ၸၢဝ်းၵျူး
သႃႇသၼႃႇၵျူး
မႄးထတ်းၵျူႇၻႃႇဢိတ်ႉၸိမ်ႇ Judaism ၼႆႉ ပဵၼ်ၽႃႇသႃႇ ၵိူဝ်းယမ် ပုၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းၶိူဝ်းၵျူးၶဝ်။ ၽႃႇသႃႇဢၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၽႃႇသႃႇၵဝ်ႇၵႄႇ ဢၼ်ၼိုင်ႈ [1] ဢၼ်ယုမ်ႇယမ် ပိုင်ႈဢိင်ၵိူဝ်းလီ ၸွမ်းၼင်ႇ ၽိုၼ်လိၵ်ႈ သမ်ႇမႃႇႁီႇၿရူးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၶိူဝ်းၵျူးၶဝ်ၼႆႉ ယုမ်ႇမၢတ်ႈဝႃႈ ၵျူႇၻႃႇဢိတ်ႉၸိမ်ႇၼႆႉ ၽြႃးၸဝ်ႈ ၽၢၼ်ႇသၢင်ႈပဵၼ်မႃး ပုၼ်ႈတႃႇ လုၵ်ႈလၢၼ်ဢိတ်ႉၸရေးၶဝ် ၼႆယဝ်ႉ။ [2] လုၵ်ႈလၢၼ် ဢိတ်ႉၸရေးၶဝ်ၼႆႉ ငဝ်ႈတႄႇမၼ်း ၶဝ်လုၵ်ႉတီႈ ပူႇမွၼ်ႇ ပႅတ်ႉထရီႇဢၢတ်ႉၵျႅၵ်ႉၵွပ်ႉ ဢၼ်မႃးၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈ သမ်ႇမႃႇၼၼ်ႉ သိုပ်ႇၽႄႈလူင်းမႃးသေ ပဵၼ်ၼႂ်းမူႇၸုမ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်း ထူၼ်ႈသိပ်းသွင်ၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ဢဝ်ၸွမ်းၼင်ႇ မူႇၸုမ်းတင်းသဵင်ႈဝႃႈတႄႉ ပၵ်းပိူင်ဢုပတေႇလႄႈ ၶေႃႈပႆးၺၢတ်ႈၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၽြႃး ဢဝ်လိၵ်ႈ ဢဝ်သူပ်း လၢတ်ႈပၼ် မူဝ်းၸႅတ်ႉ Moses တမ်ႈတီႈ ၼိူဝ်လွႆသိၼႆး Sinai ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ [3] ၵူၺ်းၵႃႈ ၶႃႇရဵၵ်ႉၵျူႇၻႃႇဢိတ်ႉၸိမ်ႇ Karaites Judaism ၵူၺ်း ၵုမ်းထိင်းဝႆႉ ဢၼ်ဢဝ်လိၵ်ႈတႅမ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉၵူၺ်း။ ၵျူႇၻႃႇဢိတ်ႉၸိမ်ႇၼႆႉ မီးပိုၼ်းႁိုင်ႁီးမႃး ပီပွင်း 3000 လိူဝ်ယဝ်ႉသေ ၶဝ်ႈပဵၼ် ၽႃႇသႃႇၵဝ်ႇၵႄႇ ႁိုင်သေပိူၼ်ႈ သိုပ်ႇမီးဝႆႉ တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ယူႇ။ ၶေႃႈသင်ႇသွၼ်၊ ၽိင်ႈငႄႈ လႄႈ လွင်ႈဝႆႉၵႃႈၶၼ် ၵျူႇၻႃႇဢိတ်ႉၸိမ်ႇၼၼ်ႉ ဝၢႆးလင်မႃး သိုပ်ႇၽႄႈပဵၼ်မႃး ၽႃႇသႃႇၶရိယၢၼ်ႇ၊ ၽႃႇသႃႇဢိတ်ႉၸလၢမ်ႇ၊ လွင်ႈယုမ်ႇယမ်ၿႁေး လႄႈ ၽႃႇသႃႇဢေႇပရႃႇႁိမ်ႇယဝ်ႉ။ ၵျူႇၻႃႇဢိတ်ႉၸိမ်ႇၼႆႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈႁွင်ႉဝႃႈ ၽႃႇသႃႇၵျူးၼႆသေ ပိူင်ၽၢင်ၵျူး ၸိူဝ်းပဵၼ် လွင်ႈတိုဝ်းၵမ်ယူႇသဝ်း ၵိၼ်သၢင်ႈလႄႈသင် လွင်ႈပၵ်းပိူင်ဝၢၼ်ႈမိူင်းလႄႈသင် ႁူမ်ႇငမ်းထိုင် မိူင်းဝၼ်းတူၵ်းၶဝ်ဝႆႉယူႇ။
လွင်ႈတိုဝ်းၵမ်
မႄးထတ်းၵျူးၶဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၶိူဝ်းၵူၼ်းၸုမ်းၽႃႇသႃႇဢၼ်ၼိုင်ႈသေ ၶဝ်ႈပႃး လုၵ်ႈလၢၼ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းၵျူး လႄႈ ၶဝ်ႈပႃး ၸိူဝ်ႈၼပ်ႉယမ် ၽႃႇသႃႇၵျူးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပီ 2007 ၼၼ်ႉ တီႈၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇၼႆႉ ၵူၼ်းၶိူဝ်းၵျူး မီးယူႇ မွၵ်ႈ 13 လၢၼ်ႉသေ ဢၼ်ယူႇသဝ်းတီႈ မိူင်းဢိတ်ႉၸရေး မီး 40% ဢၼ်ယူႇသဝ်းတီႈ မိူင်းဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ မီး 40%။ ၶဝ်ၵေႃႈ တေႃႈမီးဝႆႉ ၵျူႇၻႃႇဢိတ်ႉၸိမ်ႇၽိင်ႈၵဝ်ႇ၊ ၵျူႇၻႃႇဢိတ်ႉၸိမ်ႇ ဢၼ်ၸွမ်းလၢႆးၵဝ်ႇ လႄႈ ၵျူႇၻႃႇဢိတ်ႉၸိမ်ႇ ဢၼ်လႅၵ်ႈလၢႆႈၸွမ်းသၢႆငၢႆၼႆယူႇ။ လွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈ ၸုမ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်လွင်ႈဢၼ် တိုဝ်းၵမ်ဢုပတေႇၵျူးၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵျူႇၻႃႇဢိတ်ႉၸိမ်ႇ ၽိင်ႈၵဝ်ႇ လႄႈ ၵျူႇၻႃႇဢိတ်ႉၸိမ်ႇ ဢၼ်ၸွမ်းလၢႆးၵဝ်ႇၼၼ်ႉတႄႉ မၵ်းမၢႆဝႃႈ တေလႆႈၸွမ်း ၽိင်ႈထုင်းဢုပတေႇၵျူးၼႆယူႇ။ ၵျူႇၻႃႇဢိတ်ႉၸိမ်ႇၽိင်ႈၵဝ်ႇၼၼ်ႉတႄႉ ၶဝ်ယင်းဢဝ်ပၢႆးဝူၼ်ႉမႂ်ႇ ၸိမ်သႂ်ႇဝႆႉၼႂ်းၶဝ် လိူဝ်သေ ၵျူႇၻႃႇဢိတ်ႉၸိမ်ႇဢၼ်ၸွမ်းလၢႆးၵဝ်ႇၼၼ်ႉၵွၼ်ႇ။ [4] ၵျူႇၻႃႇဢိတ်ႉၸိမ်ႇ ဢၼ်လႅၵ်ႈလၢႆႈၸွမ်းသၢႆငၢႆၼၼ်ႉတႄႉ မီးလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း ထၢင်ႇႁၢင်ႈလိူဝ်သေ သွင်ၸုမ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈသႂ်ႇၸႂ်ၶဝ်ၼၼ်ႉတႄႉ ဢုပတေႇၵျူးၼၼ်ႉ ၶဝ်မၢတ်ႈမၢႆဝႃႈ ပဵၼ်ၶေႃႈၸိသင်ႇ ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈၼႆၵူၺ်း၊ ၶဝ်ဢမ်ႇမၢတ်ႈမၢႆဝႃႈ ပဵၼ်ပၵ်းပိူင်ဢၼ်ႁႄႉႁၢမ်ႈ။ ၵူၺ်းၵႃး ၵၢင်ၸႂ်ၵျူးတင်းသဵင်ႈတႄႉ မီးဝႆႉ ၸႂ်ၵုမ်းထိင်း ဢုပတေႇၶဝ်ယူႇ။ ပေႃးဢဝ်ၸွမ်းပိုၼ်းဝႃးၸိုင် လုမ်းတြႃးၽိသဵတ်ႇၶဝ်ၼၼ်ႉ ၸႂ်ႈႁႂ်ႈၸွမ်း ပၵ်းပိူင်ဢုပတေႇၵျူးယဝ်ႉ။ ၵၢပ်ႈပၢၼ်ယၢမ်းလဵဝ် ပိၵ်ႉသမ်ႉ လုမ်းတြႃးၼၼ်ႉ သိုပ်ႇမီးဝႆႉယူႇသေတႃႉ တႃႇတေတိုဝ်းၵမ်ၸွမ်းၼၼ်ႉတႄႉ ၵမ်ႉပႃႈၼမ် ဢဝ်ၸွမ်းၼင်ႇ ၵၢင်ၸႂ်ၽႂ်မၼ်းၵူၺ်း။ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ ၼႃႈၵၢၼ်ၽႃႇသႃႇလႄႈသင် ၼႃႈၵၢၼ်ပူၵ်းပွင်ဢုပတေႇလႄႈသင် လွင်ႈဢၼ်ပၼ်ဢႃႇၼႃႇသုၼ်ႇႁဵတ်း တမ်ႈတီႈ သေၵေႃႉၵေႃႉ သေၸုမ်းၸုမ်းၼၼ်ႉတႄႉ ဢမ်ႇမီးၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၽိုၼ်လိၵ်ႈၽိုၼ်ထမ်းၵႅဝ်ႈ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇၵျူးၶဝ် ပိၼ်ႇတႅမ်ႈဢွၵ်ႇမႃးယဝ်ႉ။
ၶေႃႈသင်ႇသွၼ်ၽႃႇသႃႇလႄႈ လွင်ႈယုမ်ႇယမ်
မႄးထတ်းၵျူႇၻႃႇဢိတ်ႉၸိမ်ႇၶဝ်ၼႆႉ ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ၶဝ်ပိုင်ႈဢိင်ယုမ်ႇယမ် ၸဝ်ႈၽြႃးသူႇလဵဝ်ယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၸိူင်ႉၼၼ် တႃႇသေႇသေတႃႉ ပေႃးဢဝ်သၽေႃးတြႃးဝႃႈတႄႉ တေလႆႈယုမ်ႇယမ် ၸဝ်ႈၽြႃးသူႇလဵဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ၵႂႃႇယုမ်ႇယမ် တၢင်ႇၸိူဝ်ႉတၢင်ႇပိူင်ၵေႃႈ ယၢမ်ႈမီးမႃးလႄႈ တီႈၼႂ်း ၽိုၼ်လိၵ်ႈသမ်ႇမႃႇၵျၢမ်းၵဝ်ႇၵျူးၶဝ်ၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်တႅမ်ႈၵိၼ်ႇဝႆႉ လွင်ႈဢိတ်ႉၸရေးၶဝ် ၵႂႃႇယုမ်ႇယမ် ၽြႃးတၢင်ႇသူႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယူႇ။ လွင်ႈပိၼ်တႅမ်ႈလိၵ်ႈ ၽႃႇသႃႇၵျူႇၻႃႇဢိတ်ႉၸိမ်ႇၼၼ်ႉ တေႃႇပေႃးႁွတ်ႈထိုင် ပၢၼ်ၵရိ-ပၢၼ်ရေႃးမ တေႃႇပေႃးထိုင် ၽႃႇသႃႇၶရိယၢၼ်ႇ ပေႃႇပဵၼ်မႃးၼၼ်ႉၵေႃႈ ယင်းတိုၵ်ႉမီး လွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈ တင်းၼမ်ယူႇ။ ၵၢပ်ႈပၢၼ်ယၢမ်းလဵဝ် ၸုမ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၵျူးၶဝ် ႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ ၽိုၼ်လိၵ်ႈသမ်ႇမႃႇၵျူးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၵူၺ်းပဵၼ် ၵူၼ်းၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈၶဝ် တႅမ်ႈပဵၼ်မႃးသေ တၢင်ႇၽိုၼ်မၢႆၵိုၵ်းပိုၼ်းဝႃႈ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၽြႃးၽီၼႆၼၼ်ႉ ၸိူဝ်းၶဝ် ဢမ်ႇႁပ်ႉၶၢမ်ႇ။ ပေႃးတူၺ်းၸွမ်းပိုၼ်းၸိုင် ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇၶဝ် ဢဝ်လွၼ်ႉမွၼ်း ၽႃႇသႃႇၵျူး ပူင်သွၼ်ပၼ်မႃး တင်းၼမ်သေ တုၵ်းယွၼ်းမႃးဝႃး ႁႂ်ႈပဵၼ်လွင်ႈတိုဝ်းၵမ် ယမ်ယုမ်ႇၸွမ်း ဝႃႈၼႆသေတႃႉ လွၵ်းလၢႆးလႄႈ ၶေႃႈသင်သွၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇလွတ်ႈ တၢင်းထတ်းသၢင်မႃး။ ဢၼ်ထၢင်ႇၸႅင်ႈသေပိူၼ်ႈတႄႉ ပဵၼ် ပိုၼ်ႉထၢၼ်လွင်ႈယုမ်ႇယမ် မၢႆႇမူဝ်ႇၼၢႆႉ ဢၼ်မီးမႃး မိူဝ်ႈပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 12 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးဢဝ် လွင်ႈယုမ်ႇယမ် မၢႆႇမူဝ်ႇၼၢႆႉဝႃႈၸိုင် ၵျူးၵေႃႉဢၼ်ပိုၼ်ႉပွႆႇပႅတ်ႈ ပိုၼ်ႉထၢၼ်သၽေႃးတြႃး ၼႂ်းလွင်ႈယုမ်ႇယမ် သေဢၼ်ဢၼ်ၸိုင် ၵျူးၵေႃႉၼၼ်ႉ တေလႆႈမၵ်းမၢႆဝႃႈ ပဵၼ်ၵူၼ်းၵေႃႉဢၼ် ၸုၼ်ႉပႅတ်ႈဝႃႇတ၊ ပဵၼ်ၵေႃႉဢၼ်သၢၼ်ၶတ်းၽႃႇသႃႇ ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပိုၼ်ႉထၢၼ်သၽေႃးတြႃးၸိူဝ်းၼႆႉ တမ်ႈတီႈၼိူဝ် မၢႆႇမူဝ်ႇၼူဝ်လႄႈသင် တီႈၼိူဝ်ၵူၼ်းမိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉလႄႈသင် ႁၼ်ထိုင်ဝႃး မၼ်းဢမ်ႇႁူမ်ႇတူမ်းလႆႈ ၼိူဝ်ၵူၼ်းၵျူးတင်းသဵင်ႈၼႆသေ ၵူၺ်းမၢတ်ႈမၢႆဝႃႈ ပဵၼ်ၶေႃႈၼႄႉၼၢမ်း ပၢၵ်ႈၼႄ လွၼ်ႉမွၼ်းၽိုၼ်ထမ်း ၵျူႇၻႃႇဢိတ်ႉၸိမ်ၵူၺ်း ၼႆယဝ်ႉ။ ၵဝိၽူႈမီးပၺ်ႇၺႃႇ ၵျူးၶဝ် ၵမ်ႈၽွင်ႈတႄႉ မီးတၢင်းႁၼ်ထိုင် ဢၼ်ပႅၵ်ႇပိူင်ႈ မၢႆႇမူဝ်ၼၢႆႉ ဢိတ်းဢီႈယူႇ။
