ၸဝ်ႈသၢင်ႇလူင် ၵျွင်းၼွၵ်ႈ မၢၼ်ႈဢၢႆႇလူင် မိူင်းမၢဝ်း

ၸဝ်ႈသၢင်လူင် ၵျွင်းၼွၵ်ႈ (မၢၼ်ႈဢၢႆႇလူင် မိူင်းမၢဝ်း)

ၶူးမေႃတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ၼႂ်းထုင်ႉမၢဝ်းၼႆႉ ၸဝ်ႈသၢင်ႇလူင် သုၼၼ်ႇတၼႆႉၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးၸဝ်ႈၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပိူၼ်ႈႁူႉၼမ်တႄႉ ဢွၼ်ၵၼ်ႁူႉဝႃႈ ၸဝ်ႈသၢင်ႇလူင် ၵျွင်းၼွၵ်ႈ (မၢၼ်ႈဢၢႆႇလူင် မိူင်းမၢဝ်း)ၼႆယဝ်ႉ။

ၸိုဝ်ႈဢူႈမၼ်းၸဝ်ႈပဵၼ် ၶိင်းမၢၼ်ႇၵျီႇ ၸိုဝ်ႈမႄႈမၼ်းပဵၼ် ၼၢႆးမၢၼ်ႇၵျီႇသေ မၼ်းၸဝ်ႈ ၵိူတ်ႇမိူဝ်ႈ 1848 တီႈမၢၼ်ႈဢၢႆႇလူင် မိူင်းမၢဝ်း ဢိူင်ႇတႂ်ႈၶူင်း မိူင်းယူႇၼၢၼ်ႇသေ ၸိုဝ်ႈမိူဝ်ႈလဵၵ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ၸၢႆးဢၢႆႈၸၢမ်ႇသႅင် ၼႆယဝ်ႉ။ မၼ်းႁဵတ်း ၵပ်ႉပီႇ တႄႇယူႇဝတ်ႉယူႇၵျွင်း မိူဝ်ႈဢႃႇယုလႆႈ 8 ပီသေ မိူဝ်ႈလႆႈ 9 ပီၼၼ်ႉ ၸင်ႉၼုင်ႈသၢင်ႇၵၢၼ်း ပဵၼ်ၸဝ်ႈသၢင်ႇယဝ်ႉ။

သၢင်ႇသုၼၼ်ႇတၼႆႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈသၢင်ႇ လႅတ်းသႅဝ်းၽႂ်းၽၢႆ တူၼ်ႈၸႂ်ၶၵ်းၵႆႉ ၺၢၼ်ႇၽၢႆဝႆႉတႄႉတႄႉလႄႈ ပဵၼ်သၢင်ႇဢွၼ်ႇၵူၺ်းသေတ သမ်ႉပေႃးဢူမ်ဢၢၼ်ႇလႆႈ လိၵ်ႈထမ်း တင်းၼမ်တင်းလၢႆသေဢမ်ႇၵႃး သမ်ႉပေႃး မေႃတႅမ်ႈ မေႃသၢၼ်း လိၵ်ႈလၢႆးပၢႆပေႇယူယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဢႃႇယုမၼ်းၸဝ်ႈ လႆႈ 14 ပီၼၼ်ႉ ဢူႈၵူၼ်းထဝ်ႈ သဵင်ႈၵၢမ်ႇၵႂႃႇ၊ ၼႃႈႁိူၼ်းတႃယေးၶဝ် ၶၢၼ်ၸႂ်လႄႈ မၼ်းၸဝ်ႈ ၸင်ႇသိၵ်းသေ မိူဝ်းယူႇႁိူၼ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဢႃႇယု လႆႈ 16 ပီၼၼ်ႉ ၽွင်းမိူဝ်ႈတိုၵ်ႉၵႂႃႇၽၼ်းမႆႉ ဢမ်ႇထၢင်ႇဢမ်ႇထိူမ်သေ ဢဝ်မႆႉ တႅင်းၺႃးတႃမၼ်း လႆးမွတ်ႇၵႂႃႇၶွၼ်ၼိုင်ႈယူႇယဝ်ႉ။

ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ တႃမွတ်ႇဝႆႉ ၶွၼ်ၼိုင်ႈလႄႈ ယူႇၼႂ်းၽဝႃႉၵူၼ်းႁိူၼ်းၵေႃႈ တေႃႈဢမ်ႇပေႃးၶိုၵ်ႉသင်သေ ၸင်ႇၶိုၼ်းၶိုၼ်ႈၵျွင်း ႁဵတ်းသၢင်ႇယဝ်ႉ။ ၸွမ်းၼင်ႇ ဝႃႇသၼႃႇမၼ်းၸဝ်ႈ မီးဝႆႉၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈ ၸင်ႇလႃၸႂ်လႃၶေႃး တမ်းၸႂ်တမ်းၶေႃးသေ လဵပ်ႈႁဵၼ်း တႃႇတႅမ်ႈလိၵ်ႈတႅမ်ႈလၢႆး ၵပျႃႇလင်ႇၵႃႇ လိၵ်ႈသၢၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ဢႃႇယုလႆႈ 26 ပီ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ႁူႉလွင်ႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈလီလီယဝ်ႉလႄႈ ၸင်ႇႁတ်းႁတ်းႁၢၼ်ႁၢၼ်သေ တႄႇတႅမ်ႈလိၵ်ႈယူႇယဝ်ႉ။

တႃမွၼ်ႇထႅင်ႈၶွၼ်ၼိုင်ႈ

ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ႁႅင်ႉတူၺ်းလိၵ်ႈ တႅမ်ႈလိၵ်ႈၼႃႇၵေႃႈ ပိူင်ၼိုင်ႈ၊ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ဝူတ်ႈဝၼ်းလင် မီးဝႆႉၵေႃႈပိူင်ၼိုင်ႈလႄႈ မိူဝ်ႈဢႃႇယုလႆႈ 30 ပီၼၼ်ႉ တႃၸဝ်ႈထႅင်ႈၶွၼ်ၼိုင်ႈ ၶိုၼ်းမွတ်ႇၵႂႃႇသေ ပဵၼ်တုၵ်ႉၶတ တႃမွၼ်ႇၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ တႃၸဝ်ႈမွတ်ႇၵႂႃႇ တင်းသွင်ၶွၼ် ဢမ်ႇႁၼ်လႅင်း ဢမ်ႇၸၢင်ႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈသေတ မၼ်းၸဝ်ႈ ဢမ်ႇၶျေႃႉဢမ်ႇယွၼ်ႇ ၸႂ်ဢမ်ႇဢွၼ်ႇ ၸႂ်ဢမ်ႇလဵၵ်ႉလႃးလႃး၊ ၼင်ႇႁိုဝ် တၢင်းႁူႉတၢင်းႁၼ်မၼ်း ပေႃးတေၽႄႈပၼ် ၵူၼ်းပႃႈလင်ၼၼ်ႉၼႆ မၼ်းၸဝ်ႈၸင်ႇႁွင်ႉဢဝ် ၸရေးၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ မႃးတီႈမၼ်းသေ မၼ်းၸဝ်ႈ ဢဝ်သူပ်းမွၵ်ႇလၢတ်ႈ၊ ၸရေးၶဝ် ၵေႃႉတႅမ်ႈၸွမ်း၊ ပေႃးတႅမ်ႈယဝ်ႉ ၸရေးၶဝ် ၶိုၼ်မႄးလူၼႄမၼ်းၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ မၼ်းၸဝ်ႈ ထွမ်ႇတူၺ်းသေ တီႈဢၼ်ၽိတ်း ဢၼ်ပိူင်ႈၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းၸႂ်ႉ ၸရေးၶဝ် မႄးၸွမ်းၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ ဢၼ်ယူႇၸမ်မၼ်းၸဝ်ႈသေ တႅမ်ႈလိၵ်ႈပၼ်မၼ်းၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈသၢင်ႇ သွင်ပႃးယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ပဵၼ်တုၵ်ႉၶိတလႄႈပိူင်ၼိုင်ႈ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၶႂ်ႈလႆႈ လွင်ႈတဵတ်ႇယဵၼ် တႃႇတႅမ်ႈလိၵ်ႈလႄႈပိူင်ၼိုင်ႈ ၸဝ်ႈသၢင်ႇလူင်သုၼၼ်ႇတ ၸင်ႇၶၢႆႉမႃးယူႇသဝ်း တမ်ႈတီႈ ၼွၵ်ႈဝၢၼ်ႈသေ တင်ႈပဵၼ် ၵျွင်းၼွၵ်ႈယဝ်ႉ။ ဢိင်ပိုင်ႈ ၵျွင်းၼွၵ်ႈဝၢၼ်ႈၼၼ်ႉသေ ၸင်ႇၸပ်းၸိုဝ်ႈဝႃႈ သၢင်ႇလူင်မၢၼ်ႈဢၢႆႇ ၵျွင်းၼွၵ်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။

