွႆႉၼွႆႉတိၼ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ၼၢင်းယိင်းႁၢင်ႈလီ၊ ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇလိၵ်ႈၵေႃႉၼိုင်ႈလႄႈ လႆႈဝႃႈပဵၼ် သူႇပႃႇၸတႃး Super Star ၼႂ်းၵႄႈၵၢင်လုၵ်ႈႁဵၼ်းတၢင်းသဵင်ႈယူႇ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းၵေႃႈ ငိၼ်းၶွႆ လွင်ႈ ၼွႆႉၼွႆႉတိၼ်ႇပဵၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်း ၵတ်ႉၶွင်ႇလႄႈ မၼ်းၵေႃႈၸင်ႇလွမ် ၶတ်းၸႂ်ႁႂ်ႈလႆႈပဵၼ် လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉၶွင်ႇ ၸိူင်ႉၼင်ႇၼွႆႉၼွႆႉတိၼ်ႇယူႇ။
လုၵ်ႉႁဵၼ်းၵတ်ႉၶွင်ႇ
မႄးထတ်းၸိူင်းပွတ်းဢွၼ်ႇၶႃတွၼ်ႈၼိုင်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်လွင်ႈ ၵိတ်ႇၶွင်ႈၶႃသွင်ၵေႃႉၼၼ်ႉတႄႉ တႄႇထၢင်ႇၸႅင်ႈမႃး တမ်ႈတီႈ ပႅၼ်ႈတိင်လိၵ်ႈ (နရံကပ်စာစောင်) တီႈႁူင်းႁဵၼ်းၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၸိူင်းပွတ်းဢွၼ်ႇၶႃတွၼ်ႈၼိုင်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်လွင်ႈ ၵိတ်ႇၶွင်ႈ ၶႃသွင်ၵေႃႉၼၼ်ႉတႄႉ တႄႇထၢင်ႇၸႅင်ႈမႃး တမ်ႈတီႈ ပႅၼ်ႈတိင်လိၵ်ႈ နံရံကပ်စာစောင် တီႈႁူင်း ႁဵၼ်းၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် မီးသုၼ်ႇ လႆႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈသေ ၵႂႃႇတိင်ၸပ်းဝႆႉ တီႈ ပႅၼ်ႈတိင်လိၵ်ႈယဝ်ႉ။ ၵၢင်ၸႂ်ၽႂ်မီးၸိူင်ႉႁိုဝ်၊ မေႃၸိူင်ႉ ႁိုဝ်ၼႆ မေႃသွၼ်ၶဝ် ၶပ်းၶိုင်ပၼ် ႁႂ်ႈပဵၼ်တီႈ ၽိုၵ်း လပ်ႉပၢႆၵမ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်ၼႆလႄႈ ၸင်ႇႁၢင်ႈၶိူင်ႈတူဝ် လိၵ်ႈၵူႈပိူင်ပိူင်သေ ဢဝ်လိၵ်ႈဝွၵ်း၊ လွၵ်ႈႁွမ်တွမ်၊ ၶေႃႈၵႂၢမ်းၶိုၵ်ႉၵူႈပိူင်ပိူင် ၸပ်းတိင်ပၼ် တီႈပႅၼ်ႈလမ်သေ ၼႄ လုၵ်ႈႁဵၼ်းတင်းသဵင်ႈယဝ်ႉ။ ဢွင်ႈတီႈၼၼ်ႉ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ၵႂႃႇတႅမ်ႈဝႆႉဝွၵ်း ဢွၼ်ႇႁူဝ်ၼိုင်ႈ။ ဝွၵ်းမၼ်းတႄႉ ယိူင်းတီႈၼိုင်ႈ ၸပ်း သွင်ႁွႆးၼႆယူႇ။ တီႈသၢတ်ႈႁၢင်မၼ်းၼၼ်ႉ မၼ်းတႅမ်ႈ ဝႆႉဝႃႈ-
̒"တေဢၢၼ်းဢဝ် ႁႂ်ႈလႆႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉၶွင်ႇ လူရည်ချွန်ကို ရအောင်ယူမည်" ၼႆယဝ်ႉ။ ၽိူဝ်ႇဝႃႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် ၵႂႃႇႁၼ်လိၵ်ႈႁူဝ်ၼၼ်ႉ ၵဝ်ၵဝ်မႂ်းမႂ်း ယႂ်းယႂ်းတူၵ်ႇလၢတ်ႈ သမ်ႉပေႃး ပၼ်းၸွင်ႇၸွင်ႇလႄႈ ၵႂၢမ်းၶေႃႈၼၼ်ႉ ၽႅဝ်ၵႂႃႇတီႈ ၼွႆႉၼွႆႉတိၼ်ႇယဝ်ႉ။ ၽိူဝ်ႇၸွပ်ႇတူၺ်း ၵေႃႉတႅမ်ႈမၼ်း သမ်ႉပဵၼ် ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းၼႆလႄႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်း ဢိၵ်ႇမေႃသွၼ်ၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ်ၶဝ်ႈၸႂ်လွင်ႈပျသၼႃႇ ၶႃသွင်ၵေႃႉၵႂႃႇတင်းၼမ်။ ၼွႆႉတိၼ်ႇၵေႃႈ ၸွမ်းၼင်ႇ ပဵၼ်ၼၢင်းယိင်းၵေႃႉၼိုင်ႈ လႆႈႁၼ်ပိူၼ်ႈမႃး တႅမ်ႈၶိတ်ႉမၼ်းၼၢင်း ၼင်ႇၼႆ မၼ်းၼၢင်းၵေႃႈ ပဵၼ်ဢၼ် ယွၼ်ႈၸႂ်မၼ်းဝႆႉယူႇတႄႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်းၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ်လူႇယေႇၶျုၼ်ႇ(လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉၶွင်ႇ)သမ်ႉမီး မၼ်းၼၢင်းၵေႃႉလဵဝ်ၵူၺ်းလႄႈ မၼ်းပွင်ႇၸႂ်ဝႃႈ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ယိူင်းဢၢၼ်းဝႃႈတီႈမၼ်းၼႆသေ ၶႃသွင်ၵေႃႉ လႆႈမီးပျသၼႃႇ သူပ်းၵႂၢမ်းၵၼ်မႃးယဝ်ႉ။ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းတႄႉ ယုမ်ႉယုမ်ႉသေ ၵႄႈလိတ်ႈ ပၼ်ၵႂႃႇဝႃႈ ̒"သုတ်းတီႈဝႃႈ ႁဝ်းၶွႆသူသေ ၶႂ်ႈပဵၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်း ၵတ်ႉၶွင်ႇၸိူင်ႉၼင်ႇသူၵေႃႉၼိုင်ႈလႄႈ ႁဝ်းၸင်ႇဝႃႈ တေဢၢၼ်းဢဝ် ႁႂ်ႈလႆႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉၶွင်ႇ ၼႆ လူး ၼႆႉပဵၼ်ယိူင်းဢၢၼ်းလႄႈ ၵၢင်ၸႂ်ႁဝ်းၼႃႇ" ၼႆယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းၼၼ်သေ ၶႃသွင်ၵေႃႉ တႄႇတင်ႈၸိူင်း မိုတ်ႈၵၼ်၊ ဝၢႆးၼႆႉ သိုပ်ႇပဵၼ်မႃး ၸိူင်းႁၵ်ႉၵၼ်ၵႂႃႇ လႄႈ တၢင်းႁၵ်ႉၶႃၼႆႉ တေလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်တၢင်းႁၵ်ႉဢွၼ်ႇ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉၶွင်ႇၼႆယူႇ။
ၸိူင်ႉၼင်ႇ ယိူင်းဢၢၼ်းမီးၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈၸၼ်ႉၵဝ်ႈ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းၵေႃႈ လႆႈလိူၵ်ႈပဵၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉၶွင်ႇ၊ ၼွႆႉတိၼ်ႇၵေႃႈ သမ်ႉၶိုၼ်းပဵၼ်ထႅင်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉ ၶွင်ႇ ပွၵ်ႈသွင်ၼင်ႇၵၼ်ယဝ်ႉ။ ၼွႆႉၼွႆႉတိၼ်ႇၼႆႉ ထိုင်မႃး ၸၼ်ႉသိပ်းၵေႃႈ လႆႈပဵၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉ ၶွင်ႇထႅင်ႈ ပွၵ်ႈၵမ်းသၢမ်လူးၵွၼ်ႇ။
ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၶိုၼ်ႈႁူင်းႁဵၼ်းတီႈမေႇမဵဝ်ႉၼၼ်ႉ ၽိုၵ်းတႅမ်ႈဝွၵ်းမၢၼ်ႈ ဝွၵ်းတႆး ပိတ်းပိတ်းပွတ်းပွတ်း ဢိတ်းဢိတ်းဢွတ်းဢွတ်းယူႇ။ ၼၢႆးဢႅင်းၵလဵတ်ႈ တီႈ မေႇမဵဝ်ႉ ဢၼ်ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ယၢမ်ႈၵႂႃႇၶိုၼ်ႈလိၵ်ႈ ဢဵင်းၵလဵတ်ႈတီႈမၼ်းၼၼ်ႉ မၼ်းယၢမ်ႈလၢတ်ႈၼႄ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ လွင်ႈၶိူဝ်းၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း မႃးယူႇသဝ်း ၸွမ်းမၼ်း၊ လွင်ႈၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇလိၵ်ႈ၊ လွင်ႈၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း မေႃတႅမ်ႈဝွၵ်း ဢႅင်းၵလဵတ်ႈၼႆ တင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မိူဝ်ႈပီ 1965 တႄႉ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ၶိုၼ်းၶၢႆႉမႃးၶိုၼ်ႈၸၼ်ႉသိပ်း တမ်ႈတီႈ ၼမ်ႉတူႈယဝ်ႉ။ ၵေႃႉပဵၼ်ပေႃႈ လုင်းၶမ်းၵႃတူၼ်ႈႁုင်းၵေႃႈ ပၼ်ႁႅင်းလုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း လွင်ႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈတႅမ်ႈဝွၵ်း တႄႉတႄႉလႄႈ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းၵေႃႈ ၽိုၵ်းတႅမ်ႈဝွၵ်းသေဢမ်ႇၵႃး ၵေႃႉပဵၼ်ၼွင်ႉၸၢႆးမၼ်း ၸၢႆးၶမ်းတီၵေႃႈ သွၼ်ပၼ်မၼ်း လွင်ႈႁႆႇတိင်ႇယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းၼၼ်သေ ပဵၼ်ႁႆႇတိင်ႇႁွင်ႉၵႂၢမ်းမႃး ၽိုၵ်းတႅမ်ႈၵႂၢမ်းမႃးလႄႈ တႄႇတႅမ်ႈလႆႈၵႂၢမ်းႁၵ်ႉၼႂ်းၽၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၵွပ်ႈသင်လႄႈ တႅမ်ႈၵႂၢမ်း
မႄးထတ်းလွင်ႈသင်သေဢမ်ႇဝႃႈ ပေႃးမီးလွင်ႈမၼ်း ၸင်ႇ တေမီးတၢင်းမၼ်းယဝ်ႉ။ လွင်ႈဢၼ်ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းပဵၼ် တႅမ်ႈၵႂၢမ်းမႃးတႄႉ မီးၼင်ႇၼႆ။
ၼႂ်းဝႃႇ ၽွင်းၵႂႃႇႁဵတ်းၵၢၼ်ဝေႇယႃႇဝတ်ႉၸ တီႈ ၵျွင်းမုၼ်ၸဝ်ႈ ၵႂႃႇၸွႆႈတင်ႈၼမ်ႉ၊ ႁုင်ၶဝ်ႈႁုင်ၽၵ်း တႃႇတေတၢင်ႇသွမ်းၽြႃး တႃႇတေလူႇတၢၼ်းၶဝ်ႈ သွမ်းသင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈ၊ တႃႇတေၸႃႇၵလဵင်ႉလူ ပူႇသိၼ် ၼၢႆးသိၼ်ၵူႈသိၼ်ယူႇ။ ၵၢင်ၶမ်ႈ ဝၼ်းၽိတ်ႈ ဝၢႆးသေ ႁုင်ၶဝ်ႈတင်ႈၼမ်ႉယဝ်ႉ သမ်ႉဢမ်ႇမီးၵၢၼ်သင်သေတႃႉ လူဝ်ႇလႆႈၼွၼ်းပႂ်ႉ မေႃႈၶဝ်ႈမေႃႈၽၵ်းလႄႈ တႆး ၵေႃႉၵမ်ႈၽွင်ႈ ဢဝ်တိင်ႇမႃးႁႆႇသေ ႁွင်ႉၵႂၢမ်းလဝ်ႇၸႂ်ယူႇ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၵႂၢမ်းတႆးပၢၼ်မႂ်ႇ ပႆႇမီးသင်။ တေႃႉတႄႉမီးသွင်ပုၵ်ႈ (1) ဝၼ်းတႆးပဵၼ်ဝၼ်းယိုင်ႈယႂ်ႇ (2) ပီႈၼွင်ႉတႆးယူႇၵလႂ် ၼႆႉၵူၺ်း။ ၸုမ်းၶဝ် မႃးႁွင်ႉၵႂၢမ်းမိူဝ်ႈလႂ်ၵေႃႈ ပဵၼ်သွင်ႁူဝ်ၼႆႉယူႇတိၵ်း ၵူၺ်းလႄႈ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ၸင်ႇထၢမ်ၶဝ် "ၵႂၢမ်းတႆး ဢမ်ႇမီးထႅင်ႈႁႃႉ?" ၼႆ ၶဝ်ၵေႃႈဝႃႈ မီးသွင်ပုၵ်ႈၼႆႉ ၵူၺ်းၼႆလႄႈ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းၸင်ႇဝူၼ်ႉတႅမ်ႈၵႂၢမ်းတႆး မႃးယဝ်ႉ။
ၽွင်းမိူဝ်ႈ ယူႇမေႇမဵဝ်ႉၼၼ်ႉ လႆႈထွမ်ႇၵႂၢမ်းဢႅင်း ၵလဵတ်ႈ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇမႃးလႄႈ ၼႂ်း ၸႂ်မၼ်းဝူၼ်ႉဝႃႈ ၵႂၢမ်းၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ၸုမ်း The Beatles, Shadows, Bob Dylan, Elvis Presley, The Rolling Stones, Elton John, Pink Floyd, Eric Clapton, CCR ၸိူဝ်းၼႆႉ ၶႅမ်ႉၵေႃႈၶႅမ်ႉ သဵင် မၼ်းၵေႃႈ ၶိုၵ်ႉလႄႈ သင်ဢဝ် ၶေႃႈၵႂၢမ်းတႆးသႂ်ႇသေ ႁဵတ်းပဵၼ်ၵႂၢမ်းတႆးၸိုင် ပီႈၼွင်ႉတႆး တေလႆႈၸႂ်ႁပ်ႉယူႇဢမ်ႇႁၢင်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းၼၼ်သေ ၽိုၵ်းတႅမ်ႈ ပဵၼ်မႃး ၵႂၢမ်းသၢဝ်းပုၵ်ႈ။ ပဵၼ်သဵင်ၵေႃႇပီႇ ဢႅင်းၵလဵတ်ႈသေ မႃးႁွင်ႉၼႄ တႆးၵေႃႉမၼ်းယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ႁွင်ႉၼႄၵႂႃႇ ထၢမ်တူၺ်းၵၢင်ၸႂ်ၶဝ် ၽႂ်ၵေႃႈဝႃႈ "ၵျယူႇ ၼႃႇ၊ ၶႅမ်ႉယူႇၼႃႇ" ၼႆယဝ်ႉ။ ဢဝ်ၵႂၢမ်းႁူဝ်လႂ် ႁွင်ႉၼႄၶဝ်ၵေႃႈ တေႃႈဝႃႈ"ၵျယူႇလူး"ၼႆတိၵ်းၵူၺ်း။
ၵူၺ်းၵႃႈ ၽႂ်ၵေႃႈ သမ်ႉဢမ်ႇယွၼ်းဢဝ်ႁွင်ႉလႄႈ ၼႂ်းၸႂ်ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ၸင်ႇဝူၼ်ႉဝႃႈ ဢဝ်သဵင်ပိူၼ်ႈသေ ႁဵတ်းပဵၼ်ၵႂၢမ်းႁဝ်းၼႆႉ ၶေႃႈမၼ်းဢမ်ႇၽဵၼ်ႈလီ။ မိူၼ်ၼင်ႇ ၵႂၢမ်းႁၵ်ႉၼႂ်းၽၼ်ၼၼ်ႉ သဵင်တႆး လွင်ႈႁႅင်းဝႆႉတႄႉတႄႉ။ တီႈလူဝ်ႇဝႃႈ "ၶႂ်ႈလၢတ်ႈၵေႃႈ ဢမ်ႇဢွၵ်ႇမႃးပဵၼ်ၶေႃႈ"ၼၼ်ႉ သဵင်မၼ်းလွင်ႈဝႃႈ "ၶႂ်ႇလၢတ်းၵေႃႈ ဢမ်ဢွၵ်းမႃးပဵၼ်းၶေႃႈ"ၼႆသေ ထွမ်ႇယၢပ်ႇဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၼင်ႇႁိုဝ်တေပဵၼ်လႆႈ သဵင်ၶွင်တူဝ်ႁင်းၵူၺ်းၼၼ်ႉ ၸင်ႇသိုပ်ႇလၵ်ႉလွမ် ၶတ်းၸႂ်မႃးယူႇႁင်းၵူၺ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇ။ ၵႂၢမ်းဢၼ်ဢဝ် သဵင်လမ်ႇပိူၼ်ႈသေ တႅမ်ႈမိူဝ်ႈၸဝ်ႉၼၼ်ႉ တေမီးယူႇ မွၵ်ႈ (20)ပုၵ်ႈၼႆယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉတႄႉ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း တိုၼ်းဢမ်ႇ ၸွမ်းသဵၼ်ႈတၢင်းၵေႃႇပီႇသေ တင်ႈဢဝ်သဵၼ်ႈတၢင်း သဵင်ၶွင်တူဝ်ႁင်းၵူၺ်းယဝ်ႉ။ ပီ1966 ဢွင်ႇပူၼ်ႉၸၼ်ႉသိပ်း တီႈၼမ်ႉတူႈသေ လႆႈလၢဝ်ၸွင်ႈ Physic (ပၢႆးႁၢင်ႈ)လႄႈ ၼႂ်း တူင်ႇဝဵင်းၵျွၵ်ႉမႄး မၼ်းၸၢႆးလႆႈမၢႆၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ၼႂ်း မိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇ ပဵၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်း ဢၼ်လႆႈမၢၵ်ႈ(ဢမၢတ်ႈ)ၼမ်လိူဝ်သေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၸင်ႇလႆႈ ပၢႆးမေႃယႃသေ လႆႈၵႂႃႇသိုပ်ႇၶိုၼ်ႈ ၸၼ်ႉၸွမ်ပၢႆးမေႃယႃ တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းလိူဝ်ႇယဝ်ႉ။
ပၢၼ်လႄႈၵၢၼ် လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်
မႄးထတ်းၼွႆႉၼွႆႉတိၼ်ႇၵေႃႈ ဢွင်ႇပူၼ်ႉၸၼ်ႉသိပ်း ၵိုၵ်းလၢဝ်ၸွင်ႈလႄႈ လႆႈမႃးၶိုၼ်ႈပၢႆးမေႃယႃ တီႈၸၼ်ႉၸွမ် ဝဵင်းလိူဝ်ႇသေ လႆႈဝႃႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉၶွင်ႇ သွင်ၵေႃႉ ၶိုၼ်းမႃးၺႃးၵၼ် တီႈၼင်လိၼ်ၸၼ်ႉၸွမ်ယဝ်ႉ။ ဝႃႇသၼႃႇၵူၼ်းႁဝ်း ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ၵႂႃႇၽႅဝ်တီႈလႂ်ၵေႃႈ ႁူႉတေႃႈ ပႃးၵႂႃႇၸွမ်းယူႇတႃႇသေႇလႄႈ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း မႃးပဵၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်း ၸၼ်ႉၸွမ်မေႃယႃသေတႃႉ လွင်ႈတႅမ်ႈၵႂၢမ်း လွင်ႈႁွင်ႉၵႂၢမ်းတႄႉ ဢမ်ႇပႅတ်ႈလႆႈ။ ၼင်ႇႁိုဝ် တေပဵၼ်ၵႂၢမ်း သဵင်ၶွင်တူဝ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶတ်းၸႂ် ယူႇတႃႇသေႇယဝ်ႉ။
တႅမ်ႈၵႂၢမ်းဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ တႃႇတေႁႂ်ႈပရိသတ်ႈ လႆႈၸႂ်ၵႂၢမ်းၼိုင်ႈပုၵ်ႈဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇငၢႆႈငၢႆႈ။ ဢမ်ႇငၢႆႈသေတႃႉ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းတႄႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၵူၼ်း ၵူဝ်တၢင်းယၢပ်ႇ။ မၼ်းတိုၼ်းယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ တၢင်းၶတ်းၸႂ်ၼႆႉ ဢၼ်ၶႂ်ႈပဵၼ် တိုၼ်းတေလႆႈပဵၼ်ၼႆယူႇတႃႇ သေႇသေ သိုပ်ႇတႅမ်ႈၵႂၢမ်းမႃးလႄႈ ထိုင်မႃး 1968 ၸင်ႇတႅမ်ႈလႆႈ ၵႂၢမ်းတႆး ဢၼ်တႆးတင်းၼမ် ႁပ်ႉလႆႈ ထွမ်ႇလႆႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵႂၢမ်းႁူဝ်ၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ် ႁႂ်ႈမီးၸႂ်ႁၵ်ႉၶိူဝ်းဢိၵ်ႇ လွင်ႈယဵၼ်ႇငႄႈတႆး ႁႂ်ႈ ၶိုတ်းပၢၼ်ယဝ်ႉ။
ၽဵင်းၵႂၢမ်းဢၼ်တႅမ်ႈဢွၵ်ႇမႃးၼႆႉ တေလႆႈဝႃႈ မၼ်းပဵၼ်ႁၢင်ႈၽၢင် ၵၢင်ၸႂ်ၵေႃႉတႅမ်ႈၼၼ်ႉၼႆၵေႃႈ တေႃႈဢမ်ႇၽိတ်းၼင်ႇၵဝ်ႇ။ မိူၼ်ၼင်ႇ ၼႂ်းၵႂၢမ်း ႁႂ်ႈ မီးၸႂ်ႁၵ်ႉၶိူဝ်း ၼၼ်ႉ ဝႃႈဝႆႉ ၼုင်ႈၶူဝ်းတႆးႁဝ်းလႄႈ ဢမ်ႇသင်ၵေႃႈႁဝ်းပဵၼ်တႆး၊ လၢတ်ႈၵႂၢမ်းတႆးႁဝ်းလႄႈ ဢမ်ႇသင်ၵေႃႈႁဝ်းပဵၼ်တႆး ၼႆၼၼ်ႉ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ၼႆႉ မိူဝ်ႈၶိုၼ်ႈႁူင်းႁဵၼ်း ၶိုၼ်ႈၸၼ်ႉၸွမ်ၸိူဝ်း ၼၼ်ႉ တိုၼ်းလႆႈႁၼ်မၼ်းၼုင်ႈ ၶူဝ်းတႆးတႃႇသေႇ သေၼႄပၼ် ၼမ်ႉၸႂ်တႆး ႁတ်းႁတ်းႁၢၼ်ႁၢၼ် ၼႂ်းၵၢင်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်ယူႇ။
ၽွင်းမိူဝ်ႈ ပဵၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်ၼၼ်ႉ ဢွၼ်ႁူဝ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းတႆးသေ တူင်ႉၼိုင်လွင်ႈၼႃႈၵၢၼ် တႆးမႃးယူႇ။ လႆႈႁပ်ႉဢဝ် ၼႃႈၵၢၼ်ၽူႈၼၢမ်းၼႂ်း ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈၽိင်ႈငႄႈတႆး ၸၼ်ႉၸွမ်တင်းလူင် (ဝဵင်းလိူဝ်ႇ)ယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၽွင်းမိူဝ်ႈ 1969 ၸင်ႇလႆႈတၢင်တူဝ် ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈ ၽိင်ႈငႄႈတႆး ၸၼ်ႉၸွမ်တဝ်းလူင်(ဝဵင်းလိူဝ်ႇ)သေ ၵႂႃႇၶိုၼ်ႈပၢင်ၵုမ်လိၵ်ႈတႆး တီႈဝဵင်းတူၼ်ႈတီးလႄႈ လႆႈၵႂႃႇႁူႉၸၵ်းမိုတ်ႈၵိုဝ်း ၸၢႆးထီးသႅင်ယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈမိုတ်ႈၵၼ် တီႈတူၼ်ႈတီးၼၼ်ႉတႄႉ ထၢင်ႇဝႃႈ တေယဝ်ႉၵႂႃႇ လၢႆလၢႆၵူၺ်းယူႇ။ ဢမ်ႇထၢင်ႇဝႃႈ ၶႃသွင်ၵေႃႉ တေလႆႈမႃးၸုင်မိုဝ်းၵၼ်သေ ၶိုၼ်ႈၼိူဝ် ၶဵင်ႇၸၢတ်ႈ ပၢႆးမွၼ်းၼင်ႇၼႆ။ မိူဝ်ႈၸဝ်ႉတႄႉ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း လွမ်မုင်ႈမွင်းဝႃႈ သဵင်ၸၢႆးၶမ်းမၢတ်ႈ(တၢင်ႉယၢၼ်း) တေပဵၼ်ၵၢၼ်ၼႆယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ တၢင်းမုင်ႈမွင်း ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇသူႈပဵၼ်မႃး ၸွမ်းၼင်ႇၵၢင်ၸႂ်။ ဝၢႆးသေ ၸၢႆးထီးသႅင် ဢွင်ႇၸၼ်ႉသိပ်းယဝ်ႉ သမ်ႉလႆႈမႃးၶိုၼ်ႈ ၸၼ်ႉၸွမ်ပၢႆးၸႂ်(ၻသ်သၼိၵၿေၻ) တီႈဝဵင်းလိူဝ်ႇသေ တင်းၸၢႆးၶမ်းတီ လႆႈပဵၼ်တႆးၵေႃႉလီၵၼ် ၵႆႉၶဝ်ႈဢွၵ်ႇၵၼ်မႃးလႄႈ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ၸင်ႇမိုတ်ႈ ၸၢႆးထီးသႅင် လိူဝ်တွၼ်းမႃး မီးၸႂ်ၸပ်းတိတ်းၵၼ်မႃးယဝ်ႉ။ ၸၢႆးၶမ်းတီၵေႃႈ ပဵၼ်ၽူႈမီးပႃႇရမီႇ ၽၢႆႇပၢႆး မွၼ်းၵေႃႉ ၼိုင်ႈသေ တႅမ်ႈလႆႈၵႂၢမ်းၶိုၵ်ႉလိုၵ်ႉယူႇ ၼင်ႇၵဝ်ႇ။
ၽွင်းၼၼ်ႉ လွင်ႈႁႆႇတိုင်ႈပၢၼ်မႂ်ႇၵေႃႈ တိုၵ်ႉပဵၼ် ၽွင်းၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇမႂ်ႇသေ တိုၵ်ႉၸိုၼ်ႇယႂ်ႇလႄႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၼုမ်ႇၵမ်ႉပႃႈၼမ် ဢွၼ်ၵၼ် သူင်ထွမ်ႇသဵင် တိင်ႇႁူၵ်းသၢႆမႃးၵူၺ်း။ ၸုမ်းႁႆႇတိုင်ႈၵေႃႈ ၽုတ်းဢွၵ်ႇ မႃးႁင်းၽႂ်မၼ်းယူႇ။ မိူဝ်ႈပီ 1973 ယွၼ်ႉၸုမ်း The Outsiders (ၸုမ်းၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း၊ ၸၢႆးထီးသႅင်၊ ၶုၼ်မဵဝ်းလုၼ်ႇ၊ ၸေႃးတဵင်းဝိၼ်း)လႄႈ ၸုမ်း The Highlanders (ၸုမ်းၸၢႆးၶမ်းတီ၊ ၸေႃးၵျႅၵ်ႉသိၼ်ႇ၊ ၸေႃးၵျေႃႇၼီႇ) မႃးႁူမ်ႈၵၼ်သေ ၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇပဵၼ်မႃး ၸုမ်း The Wild Ones ယဝ်ႉ။
ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ၸွႆႈထႅမ်တူင်ႉၼိုင်ၸွမ်း ၵၢၼ်လိၵ်ႈတႆးသေဢမ်ႇၵႃး လွင်ႈတႅမ်ႈၵႂၢမ်းၵေႃႈ တႅမ်ႈလႆႈမႃး တင်းၼမ်၊ ႁူႉႁၼ်လွင်ႈတၢင်းၵႂႃႇတၢင်းပႆ တူၼ်းၵႂၢမ်း မႃးတင်းၼမ်ယူႇ။ လွင်ႈႁူႉႁၼ်ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ယူႇလွၵ်ႇလွၵ်ႇလၢႆလၢႆသေ ႁူႉႁၼ်မႃးတႄႉဢမ်ႇၸႂ်ႈ။ တေလႆႈပဵၼ် ၵေႃႉလူတူၺ်းလိၵ်ႈၼမ်ၼမ်ယဝ်ႉ။ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းတႄႉ ၶိုၼ်ႈၸၼ်ႉၸွမ်ပၢႆးမေႃယႃသေ ႁဵၼ်းဢဝ် ပၢႆးမေႃယႃဢၼ်လဵဝ်ဢမ်ႇၸႂ်ႈ။ ၵႃႈပဵၼ်တၢင်းႁူႉၼမ် တၢင်းႁၼ်ၵႂၢင်ႈ ၸၢင်ႈဝၵ်ႉတၢဝ်းလႆႈ တၢၼ်ႇႁိုဝ်ၵေႃႈ ၶတ်းၸႂ်ဝၵ်ႉတၢဝ်းဢဝ်ယူႇ။
ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၶႂ်ႈပဵၼ် ၽူႈတႅမ်ႈၵႂၢမ်းၶိုၵ်ႉလိုၵ်ႉ ၵေႃႉၼိုင်ႈလႄႈ ၽဵင်းၵႂၢမ်းဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇၼၼ်ႉ မၼ်းၶတ်းၸႂ်ထွမ်ႇသေ တွင်းမၢႆဝႆႉၼႂ်းသၢႆၸႂ် မၼ်းယူႇ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ၵႂၢမ်းၸၢတ်ႈသႅင်းမၢၼ်ႈ ၸိူဝ်းၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ၸိူင်ႉၼင်ႇ မဵဝ်ႉမၺဵင်း၊ သူၺ်ႇပျီႇဢေး၊ ဢူးပူဝ်ႇၶိၼ်ႇ၊ ဢူးဢၢၼ်ႉၵျီး၊ ဢူးၵျေႃႉမူး ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မၼ်းထွမ်ႇတွင်းဢဝ်သဵင်ႈသေ ဢမ်ႇၵႃး ပပ်ႉဝွၵ်း၊ ပပ်ႉၸိူင်း၊ ပပ်ႉမွၼ်းၵႂၢမ်းၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ လူတူၺ်းတင်းၼမ်ယူႇ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ပပ်ႉဢႅင်းၵလဵတ်ႈဢၼ်မၼ်းလူ တႄႉပဵၼ် Rabindernath Tagore, Robert Forst, Omar Khayyam, Shakespeare, George Bermard Shaw, Ibsen, Leo Tolstoy, Somerset Mangham, Mark Twain, Albert Camus, Henry David Thoreau, Mahatma Gandhi, Martin Luther King, Mao Zedong, Jesus Christ, The Baddha ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဢၼ်ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ၶိုၼ်းပိၼ်ႇတႅမ်ႈ ပဵၼ်ၽၢႆႇတႆးတႄႉ ပဵၼ်ဝွၵ်း Rabindranath Tagore, Robert Frost, Omar Khyyam ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။
တႃႇတေပဵၼ် ၵူၼ်းတႅမ်ႈလႆႈ ၼမ်ႉၵႂၢမ်းၶိုၵ်ႉလိုၵ်ႉ ၶႅမ်ႉလႅပ်ႈဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ တၵ်းတေလႆႈမီးတၢင်းႁူႉ ၼမ်သေဢမ်ႇၵႃး ပၢႆးဝူၼ်ႉၵေႃႈ တေႃႈတေလႆႈပူၼ်ႉ ပိူၼ်ႈဝႆႉယူႇ။ ၼင်ႇႁိုဝ်တေလႆႈပၢႆးဝူၼ်ႉ ၵူႈၽၢႆႇၵူႈပႃႈ ၼၼ်ႉ တၵ်းတေလႆႈလူဢၢၼ်ႇ ပပ်ႉလၢႆၽႃႇသႃႇယူႇ။ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းၼႆႉ လူပပ်ႉဢႅင်းၵလဵတ်ႈၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး ပပ်ႉလိၵ်ႈမၢၼ်ႈၵေႃႈ မၼ်းၶတ်းၸႂ်လူတူၺ်းတင်းၼမ် ယူႇ။ ပပ်ႉဢၼ်မၼ်းလူတႄႇပဵၼ်ပပ်ႉ သျိၼ်ႇမႁႃႇ ရတ်ႉထသႃႇရ၊ သျိၼ်ႇမႁႃႇသီႇလဝမ်ႇသ၊ ဢၼၼ်ႇ တသူႇရိယ၊ လႅတ်ႉဝႄးသုၼ်ႇတရ၊ ၼဝတေး၊ ၼၢတ်ႉသျိၼ်ႇၼွင်ႇ၊ ဢူးၵျိၼ်ႇဢု၊ ၸလေႇဢူးပုင်ႇၺ၊ တၶိၼ်ႇၵူဝ်ႇတေႃႇမႅင်း၊ ၸေႃႇၵျီႇ၊ မွင်ႇၸွၼ်းယီႇ၊ တၵူင်ႇတႃႇယႃႇ၊ မွင်ႇတႃႇၼူဝ်း၊ တဵၵ်ႉပၢၼ်ႇမွင်ႇဝ၊ တႅၵ်ႉၵတူဝ်ႇၽူင်းၼႅင်ႇ၊ လူႇထုတေႃႇဢမႃႇ၊ ဢွင်ႇတိၼ်း ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။
ၵူၼ်းႁဝ်းမၢင်ၸိူဝ်း ပေႃးမေႃလိၵ်ႈပိူၼ်ႈ ၵႂၢမ်းပိူၼ်ႈယဝ်ႉ ၵႆႉၸၢင်ႈမေႃထၢင်ႇလဵၵ်ႉၶိုၼ်း ၵႂၢမ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇ၊ လိၵ်ႈၸဝ်ႈၵဝ်ႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းတႄႉ ဢမ်ႇပဵၼ်ၼၼ်။ ပေႃးထွမ်ႇတူၺ်းၽဵင်းၵႂၢမ်း ̒̒လွင်ႈယဵၼ်ႇငႄႈတႆး ႁႂ်ႈၶိုတ်းပၢၼ်̒̒ၼၼ်ႉၵေႃႈ တေႃႈတေႁူႉထိုင်လွင်ႈၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ႁၵ်ႉသႃၽိင်ႈငႄႈ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇသေဢမ်ႇၵႃး ၶႂ်ႈႁႂ်ႈလွင်ႈယဵၼ်ႇငႄႈၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ၶိုတ်းၵၢပ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼင်ႇႁိုဝ်တေႁူႉဢၢတ်း တႆးၼၼ်ႉ တၵ်းတေလႆႈလူလိၵ်ႈတႆးယူႇ။ ၵွပ်ႈၼႆ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းၼႆႉ လိၵ်ႈတႆးၵေႃႈ မၼ်းၶတ်းၸႂ်လူယူႇယဝ်ႉ။ ပပ်ႉလိၵ်ႈ ဢၼ်မၼ်းလူတႄႉပဵၼ် ပပ်ႉလိၵ်ႈ ၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်၊ လုင်းၶုၼ်မႁႃႇ၊ လုင်းတၢင်းၵႄး၊ သြႃႇၸၢႆးဢွင်ႇထုၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။
ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉ ပေႃးလူလိၵ်ႈၼမ်ၵေႃႈ တၢင်းႁူႉၼမ်မႃးယူႇ။ ပေႃးတၢင်းႁူႉၼမ်မႃးၵေႃႈ ပၢႆးဝူၼ်ႉလီမႃး၊ ၶေႃႈၵႂၢမ်းလၢတ်ႈၶိုၵ်ႉၶႅမ်ႉမႃး၊ ပၢႆၵမ်ၵေႃႈ ယမ်မႃးယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈသင် ၶေႃႈၵႂၢမ်း၊ ပၢႆးဝူၼ်ႉ ဢိၵ်ႇ ပၢႆၵမ် ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ၶိုၵ်ႉလိုၵ်ႉၼႆ ၽူႈလူလိၵ်ႈႁဝ်းၶဝ် တေပွင်ႇၸႂ်ယူႇ။ ႁဵတ်းၼႆသေ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ၽိုၵ်းတႅမ်ႈၵႂၢမ်းမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈၽႂ်ပႆႇႁူႉၸၵ်းမၼ်းၼၼ်ႉယူႇ။ ယၢမ်းလဵဝ် ႁဝ်းဢွၼ်ၵၼ် ႁၼ်ၶေႃႈၵႂၢမ်း ဢၼ်မၼ်းတႅမ်ႈလႆႈ ၶိုၵ်ႉလိုၵ်ႉႁၢင်ႈလီသေတႃႉ မိူဝ်ႈၽွင်းမၼ်းတႅမ်ႈၵႂၢမ်း ၽိုၵ်းၵႂၢမ်းယူႇၼၼ်ႉတႄႉ ၽႂ်တေဢမ်ႇႁၼ်မၼ်း။
ဢွင်ႈတႅမ်ႈၵႂၢမ်းမၼ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈတႂ်ႈၽႆးၽႃႉ လႅင်းထွင်ႇ။ ၵူၺ်းပဵၼ် တႂ်ႈငဝ်း ၽႆးတဵၼ်းလႄႈငဝ်း လိူၼ်ပွင်ႇႁူးၽႃၵူၺ်း၊ တီႈၼင်ႈမၼ်းတႄႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ ၵွပ်းၼႃသူဝ်ႇၾႃႇဢိင်လႅင်ႈ၊ ၵူၺ်းပဵၼ် ၼိူဝ်သၢတ်ႇယွၵ်း ဢိၵ်ႇ ပႅၼ်ႈတႅၵ်ႇလႄႈ ယိူဝ်ႈႁႅင်ႈဢွၼ်ႇၵူၺ်း။ ၵမ်တႅမ်ႈမၼ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၼဵပ်ႉၶမ်း၊ ၵူၺ်းပဵၼ် ၵမ်ၸိုၼ်းပွတ်းလႄႈ ၵမ်ၸိုမ်းၼမ်ႉမိုၵ်ႉဢၼ်ၵႆႉ ၸိုမ်းယမ်းသႂ်ႇမိုဝ်း ပေႃးသွမ်ႇလမ်ၵႂႃႇသဵင်ႈၵူၺ်း။ တိင်ႇ ဢၼ်မၼ်းတွႆႇသေ ၽိုၵ်းႁႃသဵင်ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈတိင်ႇထၢတ်ႈ ဢၼ်လိူမ်ႈမၢပ်ႈမၢပ်ႈ၊ ၵူၺ်းပဵၼ် တိင်ႇယွၵ်း ဢၼ်သၢႆၵႆႉၶၢတ်ႇပၢပ်ႈပၢပ်ႈၵူၺ်း။ ၸေႈတႅမ်ႈၵႂၢမ်းမၼ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ ၸေႈၼေႃႇၶၢဝ်ၶၢဝ်၊ ၵူၺ်းပဵၼ် ၸေႈမၢဝ်ႇသၢဝ်ပၼ်လိၵ်ႈၵၼ်သေ မိပ်ႇၼူတ်ႈ ထိုမ်ႈပႅတ်ႈၼၼ်ႉၵူၺ်း။
ၵေႃႉမႃးယူႇၸမ် လွမ်ႉႁွပ်ႈသေ ပၼ်ႁႅင်း မိူဝ်ႈမၼ်းတိုၵ်ႉၽိုၵ်းတႅမ်ႈ ၽိုၵ်းႁွင်ႉႁႃသဵင် ၵႂၢမ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ ဢီႇလုၵ်ႈယိင်းသထေးႁၢင်ႈလီ။ ၵူၺ်းပဵၼ် ဢီႇယုင်းဢွၼ်ႇ မႃးဢုမ်ႇလွမ်ႉမၼ်းဝႆႉသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ပုမ်ဢွၼ်ႇၶဝ် ပီမၢၼ်းၵူၺ်း။
တႃႇတေႁႃသဵင်ၶၵ်ႉ(ၸီးဝႃး) ပုၼ်ႈတႃႇၽဵင်းၵႂၢမ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈသဵင်တရမ်ႇ (Drum Set)၊ ၵူၺ်းပဵၼ် မိုဝ်းၼိဝ်ႉၵၢင် ၶတ်းႁႅင်းၼိဝ်ႉပုၵ်းသေ ပေႃႉ ၽတ်ႉသႂ်ႇၼိဝ်ႉတၢမ်း ၵမ်ႇမၢၼ်ႉၼၼ်ႉၵူၺ်း။ ဢၼ်ၶဝ်ႈၸႂ်သေ ပႂ်ႉတူၺ်းမၼ်း ဢမ်ႇၽၢတ်ႇတႃ သေဢိတ်းတႄႉ တေႃႉတႄႉ မီးဢၢႆႈႁၢင်ပိတ်းဢွတ်ႇ တူဝ်ၼိုင်ႈ။ ၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်ႁၢင်ႈ ၽၢင်ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းႁဝ်း မိူဝ်ႈ တိုၵ်ႉၶဝ်ႈၶွၵ်ႇ ပႆႇတႅၵ်ႇဢွၵ်ႇပဵၼ်တူဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တူဝ်မၼ်းၵေႃႈ ယင်းတႅမ်ႈဝႆႉ ဝွၵ်းႁၢမ်းဝွၵ်း ဢွၼ်ႇ ႁူဝ်ၼိုင်ႈၼင်ႇၼႆ
- ႁဝ်းဢုပ်ႇ ၼႂ်းလပ်းသိင်ႇ
- ႁဝ်းသွပ်ႉသႅပ်ႉ တီႈပိူၼ်ႈဢမ်ႇႁၼ်
- ယူဝ်ဝၼ်းၼိုင်ႈ ပေႃးဝၢႆးမိူဝ်ႈၽုၵ်ႈ
- ႁဝ်းတေၸၢင်ႈၶူဝ် ၼႂ်းလႅင်း။
- ယၢင်ႈတိၼ်ပၢႆးမွၼ်း
(1967) ယိူင်းဢၢၼ်း ၵေႃႉတႅမ်ႈလိၵ်ႈ တႅမ်ႈၵႂၢမ်းဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ပုၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းတင်းၼမ်လႆႈလူ လႆႈထွမ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းၵေႃႈ လႆႈၶတ်းၸႂ် တႃႇတေဢဝ်ၵႂၢမ်း ဢၼ်မၼ်းတႅမ်ႈၼၼ်ႉ ဢွၼ်ႇၼႄပၼ် ၵူၼ်းတင်းၼမ် ႁႂ်ႈလႆႈထွမ်ႇယူႇ။ မိူဝ်ႈႁူဝ်ႁႅၵ်ႈ တႄႇဢွၵ်ႇၽဵင်းၵႂၢမ်းပၢၼ်မႂ်ႇၼၼ်ႉတႄႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ တိုၵ်ႉပဵၼ်ၽွင်းယၢမ်း တီႇတၢင်းလၢင်းႁွင်ႈ လႄႈ ပရိသတ်ႈ ဢမ်ႇႁပ်ႉလႆႈၵမ်းလဵဝ်သေ ၸႂ်ပေႃး ၶႂ်ႈတူၵ်းလၢၵ်ႈလိၼ်ၵႂႃႇ ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၼႂ်းၵႂၢမ်း မွၵ်ႇပၼ်လၢႆ ၼၼ်ႉယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ထၢတ်ႈၸႂ်ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းၼႆႉတႄႉ ပိူၼ်ႈဝႃႈ ဢမ်ႇၵျၼႆသေတႃႉ ၼင်ႇႁိုဝ် တေၵျလိူဝ်ၼၼ်ႉ မၼ်းၵေႃႈ သိုပ်ႇၶတ်းၸႂ်လိူဝ်ယူႇတိၵ်း ယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၶေႃႈၵႂၢမ်းမၼ်းၵေႃႈ ယၢမ်ႈတႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ လူမ်ႉၵႂႃႇပွၵ်ႈလဵဝ်ၵူၺ်း တေသိုပ်ႇၼင်ႈယူႇႁဵတ်းၼႆ တေႃႇၸူဝ်ႈသုတ်းပၢၼ်ယဝ်ႉႁႃ? ၸဝ်ႈၵဝ်ႇပဵၼ်ၵူၼ်း ၶႃႁၵ်းၵႂႃႇၵေႃႈ တေႃႈဢမ်ႇၸႂ်ႈ ၼႆလႄႈ ၼႄပၼ် တၢင်းၶတ်းၸႂ်မၼ်းဝႆႉယူႇ။