ပိုၼ်ႉထၢၼ် သၽေႃးတြႃး မၢႆႇမူဝ်ႇၼၢႆႉ
မႄးထတ်းၽွင်းမိူဝ်ႈ မၢႆႇမူဝ်ႇၼၢႆႉ တိုၵ်ႉမီးမိူင်းၵူၼ်းယူႇၼၼ်ႉ ႁႅတ်ႉသတၢႆး (Hasdai Crescas) လႄႈ ၵျူဝ်းသႅပ်ႉဢႄႇၿူဝ်ႇ (Joseph Albo) ယၢမ်ႈ ထတ်းသၢင် တီႈၼိူဝ် ၶေႃႈပူင်သွၼ်မၼ်းယဝ်ႉ။ ၶႃသွင်ၵေႃႉၼၼ်ႉ ထဵင်ဝႃႈ ပိုၼ်ႉထၢၼ် သၽေႃးတြႃး မၢႆႇမူဝ်ႇၼၢႆႉၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ ပိုၼ်ႉထၢၼ်သၽေႃးတြႃး ဢၼ်တေၸၢင်ႈယုမ်ႇလႆႈၼမ်ၼႆယဝ်ႉ။ လွင်ႈသၢၼ်ၶတ်း ထဵင်ၶိုၼ်းၼင်ႇၼႆၼၼ်ႉ မၢႆႇမူဝ်ႇၼၢႆႉ ဝႆႉမိူၼ်ၼင်ႇ ၵူၼ်းဢၼ်မီးတၢင်းၽိတ်း ယူဝ်းယူဝ်း၊ ဝႆႉမိူၼ်ၼင်ႇ ၵျူးဢၼ်သၢၼ်ၶတ်း ၶေႃႈသင်ႇသွၼ်ဝႃႇတသေ ၸႅၵ်ႇၽႄၼႄဝႆႉ ၵူႈပိူင်ပိူင်ယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းတၢင်ႇၸိူဝ်းၵေႃႈ တေႃႈဢွၼ်ၵၼ် သၢၼ်ၶတ်း လွၼ်ႉမွၼ်း ၶေႃႈပူင်သွၼ်ငၢႆႈငႅမ်ႈ ၵျူႇၻႃႇဢိတ်ႉၸိမ်ႇယူႇ။ တီႈတႄႉမၼ်း မၼ်းၼႄပၼ်ဝႃႈ မိူၼ်ၼင်ႇ သဵၼ်ႈမၢႆ ၵူၼ်းဢၼ်ယုမ်ႇယမ် ၵျူႇၻႃႇဢိတ်ႉၸိမ်ႇ ယွမ်းလူင်းၵႂႃႇသေ ၼႄပၼ် ၵေႃႉဢၼ် ယုမ်ႇယမ် ၽိုၼ်လိၵ်ႈသမ်ႇမႃႇၵျူးတင်းသဵင်ႈ မီးဢႄႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လွင်ႈၼႆႉသေ ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇပိုၼ်း မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၵျူဝ်းသႅပ်ႉၽၢတ်ႉၸ် (Josephus) လၢတ်ႈဝႃႈ လွင်ႈၵျၢင်ႉၵမ် တိုဝ်းၵမ်ၼၼ်ႉ ဝႆႉၼမ်ႉၼၵ်းသေ လွင်ႈယုမ်ႇယမ်ယဝ်ႉ။ ပၵ်းပိူင်ဢုပတေႇၵျူးၼၼ်ႉ ၼင်ႇႁိုဝ် ၵူၼ်းၸိူဝ်းဢၼ်ၸုၼ်ႉၽႃႇသႃႇ တေၶဝ်ႈမႃးလႄႈသင်၊ ၸိူဝ်းဢၼ်ၶဝ်ႈမႃး ၼႂ်းၽႃႇသႃႇၵျူး လူဝ်ႇလႆႈ ထိူဝ်ပၢတ်ႇပႅတ်ႈ ၼင်ပၢႆၵၢၼ်ႈယဵဝ်ႈၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ၽိင်ႈထုင်း လွင်ႈယဵၼ်ႇငႄႈ လူဝ်ႇမီးမၢႆမီႈလႄႈသင် ၸိူဝ်းၼႆႉ တေလႆႈသိုပ်ႇထိင်းသိမ်း တိုဝ်းၵမ်ႁဵတ်းၸွမ်းယဝ်ႉ။ ပိုၼ်ႉထၢၼ်သၽေႃးတြႃး မိူဝ်းၼႃႈမႃး