လိၵ်ႈထမ်း ဢၼ်တႅမ်ႈဝႆႉ

ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၸဝ်ႈၵေႃးလီႇ မိူင်းပၼ်ႇ ဢဝ်သူပ်းလၢတ်ႈသေ ၸႂ်ႉႁႂ်ႈၸရေးသၢမ်ၵေႃႉ တႅမ်ႈလိၵ်ႈသၢမ်ႁူဝ် မိူဝ်ႈလဵဝ်ၵၼ်ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသၢင်ႇလူင် သုၼၼ်ႇတၼႆႉၵေႃႈ ပွင်ပဵၼ်လႆႈယူႇယဝ်ႉ။ လိၵ်ႈၽိုၼ်ထမ်း ဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈ ၶိုင်ပွင်ဝႆႉၼၼ်ႉၸိုင်

ၽေးၵျီးၽေးငႄႇ လေႃးၵထမ်ႇပႅတ်ႇပိူင်
ဢူဝ်ႈပဵမ်ႇသၢမ်လေႃး
ၵွင်းမူးၵူင် (မိူင်းၶွၼ် ႁွင်ႉဝႃႈ သထေးသႅင်ၵူဝ်)
ၵဵင်သိူင်းမိူင်းၶွၼ်း
သၢင်ၵဝ်ႈပူႇ
သိူၵ်ႈပိုၼ်း ၵွင်းမူးႁူဝ်မၢဝ်း
ၽူဝ်းထိၵုမႃႇရ
ၵွင်းမူးၶေးၶၢင် (တိုင်ၶမ်း)
ၶဵဝ်သၢမ်မွၼ်း
ၽယၵုမႃႇရၽၼ်းၵၢဝ်
ၸၢင်ႉငႃးလႅင်
ဢႃႈလွင်းယိုဝ်းလၢဝ်
ဢုတုသုင်းၵဵင်ႇ (ရႃႇသီႇသၢမ်ၶႃႇ)
ၸတုတွႃႇရမိတ်ႉတမိင်ႇတၵ
သရၼၵုင်ႇၶၢႆး
သင်ႇၶႃႇရၽႃႇၸၼီႇ
သိူၵ်ႈပိုၼ်း ၵွင်းမူးသိူဝ်ၽိူၵ်ႇ
ၸႃႇရိတ်ႉတဝႃႇရိတ်ႉတ
ဢလွင်းငီးၶမ်း
ၸရႃႇဢူဝ်ႇ
သထေးၶဝ်ႈႁၢပ်ႇ
ဢၼႃႇၵတ်ႉတဝၢင်ႇ သၢင်ႇၵၢၼ်းၶမ်း
ၵျွင်းပႅတ်ႇလင်
ပိုၼ်းဢုတိင်ႇၼမင်းၸေႃး
ၽေႃးထိပႅၵ်ႉၶိယႃႇ
ၶၼ်ႇထႃႇပူႇရမဵဝ်ႉ

ၸိူဝ်းၼႆႉသေၵူၺ်း ဢမ်ႇၵႃး လိၵ်ႈယၢတ်ႇၼမ်ႉ လိၵ်ႈမၢၵ်ႇသၢင်ႇလွင်း ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈလႄႈ လိၵ်ႈဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈ ႁဵတ်းဝႆႉသေ ဢၼ်ဢမ်ႇပႆႇႁၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ယင်းတိုၵ်ႉမီးထႅင်ႈ တင်းၼမ်ယူႇ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ပဵၼ်သိုၵ်းပဵၼ်သိူဝ် မိူင်းတႂ်ႈမိူင်းၼိူဝ် တိုၵ်းတေႃးၵၼ်ၼၼ်ႉ ၵၢၼ်ႇၵျွင်းၶွင်သႅင် ၾႆးမႆႈပႃးၵႂႃႇလႄႈ လိၵ်ႈတြႃး ဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈ ၶိုင်ဝႆႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ တေလူႉလႅဝ်ၵႂႃႇသေ တေဢမ်ႇၸၢင်ႈႁၼ်ၵေႃႈ တေမီးယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၼင်ႇႁိုဝ် တေၶိုၼ်း ၵဵပ်းႁွမ်တွမ်ၸူႉလႆး လိၵ်ႈၵဝ်ႇလိၵ်ႈမွၼ် ဢၼ်ၸဝ်ႈၶူးမေႃတႆႈႁဝ်းၶဝ် ၶိုင်ဝႆႉၼၼ်ႉ မီးပုၼ်ႈၽွၼ်း ၼိူဝ်သူၵဝ်ႁဝ်းႁႃး ပႃးမႂ်း ၵဝ်မၼ်း ၵူႈၵေႃႉၵူႈၵူၼ်း ၵူႈၸဝ်ႈၵူႈပႃး ယူႇယဝ်ႉ။

