ၸတီႇၽႅၼ်ႇ ႁွၵ်ႉၶိင်း

ၸတီႇၽႅၼ်ႇ ႁွၵ်ႉၶိင်း
ၸတီႇၽႅၼ်ႇ ႁွၵ်ႉၶိင်း
	ၸတီႇၽႅၼ်ႇ ႁွၵ်ႉၶိင်း ၽွင်းမိူဝ်ႈလႆႈႁၼ် တီႈ ၼႃႇသႃႇ မိူဝ်ႈပီ 1980 ၼၼ်ႉ
ၸၢဝ်းၶိူဝ်း	ပရိတ်ႉတိတ်ႉ
ႁူင်းႁဵၼ်း	St Albans School, Hertfordshire
တူင်ႇဝူင်း	Hawking radiation; A Brief History of Time; Penrose–Hawking theorems; Bekenstein–Hawking formula; Hawking energy; Gibbons–Hawking ansatz; Gibbons–Hawking effect; Gibbons–Hawking space; Gibbons–Hawking–York boundary term; Thorne–Hawking–Preskill bet;
ဢွင်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်	ၸၼ်ႉၸွမ်ၶဵင်းပရိတ်ႉ; ပၢႆးသၢႆႊၽၢႆႇမေႃ ၵႄႇလီႇၽူဝ်းၼီးယႃး; Perimeter Institute for Theoretical Physics;
ႁူင်းႁဵၼ်းငဝ်ႈငႃႇ	ၸၼ်ႉၸွမ်ဢွၵ်ႉသ်ၾူတ်ႉ (BA); ၸၼ်ႉၸွမ်ၶဵင်းပရိတ်ႉ (PhD);
ၽူႈတူၺ်းထိုင် ၸုမ်ႈၶူးပႃႇရၵူႇ	Dennis Sciama
ႁူႉၸွမ်းဝႃႈ	လွင်ႈႁိူဝ်ႈဢွၵ်ႇ ႁွၵ်ႉၶိင်း; Penrose–Hawking theorems; ထၢတ်ႈႁႅင်း ႁွၵ်ႉၶိင်း; ပိုၼ်းၵႅပ်ႈ ၶၢဝ်းယၢမ်း (၁၉၈၈);
ၵေႃႉၵူႈ	Jane Wilde Hawking (ပႅတ်ႈၵၼ် ၁၉၆၅-၁၉၉၅); Elaine Mason (ပႅတ်ႈၵၼ် ၁၉၉၅-၂၀၀၆);
လုၵ်ႈလၢင်း	Robert; Lucy; Timothy;
ဝၼ်းသဵင်ႈၵၢမ်ႇ	14 မၢတ်ႉၶျ်၊ 2018 (ဢႃႇယု 76)
တီႈသဵင်ႈၵၢမ်ႇ	ဝဵင်းၶဵင်းပရဵတ်ႉ၊ ဢိင်ႇၵလၢၼ်ႇ
ၵွင်ႉသၢၼ်ၼႅတ်ႇ	hawking.org.uk
လၢႆးမိုဝ်း