ၼင်ႇႁိုဝ် ၵူၼ်းတင်းၼမ် တေႁပ်ႉမိုတ်ႈ ၵႂၢမ်းမၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶတ်းၸႂ်ႁႃလွၵ်းလၢႆးမၼ်း ၵူႈလၢႆးလၢႆးယူႇ။ မိူဝ်ႈၸဝ်ႉ ဢဝ်ၸၢႆးထီးသႅင်၊ ၸၢႆးၶမ်းတီ၊ ၸၢႆးၶမ်းမၢတ်ႈ၊ ၸေႃးတဵင်းဝုၼ်း၊ ၸၢႆးသိူဝ်ၼေႃႇ၊ သုၼ်ႇၵျႄးဢူဝ်ႇၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ႁွင်ႉၸွမ်းၵၼ်သေ ႁဵတ်းပဵၼ်ၶႅပ်းၵႂၢမ်းမႃး။ ပရိသတ်ႈၵေႃႈ ႁပ်ႉၶၢမ်ႇမႃး တၢၼ်ႇတၢၼ်ႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၼႂ်းၸုမ်းၶဝ်ႁူမ်ႈၵၼ်ႁွင်ႉၼၼ်ႉ ႁပ်ႉၽႂ်တႄႉတႄႉၼႆ ပႆႇၸၢင်ႈတႅပ်းတတ်း။ ၶႅပ်းၵႂၢမ်းၶဝ် ဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ၸွတ်ႇတူဝ်ႈမိူင်းၵႂႃႇ ၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်ၶႅပ်း တႆးၵေႃႉၼိုင်ႈၽႅဝ်ဝဵင်းလိူဝ်ႇ မန္တလေးရောက် ရှမ်းတစ်ယောက် ယဝ်ႉ။
ဝၢႆးမႃး ၵၢင်ၸႂ် ၵူၼ်းႁွင်ႉၵႂၢမ်းၼႆႉ တိုၼ်းၶႂ်ႈႁွင်ႉ ဢွၵ်ႇႁင်းၽႂ်မၼ်းယူႇ။ ၸၢႆးၶမ်းတီၵေႃႈ ပဵၼ်ၵူၼ်းမီး ဝႃႇသၼႃႇပၢႆးမွၼ်း၊ မေႃတႅမ်ႈၵႂၢမ်းႁင်းၵူၺ်းလႄႈ ႁွင်ႉဢွၵ်ႇတူၺ်း ႁင်းၵူၺ်းၶႅပ်းၼိုင်ႈ၊ ၸေႃးတဵင်းဝုၼ်းၵေႃႈ ႁွင်ႉဢွၵ်ႇတူၺ်းႁင်းၵူၺ်းၶႅပ်းၼိုင်ႈယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၶႅပ်းၶႃသွင်ၵေႃႉၼၼ်ႉ ဢမ်ႇပေႃးလေႃႈလီ။
(ၸၢႆးၶမ်းတီၼႆႉ လွင်ႈတွႆႇတရမ်ႇတွႆႇၵွင်ၼၼ်ႉ ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇသေ တွႆႇလႆႈႁၢင်ႈလီလိူဝ်သေပိူၼ်ႈၼႆယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ၸၢႆးၶမ်းတီၼႆႉ တႅမ်ႈလိၵ်ႈ ၶဵဝ်ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇၼႅၼ်ႇ၊ မိူဝ်ႈၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ၶိုၼ်ႈၸၼ်ႉၸွမ်ၸေႈတွၼ်ႈ တီႈဝဵင်းလိူဝ်ႇၼၼ်ႉ ယၢမ်ႈၵႂႃႇႁူပ်ႉမၼ်း တီႈႁူင်းယႃဝဵင်းလိူဝ်ႇ၊ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ၵႂႃႇဢႅဝ်ႇ လႄႇ ၼွင်ႉယိင်းၶႅၼ်ႈတွင်ႉ ဢၼ်တိုၵ်ႉၶိုၼ်ႈ ၽၢႆႇမေႃ ယႃသိၼ်ႈလႅင်၊ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၸၢႆးၶမ်းတီ သမ်ႉမႃးလွမ်ႁၵ်ႉ တႆးၵေႃႉၼွင်ႉယိင်းၶႅၼ်ႈတွင်ႉ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈသေ မႃးဢႅဝ်ႇမေႃယႃသိၼ်ႈလႅင်ၵေႃႉၼၼ်ႉလႄႈ လႆႈႁူပ်ႉထူပ်းၵၼ် တီႈၼၼ်ႈသေ လႆႈႁူႉလွင်ႈမၼ်း တႅမ်ႈလိၵ်ႈၶဵဝ်ၶိုၵ်ႉၶႅမ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ ကြင်ဖူးစာ မမည်လို့လား၊ နှုတ်စကားကြားမှ ယုံလိူသူ ဢၼ်ၸၢႆးၶမ်းတီ တႅမ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဢွၼ်ႈဝွၼ်းလႆႈလီၼႃႇလႄႈ ၵူၼ်းလႆႈၸႂ် ၼမ်တႄႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸၢႆးၶမ်းတီ လႆႈသဵင်ႈၵႂႃႇ မိူဝ်ႈပီ 1984 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ ၸၢႆးၶမ်းတီသဵင်ႈၵႂႃႇၼၼ်ႉသေ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း တႅမ်ႈၵႂၢမ်းပၼ် ၼွင်ႉၸၢႆးမၼ်း ႁူဝ်ၼိုင်ႈ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ သူငယ်ချင်းခမ်းသီ ၼၼ်ႉယူႇ။ တီႈၼႂ်းၵႂၢမ်းၼၼ်ႉ သင်ႇဝႆႉဝႃႈ "မႂ်းၵႂႃႇထႃႈလႃႈ ၼွင်ႉဢိူၺ်း ႁဝ်းတေၸွမ်းမႃး ၽၢႆႇလင်ယူႇ။ မရၼၶုၼ်တၢႆၼၼ်ႉတႄႉ ဝဵၼ်ႉဝႆႉပၼ် ၸိုင်ႈသဵင်လီယူႇ" ၼႆယဝ်ႉ။ ၸၢႆးၶမ်းတီ လႆႈသဵင်ႈၸဝ်ႉၵႂႃႇၼႆႉ ၵွပ်ႈယႃႈမဝ်းၵမ်ယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈၶႂ်ႈသင်ႇထိုင် ၸဝ်ႈပၢႆးမွၼ်း တင်းသဵင်ႈ ၵႂၢမ်းဢွၼ်ႇၶေႃႈၼိုင်ႈယူႇ။ ၼၼ်ႉတႄႉ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ယႃႇပေယႃႉသဵင်ဝၢၼ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။ ဢၼ်ႁဝ်းၵိၼ်ယႃႈမဝ်းၵမ်ၼၼ်ႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈသဵင်ႁဝ်း ၸဵဝ်းလူႉၸဵဝ်းလႅဝ်၊ ႁဵတ်းႁႂ်ႈသၢႆၸႂ်ႁဝ်း ပွတ်းၵူၺ်း၊ တူၺ်းဢဝ်ၸၢႆးမူး မေႃသွၼ်ႁူၺ်ႈၸွႆးႁဝ်းၼၼ်ႉလႄႈ ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇယူႇသေတႃႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ဢဝ်လဝ်ႈယႃႉတူဝ် ၸဝ်ႈၵဝ်ႇၶိုၼ်းလႄႈ လႆႈတၢႆၸဝ်ႉၵႂႃႇၼင်ႇၼၼ် လီသေလၢႆတၢၼ်ႇႁိုဝ်)
ထိုင်တီႈ ၸၢႆးထီးသႅင် ႁွင်ႉဢွၵ်ႇႁင်းၵူၺ်းတႄႉ ပရိသတ်ႈဢွၼ်ၵၼ် ႁပ်ႉၶၢမ်ႇၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ ၵႂၢမ်းဢၼ်ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း တႅမ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸင်ႇလႆႈ ပဵၼ်ၵႂၢမ်းပုၼ်ႈတႃႇ ၸၢႆးထီးသႅင်ယဝ်ႉ။ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းၵေႃႈ ယၢမ်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ "ၸၢႆးထီးသႅင်ၼႆႉ ႁဝ်းသွၼ်ပၼ်မၼ်း ၵႂၢမ်းသဵင်ၶွင်တူဝ်ၼၼ်ႉ မၼ်းပွင်ႇၸႂ်သေ လမ်းၶိုတ်းလႆႈ ၸွမ်းၼင်ႇ ႁဝ်းၶႂ်ႈပဵၼ်ၼၼ်ႉယူႇ" ၼႆယဝ်ႉ။
ၵူၼ်းတႅမ်ႈၵႂၢမ်းဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ တႅမ်ႈၶႅမ်ႉယူႇသေတ ပေႃးၵူၼ်းႁွင်ႉမၼ်း ဢမ်ႇၶႅမ်ႉၼႆ ၵႂၢမ်းၶႅမ်ႉၵေႃႈ ယဵၼ်းပဵၼ်ၵႂၢမ်းဢမ်ႇၶႅမ်ႉၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉၵႂၢမ်းဢၼ် ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းတႅမ်ႈၼၼ်ႉ ၽူႈႁွင်ႉၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈၶဝ် ဢဝ်ႁွင်ႉယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸိုဝ်ႈသဵင်ဢမ်ႇဢွၵ်ႇ။ ထိုင်တီႈ ၸၢႆးထီးသႅင် မႃးႁွင်ႉၸိုင် ၵႂၢမ်းဢၼ်ဢမ်ႇၶႅမ်ႉၼၼ်ႉ ၵေႃႈ ၵိုင်ႉၵၢင်ႉၶႅမ်ႉမႃး ၵျမႃးတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ တေလႆႈဝႃႈ သဵင်ၸၢႆးထီးသႅင်ၼႆႉ မၼ်းၵိုင်ႇလႅပ်ႈၵၼ် တင်း ၵႂၢမ်းၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းတႅမ်ႈၼၼ်ႉ လိူဝ်သေပိူၼ်ႈၼႆယူႇ။ ၵွပ်ႈၼၼ် တႄႇဢဝ် 1973 မႃး ၽဵင်းၵႂၢမ်း ၸၢႆးထီးသႅင်ၵေႃႈ သိုပ်ႇလၢမ်းတၢမ်ၵၼ်ဢွၵ်ႇမႃး ၶိူဝ်းၶိူဝ်းယႂ်းယႂ်းသေ ပၢႆၵမ် ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း(ၽူႈတႅမ်ႈၵႂၢမ်း)ၵေႃႈ ၵူၼ်းတင်းမိူင်း ဢွၼ်ၵၼ်ၼပ်ႉယမ် ဝႆႉၵႃႈၶၼ်လိူဝ် ပိူၼ်ႈယူႇယဝ်ႉ။
ပုၼ်ႈတႃႇ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း တေပဵၼ်တႅမ်ႈဢွၵ်ႇမႃး လႆႈၶေႃႈၵႂၢမ်းၼႂ်းႁူဝ်ၸႂ် ၶိုၵ်ႉလိုၵ်ႉၼၼ်ႉ ၵေႃႉပၼ်ၽၼ်ၵႅဝ်ႈမၼ်းတႄႉ တေလႆဝႃႈ ပဵၼ်ၼွႆႉၼွႆႉတိၼ်ႇ ယဝ်ႉ။ ပေႃးထွမ်ႇတူၺ်း ၼႂ်းၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈဢၼ်တႅမ်ႈ မႃး 600 ပၢႆၼၼ်ႉ လွင်ႈႁၵ်ႉ ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ ၼွႆႉၼွႆႉတိၼ်ႇၼၼ်ႉ မီးတင်းၼမ်။ ဢၼ်ထၢင်ႇၸႅင်ႈ လိူဝ်သေပိူၼ်ႈတႄႉ ပဵၼ်ၵႂၢမ်း သိပ်သိပ်ချစ်ရတယ် နွဲ့တင်၊ ဒို့နှစ်ယောက်ရဲ့အချစ် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸိူင်းၶႃသွင်ၵေႃႉၼႆႉတႄႉ တႄႇမႃးတီႈ ဢၼ်ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ဢၢၼ်းဢဝ်ႁႂ်ႈလႆႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉၶွင်ႇ(လူႇယေႇၶျုၼ်ႇ)ၼၼ်ႉ တီႈမေႇမဵဝ်ႉယဝ်ႉ။
ၶႃသွင်ၵေႃႉ လႆႈထူပ်းၵၼ် မိူဝ်ႈၸၼ်ႉပႅတ်ႇ၊ ၸၼ်ႉၵဝ်ႈသေ မိူဝ်ႈၸၼ်ႉၵဝ်ႈၼၼ်ႉ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းၵေႃႈ လႆႈလိူၵ်ႈပဵၼ် လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉၶွင်ႇလႄႈ လႆႈ ၵႂႃႇဢွၵ်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်း ပၢႆးႁူႉတေႇတၼ်ႇတရပႁုသုတ ၸွမ်းၵၼ် ႁူမ်ႈလူၺ်ႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉၶွင်ႇ ၵူႈဝဵင်းသေ မိုတ်ႈၵၼ်လိူဝ်မႃး။ မိူဝ်ႈၶိုၼ်ႈၸၼ်ႉသိပ်းတႄႉ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ၶိုၼ်းၶၢႆႉမိူဝ်းယူႇၼမ်ႉတူႈလႄႈ လႆႈၽၢတ်ႇၵၼ်ၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၽိူဝ်ႇၶိုၼ်းလႆႈမႃးၶိုၼ်ႈ ၸၼ်ႉၸွမ်ပၢႆးမေႃယႃ တီႈဝဵင်းလိူဝ်ႇၸိုင် ၶိုၼ်းမႃးၺႃးၵၼ်ယဝ်ႉ။ လွင်ႈမိုတ်ႈၵိုဝ်း လုၵ်ႈႁဵၼ်းဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပေႃးၵႂႃႇၽႅဝ်ၼႂ်းၵႄႈၵၢင် လုၵ်ႈႁဵၼ်းတင်းၼမ်လႄႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵူႈမိူင်းမိူင်းၸိုင် ဢၼ်လႆႈမိုတ်ႈၵၼ်ဝႆႉ ၵဝ်ႇၵဝ်ႇၼၼ်ႉ ၶႅၼ်းတိူဝ်းမိုတ်ႈၵၼ်မႃးႁႅင်း ၶႅၼ်းၸဵဝ်းၸမ်ၸႂ်ၵၼ်မႃး ႁႅင်းယူႇ။ ၵွပ်ႈၼႆ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းလႄႈ ၼွႆႉၼွႆႉတိၼ်ႇၼႆႉ သၢႆငၢႆၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ ႁဵတ်းပၼ် ႁႂ်ႈၶႃသွင်ၵေႃႉ ၸမ်ၸႂ်ၵၼ်ၵႂႃႇယူႇ။
