ၶွၼ်ႉတွမ်ႇ
ၶွၼ်ႉတွမ်ႇ (Condom) ၼႆႉ ပဵၼ်ၶိူင်ႈၸႂ်ႉ ဢၼ်လႆႈၸႂ်ႉမိူဝ်ႈ တႃႇႁဵတ်းလွင်ႈ ႁွမ်းသွင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶွၼ်ႉတွမ်ႇၼႆႉ ႁဝ်းၶႃႈ ဢဝ်သူပ်းသႂ်ႇတီႈ ၵႂႆးဢၼ်တင်ႈ၊ ဢၼ်ၶႅင် သေ တွၼ်ႈတႃႇႁႄႉၵင်ႈ ယႃႇႁႂ်ႈ ၼမ်ႉငၢၼ် ဢၼ်တေၸိတ်းၶဝ်ႈၵႂႃႇၸူး တီႈၼႂ်း တူဝ်ၼၢင်းယိင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶွၼ်ႉတွမ်ႇၼႆႉ ႁဝ်းၶႃႈၸႂ်ႉ တွၼ်ႈတႃႇ ႁႄႉၵင်ႈဢဝ်လုၵ်ႉဢွၼ်ႇ လႄႈ တွၼ်ႈတႃႇ ၵႅတ်ႇၶေႇႁႄႉၵင်ႈ တၢင်းပဵၼ် ဢၼ်ၸပ်းၸွႆး လွင်ႈႁွမ်းသွင် ၼႆၶႃႈယဝ်ႉ။ ၶွၼ်ႇတွမ်ႇၼႆႉ ယွၼ်ႉမၼ်း ႁေႉလႆႈၼမ်ႉသေ ဢူၼ်ႈဢွၼ်ႇ ၵႅၼ်ႇၶႅင်ဝႆႉလႄႈ ထႅင်ႈတၢင်ႇတီႈ တၢင်ႇလႅၼ်ၵေႃႈ ၸႂ်ႉတိုဝ်းဝႆႉယူႇ။ မိူၼ်ၼင်ႇ ၸႂ်ႉတႃႇႁႄႉၼမ်ႉ တႄႇဢဝ် မႅၵ်ႉလၢတ်ႈၵႂၢမ်း တေႃႇပေႃးထိုင် လွတ်ႉႁူးၵွင်ႉရၢႆႇၽၢႆႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၸႂ်ႉတီႈယမ်ယမ်
မႄးထတ်း- ၶွၼ်ႉတွမ်ႇ ၽူႈၸၢႆးၼႆႉ ၸႂ်ႉတႃႇၵႅတ်ႉၶႄႁႄႉၵင်ႈပၼ် လွင်ႈတၢင်းပဵၼ်ဢဵၼ်ႁႅင်းယွမ်း ဢိၵ်ႇပႃး လွင်ႈတၢင်းပဵၼ် ဢၼ်ၸၢင်ႈလုၵ်ႉတီႈ ႁွမ်းသွင်ၵၼ်သေ ၸပ်းပဵၼ်မႃးၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ မၼ်းပဵၼ်ၶိူင်ႈဢၼ်လဵဝ် ဢၼ်ၸၢင်ႈ ၵႅတ်ႇၶေႁႄႉၵင်ႈပၼ် တွၼ်ႈတႃႇ ယႃႇႁႂ်ႈၸပ်းတွင်ႉပႃးတွင်ႉလႄႈ ယႃႇႁႂ်ႈၸပ်းတၢင်းပဵၼ် ၼႆယဝ်ႉ။
- ၼင်ႇႁိုဝ် ပေႃးတေၸၢင်ႈ ၵႅတ်ႇၶေႁႄႉၵင်ႈလႆႈ လီလီၼၼ်ႉ ႁဵတ်းလွင်ႈႁွမ်းသွင်မိူဝ်ႈလႂ်ၵေႃႈ ထုၵ်ႇလီၸႂ်ႉတိုဝ်း ၽဵၼ်ႈၽဵၼ်ႈယူႇယဝ်ႉ။