ၸတီႇၽႅၼ်ႇ ဝီႇလီႇယမ်ႇ ႁွၵ်ႉၶိင်း

ၸတီႇၽႅၼ်ႇ ဝီႇလီႇယမ်ႇ ႁွၵ်ႉၶိင်း (Stephen William Hawking 8.1.1942 – 14.3.2018) ၼႆႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈတီႇဢူဝ်ႇရီႇ ပၢႆးႁၢင်ႈရူႇပၿေႇတ၊ ပဵၼ်ၸဝ်ႈလူင်ႉလႅၼ်ႇ ၼၵ်ႈၶၢတ်ႈလိူၼ်လၢဝ် ၼၵ်ႉၶတ်ႉတၿေႇၻ ၵေႃႉၼိုင်ႈ။ မၼ်းပဵၼ် ၵေႃႉပၼ်ႁႅင်း ပုၼ်ႈတႃႇ ၼႃႈၵၢၼ် ၵွၼ်ႇတမ်ႇမႅၵ်ႉၶႅၼ်းၼိၵ်ႉ တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈ။^[1]^[2] တမ်ႈတီႈ ၸၼ်ႉၸွမ်ၶႅမ်းၿရဵၵ်ႉၼၼ်ႉ တင်ႇလေႃႉထွင်းဢွၼ်ႇ ဢၼ်သႂ်ႇၶိူင်ႈၸၢၵ်ႈၼၼ်ႉ ထၢင်ႇၸႅၵ်ႈလၢၵ်ႇလၢႆးသေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ တီႈၼိူဝ်တင်ႇလေႃႉထွင်းဢွၼ်ႇၼၼ်ႉ တၢင်ႇမႃး ၵူၼ်းမိူင်း ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇၵေႃႉၼိုင်ႈ၊ ၽွင်းၼၼ်ႉ ဝဵင်းၶႅမ်းၿရဵၵ်ႉ ၼႂ်းမိူင်းဢိင်ႇၵလၢၼ်ႇလႄႉ ၶမ်ႈလပ်းသိင်ႇဝႆႉ သွမ်ႉႁွမ်ႉ၊ ၵူၼ်းၵေႃႉဢၼ်ၶီႇမႃး တီႈၼိူဝ်တင်ႇလေႃႉထွင်းဢွၼ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းတုၵ်ႉၶိတၵေႃႉၼိုင်ႈသေ ၼႃႈမၼ်းလႄႈ ၼိဝ်ႉမိုဝ်းမၼ်း ၶွၼ်သၢႆႉၵူၺ်း တေႃႉတႄႉ တူင်ႉၼိုင်လႆႈၵူၺ်း။ ၼုင်ႈၶူဝ်းႁင်းၵူၺ်းၵေႃႈ မၼ်းတေႃႈ ဢမ်ႇၼုင်ႈလႆႈ။ တႃႇတေတဵၵ်း ၼဵၵ်းၼဵၼ်ၶွမ်ႇၽိဝ်ႇထိူဝ်ႇ ဢၼ်မီးဝႆႉ တီႈတင်ႇလေႃႉထွင်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢၼ်ယၢပ်ႇယဵၼ်းၶၢၼ်ၸႂ်လူင်ဝႆႉသေဢမ်ႇၵႃး တႃႇတေလၢတ်ႈတေႃႇပိူၼ်ႈ ၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈၸႂ်ႉၸၢၵ်ႈသေ ၸွႆႈထႅမ်ပၼ်မၼ်းယဝ်ႉ။

ရေႃးၵႃႇ တၢင်းပဵၼ်ၼၼ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇ ႁဵတ်းႁႂ်ႈတူဝ်မၼ်း ၶမ်ၶွၵ်ႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈၵႂႃႇလႆႈ တီႈလႂ်တၢင်းလႂ်ၼၼ်ႉယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ရေႃးၵႃႇတၢင်းပဵၼ်ၼၼ်ႉ ဝဵၼ်ႉဝႆႉပၼ် တၢင်းႁတ်းႁၢၼ်မၼ်းလႄႈ ၶေႃႈၵႂၢမ်းပႅၵ်ႈမၼ်းယူႇ။ ၺၢၼ်ႇတၢင်းႁူႉမၼ်းတႄႉ ၵႂႃႇလႆႈ ၵႂၢင်ႈၶႂၢင်တႄႉတႄႉ။ ၺၢၼ်ႇမၼ်းၼႆႉတႄႉ လုၵ်ႉတီႈၸမ်ၸမ်သေ ႁွတ်ႈထိုင်လႆႈ တီႈၵႆၵႆ၊ လုၵ်ႉတီႈ ဢႅၵ်ႉထမ်ႇ ဢၼ်လဵၵ်ႉလဵၵ်ႉဢွၼ်ႇ တီႈၵမ်ႇၽႃႇၼႆႉသေ ပူၼ်ႉၸၵျႃႇဝလႃႇၵႂႃႇၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ ၵေႃႉဢၼ်ၶီႇမႃး ၼိူဝ်လေႃႉထွင်းၼၼ်ႉတေႉ ပဵၼ်ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇ ပၢႆးႁၢင်ႈရူႇပၿေႇၻ ၸတီႇၽႅၼ်ႇႁွၵ်ႉၶိင်းယဝ်ႉ။

ပရႅၵ်ႉ ဢူဝ်ႇပႃးမႃး လၢတ်ႈတေႃႇ ၸတီႇၽႅၼ်ႇ ႁွၵ်ႉၶိင်း (cropped)