ၸူဝ်ႈပၢၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ မိူဝ်ႈတိုၵ်ႉယူႇ ၸၼ်ႉငဝ်ႈ၊ ၸၼ်ႉၵၢင်၊ ၸၼ်ႉသုင်ၼၼ်ႉ လႆႈယူႇသဝ်း တႂ်ႈငဝ်းၶူးသွၼ်ၶဝ် ၵုမ်းထိင်းၸွမ်းတူၺ်းၵူႈ လွင်ႈၵူႈပိူင်ယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပေႃးဝႃႈ ႁွတ်ႈထိုင်မႃး ၸၼ်ႉၸွမ်ၸိုင် ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၵၢၼ်ပၢႆးပႆႇၺႃႇတႅပ်း တတ်းဝႃႈ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းသဵၼ်ႈမၢႆ ၵူၼ်းလူင်(ၵေႃႉမေႃ ႁူႉႁၼ် လွင်ႈၵုမ်းထိင်းတူဝ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ)ၼႆလႄႈ မေႃ သွၼ်ၶဝ် ဢမ်ႇၸွမ်းၵႅမ်းတူၺ်း ၸိူင်ႉၼင်ႇလုၵ်ႈႁဵၼ်း ၸၼ်ႉငဝ်ႈ ၸၼ်ႉသုင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ ၵမ်ႈၽွင်ႈဝႃႈ လႆႈၶိုၼ်ႈၸၼ်ႉၸွမ်ၼႆႉ ၵျေႃႇၼႃႇၼႆယဝ်ႉ။ တီႈတႄႉမၼ်း ၸၼ်ႉၸွမ်ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ လိၵ်ႈၵေႃႈယၢပ်ႇ၊ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းၵေႃႈ သုင်မႃးတႄႉတႄႉ။ ၵမ်ႈ ၽွင်ႈ ၵျေႃႇလူၼ်ႉပူၼ်ႉတီႈသေ လူႉသုမ်းၵႂႃႇၵေႃႈ တေႃႈမီးတင်းၼမ်။ ၵမ်ႉပႃႈၼမ် ၵူၼ်းၸၢႆးၼႆႉ ၵႆႉလေႇၵျေႃႇလူၼ်ႉ ပူၼ်ႉလိူဝ်သေ ၼၢင်းယိင်းယူႇ။ ၼၢင်းယိင်းတႄႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ လႆႈထိင်းဢိၼ်ႇတရေႇ ၵူႈၽၢႆႇလႄႈ ဢမ်ႇပေႃးလုတ်ႈႁၢမ်း ၵၢၼ်ၶိုၼ်ႈႁဵၼ်း။ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းၵေႃႈ တေႃႈပဵၼ်ၵေႃႉၸၢႆးၼင်ႇၵဝ်ႇ လႄႈ မီးၸႂ်ၶႂ်ႈၵျေႃႇ ပႅင်ႈၼင်ႇၵျေႃႇလႆႈၼၼ်ႉယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ယိူင်းဢၢၼ်းမၼ်းတႄႉ ဢမ်ႇပၼ်ႁၢႆ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ မၼ်းဢမ်ႇၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းသေ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းလုတ်ႈၵႂႃႇၼၼ်ႉ ၵေႃႉဢၼ် ၸွႆႈထႅမ်ထုတ်ႇတႅမ်ႈပၼ် လိၵ်ႈႁဵၼ်းမၼ်း သမ်ႉမီးဝႆႉၵေႃႉၼိုင်ႈ။ ၼၼ်ႉပဵၼ် ၼွႆႉၼွႆႉတိၼ်ႇ။
ပုၼ်ႈတႃႇၵူၼ်းႁဝ်း တေႁၵ်ႉၵၼ်ၼၼ်ႉ လွင်ႈ တၢင်းမၼ်းမီးသွင်ပိူင်
မႄးထတ်း(1) ၸၢတ်ႈၵွၼ်ႇ လႆႈမီးပၢၼ်ဢွၼ်ၵၼ်မႃး (2) ၸၢတ်ႈၼႆႉ လႆႈမီးလွင်ႈၸွႆႈထႅမ်ၵၼ်မႃး ပဵၼ်သွင်ပိူင်ၼႆႉယဝ်ႉ။ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းလႄႈ ၼွႆႉၼွႆႉ တိၼ်ႇၼႆႉတႄႉ တေလႆႈဝႃႈ သွင်ပိူင်ၼႆႉ တဵမ်ထူၼ်ႈ ၼင်ႇၵၼ်ၼႆယူႇ။ ၸိူင်ႉၼင်ႇယိူင်းဢၢၼ်းမၼ်းမီးဝႃႈ ̒̒တေဢၢၼ်းဢဝ် ႁႂ်ႈလႆႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉၶွင်ႇ̒̒ဢၼ် ဝႃႈၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈပဵၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်ႈၸၼ်ႉၵဝ်ႈၵေႃႈ လႆႈမႃး ယဝ်ႉသေ ထိုင်မႃး 1973 ၵေႃႈ သိုပ်ႇလႆႈလုၵ်ႈႁဵၼ်း ၵတ်ႉၶွင်ႇ ဢၼ်ပဵၼ်မေႃယႃၼွႆႉၼွႆႉတိၼ်ႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈၶႃသွင်ၵေႃႉ တႄႇၼႃႈႁိူၼ်းၵိုၵ်းၵၼ်ၼၼ်ႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈ ဝႃႈၸီႉဝႃႈၸေႃႉ မီးတင်းၼမ်ယူႇ။ ၶေႃႈထၢမ် ဢၼ်ပိူၼ်ႈ ၵႆႉထၢမ်ယႂ်းယႂ်းၼၼ်ႉတႄႉ ဢွၼ်ၵၼ် ထၢမ်ဝႃႈ "ၵွပ်ႈသင် ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ဢမ်ႇဢဝ်သၢဝ်တႆး" ၼႆယဝ်ႉ။ တူဝ်မၼ်းၵေႃႈ ယၢမ်ႈမီးၸႂ်ႁၵ်ႉ ၼၢင်းယိင်းတႆး မႃးယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မိူဝ်ႈမၼ်းပူၵ်းတၢင်းႁၵ်ႉၶဝ်ၼၼ်ႉ ၶဝ်သမ်ႉဢမ်ႇတိုၼ်ႇ။ ၽၢႆႇၼိုင်ႈ ပေႃးတေတူၺ်း ႁၢင်ႈ ၽၢင်ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းၼႆ မိူဝ်ႈလႂ်ၵေႃႈ ၼုင်ႈၵူၼ်တႆးၶွၼ်ႇ သိူဝ်ႈၽိူၵ်ႇတႃႇသေႇ။ ၼႂ်းတႃၶဝ် တေဝႃႈ ပဵၼ် ၵူၼ်းၸၢႆးဢမ်ႇၶိုတ်းၵၢပ်ႈၼႆႁိုဝ်။ ပဵၼ်ၵူၼ်းယွင်ႇ ၵၢၼ် ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၼႆႁိုဝ်။ ၶုၼ်ပၼ်တၢင်းယူႇသေတႃႉ ၼၢင်းသမ်ႉဢမ်ႇတႆႇၵေႃႈ သဵၼ်ႈတၢင်းႁၵ်ႉ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇပဵၼ်မႃး။ ၵွပ်ႈလၢႆလွင်ႈလၢႆပိူင်လႄႈ ၸၢႆး ၶမ်းလဵၵ်း ၸင်ႇတႅပ်းတတ်းၸႂ်သေ တႄႇၼႃႈႁိူၼ်း ၵိုၵ်းၼွႆႉၼွႆႉတိၼ်ႇယဝ်ႉ။
တႃႇတေတႄႇၼႃႈႁိူၼ်းၼိုင်ႈဢၼ် ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ လႆႈဝူၼ်ႉမႃး မိူင်းပေႃးလႅင်းလၢႆၶိုၼ်းယူႇ ႁင်းၽႂ်မၼ်း။ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းၵေႃႈ ဝူၼ်ႉတႄႉဝူၼ်ႉဝႃႈယူႇ။ ၵမ်းလိုၼ်းတႄႉ မၼ်းတႅပ်းတတ်းၸႂ်မၼ်းသေ ၸင်ႇပဵၼ်တႄႇၼႃႈႁိူၼ်းၵႂႃႇယူႇ။ သင်ထွမ်ႇတူၺ်းၵႂၢမ်း ၸွင်ႇၶဝ်တေၽွမ်ႉႁႃးႁိုဝ် ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၵေႃႈ တေ ၸႅင်ႈလႅင်းယူႇ။ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လွင်ႈၶႂ်ႈႁၵ်ႉသၢဝ်တႆးသေ ဢမ်ႇလႆႈႁူမ်ႈႁၵ်ႉမႃးၼၼ်ႉ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းတႄႉ ၶိုၼ်းတႅမ်ႈၵႂၢမ်းတွပ်ႇဝႃႈ ပူၵ်းတင်းၶိုၼ်း ပေႃးဝႃႈ ဢမ်ႇတွင်းၵဝ်ၵေႃႈ မိူင်းလႅင်းမႃး တွင်းၵေႃႈ ယႃႇႁွင်ႉၵဝ်လႃႈ ၼႆယူႇ။ သမ်ႉထႅင်ႈၽဵင်းၵႂၢမ်း လုၵ်ႈယိင်းဢွၼ်ႇ လွႆသၢမ်သိပ်း ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ ပူၵ်းတင်းၶိုၼ်း ၼင်ႇၵဝ်ႇယဝ်ႉ။ ၵၢၼ်ၼႃႈႁေႃတေႃႁိူၼ်း ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပေႃးလႆႈ တႄႇယဝ်ႉၼႆ ပုၼ်ႈၽွၼ်းတဵမ်ထူၼ်ႈ တိုၼ်းမီးတီႈ ပေႃႈၸဝ်ႈႁိူၼ်းယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ ၼင်ႇႁိုဝ် ပုၼ်ႈၽွၼ်း ပေႃႈၸဝ်ႈႁိူၼ်း တေတဵမ်ထူၼ်ႈၼၼ်ႉ သင်ထွမ်ႇတူၺ်း ၽဵင်းၵႂၢမ်း ၵေႃႉၸၢႆးတေဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း̒ ၼႆၼၼ်ႉၵေႃႈ တေပွင်ႇၸႂ်ယူႇ။
သမ်ႉထႅင်ႈလွင်ႈၼိုင်ႈ ႁဝ်းပဵၼ်ၵေႃႉၸၢႆး ၵႂႃႇဢဝ် လုၵ်ႈယိင်းသၢဝ်ပိူၼ်ႈသေ သမ်ႉဢမ်ႇမီးၵတိသတ်ႉၸႃႇ၊ သမ်ႉဢမ်ႇႁၢမ်ႁၢပ်ႇလႆႈ ၵၢၼ်ၼႃႈႁိူၼ်းၼႆၵေႃႈ ပိူၼ်ႈ တေသႄႉၼႄးဝႃႈ ၵူၼ်းၸၢႆးတႆး ၶုၺ်ႈၼႃႇၼႆၵေႃႈ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း တိုၼ်းဢမ်ႇၶႂ်ႈႁႂ်ႈပဵၼ်။ တၵ်းတေလႆႈ ၼႄပၼ် လွင်ႈတၢင်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ၵူၼ်းၸၢႆးတႆးႁဝ်းၵေႃႈ မေႃႁၵ်ႉ၊ မေႃပွင်ပဵၼ်လႆႈၸိူင်ႉၼင်ႇပိူၼ်ႈယူႇ ၼႆၼၼ်ႉ ပေႃးထွမ်ႇတူၺ်း ၵႂၢမ်းတၢင်တူဝ်မၼ်း မန္တလေးရောက် ရှမ်းတစ်ယောက် ၼၼ်ႉၵေႃႈ ပႃးဝႆႉယူႇ။ မၢဝ်ႇတႆးႁၵ်ႉသၢဝ်မၢၼ်ႈၵေႃႉၼိုင်ႈၵေႃႈ တေႃႈဢမ်ႇယွမ်းမၢၼ်ႈၼင်ႇၵဝ်ႇ ၼႆလူး။
ၽူႈလူလိၵ်ႈႁဝ်းၶဝ် ယႃႇပေထၢင်ႇဝႃႈ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ပၼ်ႁႅင်း လွင်ႈမၢဝ်ႇတႆးဢဝ်သၢဝ်တၢင်ႇၶိူဝ်း ၼၼ်ႉသေၵမ်း။ ၼႆႉတႄႉ မၼ်းၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ ၸိူင်း ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းလႄႈ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ တႅမ်ႈၼႄလွင်ႈၵႂၢမ်းၼႂ်းၸႂ် ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းၵူၺ်း။ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လွင်ႈပႂ်ႉပႃးသၢႆၸႂ်ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၽႂ်မၼ်းၼၼ်ႉ တိုၼ်းမီးပုၼ်ႈ ၽွၼ်းၵူႈၵေႃႉယူႇ။ လွင်ႈမၢဝ်ႇသၢဝ်တႆး ဢဝ်ၵူၼ်းတၢင်ႇၶိူဝ်းၼၼ်ႉ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈလၢတ်ႈၸွမ်းသင်။ ၵွပ်ႈဝႃႈ ပဵၼ်ၵၢၼ်ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇ ပၢၼ်ဢွၼ်လႄႈ တူၼ်ႈၸႂ်ၽႂ်မၼ်း။ ၵူၺ်းၵႃႈ လွင်ႈတႃႇတေပႂ်ႉထိင်း ၸိူဝ်ႉငိူၼ်ႈသၢႆၶိူဝ်း ယႃႇႁႂ်ႈႁူင်ႈႁၢႆၼၼ်ႉ ၶႂ်ႈဢဝ် ၶေႃႈၵႂၢမ်း သြႃႇလူင်ၸၢႆးဢွင်ႇထုၼ်းလၢတ်ႈၼၼ်ႉသေ ၽၢၵ်ႇပၼ်တင်းသဵင်ႈယူႇ။ သြႃႇလူင်ၸၢႆးဢွင်ႇထုၼ်း လၢတ်ႈဝႃႈ တႆးႁဝ်းယူႇသဝ်း ၼႂ်းၵႄႈထိူၼ်ႇၵႄႈလွႆ ယူႇၼႂ်း ၵႄႈမႆႉၵႄႈတွၵ်ႇ၊ ၼႂ်းၵႄႈၼမ်ႉၵႄႈၼႃး သိုပ်ႇပႂ်ႉပႃး ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းႁဝ်းမႃး ႁိုင်ယၢဝ်းလိူဝ် သီႇႁဵင်ပီသေတႃႉ ၶိူဝ်းႁဝ်း ဢမ်ႇလူႉဢမ်ႇႁၢႆမႃး။ ၵူၺ်းၵႃႈ မိူဝ်းၼႃႈၼႆႉ ထိူၼ်ႇၵေႃႈ တေႁၢမ်း၊ မႆႉတွၵ်ႇၵေႃႈ တေဢမ်ႇမီးသေ တႆးႁဝ်း တေလႆႈသိုပ်ႇယူႇၵႂႃႇ ၼႂ်းၵႄႈၵၢင်ၵူၼ်းတၢင်ႇ ၶိူဝ်းယဝ်ႉ။ ပိူဝ်ႈၼၼ် ၼင်ႇႁိုဝ် ၶိူဝ်းႁဝ်းတေသိုပ်ႇ ယိုၼ်းယၢဝ်းၵႂႃႇထႅင်ႈၶၢဝ်းႁိုင်ၼၼ်ႉ ႁဝ်းတေလႆႈႁဵတ်း ႁိုဝ်မေႃယူႇမေႃၵိၼ်ၵႂႃႇ? တၵ်းတေလႆႈႁႃလၢႆးမၼ်း ယူႇၵႂႃႇ ယႃႇပေႁႂ်ႈၶိူဝ်းႁၢႆၼၼ်ႉယူႇ ၼႆယဝ်ႉ။
