ဝီႇၶီႇၽီးတီးယႃး

ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉ

ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉ ၸဝ်ႈၵဝိၶႄႇ 孔子聖蹟圖

ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉ

မႄးထတ်း

ၽူႈမီးပၢႆးဝူၼ်ႉယႂ်ႇ ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉ (Confucius 孔夫子 Bc 551-479) ၼႆႉ ပဵၼ်ၶူးသွၼ်၊ ၽူႈၸတ်းၵၢၼ်၊ ၸဝ်ႈပၢႆးမိူင်း လႄႈ ၸဝ်ႈပၢႆးဝူၼ်ႉ ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇၵေႃႉၼိုင်ႈ။ ၸႃႇတိ တီႈၽင်ႁူၵ်ႈၽင်ႁႄႇမၼ်း ပဵၼ်ၼႂ်းၸႄႈမိူင်းသၢင်းတူင်ႈ (山東 Shandong) ဢိူင်ႇမိူင်းလူႈ (魯 Lu) သေ မၼ်းၸၢႆးၵိူတ်ႇ မိူဝ်ႈၿီႇၸီႇ 551။ ပေႃႈမၼ်းၸၢႆး သဵင်ႈၵႂႃႇၸဵမ်မိူဝ်ႈမၼ်းၸၢႆး တိုၵ်ႉလဵၵ်ႉလႄႈ ၵေႃႉပဵၼ်မႄႈ လူႁၼ်လုမ်းလႃးလဵင်ႉလူမႃး။ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၼုမ်ႇၼၼ်ႉ လႆႈႁၢပ်ႇထၢမ်း ၵၢၼ်ၶုၼ်မႃးတင်းႁိုင်သေ ဝၢႆးမႃး ၸင်ႇဢွၵ်ႇၵၢၼ်ၶုၼ် ၸင်ႇႁႃႁေႃးလၢတ်ႈ လွင်ႈပၢႆးဝူၼ်ႉမၼ်းယဝ်ႉ။ ဝၢႆးမႃး လုၵ်ႈၼွင်ႉတပႄး မီးၼမ်မႃးယဝ်ႉလႄႈ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ဢႃႇယု 50 ၼၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ လူႈ ပၼ်ၸၼ်ႉတႃၶုၼ်မၼ်းသေ လႆႈၶိုၼ်းႁဵတ်း ၵၢၼ်ၶုၼ်ယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းတၼ်းလႆႈႁဵတ်း 4 ပီၵူၺ်းသေ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၸိူဝ်းဢမ်ႇလႆႈၸႂ်ၼၼ်ႉ ၵႂႃႇပဝ်ႇၵႂႃႇသူၼ်း ႁူၶုၼ်လႄႈ ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉ လႆႈၺႃးတၢမ်ႇ လိုပ်ႈဢွၵ်ႇမိူင်းပႅတ်ႈ 13 ပီ။ ၼႂ်းၶၢဝ်းယၢမ်း 13 ပီၼၼ်ႉ မၼ်းႁွၼ်ႈဢႅဝ်ႇလႄႇ ၼႂ်းမိူင်းၸဝ်ႈၶုၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉဢွၼ်ႇ ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇသေ ႁႃႁေႃးသၽေႃးတြႃး ပၢႆးဝူၼ်ႉမၼ်းၼႄပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းၼၼ် ပဵၼ်ၵူၼ်းၸိုဝ်ႈသဵင်လိုဝ်းလင်မႃး ၵေႃႉၼိုင်ႈယဝ်ႉ ဝၢႆးသေ ပွၵ်ႈမႃးမိူဝ်းၶိုၼ်း ဝၼ်းၵဝ်ႇမိူင်းလင်မၼ်း တၼ်းလႆႈမႃးယူႇသဝ်း 5 ပီ၊ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ဢႃႇယုလႆႈ 72 ၼၼ်ႉ သဵင်ႈၵၢမ်ႇသုတ်းမုၼ်ၵႂႃႇ။