ၵေႃႉပဵၼ် ပေႃႈမၼ်း တိုၵ်းသူၼ်းဝႃႈ ႁႂ်ႈမၼ်းၸၢႆး လဵပ်ႈႁဵၼ်း ပၢႆးယႃႈယႃ ဝႃႈၼႆသေတ မၼ်းၸၢႆးဢမ်ႇၽွမ်ႉ။ မၼ်းၽင်ၸႂ် လဵပ်ႈႁဵၼ်း ပၢႆးၼပ်ႉလႄႈ ပၢႆးႁၢင်ႈရူႇပၿေႇၻ ဢၼ်ၵိုၵ်းလူၺ်ႈပၢႆးဝူၼ်ႉ တီႇဢူဝ်ႇရီႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၸဝ်ႉၼၼ်ႉ မၼ်းၶိုၼ်ႈၸၼ်ႉၸွမ်တီႈ ဢွၵ်ႉသ်ၾူတ်ႉ၊ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းၶိုၼ်ႈတီႈ ၶဵမ်းၿရဵၵ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ဢႃႇယုမၼ်းၸၢႆး လႆးမႃး 21 ၶူပ်ႇၼၼ်ႉ ၸပ်းတၢင်းပဵၼ် လူႇၵီးရိတ်ႉ ဢၼ်ၸၢင်ႈပၼ်ပဵၼ် တၢႆၽၢၵ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တၢင်းပဵၼ် မဵဝ်းၼႆႉ ၸၢင်ႈဢဝ်ၵူၼ်းႁဝ်းပဵၼ် ၶုၵ်ႈၶႅင် ဢမ်ႇႁဵတ်းၵၢၼ်သင်လႆႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ် မၼ်းလႆႈပဵၼ် ၵူၼ်းတုၵ်ႉၶတၵႂႃႇပႅတ်ႈ။^[3] ပုၼ်ႈတႃႇမၼ်း ၵေႃႉပဵၼ်ၸဝ်ႈပၢႆးႁၢင်ႈရူႇပၿေႇၻၵေႃႉၼိုင်ႈၼၼ်ႉ တႃႇတေယိပ်းတိုဝ်း ၸႂ်ႉတိုဝ်း ၶိူင်းယိပ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မၼ်းဢမ်ႇၸၢင်ႈၸႂ်ႉၸၢင်ႈယိပ်းသင်လႆႈလႄႈ တေႁဵတ်းႁိုဝ် သိုပ်ႇႁဵတ်းၵၢၼ်မၼ်းၵႂႃႇၼႆ တေဢွၼ်ၵၼ် ထၢင်ႇဝႆႉယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵၢမ်ႇလီသေ တမ်ႈတီႈ ၸတီႇၽႅၼ်ႇ ၵိုတ်းဝႆႉ ၶိူင်ႈယိပ်းဢၼ်ၼိုင်ႈ၊ ဢၼ်ၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်ၸႂ် ပဵၼ်ၶိူင်ႈယိပ်းၸႂ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ပဵၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်း ၸၼ်ႉၸွမ်ၼၼ်ႉ မၼ်းၸၢႆး ၶဝ်ႈၸႂ်တီႈၼိူဝ် “လုၵ်းလဝ်လမ်လူင်” ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ Black Whole ၼၼ်ႉတႄႉတႄႉ။ လုၵ်ႈလဝ်လမ်လူင် ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ တေလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်ပႃႇႁဵဝ်ႈ လႅင်လၢဝ်ၼၵ်ႈၶတ်ႈၼႆယူႇ၊ လၢဝ်ၼၵ်ႈၶၢတ်ႈ ႁိၼ်မိၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ပေႃးတူၵ်းၶဝ်ႈၵႂႃႇ ၼႂ်းလုၵ်းလဝ်လမ်လူင်ၼၼ်ႉတႄႉ ႁၢႆလွၵ်ႇႁၢႆလၢႆၵႂႃႇပႅတ်ႈၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ မၼ်းႁူမ်ႈႁွမ်း ၽူႈလူင်ႉပၢႆးၼပ်ႉ ရေႃႇၵျႃႇပိၼ်းရူဝ်ႉၸ်သေ ၶူင်ဢွၵ်ႇလွၵ်းလၢႆး ဢဝ်ပၢႆးၼပ်ႉသေ ၼႄသၢၵ်ႈသေႇပၼ် လွင်ႈဝႃႈ ၵႅၼ်ၵၢင်လုၵ်းလဝ်လမ်လူင်ၼၼ်ႉ ဢၼ်ၼိုင်ႈလႄႈ ဢၼ်ၼိုင်ႈ မၼ်းမီး ဢၼ်ပႅၵ်ႇပိူင်ႈၽႂ်မၼ်းဝႆႉယူႇ ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယိူင်းဢၢၼ်းမၼ်းတႄႉ ၶႂ်ႈၼႄဝႃႈ ႁႅင်းၸၼ်ၵႅၼ်ႇၼႅၼ်ႈ လွင်ႈလႂ်သေဢမ်ႇဝႃႈ မၼ်းဢမ်ႇမီးတီႈသုတ်း တီႈတိူၵ်ႈၼႆယဝ်ႉ။ မၼ်းၼပ်ႉၼႄဝႃႈ လွင်ႈလၢၵ်ႇလၢႆး ၸၵျႃႇဝလႃႇပိူင်ၼိုင်ႈၼၼ်ႉတႄႉ လႅပ်ႈပဵၼ်လွင်ႈတႅၵ်ႇၽႄႈဢွၵ်ႇမႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