ဢၼ်ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ႁၼ်ထိုင်တႄႉ ႁဝ်းလူဝ်ႇ လႆႈပဵၼ်ၼမ်ႉႁွင်ႈလူင်သေ ၵႃႈပဵၼ်ၼမ်ႉႁွင်ႈဢွၼ်ႇ တင်းသဵင်ႈ လူဝ်ႇလႆႈႁႂ်ႈလႆၶဝ်ႈ ၼႂ်းၼမ်ႉႁွင်ႈလူင်၊ လူဝ်ႇလႆႈၸၼ်ႁႂ်ႈၶဝ်ႈၼႂ်း ၼမ်ႉႁွင်ႈလူင် ႁႂ်ႈလူင်ယဝ်ႉ လူင်ထႅင်ႈယူႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶႂ်ႈဝႃႈ ႁဝ်းလူဝ်ႇဢဝ်ပိူၼ်ႈ ပဵၼ်ႁဝ်းၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးႁဝ်းသမ်ႉၵႂႃႇ လႆၸူးပိူၼ်ႈတႄႉ မႄႈၼမ်ႉလူင်ႁဝ်း ႁူႉတေႁႅင်ႈၵႂႃႇဢမ်ႇႁၢင်ႉ။ ၽူႈႁူႉႁၼ် တႆးႁဝ်းၵေႃႉၼိုင်ႈၵေႃႈ ယၢမ်ႈသင်ႇလၢတ်ႈ တီႈပၢင်ၶႅၵ်ႇ ဢၼ်ၼိုင်ႈဝႃႈ ၶိူဝ်သွင်ၵေႃႉ ပဵၼ်လုၵ်ႈပေႃႈမႄႈတႆးယဝ်ႉ။ ႁႂ်ႈၶိူဝ်တင်းသွင် သိုပ်ႇပဵၼ်ပေႃႈတႆးမႄႈ တႆးၵႂႃႇသေၵမ်း။ ႁႂ်ႈသိုပ်ႇပဵၼ် ပူႇတႆး ၼၢႆးတႆးၵႂႃႇသေၵမ်းၼႆၵေႃႈ လီမၢႆတွင်းဝႆႉယူႇတႄႉတႄႉ။ ၵႂၢမ်းသင်ႇၶေႃႈၼႆႉ ပေႃးလုၵ်ႈလၢၼ်ႁဝ်း ပဵၼ်တႆးၵေႃႈ ႁဝ်းတေ သိုပ်ႇပဵၼ်ပေႃႈတႆးမႄႈတႆး၊ ပူႇတႆး ၼၢႆးတႆးၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးလုၵ်ႈလၢၼ်ႁဝ်း ဢမ်ႇပဵၼ်တႆးၵေႃႈ ႁဝ်းတေဢမ်ႇပဵၼ် ပေႃႈတႆးမႄႈတႆး ပူႇတႆးၼၢႆးတႆးလႆႈ။ ပိူၼ်ႈတၢင်ႇၵေႃႉတႄႉ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ဢမ်ႇႁူႉၸွမ်း၊ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းတႄႉ လႆႈႁၼ်မၼ်း ၶတ်းၸႂ် ႁႂ်ႈပဵၼ်ပေႃႈတႆးယူႇ။ ယွၼ်ႉလႆႈႁၼ် မၼ်းဢဝ်လုၵ်ႈ ယိင်းမၼ်း ၼၢင်းၶမ်းၼွႆႉလဵၵ်း ႁွင်ႉၽဵင်းၵႂၢမ်းတႆး မႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၼ်းလႄႈ ၼွႆႉၼွႆႉတိၼ်ႇ ႁူမ်ႈၵၼ် မီးလုၵ်ႈ သီႇၵေႃႉၼင်ႇတႂ်ႈၼႆႉ။
(1) ၼၢင်းၶမ်းၼွႆႉလဵၵ်း 1974 (2) ၼၢင်းၶမ်းဢုလဵၵ်း 1979 (3) ၼၢင်းၶမ်းႁၢၼ်လဵၵ်း 1983 (4) ၸၢႆးၶမ်းၸူဝ်းလဵၵ်း 1987
ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉ ၽႂ်သေဢမ်ႇဝႃႈ တိုၼ်းဢမ်ႇလွတ်ႈ လေႃးၵထမ်ႇလွင်ႈတုၵ်ႉလႄႈ လွင်ႈသုၵ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းတႄႉ တုမ်ႉတိူဝ်ႉလေႃးၵထမ်ႇၼင်ႇႁိုဝ် ၵေႃႈ ၼမ်ႉၸႂ်မၼ်း ဢၼ်ႁူႉပုၼ်ႈၽွၼ်းဝႃႈ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ပဵၼ်တၵၢႆႇၶိုၼ်းၸမ်ႈၼႃႈၼၼ်ႉတိုၼ်းဢမ်ႇယွမ်းသေပွၵ်ႈၼႆႉ ပေႃးထွမ်ႇတူၺ်း ၵႂၢမ်းတိုၵ်ႉႁႅင်း ၼႆ ၼၼ်ႉၵေႃႈ တေႃႈတေပွင်ႇၸႂ်ယူႇ။
ၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ဝူၼ်ႉဢွၵ်ႇသေ တႅမ်ႈပဵၼ်ၵႂၢမ်းမႃးၸိူဝ်းၼႆႉ ၼႄပၼ်ႁၢင်ႈၽၢင် ၵူႈပၢႆးပၢႆးလႄႈ ငမ်ႇမႅၼ်ႈၸွမ်းၼင်ႇ သၽႃႇဝပိူင်ပဵၼ် တီႈလႂ်တီႈၼၼ်ႈသေ ၵူၼ်းတင်းၼမ် ဢွၼ်ၵၼ် ႁပ်ႉတွၼ်ႈၼပ်ႉယမ်ယူႇတႄႉယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ သဵင်ၽဵင်းၵႂၢမ်း သမ်ႉပဵၼ်သဵင်ၶွင်တူဝ်လႄႈ ၶႅၼ်းမီး ၼမ်ႉၼၵ်းလိူဝ်ႁႅင်းမႃးယဝ်ႉ။
ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉ ႁူႉတၵႃႈလႆႈယႂ်ႇမႃး ၼႂ်းၵႄႈၵၢင် ယွင်ႈယေႃးလႄႈသႄႉၼႄးၼၼ်ႉ ၵူႈၵေႃႉယူႇ။ ၽူႈတႅမ်ႈၵႂၢမ်း ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းၵေႃႈ တေႃႈဢမ်ႇလွတ်ႈ ၼႂ်းၵႄႈ ယွင်ႈယေႃးလႄႈသႄႉၼႄးၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ပိၵ်ႉသမ်ႉ ၶေႃႈၵႂၢမ်းမၼ်း ၶိုၵ်ႉလိုၵ်ႉၶႅမ်ႉလႅပ်ႈသေ ဝူၼ်ႉပူၼ်ႉ ပိူၼ်ႈၼင်ႇၼၼ်သေတ ၵေႃႉႁႃႁူးႁႃႁွႆးသေသႄႉတိုၵ်ႉ မီးယူႇ။ တေလႆႈဝႆႉၸႂ်ဝႃႈ သင်ဢမ်ႇမီးတီႈၼႄး ၽႃႉၸၢင်ႈၽႃႇ ၼႆသေ ယင်းတေလႆႈၶွပ်ႈၸႂ်ၼိူဝ် ၵူၼ်းသႄႉၼႄးၼၼ်ႉႁိုဝ် ဢမ်ႇႁူႉ။ လွင်ႈသႄႉၼႄး ဢၼ်ႁၢဝ်ႈႁႅင်းသေပိူၼ်ႈတႄႉ ပဵၼ်ၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ဝႃႈ မေႃတေႃႉမေႃးတႃႇပေႃႉ တႃႇပေမႄႉ မမေႃးပူး ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ (တီႈၵႂၢင်ႈမၼ်း တူၺ်းဢဝ် ၼႂ်းပိုၼ်းၸၢႆးထီးသႅင်ၼၼ်ႉတ) ထႅင်ႈလွင်ႈၼိုင်ႈတႄႉ ပဵၼ်လွင်ႈ ၽူႈလၵ်ႉ လၵ်ႉဢဝ်လႅင်ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းသေ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ၶိုၼ်ႈတႅမ်ႈ ပဵၼ်ၵႂၢမ်း ဘီးနံပါတ် အိုကေ သုည ၁၂၂ အယ်လ် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ ၵႂၢမ်းႁူဝ်ၼႆႉသေ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ လႆႈတူၺ်းၺႃး ၵႃႇတုၼ်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်ၼိုင်ႈ၊ တီႈသႅင်ႇၼမ်ႉၼဵင်ႈ ၽုၺ်ႇၵႅတ်ႉသႅတ်ႉသေ သဵင်ၵႂၢမ်း သမ်ႉပဵၼ် ဘီးနံပါတ် အိုကေ သုည ၁၂၂ အယ်လ် ၽူႈလၵ်ႉၵေႃႉၼိုင်ႈ သမ်ႉလဵပ်ႈမႃး ႁိမ်းသႅင်ႇၼမ်ႉၼဵင်ႈၼၼ်ႉသေ ဢဝ်မိုဝ်းဢိုတ်းႁူမၼ်းဝႆႉ၊ ၼႃႈတႃမၼ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇလီသေဢိတ်း၊ မၼ်းၵေႃႉလဵဝ် လွမ်ဝူၼ်ႉဝႃႈ "ႁိူဝ်ႉ ၵဝ်ၵႂႃႇလၵ်ႉၺႃး လႅင်ၵူၼ်းတႅမ်ႈၵႂၢမ်း လႄႇ တူၺ်းလူး ဢဝ်တႅမ်ႈပဵၼ်ၵႂၢမ်းသေ ႁွင်ႉသေႃႇၼႄပိူၼ်ႈတင်းမိူင်းဝႃႇ" ၼႆယဝ်ႉ။
ပီ 1979 ၼၼ်ႉ ၶူးမေႃယႃၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း မႃးတူၵ်းပုၼ်ႈၽွၼ်း ၼႃႈၵၢၼ်မေႃယႃ တမ်ႈတီႈ မေႇမဵဝ်ႉ (ဝဵင်းပၢင်ႇဢူး)သေ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ တိုၵ်ႉ ပဵၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉသိပ်း လႆႈၸွမ်းလုင်းၸၢႆးၶုၼ်လူႇ၊ ပႃႈၼၢင်းၶမ်းလူင်ႇၶဝ် ၵႂႃႇဢႅဝ်ႇမေႃယႃလူင် ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း တီႈႁူင်းယႃမေႇမဵဝ်ႉယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၽူႈ တႅမ်ႈလိၵ်ႈ တိုၵ်ႉပဵၼ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ၊ တိုၵ်ႉပဵၼ် ၵူၼ်းပႂ်ႉထွမ်ႇ လွင်ႈၶဝ်ၵူၼ်းလူင် ဢုပ်ႇၵၼ်ၼၼ်ႉၵူၺ်း။ ပွၵ်ႈၼၼ်ႉ လႆႈဝႃႈပဵၼ် လွင်ႈႁူပ်ႉႁၼ် မေႃယႃၸၢႆး ၶမ်းလဵၵ်ႉ ပွၵ်ႈၵမ်းသွင်ၼႆယူႇ။ မိူဝ်ႈ 1978 ၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈၸွမ်းလုင်းၸၢႆးၶုၼ်လူႇၶဝ်(မေႇမဵဝ်ႉ)သေ ၵႂႃႇဝႄႉတီႈႁိူၼ်း ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ဢၼ်တိုၵ်ႉမီးတီႈ သဵၼ်ႈတၢင်း (ႁိမ်းၸဵင်ႇၵျေႃႇၵူၺ်ႉ)ၼၼ်ႉပွၵ်ႈၼိုင်ႈ၊ ယၢမ်ႈႁၼ်ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ႁူမ်ႈၼွႆႉၼွႆႉတိၼ်ႇ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းယဝ်ႉ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၼၢင်းၶမ်းၼွႆႉလဵၵ်း တိုၵ်ႉလႆႈသီႇၶူပ်ႇသေ တိုၵ်ႉလဵၼ်ႈမေႃႈပႃႈၵွၵ်ေၵႅၵ်း ၽၢႆႇၼႃႈႁိူၼ်းၶဝ်ယူႇ။
ပီ 1983 ၼၼ်ႉ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း လႆႈၵႂႃႇသိုပ်ႇႁဵၼ်း M.Med.Sc. (Anatomy) တီႈၸၼ်ႉၸွမ် ပၢႆးမေႃယႃ မၢႆ(2) တမ်ႈတီႈ မင်ႇၵလႃႇတူင်ႇ တႃႈၵုင်ႈ ထႅင်ႈသေ ထိုင်မႃး 1989 လႆႈႁပ်ႉၶႅပ်းၶူး ပၢႆးမေႃယႃ လူင် M.Med.Sc. (Anatomy)ယဝ်ႉ။ ပီ 1991 လႆႈၶိုၼ်ႈပဵၼ် ႁူဝ်ပဝ်ႈ ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈၽိင်ႈငႄႈတႆး ၸၼ်ႉၸွမ်တင်းလူင် (ဝဵင်းလိူဝ်ႇ) ယဝ်ႉ။ ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းၼႆႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈၽႅဝ်မႃး ၸၼ်ႉၸွမ် ဝဵင်းလိူဝ်ႇ မႃးပဵၼ်ၽူႈပွင်ၵၢၼ် ၽၢႆႇၵေႃလိၵ်ႈလၢႆး လႄႈ ၽိင်ႈငႄႈတႆးသေ ၸုပ်ႈၶဝ်ၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ်ပၼ်ႁႅင်း လွင်ႈတူင်ႉၼိုင် ၵၢၼ်သွၼ်လိၵ်ႈတႆး မႁႃႈတူဝ် ဢွၼ်ၵၼ် ၵႂႃႇႁႃပိုတ်ႇပၢင်သွၼ် တမ်ႈတီႈ ပႃႇတႆးလႄႈတေလႆႈဝႃႈ ပၢၼ်ၶဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၽွင်းယင်ႇႁၢၵ်ႈ လိၵ်ႈတႆးသဵင်တႅတ်ႈ ႁႂ်ႈမၼ်းၵိုမ်းၼႆယူႇ။ ပၢၼ်ဢၼ် လိၵ်ႈတႆးသဵင်တႅတ်ႈ ဢွၵ်ႇၸိူဝ်ႉမၼ်းတႄႉ ပဵၼ်ဝၢႆး ဝၢႆးသိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင်(မွၵ်ႈ 1947-48) ပၢၼ် ၸဝ်ႈသြႃႇဝိၸယၼၼ်ႇတ၊ ၸဝ်ႈသၢႆမိူင်း(ၵဵင်းတုင်) ၶဝ်ယဝ်ႉ။ ပၢၼ်ဢၼ် တႄႇဝၢၼ်ႇၸိူဝ်ႉၽၼ်း လိၵ်ႈတႆးသဵင်တႅတ်ႈတႄႉ ပဵၼ်ပၢၼ်သြႃႇၸၢႆးဢွင်ႇထုၼ်းၶဝ် မိူဝ်ႈၶဝ်တိုၵ်ႉၶိုၼ်ႈ ၸၼ်ႉၸွမ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ ၸၢႆးၽႃႈ(ၼမ်ႉတူႈ) ဢွၼ်ႁူဝ် လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ် တႃႈၵုင်ႈ၊ ဝဵင်းလိူဝ်ႇ၊ ပဵင်းမၢၵ်ႇၼႃႉ၊ လႃႈသဵဝ်ႈ၊ မျိတ်ႉၵျီးၼႃး၊ တူၼ်ႈတီးၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉသေ ဢွၼ်ၵၼ် လူင်းသွၼ်လိၵ်ႈတႆး မႁႃႈတူဝ် ၸွတ်ႇၵႂႃႇၵူႈတီႈလႄႈ ပၢၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်ၸုပ်ႈၼႆႉ (ၸုပ်ႈၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း)ၶဝ်ၼႆႉ လႆႈဝႃႈပဵၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်း ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇႁတ်းႁၢၼ် ပုၼ်ႈၵၢၼ်လိၵ်ႈလၢႆးဢိၵ်ႇ ၽိင်ႈငႄႈတႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ (ဝၢႆးသေၼၼ်ႉတႄႉ ၵွပ်ႈသၢႆငၢႆ ၵူႈပိူင်သေ လွင်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ် ႁဵတ်းၵၢၼ် တူင်ႉၼိုင် ၽၢႆႇလိၵ်ႈတႆးၵေႃႈ ၶိုၼ်းယူပ်ႈယွမ်းၵႂႃႇယူႇ)