ၸဝ်ႈသၢင်ႇလူင် သုၼၼ်ႉတၼႆႉ မၼ်းၸဝ်ႈ ဢမ်ႇၶၢမ်ႇၶိုၼ်ႈပဵၼ်ရႁၢၼ်း ၵူၺ်းၶၢမ်ႇပဵၼ် ၸဝ်ႈသၢင်ႇလူင်သေ ၶိုင်ပွင်လိၵ်ႈထမ်းယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး 1916 ၽွင်းဢႃႇယုလႆႈမႃး 66 ပီၼၼ်ႉ ၸင်ႇသဵင်ႈၵၢမ်ႇ သုတ်းမုၼ် တမ်ႈတီႈ မၢၼ်ႈဢၢႆႇလူင် ၵျွင်းၼွၵ်ႈ မိူင်းမၢဝ်း ယူႇၼၢၼ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ မၼ်းၸဝ်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈၶူးမေႃ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ၸဝ်ႈၼိုင်ႈလႄႈ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းတင်းလၢႆ ၼပ်ႉယမ်ၵုင်ႇမုၼ်ငဝ်းမၼ်းၸဝ်ႈသေ ႁဵတ်းပွႆးလေႃႉပၼ်မၼ်းၸဝ်ႈ သၢမ်ဝၼ်းသၢမ်ၶိုၼ်း သမ်ႉပေႃးၵိုၼ်းဢိုၵ်ႉဢိုၵ်ႉသေ ၸင်ႇတေ သၢင်းၵဵဝ်ႇၾႆးယဝ်ႉ။

ထၢတ်ႈလုပ်ႇမၼ်းၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ဢဝ်ထႃႇပၼႃႇသေ တႄႇတင်ႈဝႆႉ ၵွင်းမူး ၸဝ်ႈသၢင်ႇလူင် သုၼၼ်ႇတ ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 1984 ၼၼ်ႉ တၵႃႇၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႈ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ဢမ်ႇလိုမ်းၵုင်ႇမုၼ်ငဝ်းၸဝ်ႈလႄႈ ၵွင်းမူးမၼ်းၸဝ်ႈ ဢၼ်ၵဝ်ႇသဝ်ႈဝဝ်းမွင်ၼၼ်ႉ ၸင်ႇၶိုၼ်းမႄးၶိုင်ပွင် ၵုမ်းၵေႃႇမႂ်ႇမႂ်ႇထႅင်ႈယဝ်ႉ။

ယၢမ်းလဵဝ် ထၢတ်ႈၸေႇတီႇၵွင်းမူး ၸဝ်ႈသၢင်ႇလူင် သုၼၼ်ႇတ (ဢမ်ႇၼၼ်) သၢင်ႇလူင်မၢၼ်ႈဢၢႆႇၼၼ်ႉ မီးယူႇတီႈ မၢၼ်ႈဢၢႆႇလူင် ၵျွင်းၼွၵ်ႈ မိူင်းမၢဝ်းၼၼ်ႉယူႇ။ တူဝ်တၢႆသေတႃႉ ၸိုဝ်ႈဢမ်ႇႁၢႆ လႄႈ ႁဝ်းထုၵ်ႇလီ ဢဝ်မုၼ်ယွင်ႈယေႃး ၶဝ်ႈၸဝ်ႈတႃႇသေႇ ၵူႈပၢၼ်ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

လွင်ႈႁူႉတၢင်းႁၼ် တႅမ်ႈၼႄပၼ် ပုၼ်ႈဢၼ်လွင်ႈၽႃႇသႃႇ
တႆႈၼႄလႅင်းပိူင်း ႁႂ်ႈတႆးႁိူင်း ၵိုၵ်းမိူင်းၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇ။

ၽိုၼ်ဢိင်

ၸဵင်ၶမ်းလႅင်း မၢႆ (4)၊ ပိုၼ်းၵႅပ်ႈ ၸဝ်ႈသၢင်ႇလူင်သုၼၼ်ႇတ၊ ၸၢႆးမၢဝ်းႁိူင်း မိူင်းမၢဝ်း၊ ၼွင်ႁုၵ်း၊ ၼႃႈလိၵ်ႈ 12-14၊ ပီသႃႇသၼႃႇ 2540၊ ပီတႆး 2091၊ ပီၶရိတ်ႉ 1996