Stephen Hawking 050506

ၸတီႇၽႅၼ်ႇ ဝူၼ်ႉသေ လၢတ်ႈဝႃႈ လုၵ်ႉတီႈ လွင်ႈတႅၵ်ႇလႅဝ် (ၶႂ်ႈဝႃႈလေႃးၵလူင်ၾႆးလၢင်ႉသေ တႅၵ်ႇလႅဝ်)ၼၼ်ႉသေ ပဵၼ်မႃး ၸၵျႃႇဝလႃႇ၊ တီႈၼႂ်းၸၵျႃႇဝလႃႇၼၼ်ႉ သမ်ႉပဵၼ်မႃး လုၵ်းလဝ်လမ်ဢွၼ်ႇ၊ တီႈလုၵ်းလဝ်လမ်ဢွၼ်ႇ ၼိုင်ႈဢၼ် ၼိုင်ႈဢၼ်ၼၼ်ႉ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ သႅၼ်းမၼ်း လဵၵ်ႉလဵၵ်ႉဢွၼ်ႇ မီးတၢၼ်ႇ ပရူဝ်ႇတွၼ်ႇၵူၺ်းသေတႃႉ ၵွၼ်ႈထၢတ်ႈမၼ်းၼၼ်ႉ ၸၢင်ႈယႂ်ႇလႆႈ တၢၼ်ႇလွႆလူင်ၼႆယဝ်ႉ။ ဢၼ်ၵူၼ်းတင်းလၢႆ ယုမ်ႇယမ်ဝႆႉဝႃႈ လုၵ်းလဝ်လမ်လူင်ၼႆႉ ပေႃးၶဝ်ႈၵႂႃႇၼႂ်းမၼ်း ဢၼ်လႂ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇလွတ်ႈလႆႈ၊ တေႃႈၵႃႈ ငဝ်းလႅင်းၵေႃႈ ဢမ်ႇလွတ်ႈလႆႈၼႆၼၼ်ႉ ၸတီႇၽႅၼ်ႇႁွၵ်ႉၶိင်း ၶႂ်ႈပၢၵ်ႈပႅတ်ႈ လွင်ႈယုမ်ႇယမ်ဢၼ်ၼၼ်ႉသေ လၢတ်ႈဝႃႈ တမ်ႈတီႈ လုၵ်းလဝ်လမ်ဢွၼ်ႇၼၼ်ႉ မၼ်းထိုပ်ႇဢွၵ်ႇပၼ် ငဝ်းၼႆယဝ်ႉ။ ပၢႆးဝူၼ်ႉမၼ်းဢၼ်ၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈၸဝ်ႉတႄႉ ပိူၼ်ႈဢမ်ႇပေႃးၶႂ်ႈႁပ်ႉ၊ ၵူၺ်းၵႃႈ ဝၢႆးလင်မႃး ၽူႈလူင်ႉပၢႆးသၢႆႊၶဝ်ၵေႃႈ တေႃႈဢွၼ်ၵၼ် ႁပ်ႉၶၢမ်ႇဝႃႈ မၢၼ်ႇမႅၼ်ႈယူႇ ၼႆယဝ်ႉ။ ဢၼ်မၼ်းႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ လုၵ်းလဝ်လမ်ဢွၼ်ႇ ထိုပ်ႇဢွၵ်ႇငဝ်းၼႆၼၼ်ႉ ပိူၼ်ႈဢွၼ်ၵၼ် ႁူႉႁၼ်မႃးသေ မၵ်းမၢႆၸတီႇၽႅၼ်ႇႁွၵ်ႉၶိင်းသေ ပၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ (Hawking Radiation) ၼႆၵွၼ်ႇ။ ၸတီႇၽႅၼ်ႇႁွၵ်ႉၶိင်းၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇပၼ်သုမ်း ၽဝႃႉတုၵ်ႉၶိတမၼ်းလႃးလႃး။ ဢဝ်ႁႅင်းၸၢၵ်ႈၶႂၢၵ်ႈသဵင်ၼၼ်ႉသေ ၶတ်းၸႂ် သပ်းလႅင်းလၢတ်ႈၼႄ ႁႂ်ႈပိူၼ်ႈပွင်ႇၸႂ်ၵႂႃႇယူႇ၊ မၼ်းသမ်ႉ မေႃလၢတ်ႈပႃး လွင်ႈလီၶႂ်ႈၶူဝ်ၸွမ်းလႄႈ ပိူၼ်ႈၶဝ်ႈၸႂ် ထွမ်ႇၶေႃႈလၢတ်ႈမၼ်းတႄႉတႄႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းႁူဝ်ၶႅင်ၵေႃႉၼိုင်ႈ၊ မၢင်ပွၵ်ႈၵေႃႈ ႁၢမ်ႈၶႂ်ႈလိူင်းဢိတ်းၼိုင်ႈ၊ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ၵႆႉၵႆႉ ၸႂ်လမ် ၸႂ်ပွတ်းယဝ်ႉ။ ၼၼ်ႉတႄႉ တေလႆႈဝႃး ပဵၼ်လူၺ်ႈ ရေႃးၵႃႇ တၢင်းပဵၼ်မၼ်းၼႆႁိုဝ်။