ၽဵင်းၵႂၢမ်းမႁႃႈတူဝ်၊ ၽဵင်းၵႂၢမ်း တႃႇပၢင်သွၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ၶူးမေႃယႃလူင် ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း တႅမ်ႈပၼ်ပုၼ်ႈတႃႇမေႃသွၼ်ၶဝ်သေ ဢွၼ်ၵၼ် ဢဝ်မႃးႁွင်ႉၸွမ်း ပၢင်သွၼ်လိၵ်ႈတႆးလႄႈ ပဵၼ်တီႈၸႂ် မူၼ်ႈ၊ ပဵၼ်လွင်ႈၸႂ်ဢမ်ႇဢူၼ်ႈ ပုၼ်ႈတႃႇ မေႃသွၼ် လႄႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်တႄႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ႁူင်းႁဵၼ်းတႆး ဢမ်ႇမီးသေဢမ်ႇၵႃး ၶၢဝ်းယၢမ်းတၼ်းၵေႃႈဢမ်ႇမီး၊ မေႃသွၼ်တႆး ဢၼ်လႆႈၵိၼ်ငိုၼ်းႁူဝ်လိူၼ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးလႄႈ တႃႇတေသွၼ်ႁဵၼ်းၼၼ်ႉ ၵႃႈလႆႈႁိမ် ၶၢဝ်းယၢမ်း မိူဝ်ႈၶၢဝ်းမႆႈသေ ပိုတ်ႇၽုၺ်ႇပၢင်သွၼ်ယဝ်ႉ။ တႃႇတေမႃးၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းဢဝ် လိၵ်ႈတႆးၼၼ်ႉ ၶၢဝ်းယၢမ်း ၵၢင်ဝၼ်းၵေႃႈ ပီႈၼွင်ႉတႆးႁဝ်း ၸိူဝ်းလူဝ်ႁဵတ်းၵိၼ်ႁႆႈ သႆႈၵိၼ်ၼႃး ဢမ်ႇၸၢင်ႈမႃးၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းလႄႈ ၵမ်ႉပႃႈၼမ် လႆႈၽုၺ်ႇပၢင်သွၼ်ၵၢင်ၶမ်ႈၵူၺ်း။ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉ မေႃယႃၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း တႅမ်ႈၵႂၢမ်းႁူဝ်ၼိုင်ႈ ၵၢင်ၶိုၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်ပုၼ်ႈတႃႇၼွၼ်းၵူၺ်းႁႃႉ ၼႆယဝ်ႉ။
ၽႅဝ်ထိုင်ၶိင်ႇတၢမ်းၶမ်ႈ ၵၢင်ဝၼ်းၶီႇႁူဝ်လွႆ
မိူဝ်ႈၽုၵ်ႈပႆႇမႃးငၢႆႈ တေပႂ်ႉႁဵတ်းသင်
ၶၢဝ်းယၢမ်းမီးတၢင်းၶိုၼ်း တေဝႆႉပုၼ်ႈသင်။
ယႃႇပေၼွၼ်းဢိူၺ်း ယႃႇပေလပ်းဢိူၺ်း
မိူဝ်ႈပိူၼ်ႈႁဝ်း တိုၵ်ႉၶႄႉၵၼ်
ၽႂ်ႈၵႆႉၵေႃႈမၼ်းတၼ်းဢွၼ်တၢင်း
ယႃႇပေၼိုၵ်းဢိူၺ်း ယႃႇပေထိူင်းဢိူၺ်း
ပွႆႇပူၼ်ႉမိုဝ်း ၶိုၼ်းဢဝ်ယၢပ်ႇ
ပႅတ်ႈလၢႆဝၼ်းၼိုင်ႈ ပဵၼ်ဝၼ်းၼိုင်ႈ
ပွင်ႇဝႃႈ ၵၢင်ၶိုၼ်းၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈတႃႇၼွၼ်းလၢႆ။ ပဵၼ်တႃႇႁဝ်းၶတ်းၸႂ် ၵၢၼ်လိၵ်ႈလၢႆးႁဝ်းၼႆယဝ်ႉ။ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းလိၵ်ႈလၢႆးတႆးႁဝ်းၼႆႉ သင်ဝႃႈ ၽုၺ်ႇလႆႈ ႁူင်းႁဵၼ်း တီႈႁိူၼ်းၽႂ်ႁိူၼ်းမၼ်းၸိုင် လုၵ်ႈဢွၼ်ႇတႆးႁဝ်း တၵ်းတေမေႃလိၵ်ႈတႆးၵူႈၵေႃႉ ဢမ်ႇႁၢင်ႉ။ ဝၢႆးသေ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်ၶဝ် ဢမ်ႇပေႃးတူင်ႉၼိုင် လႆႈ ၵၢၼ်ပူင်သွၼ်လိၵ်ႈတႆးၼၼ်ႉ ၵတ်ႉၵႃႈ ယင်းမီးသင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈၶဝ် ဢဝ်ၽိင်ႈငႄႈပုတ်ႉထသေ သိုပ်ႇသၢႆၸႂ် လိၵ်ႈတႆးမႃးယူႇ ၵူႈပီပီၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ပီ 1990 ၶူးမေႃယႃလူင် ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း လႆႈမႃး ႁဵတ်းပဵၼ် မေႃသွၼ်လူင် (ၵထိၵ) တီႈႁွင်ႈၵၢၼ် ၶၼ်ႇထႃႇပေႇတ ၸၼ်ႉၸွမ်ပၢႆးမေႃယႃ ဝဵင်းလိူဝ်ႇယဝ်ႉ။ ၵႃႈၵွၼ်ႇတွၼ်းဢွၼ် လႆႈပဵၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းမႃး သေတႃႉ သၢႆငၢႆယၢမ်းလဵဝ် ၶိုၼ်းပဵၼ်မေႃသွၼ်ပိူၼ်ႈယူႇ။ ပီ 1992 လုၵ်ႉတီႈ ဢွင်ႈႁိူၼ်းၵဝ်ႇ သဵၼ်ႈတၢင်း 42သေ ၶၢႆႉမႃးဢွင်ႈႁိူၼ်းမႂ်ႇ တီႈသဵၼ်ႈတၢင်း 69 ၵႄႈ 41-42 ပွၵ်ႉမႁႃႇမျႅင်ႇသေ သႂ်ႇၸိုဝ်ႈႁိူၼ်းဝႃႈ ႁိူၼ်းမႂ်ႇသုင် ၼႆသေ ယူႇသဝ်းတေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ယူႇ။ 1993 လိုဝ်ႈၵၢၼ်ႁူဝ်ပဝ်ႈ ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈ ၽိင်ႈငႄႈတႆး ၸၼ်ႉၸွမ်တင်းလူင်(ဝဵင်းလိူဝ်ႇ)သေ သိုပ်ႇဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၽူႈၼၢမ်းၼႃႈ ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆး လႄႈၽိင်ႈငႄႈတႆး ၸၼ်ႉၸွမ်တင်းလူင် (ဝဵင်းလိူဝ်ႇ) ယူႇ။ 1995 ယွၼ်ႉပၢႆးယူႇလီယူပ်ႈယွမ်း (ပဵၼ်ဢႅင်ႈၶတ်း)လႄႈ လိုဝ်ႈၵၢၼ်ၶူးသွၼ်လူင်ၵထိၵ တီႈႁွင်ႈ ၵၢၼ်ၶၼ်ႇထႃႇပေႇတ ၸၼ်ႉၸွမ်ပၢႆးမေႃယႃ ဝဵင်းလိူဝ်ႇယဝ်ႉ။
1995 လႆႈထုၵ်ႇလိူၵ်ႈပဵၼ် ႁူဝ်ပဝ်ႈ ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆး လႄႈၽိင်ႈငႄႈတႆး ၸၼ်ႉၸွမ်တင်းလူင် (မိူင်းမၢၼ်ႈ) ယဝ်ႉ။ ပီၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ် လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ် လိူၵ်ႈပႃး ၸဝ်ႈၶူးထမ်ႇမသႃႇမိ(ၸၼ်ႉၸွမ် ၵေႇလၼီႇယ၊ မိူင်းလင်းၵႃ၊ လႄႈ ၸဝ်ႈၶူးသုၶမ်း (ၸၼ်ႉၸွမ် သႃႇသၼႃႇၸိုင်ႈမိူင်း၊ တႃႈၵုင်ႈ၊ မိူင်းမၢၼ်ႈ) ၶဝ်ႈပဵၼ် ၽူႈၼၢမ်းႁူဝ်လႄႈ လႆႈဝႃႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ် လႄႈ သင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈ မီးလွင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇ ပိုင်ႈဢိင်ၵၼ်မႃး ၼႆယူႇ။ ပီၼၼ်ႉ မေႃယႃလူင်ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ၶတ်းၸႂ်ပုၼ်ႈတႃႇ ၼႃႈၵၢၼ်လိၵ်ႈလၢႆးသေဢမ်ႇၵႃး ယုၵ်ႉယွင်ႈၽၢႆႇလဵၼ်ႈႁႅင်း ၼႂ်းၸၼ်ႉၸွမ်သေ ၶိုင်ပွင်ၽွတ်ႈ ႁႅၼ်းပၼ် ၸုမ်းပိတ်ႉမၢၵ်ႇၼင်သေ ၶပ်းၶိုင်ပွႆးမၢၵ်ႇၼင် လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်ဝဵင်းလိူဝ်ႇလႄႈ တူၼ်ႈတီး ဢဝ်ၼမ်ႉၸႂ် ၶႄႉၶဵင်ႇၵၼ် တီႈတူၼ်ႈတီးယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၼင်ႇႁိုဝ် လုၵ်ႈႁဵၼ်းႁဝ်း တေၸမ်ၸႂ်ၵၼ်ၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၸူဝ်းၵၼ်ၵႂႃႇလဵပ်ႈႁဵၼ်း ၼႂ်းၼွင်ႁၢႆးယႃႈ။ မေႃယႃလူင် လႆႈၵႂႃႇဝႆႈသႃ ၸဝ်ႈသြႃႇဝႅတ်ႉတႃးၵိၼ်ႇသေ လႆႈတၢင်းဝူၼ်ႉ တႃႇတႅမ်ႈၵႂၢမ်းလွင်ႈၽႃႇသႃႇ သႃႇသၼႃႇမႃးလႄႈ မႃးတႅမ်ႈသေ ထိုင်မႃး 1997 ဢွၵ်ႇပဵၼ်လႆႈ ၵႂၢမ်းသႃႇသၼႃႇၽၢႆႇမၢၼ်ႈၶႅပ်းၼိုင်ႈ ဘုရားတရားသံဃာနဲ့ ဗုဒဝင်အကျဉ်း သေ ၼၢင်းၶမ်းၼွႆႉလဵၵ်းႁွင်ႉဝႆႉယဝ်ႉ။ ၵႂၢမ်းဝႆၽြႃး ဢေႃးၵႃႇသတႆးၵေႃႈ ဢဝ်ႁဵတ်းပဵၼ် ၽဵင်းၵႂၢမ်းယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇ။
1998 ၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈယိင်းမၼ်း ၼၢင်းၶမ်းဢု လဵၵ်း ဢွင်ႇပူၼ်ႉၸၼ်ႉသိပ်း ၵိုၵ်းပႃး လၢဝ်ၸွင်ႈ သီႇလူင်ႇလႄႈ ၵႂႃႇၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈ ပွႆးယွင်ႈၵုင်ႇတွၼ်ႈသူး လုၵ်ႈယိင်းမၼ်း တီႈႁူင်းႁဵၼ်းသဵင်ႉဢႄးလ်ပၢတ်ႉ (တီႈမေႃယႃလူင် လႆႈၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉပႅတ်ႇ၊ ၸၼ်ႉၵဝ်ႈ) ဝဵင်းမေႇမဵဝ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မေႃယႃလူင်ၸၢႆးၶမ်း လဵၵ်း တႅမ်ႈၵႂၢမ်းယွင်ႈ လုၵ်ႈယိင်းမၼ်း "Let Your Light Shine ပိူင်းပၼ်ငဝ်းလႅင်းမႂ်းႁိူဝ်ႈႁိူဝ်ႈ"သေ ၸၢႆးသႅင်ၸွမ်ၾႃႉ ၼဵၵ်းၶီးပူတ်ႉ၊ ၼၢင်းၶမ်းၼွႆႉလဵၵ်းလႄႈ ၼၢင်းၶမ်းဢုလဵၵ်း ႁွင်ႉမေႃၸွမ်းၵၼ်ၵႂႃႇ တီႈပၢင်ၵႅဝ်ႈပၼ်သူးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ထိုင်မႃး 1999 လိူၼ်ဢေႇပိူဝ်ႇလ် 27 ဝၼ်း ၼၼ်ႉ ဢႃႇယုၶူးမေႃလူင်ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းႁဝ်း တဵမ်ထူၼ်ႈ (50)ပီယဝ်ႉလႄႈ ၸုမ်ႈၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈ ၽိင်ႈငႄႈတႆး ၸၼ်ႉၸွမ်တင်းလူင် (ဝဵင်းလိူဝ်ႇ) ဢွၼ်ႁူဝ်ၼၢမ်းၼႃႈ ႁဵတ်းပၼ်ပၢင်ပွႆးဝၼ်းၵိူတ်ႇ ပီၵွၼ်း ၶမ်း ၶူးမေႃယႃလူင် တီႈႁူင်းထမ်း ၼႂ်းဝၢင်းၸၼ်ႉၸွမ် လူင်(ဝဵင်းလိူဝ်ႇ)သေ ၼုမ်ႇႁၢႆးၸၢႆးယိင်းတႆး ဝဵင်းလိူဝ် သမ်ႉဢွၼ်ႁူဝ်ၼၢမ်းၼႃႈ ႁဵတ်းပၼ်ပၢင်မူၼ်ႈသိူဝ်း ဝၼ်းၵိူတ်ႇပီၵွၼ်းၶမ်း တီႈၼႂ်းဝၢင်း မုၵ်ႉၸုမ်းၶႅၵ်ႇလီ ပၢင်ၸႃႉ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆး ဝဵင်းလိူဝ်ႇယဝ်ႉ။
ပီၶရိတ်ႉ 2000 တဵမ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်လွင်ႈမၵ်းမၢႆယႂ်ႇၶိုၵ်ႉလူင် ၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇ လွင်ႈႁူဝ်ႁဵင်ပီတႄႇမႂ်ႇလႄႈ ဢွၼ်ၵၼ် ႁဵတ်းပွႆးႁပ်ႉတွၼ်ႈ ႁူဝ်ႁဵင်ပီမႂ်ႇ တဵမ်တင်းၵမ်ႇၽႃႇယူႇ။ ၶူးမေႃယႃလူင်ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ၵေႃႈ တႅမ်ႈဝွၵ်းမၵ်းမၢႆပၼ်ၵႂႃႇၼင်ႇၼႆယူႇ။
- ဢွင်ႈၽၢႆႇပုၼ်ႉၽၼ်ႁၼ်၊
ဢၼ်လၢမ်း၊ ဢၼ်ပဵၼ် မိူၼ်ၵၼ်လႄႈ၊
ဝူၼ်ႉတႃႇတူဝ် ၸွမ်းထိုင်တီႈၶွင်၊
ပွင်တႃႇသတ်း တင်းသဵင်ႈလႄႈ။
အိမ်မက်လွန်နေရာ
မှန်းတာ ညီမျှခြင်းဖြစ်တာ
အတ္တတွေးဆုံးထိ လိုက်ရှာ
များသတ္တဝါအတွက် ဖြစ်လာ။
- A place beyond dream,
Where what seems is what has been;
A thought for oneself pursued,
Turns out for all living things.