တီႈပွင်ႇၸိုဝ်ႈ

မႄးထတ်း

ၸိုဝ်ႈဢၼ်ႁွင်ႉဝႃး ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈ သဵင်ဢွၵ်ႇ ၶႄႇၵွၼ်းတူင်ႇမႃးယဝ်ႉ။ သဵင်ၶေႇမၢၼ်ႇတရိၼ်းတႄႉ ဢွၵ်ႇဝႃႈ “ၶူင်းၾူးၸိုဝ်ႈ” (Koung Fu Zi) ။ “ၶူင်း” ပဵၼ်ၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်း၊ “ၾူး လႄႈ ၸိုဝ်ႈ” ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၶေႃႈဢၼ်ႁွင်ႉ ၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင်၊ ၽူႈမီးတၢင်းႁူႉယႂ်ႇ၊ ယွၼ်ႉၼၼ် “ၶူင်းၾူးၸိုဝ်ႈ” ၼႆႉ ပွင်ႇဝႃႈ “ၸဝ်ႈပူႇၶူင်း ဢၼ်မီးတၢင်းႁူႉယႂ်ႇ”ၼႆယဝ်ႉ။ [1] [2] ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉၼႆႉ ပိူၼ်ႈမၵ်းမၼ်ႈပဵၼ် ၽူႈမီးပၢႆးဝူၼ်ႉသေၵူၺ်း ဢမ်ႇၵႃး မၵ်းမၢႆဝႃႈ ပဵၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ၽႃႇသႃႇသႃႇသၼႃႇ ၵေႃႉၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ တီႈၵုၼ်ယွၼ်ႇ ၵူဝ်းရီးယႃးၼၼ်ႉ ပိူၼ်ႈၼပ်ႉယမ်မၼ်း ဝႆႉမိူၼ်ၼင်ႇ ၽႃႇသႃႇတီႈၵိူဝ်းလီၼၼ်ႉၵွၼ်ႇ။ ၵူၼ်းၶိူဝ်းၶႄႇၶဝ်တႄႉ ဝႆႉမၼ်းပဵၼ် ၽူႈၼႄတၢင်း ပၢႆးဝူၼ်ႉပၼ်ၶဝ်သေ ဢွၼ်ၵၼ် ၼပ်ႉယမ် တိုဝ်းၵမ်ၸွမ်း သဵၼ်ႈတၢင်းမၼ်းယဝ်ႉ။ ပၢႆးဝူၼ်ႉ ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉၼၼ်ႉတႄႉ ဢမ်ႇပေႃးပႃး ဢၼ်လၢၵ်ႇလၢႆး ၼမ်သင်လူင် ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ဢဝ်ပၢႆးဝူၼ်ႉၵဝ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မႃးမႄးပဵၼ် ပၢႆးဝူၼ်ႉမႂ်ႇ ႁႂ်ႈလီသေ သင်ႇသွၼ်ဝႃႈ ၵူၼ်းႁဝ်း ဢမ်ႇလီလူင်လိုမ်း လူဝ်ႇလႆႈဢဝ် ၸိူဝ်းၼႆႉ ဝႆႉပဵၼ် ပိူင်လူင်ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၶေႃႈသင်ႇသွၼ် ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်မႃး ၶေႃႈၼႄႉၼၢမ်း ဢွၼ်ႁူဝ် ပုၼ်ႈတႃႇ ၽူႈဢုပ်ႉပိူင်ႇၶဝ်ယဝ်ႉ။ တမ်ႈတီႈ ပၢင်ထၢမ်လိၵ်ႈ သၢမ်ပီၼိုင်ႈပွၵ်ႈ ဢၼ်ၸဝ်ႈၶုၼ်ၶႄႇ ၵူႈသိုပ်ႇသိုပ်ႇ ၸတ်းႁဵတ်းၼၼ်ႉ လၵ်းႁဵၼ်း လၵ်းသုတ်ႇမၼ်း သမ်ႉပဵၼ်ပပ်ႉလိၵ်ႈ ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉ မၢႆ 4၊ ၽိုၼ်မၢႆ 5 (四書五經) ၼၼ်ႉၵူၺ်း။ ပပ်ႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ပပ်ႉလွင်ႈတိုဝ်းၵမ်၊ လွင်ႈဢုပ်ႉပိူင်ႇ၊ လွင်ႈပိူင်ယူႇသဝ်းၵိၼ်သၢင်ႈၵူၼ်းသေ ပုၼ်ႈတႃႇၶႄႇၶဝ်ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီး တိုၼ်းဢမ်ႇပဵၼ် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးဢဝ် ၼႂ်းပိုၼ်းဝႃႈၸိုင် မိူဝ်ႈၿီႇၸီႇ 221 ပၢၼ်သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ်ၶျိင်ႇ၊ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းၶျိင်ႇႁွၼ်တီႇၼၼ်ႉ ဝႃႇတၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉလႄႈ ၵူၼ်းၶဝ်ႈၸုမ်း ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉၶဝ် လႆႈၶၢမ်ႇ ၽဵဝ်ႈသိမ်းပႅတ်ႈယဝ်ႉ။ ၽိုၼ်လိၵ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း မၵ်းမၢႆဝႃႈ ပဵၼ်ၵွင်ႉပဵၼ်ငူၼ်ႉ ၼႆသေ ဢဝ်ၸုတ်ႇၽဝ်ၾႆးပႅတ်ႈ၊ ၵူၼ်းၸိူဝ်း ဢၼ်လူင်ႉလႅၼ်ႇ ၽိုၼ်လိၵ်ႈၽိုၼ်ထမ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ၽင်လိပ်းပႅတ်ႈလႄႈ တေလႆႈဝႃႈ ဝႃႇတၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉ ၺႃးၵၢပ်ႈႁုၵ်းႁၢႆႉ ၼႆယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ပၢၼ်ၶိူဝ်းၶျိင်ႇ ၶၢဝ်းပွတ်းဢွၼ်ႇၼၼ် လႆႈၶၢမ်ႇႁိပ်ႇၼဵၵ်း တဵၵ်းတဵင်သေတႃႉ ထိုင်မႃးပၢၼ်ၶိူဝ်းႁၢၼ်ႈ (漢 Han) တႄႉ ၸဝ်ႈၶုၼ် ၶိုၼ်းယုၵ်ႉယွင်ႈလႄႈ ၶိုၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ႁိူဝ်ႈႁိူင်းမႃးယဝ်ႉ။