မၼ်းယၢမ်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ သင်ဝႃႈ ဢမ်ႇမီးၵေႃႉပဵၼ် မေးမၼ်း ၵျိမ်းၸိုင် ၼႃႈၵၢၼ်မၼ်းၼၼ်ႉ တေဢမ်ႇဢွင်ႇမၢၼ် ၽႂ်းၶၼ်လႆႈ ၼႆယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ မၼ်းၵႂႃႇၵူတ်ႇထတ်းတူၺ်းဝႃႈ ၸွင်ႇမီးရေႃးၵႃႇ တၢင်ႈပဵၼ် လူဝီးရိတ်ႉႁိုဝ်ၼႆၼၼ်ႉ ၽိူဝ်ႇလႆႈႁူႉဝႃႈ တၢင်းပဵၼ်မီးတီႈတူဝ်မၼ်းသေ တေၼႃႇလိူဝ်ၼႆႉမႃးၼႆၼၼ်ႉ ၵျိမ်းၵေႃႈ ၵူပ်ႉၵူႈလူၺ်ႈမၼ်ႈယဝ်ႉ။ (ၵူၼ်းမိူင်းၼၼ်ႉ ဢဝ်ၵၼ်ယဝ်ႉသေတႃႉ ပႆႇယဝ်ႉ၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈ ဢဝ်ၵၼ်ယဝ်ႉ မီးလုၵ်ႈဢွၼ်ႇယဝ်ႉသေတႃႉ ပႆႇၵူပ်ႉၵူႈၵၼ်ၵွၼ်ႇ) ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၵျိမ်းဝႆႉၸႂ်လီသေ ဢမ်ႇပႅတ်ႈမၼ်းလႄႈ ၸတီႇၽႅၼ်ႇ မီးႁႅင်းၸႂ်မႃး မီးတၢင်းမုင်ႈမွင်းမႃးသေ ၸင်ႇသိုပ်ႇႁဵတ်းလႆး ၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းမၼ်းယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ပဵၼ်ၼႃႈႁိူၼ်းယဝ်ႉ မီးမႃးလုၵ်ႈသၢမ်ၵေႃႉ။ တူဝ်ၶိင်း တိၼ်မိုဝ်း ၸတီႇၽႅၼ်ႇ ၵွႆႈယူႇၵွႆႈ တူင်ႉၼိုင် ယၢပ်ႇမႃးတၢၼ်ႇႁိုဝ်ၵေႃႈ ၵေႃႉပဵၼ်မေးမၼ်း ဝႆႉၸႂ်ယၢဝ်းသေ ၸွႆႈထႅမ် လူႁၼ်လုမ်းလႃးမႃးယူႇ၊ ၼႃႈႁိူၼ်းၶႃ သွင်ၵေႃႉ မူၼ်းမႃး 25 ပီယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပီ 1990 ဢမ်ႇၽၢင်ႉဢမ်ႇထိူမ်သေ ၸတီႇၽႅၼ်ႇႁွၵ်ႉၶိင်း တိုတ်းၶၢတ်ႇပႅတ်ႈ ၼႃးႁိူၼ်းၶဝ်လႄႈ ဢူၺ်းၵေႃႉမၼ်း တင်းၼမ် ဢွၼ်ၵၼ် ဢၢမ်းၵႂႃႇတႄႉတႄႉ။ ထိုင်မႃး 1995 ၸတီႇၽႅၼ်ႇႁွၵ်ႉၶိင်း တႄႇၼႃႈႁိူၼ်းၵိုၵ်းလူူၺ်ႈ ၼၢင်းမေႃယႃဢွၼ်ႇၵေႃႉၼိုင်ႈ ဢၼ်ယၢမ်ႈလူႁၼ် လုမ်းလႃးမႃး ၽွင်းမိူဝ်ႈမၼ်း ဢမ်ႇယူႇလီၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပီ 1998 ၼၼ်ႉ ပပ်ႉလိၵ်ႈမၼ်း “ပိုၼ်းၶၢဝ်းယၢမ်း တီႈၵႅပ်ႈ” ၼၼ်ႉ ပဵၼ်မႃး ပပ်ႉဢၼ်ၶၢႆလီသေပိူၼ်ႈ ပပ်ႉၼိုင်ႈသေ ၵူၼ်းၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇ ဢွၼ်ၵၼ်ႁူႉၸၵ်းမၼ်း၊ လွင်ႈဢၼ်မၼ်းပဵၼ် ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇပၢႆးသၢႆႊ ၵေႃႉၼိုင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈသင် ပိူၼ်ႈဢွၼ်ၵၼ် ႁိမ်ၵၼ် ၵႂႃႇသိုဝ်ႉပပ်ႉမၼ်း ဢၼ်တႅမ်ႈလူၺ်ႈ လွင်ႈပၺ်ႇၺႃႇပၢႆးႁၢင်ႈ ရူႇပၿေႇၻၼၼ်ႉၼႆ မၼ်းတွပ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ “ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၽႂ်ၵေႃႈ တေႃႈတေဢမ်ႇလိူဝ်လႆႈ ပၢႆးဝူၼ်ႉၵူၼ်းတုၵ်ႉၶိတ ဢၼ်မီးပႃႇရမီႇၼၼ်ႉၵႂႃႈ” ၼႆယဝ်ႉ။^[4]