ပီ 2000 တဵမ်ၼၼ်ႉ ၵေႃႉပဵၼ်မေးၼၢင်း ၼွႆႉ ၼွႆႉတိၼ်ႇ လႆႈၵႂႃႇႁၢပ်ႇၵၢၼ်တီႈႁူင်းယႃလူင် ၵဵင်းတုင် လႄႈ လႆႈၵႂႃႇယူႇတီႈၵဵင်းတုင်ယဝ်ႉ။ ဝႃႇသၼႃႇ တႅမ်ႈ ၵႂၢမ်းတႄႉ ၵႂႃႇႁၼ်လွင်ႈလႂ်ၵေႃႈ တေႃႈႁဵတ်းပဵၼ်ၵႂၢမ်း သေ ပိုတ်ႇဢူၵ်းပိုတ်ႇၸႂ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇယူႇ။ တီႈၵဵင်းတုင် ၼၼ်ႉ လႆႈႁူႉဝႃႈ ၶူးမေႃယႃလူင်လႆႈတႅမ်ႈဝႆႉၵႂၢမ်းပုၵ်ႈ ၼိုင်ႈ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ̒̒ႁိူၼ်းႁၵ်ႉၵဵင်းတုင်̒̒ၼႆယူႇ။ ပီၼၼ်ႉ တင်းၸဝ်ႈၶူးထမ်ႇမသႃႇမိသေ လႆႈထူပ်းၵၼ်တီႈၵဵင်း တုင်ယဝ်ႉ။ ၵႂၢမ်းဢၼ်ၶႃတင်းသွင် လၢတ်ႈတေႃႇၵၼ် သေ ဢၼ်လီတွင်းမၢႆတႄႉ မီးၼင်ႇၼႆ- (လဵၵ်ႉ) လႆႈႁၼ်ၸဝ်ႈႁဝ်းၶဝ် ၵႂႃႇဢွင်ႇလိၵ်ႈၼွၵ်ႈမိူင်း မႃးၼင်ႇၼႆ ၶႃႈပေႃႈဢွၵ်ႇ ငိၼ်းၸူမ်းဢဝ်ၵုင်ႇမုၼ် ၸွမ်းတႄႉတႄႉၶႃႈဢေႃႈ။
(ၸဝ်ႈ) ဢၼ်ႁဝ်းၸဝ်ႈ လႆႈၵႂႃႇဢွင်ႇလိၵ်ႈမႃးၼင်ႇၼႆ ၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ႁဝ်းၸဝ်ႈၶွႆပေႃႈဢွၵ်ႇၶဝ် ၵတ်ႉ ၶႅၼ်ႇဢဵင်းၵလဵတ်ႈလႄႈ ႁဝ်းၸဝ်ႈၶဝ် ၸင်ႇၶတ်း ၸႂ်သေ ပဵၼ်ၵႂႃႇၵူၺ်း။ ပီ ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈ ၽိင်ႈငႄႈတႆး ဝဵင်း တႃႈၵုင်ႈ ၼွပ်ႇယိုၼ်ႈပၼ် ၸုမ်ႈၽူႈၵတ်ႉၶႅၼ်ႇလူင်ႉ လႅၼ်ႇတႆးသေ လႆႈၵႂႃႇႁပ်ႉဢဝ် မိူဝ်ႈဝၼ်းပီမႂ်ႇတႆး ပီ ႙႕ တမ်ႈတီႈ ၵျွင်းတႆး ၵဝ်ႈလၵ်း ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပီ ၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးလိုၼ်း ၸၢႆးၶမ်း ၸူဝ်းလဵၵ်း ဢွင်ႇပူၼ်ႉၸၼ်ႉသိပ်း ၵိုၵ်းပႃးလၢဝ်ၸွင်ႈ ႁူၵ်းဢၼ်သေ လႆႈထီႉၼိုင်ႈ ၼႂ်းတိူင်းတႃႈလိူဝ်ႇ၊ လႆႈ ထီႉသွင် ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈပတ်းပိုၼ်ႉလႄႈ လႆႈဢဝ်မုၼ် လုၵ်ႈၸၢႆးသေ ၵႂႃႇၶိုၼ်ႈပၢင်ၵႅဝ်ႈ ဢၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးႁပ်ႉ ဢဝ်သူး တီႈတႃႈၵုင်ႈ ဢၼ်ထၢၼ်ၽွင်းလူင်ပၢႆးပႆႇၺႃႇ မိူင်းမၢၼ်ႈ ၼွပ်ႇပၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ပီ လႆႈထုၵ်ႇလိူၵ်ႈပဵၼ် ၽူႈၼၢမ်းၼႃႈ ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈ ၽိင်ႈငႄႈတႆး ဝဵင်းတႃႈလိူဝ်ႇ တေႃႇ ထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်။ ပီ ႗ လႆႈထုၵ်ႇလိူၵ်ႈပဵၼ် ၵႅမ်ႁူဝ်ပဝ်ႈ ၵေႃ သူၼ်းတုမ် ၸုမ်းၵီႇတမိူင်းမၢၼ်ႈ (ဝဵင်းတႃႈလိူဝ်ႇ) တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ ၼႂ်းပီၼႆႉ ၸဝ်ႈၶူးတွၵ်ႇ တိူဝ်ႇထမ်ႇမသႃႇမိ ၽိတ်ႈမွၵ်ႇလႄႈ လႆႈၵႂႃႇလူႁေႃး လိၵ်ႈ လွင်ႈတႆး တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းလၼ်ႇတၼ်ႇ ႁူမ်ႈ လူၺ်ႈ ၵႂႃႇၶဝ်ႈပွႆးပီမႂ်ႇတႆး တီႈၼၼ်ႈယဝ်ႉ။ ၽွင်း ၼၼ်ႉ ၽူႈႁွင်ႉၵႂၢမ်း ၸၢႆးထီးသႅင်လႄႈ ၼၢင်းၶမ်းၼွႆႉ လဵၵ်းၵေႃႈ လႆႈၵႂႃႇမူၼ်ႈတူၼ်ႈၸႂ်ပၼ်ယဝ်ႉ။
ထိုင်မႃးပီ ႘ ၼႆႉ ငဝ်ႈငုၼ်ႈမုၵ်ႉၸုမ်းလူင် သင်ႇၶႃႇၸိုင်ႈတႆး ဝဵင်းပၢင်လူင် ၼွပ်ႇယိုၼ်ႈပၼ် ၸုမ်ႈ ၵႅဝ်ႈၸဝ်ႈပၢႆးမွၼ်းတႆး(ၽူႈတႅမ်ႈၵႂၢမ်း) ဢိၵ်ႇငိုၼ်းၼိုင်ႈ လၢၼ်ႉၵျၢပ်ႈ တီႈပၢင်ၵႅဝ်ႈပီၵွၼ်းၶမ်း ပရိယတ်ႉတိ သတ်ႉထမ်ႇမပႃႇလ ၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈၸိုင်ႈတႆး ဝဵင်းပၢင်လူင် မိူဝ်ႈ(႗ႉ႕ႉ႘)ၼၼ်ႉလႄႈ တူဝ်မေႃယႃလူင် ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ၵေႃႉၶိုၼ်ႈၵႂႃႇႁပ်ႉဢဝ်သေ မွၵ်ႇလၢတ်ႈ ၶေႃႈၵႂၢမ်း ဢၼ်ၸပ်းၸႂ်ပီႈၼွင်ႉတႆးၵႂႃႇယဝ်ႉ။ လႆႈႁၼ် မေႃယႃလူင်ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ႁပ်ႉလႆႈၸုမ်ႈ ၵႅဝ်ႈၸဝ်ႈပၢႆးမွၼ်းတႆး ၼင်ႇၼၼ် ပီႈၼွင်ႉတႆးတင်း သဵင်ႈ ဢွၼ်ၵၼ် ၸူမ်းၸွမ်းသေ ဢဝ်မုၼ်ယွင်ႈယေႃး လူၺ်ႈမေႃယႃလူင်ႁဝ်း ဢၼ်လႆႈၶတ်းၸႂ် ပုၼ်ႈတႃႇ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း ၽႃႇသႃႇ လိၵ်ႈလၢႆးမႃး ပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင် ၼၼ်ႉတႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ ၵမ်ႈၽွင်ႈ လႆႈႁၼ်လႆႈငိၼ်း ၼင်ႇၼၼ် ၸူမ်းသေ ၼမ်ႉတႃပေႃးဢိူမ်ႈတဵမ်ႁူၺ်ႇ ယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈလႆႈထွမ်ႇ ၶေႃႈသင်ႇလၢတ်ႈမေႃယႃလူင် ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းယဝ်ႉၵႂႃႇၼၼ်ႉ သဵင်တူပ်းမိုဝ်းၵေႃႈ ပေႃး ယွၼ်ႈၸွတ်ႇၵႂႃႇ တင်းပၢင်ပွႆးယူႇ။
ၸဝ်ႈပၢႆးမွၼ်းတႆး မေႃယႃလူင်ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း လႆႈမႃးႁၼ်ပွႆးပီၵွၼ်းၶမ်း ပၢင်လူင်သေ မၼ်းၵေႃႈမီးႁႅင်း ၼမ်ႉၸႂ်ပုၼ်ႈတႃႇ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း ၽႃႇသႃႇ သႃႇသၼႃႇ မႃးလိူဝ်ၵဝ်ႇတႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ ၵေႃႉပဵၼ်မေးၼၢင်း ၼွႆႉ ၼွႆႉတိၼ်ႇ၊ ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈ ၶမ်းၼွႆႉလဵၵ်းၵေႃႈ မႃးၸွမ်း မေႃယႃလူင်သေ လႆႈမႃးႁၼ်ပွႆးၵိုၼ်း လူင် ပီၵွၼ်းၶမ်းလႄႈႁၢၼ်ႉၸႂ်ၵႂႃႇတႄႉတႄႉယူႇ။ ၽွင်းႁွတ်ႈၽႅဝ်မႃး ပၢင်လူင် ပွၵ်ႈၼႆႉ မေႃယႃလူင်ႁဝ်း တႅမ်ႈလႆႈၵႂၢမ်းပုၼ်ႈ တႃႇၽႃႇသႃႇသႃႇသၼႃႇ ႁူဝ်ၼိုင်ႈ သေ သႂ်ႇၸိုဝ်ႈႁူဝ် ၶေႃႈၵႂၢမ်းဝႃႈ "ၸွမ်းလင်ၸဝ်ႈၽြႃး"ၼႆယဝ်ႉ။ တီႈပွႆးၼၼ်ႉ ၼေႃႇတႅၼ်းၶိူဝ်း ၸဝ်ႈပၢႆးမွၼ်းမႂ်ႇ ႁဝ်းၶဝ်ၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ် မႃးတူင်ႉတၵ်ႉၼပ်ႉယမ် မေႃယႃလူင်ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ ႁႅင်းထၢတ်ႈၸႂ် ၸဝ်ႈပၢႆးမွၼ်းၶဝ် တင်းသဵင်ႈၵေႃႈ လႆႈႁၼ် ပႃႇဝႃႇမၼ်း တိူဝ်းတွၼ်းယႂ်ႇမႃးထႅင်ႈတင်းၼမ်ယူႇ။
ၸဝ်ႈပၢႆးမွၼ်းတႆး (ၽူႈတႅမ်ႈၵႂၢမ်း)မေႃယႃလူင် ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းၼႆႉ လႆႈတႅမ်ႈဝႆႉလိၵ်ႈလၢႆးၽဵင်းၵႂၢမ်း ၸွမ်းၼင်ႇသဵၼ်ႈမၢႆတီႈတႂ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။
ၵႂၢမ်းတႆး မွၵ်ႈ 600 ႁူဝ်
ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ မွၵ်ႈ 600 ႁူဝ်
ၵႂၢမ်းဢႅင်းၵလဵတ်ႈမွၵ်ႈ 35 ႁူဝ်
ဝွၵ်းတႅမ်ႈၵူၺ်းမွၵ်ႈ 200 ႁူဝ်
ဝွၵ်းပိၼ်ႇၽႃႇသႃႇမွၵ်ႈ 300 ႁူဝ်
ဝွၵ်းၸဵတ်းတူဝ် 1 ႁူဝ်
ၸိူင်းပိၼ်ႇတႅမ်ႈ 3 ႁူဝ်
ၸိူင်းတႅမ်ႈၵူၺ်း 1 ႁူဝ်
ၶေႃႈၵႂၢမ်းၶိုၵ်ႉပိၼ်ႇတႅမ်ႈ 200 ႁူဝ်
ၸိူင်းထတ်း 5 ႁူဝ်
ၽူႈႁွင်ႉၵႂၢမ်းတႆး ဢၼ်ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းတႅမ်ႈ
ၸၢႆးထီးသႅင်၊ ၸၢႆးသၢႆမၢဝ်း၊ သ.ၶ.ႁ၊ ၸၢႆးသႅင် ၸွမ်ၾႃႉ၊ ၸၢႆးဢွင်ႇထီးၶမ်း၊ ၸၢႆးသႅင်ၸွမ်မၢဝ်း၊ ၸၢႆး ဢၢႆႈသုၼ်ႇ၊ ၸၢႆးၽွၼ်းမၢဝ်း၊ ၼၢင်းမူၺ်ၼုမ်ႇၽွင်၊ ၼၢင်းၶမ်းၼွႆႉလဵၵ်း၊ ၵုင်ႈ၊ ၼၢင်းၶမ်းၶိၼ်ႇ၊ ၼၢင်းၶမ်း ၼွင်ႉ၊ ၼၢင်းသႃႇရႃႇ၊ ပဵၼ်ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ (ပေႃးၸိုဝ်ႈဢမ်ႇပႃးၸိုင် ဢၼုၺၢတ်ႈပၼ်သေၵမ်း)
ၽူႈႁွင်ႉၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်းတႅမ်ႈ
စိုင်းထီးဆိုင်၊ စိုင်းခမ်းသီ၊ စိုင်းဆိုင်မောဝ်၊ စောသိမ်းဝင်း၊ စိုင်းဆေနော်၊ ခင်မောင်တိုး၊ ကျော်ဟိန်း၊ ဆက်မော်၊ စိုးသူ၊ ရင်ဂို၊ မျိုးကျော့မြိုင်၊ ဆောင်းဦးလှိုင်၊ အဲလက်စ်၊ စည်သူလွင်၊ ဘိုဖြူ၊ အက်စစ်၊ မောင်မောင်ဇော်လတ်၊ ဟန်ထူးလွင်၊ ကိုင်ဇာတင်မှုန်း၊ မေဆွိ၊ အယ်လ်ခွန်းရီ၊ ကေဇင်လတ်၊ မီမီဝင်းဖေ၊ နန်းခမ်းနွဲ့လိတ်၊ ရတနာဦး၊ ဆုန်သင်းပါရ်၊ နွေညီအစ်မများ၊
မိူဝ်ႈလဵဝ် ၶူးမေႃယႃလူင် ယူႇတီႈႁိူၼ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ̒̒ႁိူၼ်းမႂ်ႇသုင်̒̒ တီႈဝဵင်းလိူဝ်ႇသေ တိုၵ်ႉတႅမ်ႈၵႂၢမ်းသေ ယူႇလူၺ်ႈလုၵ်ႈလၢင်းၼၢင်းမေး မူၼ်ႈသိူဝ်းယူႇ။ မေး ၼၢင်း မေႃယႃၼွႆႉၼွႆႉတိၼ်ႇ ပဵၼ်မေႃယႃလူင် ၽၢႆႇ ယူတ်းယႃလုၵ်ႈဢွၼ်ႇသေ ႁဵတ်းၵၢၼ်တီႈ ႁူင်းယႃလူင် ဝဵင်းလိူဝ်ႇဝႆႉယူႇ။ ၼၢင်းၶမ်းၼွႆႉလဵၵ်း(လုၵ်ႈယိင်း)တႄႉ လႆႈ ႁပ်ႉၶႅပ်းၶူး B.E(Civil)သေ တိုၵ်ႉၵႂႃႇသိုပ်ႇ ၶိုၼ်ႈႁဵၼ်း တီႈလၼ်ႇတၼ်ႇယူႇ။ ၼၢင်းၶမ်းဢူးလဵၵ်း ပဵၼ်ၶူးမေႃယႃ လႆႈႁပ်ႉၶႅပ်းၶူး M.B.B.S။ ၼၢင်း ၶမ်းႁၢၼ်လဵၵ်း(လုၵ်ႈယိင်း)တႄႉ လႆႈၶႅပ်းၶူး B.A (English)သေ တႄႇၼႃႈႁိူၼ်းၵိုၵ်း ၵူဝ်ႇၵူဝ်ႇမွင်ႇ လႄႈ မီးလုၵ်ႈၸၢႆးၵေႃႉၼိုင်ႈ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸၢႆးၶမ်းမိူင်း မႂ်ႇလဵၵ်းယဝ်ႉ။ ၸၢႆးၶမ်းၸူဝ်းလဵၵ်း (လုၵ်ႈၸၢႆး)တႄႉ တိုၵ်ႉၶိုၼ်ႈၸၼ်ႉၸွမ်ပၢႆးမေႃယႃ ပီလိုၼ်းသုတ်း တီႈဝဵင်းလိူဝ်ႇယူႇ။
မုင်ႈမွင်း ယွၼ်းသူးပၼ် ̒̒ႁႂ်ႈၸဝ်ႈပၢႆးမွၼ်းတႆး (ၽူႈတႅမ်ႈၵႂၢမ်း) ၶူးမေႃယႃလူင်ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ႁႂ်ႈလႆႈ ယူႇလီၵိၼ်ဝၢၼ်၊ ႁႂ်ႈလႆႈသိုပ်ႇယူႇမူၼ်ႈသိူဝ်းလူၺ်ႈ လုၵ်ႈလၢင်းၼၢင်းမေးသေ သိုပ်ႇတႅမ်ႈလႆႈထႅင်ႈ ၽဵင်း ၵႂၢမ်းတင်းၼမ် သိုပ်ႇၸုၵ်းယၼ်မၼ်ႈ ပုၼ်ႈတႃႇ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း ၽႃႇသႃႇ သႃႇသၼႃႇ ၵႂႃႇထႅင်ႈ ပီယၢဝ်းၶၢဝ်း ႁိုင်သေၵမ်း။
ၽိုၼ်ဢိင်-
- ပပ်ႉမၢႆတွင်း ပီၵွၼ်းၶမ်း ယုၵ်ႉယွင်ႈၶူးမေႃတႅမ်ႈ ၵႂၢမ်း Dr.ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း ဢၼ်ၸၢႆးဢွင်ႇမိူင်း (မူဝ်တႆး)တႅမ်ႈ၊ ဢိၵ်ႇ လွင်ႈႁူပ်ႉႁၼ် ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ။
- ၼႃႈလိၵ်ႈဝႅပ်ႉသၢႆႉ Shan Views Archived 2019-03-02 at the Wayback Machine. ႁႅင်းသိူဝ်ၶႅင် (တၢင်ႉယၢၼ်း)