 
Chinese plain 5c. BC-en

ထိုင်မႃး ပၢၼ်မၢဝ်ႇၸိုဝ်ႈတုင်း (毛澤東) ၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ႁဵတ်းလွင်ႈလုၵ်ႉၽိုၼ်ႈၾိင်ႈထုင်း (文化大革命) လႄႈ ဝႃႇတၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉ လႆႈၶၢမ်ႇၽဵဝ်ႈပႅတ်ႈ ထႅင်ႈပွၵ်ႈၼိုင်ႈ။ ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈ ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶႄႇလႅင်ၶဝ် ယႃႉလႅဝ်ပႅတ်ႈ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပၢႆးဝူၼ်ႉၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉ ဢၼ်လႆႈ ပၵ်းမၼ်ႈဝႆႉ ၼႂ်းပိုၼ်းမႃး ပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်ၼၼ်ႉတႄႉ ဢမ်ႇလူႉလႅဝ်ၵႂႃႇ။ လိူဝ်သေ သွင်ပွၵ်ႈၼၼ်ႉၵူၺ်း ဝႃႇတၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉ လႆႈယႃႉလူႉမႃးသေတႃႉ ပၢၼ်ၶုၼ်ၶႄႇ ၵူႈသိုပ်ႇသိုပ်ႇတႄႉ ဢဝ်ဝႆႉမိူၼ်ၼင်ႇ ပၵ်းပိူင်ၸိုင်ႈမိူင်းသေ ယိပ်းတိုဝ်းမႃးယဝ်ႉ။

ၸူဝ်ႈပၢၼ် ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉ ဢမ်ႇၼၼ် ၶွၼ်ႇၾိဝ်းၸိုဝ်ႈ

မႄးထတ်း

ၽူႈမီးပၢႆးဝူၼ်ႉၶိုၵ်ႉ ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၶွၼ်ႇၾိဝ်းၸိုဝ်ႈၼၼ်ႉ ၵိူတ်ႇမိူဝ်ႈ ၿီႇၸီႇ 550 လိူၼ်သႅပ်ႉတိမ်ႇပိူဝ်ႇ 28 ဝၼ်း [3] [4] တမ်ႈတီႈ ၵုၼ်ယွၼ်ႇသၢင်းတူင်ႈ ဢိူင်ႇမိူင်းလူႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ် ပဵၼ်တီႈ ၸႄႈတွၼ်ႈ Zou (鄒邑) ႁိမ်း ၵူၺ်ႉၾူ (Qufu, China) ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ။ [5] [6] ပေႃႈမၼ်းၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၶူင်းႁိူဝ်ႈ Kong He (孔紇)ဢမ်ႇၼၼ် သျႄလိင်ႈႁိူဝ်ႈ Shuliang He (叔梁紇)သေ ပဵၼ်ၽူႈဢုပ်ႉပိူင်ႇ ၸႄႈတွၼ်ႈၵေႃႉၼိုင်ႈ။ [7] ၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းၶဝ် ပဵၼ် “ၶွၼ်ႇ”သေ “ၾိဝ်းၸိုဝ်ႈ”ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၽူႈမီးပၺ်ႇၺႃႇ၊ ၶူးသွၼ်လူင်။