ပိုၼ်ႉထၢၼ်သၽေႃးတြႃး မၢႆႇမူဝ်ႇၼၢႆႉ တင်းၼမ် တေလႆႈၶၢမ်ႇ ပိူၼ်ႈဝႆႉမၢင်ဝၢင်းႁဵဝ်ႇယူႇ။ ၵမ်းလိုၼ်းမႃး ပိုၼ်ႉထၢၼ်သၽေႃးတြႃး ဢၼ်မၢၼ်ႇမႅၼ်ႈ သွင်ဢၼ် ဢၼ်ပဵၼ် “ဢႃႇၼီႇမဢႃႇမိၼ်ႇ” လႄႈ “ယိၵ်ႉတႄးလ်” (Ani Ma’amin and Yigdal) ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၵျူးၶဝ် တင်းၼမ် တေမႃးႁူမ်ႈၵၼ် ဝႆႈၸဝ်ႈၽြႃးသေ ဝၢႆႇၼႃႈၵႂႃႇၸူး ဢၼ်မုင်ႈမွင်းဝႆႉဝႃႈ တင်းၵမ်ႇၽႃႇ တေႁပ်ႉၶၢမ်ႇယူႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵၢပ်ႈပၢၼ်ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ တႃႇတေ လုၵ်ႉတီႈငဝ်ႈၸိုင်ႈသေ တမ်းဝၢင်းပၼ် မူႇပိူင်ၽႃႇသႃႇ တႅတ်ႈၼႅတ်ႈတႅတ်ႈတေႃးၼၼ်ႉ တမ်ႈတီႈ ၼႂ်းၵျူႇၻႃႇဢိတ်ႉၸမ်ႇၼၼ် ဢမ်ႇမီး။ ဢိင်ပိုင်ႈလူၺ်ႈ လွင်ႈယုမ်ႇယမ်ပိုၼ်ႉထၢၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ဢၼ်ပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉသေ တၢင်းႁၼ်ထိုင် ၵျူႇတႃႇဢိတ်ႉၸမ်ႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်လွင်ႈလီဝူၼ်ႉၸွမ်းဝႆႉယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လွင်ႈတူင်ႉၼိုင် ပၢႆးၽႃႇသႃႇၵျူးၶဝ်ၼၼ်ႉ ဢၼ်လဵၵ်ႉသေဢမ်ႇဝႃႈ ဢၼ်ယႂ်ႇသေဢမ်ႇဝႃႈ ပိုၼ်ႉထၢၼ်မၼ်းတႄႉ ဢိင်ၼိူဝ် ၽိုၼ်ထမ်းသမ်ႇမႃႇ ႁီႇၿရူးလႄႈ ၶေႃႈသပ်းလႅင်း ထႄးလ်မၢတ်ႉ လႄႈ ၵႅတ်ႉၿႃႇလႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၽိုၼ်ဢိင်
မႄးထတ်း- ↑ Shaye J.D. Cohen 1999 The Beginnings of Jewishness: Boundaries, Varieties, Uncertainties, Berkeley: University of California Press; p. 7
- ↑ "Knowledge Resources: Judaism". Berkley Center for Religion, Peace, and World Affairs. Retrieved 22 November 2011.
- ↑ "What is the oral Torah?". Torah.org. Retrieved 22 August 2010.
- ↑ "Jewish Denominations". ReligionFacts. Retrieved 22 August 2010.