ၶႅၵ်ႇ၊ ပပ်ႉၸိူင်း
ပပ်ႉၸိူင်း ၶႅၵ်ႇ ၼႆ့ ပဵၼ် ႁႅင်းသိူဝ်ၶႅင် (တၢင်ႉယၢၼ်း) တႅမ်ႈဢွၵ်ႇမိူဝ်ႈပီ 1997။ ပဵၼ်ပပ်ႉၸိူင်း မၢႆ(5) ႁႅင်းသိူဝ်ၶႅင်သေ ပပ်ႉဢၼ်ၼႆႉ ၽႂ်တူၺ်းၵေႃႈ ၼမ်ႉတႃတူၵ်းၵမ်ႉပႃႈၼမ်။ ပဵၼ်ပပ်ႉမၢတ်ႇၸပ်းၸႂ် ၽူႈလူႁၼ်ၶဝ် ပပ်ႉၼိုင်ႈ။ ၼႃႈလိၵ်ႈမီး 318 ၼႃႈ၊ တွၼ်ႈမၼ်းမီး 37 တွၼ်ႈ။ ၽၢႆႇလင်မၼ်း မီးလွင်ႈထၢမ်တွပ်ႇလႄႈ လိၵ်ႈဢၼ်ၽူႈလူလိၵ်ႈ ပၼ်ၸူး ႁႅင်းသိူဝ်ၶႅင်။ ၽူႈၸၼ်ႁၢင်ႈ ၼႃႈသိူဝ်ႈပပ်ႉပဵၼ် တိၼ်ႇသူၺ်ႇၶျူဝ်ႇ တႃႈၵုင်ႈ။ ၾိမ်းဢွၵ်ႇတီႈ မွၵ်ႇၵူႈသွႆႈလႅင် ဝၢၼ်ႈတႆး 9 လၵ်း၊ ၸႄႈဝဵင်းမယၢၼ်းၵူင်း၊ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ။ ပွၵ်ႈၵမ်း (1) ၼိုင်ႈႁဵင်ပပ်ႉ။ ပွၵ်ႈၵမ်းသွင် ၾိမ်းဢွၵ်ႇထႅင်ႈ 2000 ပပ်ႉ၊ တီႈ ၸၢၵ်ႈဢိတ်ႇလိၵ်ႈ ဢေး သဵၼ်ႈတၢင်း 35 ၵျွၵ်ႉတတႃး၊ တႃႈၵုင်ႈ။
ႁွင်းလင်
မႄးထတ်းတီႈဝၢၼ်ႈၼႃးၶေႃ ၸႄႈဝဵင်းၵျွၵ်ႉမႄး ပဵၼ်ပွႆးတိုၵ်းၵၼ် ၵၢင်ၶမ်ႈလႄႈ ၽႆးမႆႈဝၢၼ်ႈ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈပၢႆႈသေ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၸၢႆးဢွၼ်ႇ သွင်ၵေႃႉပီႈၼွင်ႉ ဢူႈမႄႈတၢႆသေ ၶႃလႆႈၽၢတ်ႇၵၼ်။ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵေႃႉၼိုင်ႈ မၢတ်ႇတိူဝ်ႉၵွင်ႈသေ ပၢႆႈၼင်ႇၵဝ်ႇ။ မိူင်းလႅင်း ၵႃးမေႃယႃသွင်ၽူဝ်မေး လမ်းၼိုင်ႈ မႃးႁၼ်မၼ်းၸၢႆး ဢဝ်ၵႂႃႇယူတ်းယႃပၼ်သေ ဢဝ်ၵဵပ်းႁဵတ်းလုၵ်ႈ၊ မၼ်းပဵၼ် ၸၢႆးၸၢႆးၼႆသေ မိူဝ်းယႂ်ႇတႃႈၵုင်ႈ။
ၼွင်ႉမၼ်းၼၼ်ႉ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸၢႆးၼွင်ႉ ၼၼ်ႉ ၼၢႆးၶဝ် ဢဝ်မၼ်း ပၢႆႈမႃးယူႇတီႈ ဝၢၼ်ႈယေႇငႄႇ ၸႄႈဝဵင်းမေႇမဵဝ်ႉ။ မၼ်းၸၢႆးယူႇႁူင်းႁဵၼ်း ဢွင်ႇပူၼ်ႉၸၼ်ႉပႅတ်ႇၵူၺ်း။ မၼ်းႁေႃႈလေႃႉမႃႉသေ ၵႂႃႇၺႃး ၽူၺ်း(တႃႈၵုင်ႈ)သေ ႁူႉၸၵ်းၵၼ်ၵႂႃႇ။ ဝၢႆးသေ ၼၢႆးမၼ်း လူႉႁၢႆတၢႆယဝ်ႉ ၸၢႆးၼွင်ႉ ဢွၵ်ႇၽၢတ်ႇယၢၼ် တီႈဝၢၼ်ႈယေႇငႄႇသေ ၽႅဝ်ထိုင်မႃး တႃႈၵုင်ႈ။ ၶိုၼ်းမႃးၺႃး ၽူၺ်း။ ၸၢႆးၼွင်ႉ လႆႈၵၢၼ်ႁေႃႈၵႃး ထႅၵ်ႉသီႇ။ ဢမ်ႇသၢင်ႇထုၵ်ႇ ၸင်ႇၵႂႃႇလႆႈၵၢၼ် တမ်ႈတီႈႁိူၼ်း ၸၢႆးၸၢႆး ဢၼ်ပဵၼ်ပီႈဢၢႆႈဢွၵ်ႇဢွၵ်ႇမၼ်း။ ပီႈဢၢႆႈမၼ်း တႄႉ ဢမ်ႇႁူႉၸၵ်းမၼ်း။ မၼ်းတႄႉ ႁူႉၸၵ်းပီႈဢၢႆႈမၼ်းယူႇ။ ၽွင်းယူႇၸွမ်းၵၼ် ပီႈဢၢႆႈမၼ်း ပႄႉၵိၼ်မၼ်းလႂ်၊ လွင်ႈတၢင်းႁၵ်ႉ မၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ် ၸၢႆးၸၢႆး၊ ၸၢႆးၼွင်ႉ ဢိၵ်ႇၽူၺ်း ၶဝ်သၢမ်ၵေႃႉၼၼ်ႉလႂ်၊ လွင်ႈၸၢႆးၼွင်ႉ ၶိုၼ်းၶတ်းၸႂ် ႁဵတ်းႁႂ်ႈပီႈဢၢႆႈမၼ်း ႁူႉၸၵ်းမၼ်းၼၼ်ႉလႂ်၊ လွင်ႈၸၢႆးၸၢႆး ၶိုၼ်းပွင်ႇၸႂ်ၼိူဝ် ၼွင်ႉၸၢႆးမၼ်းၼၼ်ႉလႂ် ႁၢင်ႈၶိူင်ႈတႅမ်ႈၵႂႃႇ ပဵၼ်ပပ်ႉဢၼ်လီၶဝ်ႈၸႂ်၊ လီၶေႃးၶူမ်ပပ်ႉၼိုင်ႈသေ ၽႂ်လႆႈလူၵေႃႈ ဢိုၵ်ႉၼိုၵ်ႉၸႂ်ဝႆႉယူႇ။