- ၵူၼ်းတေႁွမ်းသွင် တင်းသွင်ၼႆႉ ထုၵ်ႇလီလႆႈမီး လွင်ႈႁူမ်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈ ၸွမ်းၵၼ်။ မိူဝ်ႈပႆႇႁွမ်းသွင်ၼၼ် ထုၵ်ႇလီတၢၼ်ႊၶႆႈလွင်ႈ ၶွၼ်ႉတွမ်ႇသေ ထုၵ်ႇလီလၢတ်ႈပၼ် ႁႂ်ႈၵေႃႉတေႁွမ်းသွင်ၸွမ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈၽွမ်ႉၸႂ်ႉ ၶွၼ်ႉတွမ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။
လၢႆးႁဵတ်းၵၢၼ်
မႄးထတ်းၶွၼ်ႉတွမ်ႇၼႆႉ မၼ်းပဵၼ် ၵၢၼ်ႁေႉၵင်ႈပၼ် ယႃႇႁႂ်ႈ ၼမ်ႉငၢၼ် ၵူၼ်းၸၢႆး လႆႈၶဝ်ႈၵႂႃႇတီႈၼႂ်း တူဝ်ၼၢင်းယိင်းၼႆၶႃႈယဝ်ႉ။
လွင်ႈတိူဝ်ႉယမ်
မႄးထတ်းသင်ၸိူဝ်ႉဝႃႈ ၸႂ်ႉတိုဝ်းၸွမ်း လွၵ်းလၢႆးမၼ်းၽဵၼ်ႈၽဵၼ်ႈၼႆ မၼ်းၵေႃႈ တိူဝ်ႉယမ်ဝႆႉၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ပေႃးၸႂ်ႉတိုဝ်းၸွမ်း လွၵ်းလၢႆးမၼ်း ၽဵၼ်ႈၽဵၼ်ႈၼႆ ၼႂ်းၽူဝ်မေး ႑႐႐ ၼၼ်ႉ မွၵ်ႈသွင်ၵေႃႉၼႆႉၵူၺ်း တေၸၢင်ႈပႃးတွင်ႉ။ ၽူဝ်မေး ၸိူဝ်းဢၼ်ဢမ်ႇၸႂ်ႉၸွမ်း လွၵ်းလၢႆးမၼ်းၽဵၼ်ႈၽဵၼ်ႈၼႆႉတႄႉ ၼႂ်းၵႃႈ ႑႐႐ ၵေႃႉၼႆႉ တေၸၢင်ႈပႃးတွင်ႉမွၵ်ႈ ႑႕ ၵေႃႉၼႆႉၼႆယဝ်ႉ။
ၸိူဝ်းထုၵ်ႇလီၸႂ်ႉ ၶွၼ်ႉတွမ်ႇ
မႄးထတ်း- ၸိုဝ်းၸပ်းတၢင်းပဵၼ်ၵႃႇလ ၵလၢင်ႇ (ဢမ်ႇၼၼ်) ၸိူဝ်းမီးၽေးၶႅၼ် ဢၼ်ၸၢင်ႈၸပ်း တၢင်းပဵၼ် မူင်ႈမႅၼ်း HIV (ဢမ်ႇၼၼ်) ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵေႃႉၵူႈ (ၸၢႆးယိင်း)
- တွၼ်ႈတႃႇၼၢင်းယိင်း ၸိူဝ်းဢမ်ႇၸၢင်ႈ ႁႄႉႁၢမ်ႈလႆႈလီ ယွၼ်ႉပဵၼ် တၢင်းပဵၼ်တၢင်ႇၸိူဝ်း
- မႄႈလုၵ်ႈဢွၼ် ဢၼ်လႆႈလဵင်ႉၼူမ်း ဢၼ်လူဝ်ႇလႆႈ ယၢၼ်လွင်ႈဢဝ်လုၵ်ႈ၊ လွင်ႈမီးလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ၊ လွင်ႈပႃးတွင်ႉ