သဵင်ႈၵၢမ်ႇ သုတ်းမုၼ်

ပီ 2018 လိူၼ်မၢတ်ႉ 14 ဝၼ်း ၸတီႇၽႅၼ်ႇႁွၵ်ႉၶိင်း သဵင်ႈၵၢမ်ႇသုတ်းမုၼ် တမ်ႈတီႈ ႁိူၼ်းမၼ်းယဝ်ႉၼႆ လုၵ်ႈမၼ်း ပိုၼ်ၶၢဝ်ႇမွၵ်ႇလၢတ်ႈ ၼႄပိူၼ်ႈတင်းသဵင်ႈယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈသင်လႄႈ တၢႆၼႆတႄႉ ဢမ်ႇလၢတ်ႈ၊ ၵူၺ်းလၢတ်ႈဝႃႈ မၼ်းတၢႆၵႂႃႇ ၵတ်းၵတ်းယဵၼ်ယဵၼ်ၼႆၵူၺ်း။^[5]^[6]^[7] ၼႃႈမိူဝ်ႈမၼ်း ပႆႇတၢႆၼၼ်ႉ မၼ်းယင်း ပိုၼ်ၶၢဝ်ႇၵႂႃႇ ၶေႃႈႁတ်းႁၢၼ်လူင်ၶေႃႈၼိုင်ႈ ဢၼ်ပိူၼ်ႈ ဢမ်ႇႁတ်းလၢတ်ႈတႅၵ်ႇလႅင်းၼၼ်ႉယူႇ၊ ၶေႃႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇမၼ်းၼၼ်ႉတႄႉ လၢတ်ႈဝႃႈ “ၸၵျႃႇဝလႃႇလႄႈ ၵမ်ႇၽႃႇလေႃးၵလူင်ၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ ၽြႃးၽၢၼ်ႇပဵၼ်မႃး” ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။^[8]

ၽိုၼ်ဢိင်

↑ Gardner, Martin (September/October 2001). "Multiverses and Blackberries". "Notes of a Fringe-Watcher". Skeptical Inquirer. Volume 25, No. 5.
↑ Price, Michael Clive (February 1995). "THE EVERETT FAQ". Department of Physics, Washington University in St. Louis. Retrieved 17 December 2014.
↑ "How Has Stephen Hawking Lived to 70 with ALS?"၊ Scientific American၊ 7 January 2012။ ၶိုၼ်းမႄးၵူတ်ႇထတ်းဝႆႉယဝ်ႉမိူဝ်ႈ - 23 December 2014။။ "Q: How frequent are these cases of very slow-progressing forms of ALS? A: I would say probably less than a few percent."
↑ ၂၀ ရာစု အကြီးကျယ်ဆုံး ပုဂ္ဂိုလ်များ
↑ Sample၊ Ian။ "Stephen Hawking: modern cosmology's brightest star dies aged 76"၊ The Guardian၊ 14 March 2018။ ၶိုၼ်းမႄးၵူတ်ႇထတ်းဝႆႉယဝ်ႉမိူဝ်ႈ - 14 March 2018။။
↑ "Physicist Stephen Hawking dies aged 76"၊ BBC News၊ 14 March 2018။ ၶိုၼ်းမႄးၵူတ်ႇထတ်းဝႆႉယဝ်ႉမိူဝ်ႈ - 14 March 2018။။
↑ "Professor Stephen Hawking dies aged 76"၊ 9News၊ 14 March 2018။ ၶိုၼ်းမႄးၵူတ်ႇထတ်းဝႆႉယဝ်ႉမိူဝ်ႈ - March 14, 2018။။
↑ News, A. B. C. (2018-03-14). Stephen Hawking, author of 'A Brief History of Time,' dies at 76 (in en).

[1] Gardner, Martin (September/October 2001). "Multiverses and Blackberries". "Notes of a Fringe-Watcher". Skeptical Inquirer. Volume 25, No. 5.

[2] Price, Michael Clive (February 1995). "THE EVERETT FAQ". Department of Physics, Washington University in St. Louis. Retrieved 17 December 2014.

[:0-3] "How Has Stephen Hawking Lived to 70 with ALS?"၊ Scientific American၊ 7 January 2012။ ၶိုၼ်းမႄးၵူတ်ႇထတ်းဝႆႉယဝ်ႉမိူဝ်ႈ - 23 December 2014။။ "Q: How frequent are these cases of very slow-progressing forms of ALS? A: I would say probably less than a few percent."

[4] ၂၀ ရာစု အကြီးကျယ်ဆုံး ပုဂ္ဂိုလ်များ

[Guardian-Death-5] Sample၊ Ian။ "Stephen Hawking: modern cosmology's brightest star dies aged 76"၊ The Guardian၊ 14 March 2018။ ၶိုၼ်းမႄးၵူတ်ႇထတ်းဝႆႉယဝ်ႉမိူဝ်ႈ - 14 March 2018။။

[6] "Physicist Stephen Hawking dies aged 76"၊ BBC News၊ 14 March 2018။ ၶိုၼ်းမႄးၵူတ်ႇထတ်းဝႆႉယဝ်ႉမိူဝ်ႈ - 14 March 2018။။

[7] "Professor Stephen Hawking dies aged 76"၊ 9News၊ 14 March 2018။ ၶိုၼ်းမႄးၵူတ်ႇထတ်းဝႆႉယဝ်ႉမိူဝ်ႈ - March 14, 2018။။

[8] News, A. B. C. (2018-03-14). Stephen Hawking, author of 'A Brief History of Time,' dies at 76 (in en).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]