ၽွင်းမိူဝ်ႈ မၼ်ႈၸၢႆး ဢႃႇယုလႆႈ 3 ၶူပ်ႇၼၼ်ႉ ၵေႃႉပဵၼ်ပေႃႈ သဵင်ႈၵၢမ်ႇၵႂႃႇပႅတ်ႈလႄႈ လႆႈသိုပ်ႇယူႇၸွမ်း မႄႈမၼ်း ယၢင်ႉသႅင်ၸၢႆး Yan Zhengzai (顏徵在)ၵူၼ်းႁိူၼ်းၶဝ် လႆႈယူႇသဝ်း မႃးတုၵ်ႉယၢၵ်ႈတႄႉတႄႉ။ [8] မႄႈမၼ်း ယၢင်ႉသႅင်ၸၢႆးသမ်ႉ သဵင်ႈၵၢမ်ႇၵႂႃႇ မိူဝ်ႈဢႃႇယုလႆႈ ပႆႇတၼ်းတဵမ် 40 ပီ။ [9] ၸဵမ်မိူဝ်ႈမၼ်းၸၢႆး ဢႃႇယုလႆႈ 5 ၶူပ်ႇၼၼ်ႉ ၺၢၼ်ႇမၼ်း ၽၢႆလိူဝ်သေ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ တၢင်ႇၸိူဝ်းတႄႉတႄႉ။ ၽွင်းဢႃႇယုလႆႈမႃး 19 တႄႉၼႃႈႁိူၼ်း ႁူမ်ႈၵၼ်တင်းၵုၺ်ႉၵႂၢၼ် Qiguan (亓官)သေ မီးမႃး လုၵ်ႈဢၢႆႈ လုၵ်ႈၸၢႆး 1 ၵေႃႉ၊ လုၵ်ႈဢီႇလႄႈဢၢမ် ယိင်း 2 ၵေႃႉ။ ၵေႃႉၼိုင်ႈတႄႉ တၢႆၵႂႃႇ မိူဝ်ႈလဵၵ်ႉ။ [10]

ၶွၼ်းၾိဝ်းသျၢတ်ႉ ၵိူတ်ႇမႃး ၼႂ်းပၢၼ်ၽဝ ၵူၼ်းထမ်ႇမတႃႇၵူၺ်းသေ ၼႂ်းၸူဝ်ႈပၢၼ်မၼ်း မိူဝ်ႈၸဝ်ႉ ၽွင်းဢႃႇယု 20 ၼၼ်ႉ မၼ်းႁဵတ်း ၵူၼ်းၵဵပ်းသိမ်း ၵုမ်းထိင်းပပ်ႉလိၵ်ႈပပ်ႉလၢႆး၊ ယၢမ်ႈလႆႈႁဵတ်း ၵူၼ်းလဵင်ႉ ၸဵၼ် လႄႈ မႃႉမႃး။ မၼ်းလႆႈ လူႁၼ်လုမ်းလႃး တူၺ်းထိုင်မႄႈမၼ်းသေ မိူဝ်ႈမႄႈမၼ်းသဵင်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈသၢင်းၵျူဝ်ႇပၼ်ယဝ်ႉ။ [11] [12] ၽွင်းၼၼ်ႉ ဢႃႇယုမၼ်းၸၢႆး တိုၵ်ႉလႆႈ 23 ၶူပ်ႇ၊ ဢဝ်ၸွမ်းၽိင်ႈထုင်းၵဝ်ႇၶႄႇသေ လႆႈၼုင်ႈၽႃႈၽိူၵ်ႇ မွင်ၸႂ် သၢမ်ပီ။ [13] ၽွင်းမိူဝ်ႈ ဢႃႇယုမၼ်း လႆႈမႃး 22 ၶူပ်ႇၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ယုမ်ႇတူဝ် ယုမ်ႇတၢင်းႁူႉမၼ်းလႄႈ ၸင်ႇပိုတ်ႇႁူင်းႁဵၼ်းလင်ၼိုင်ႈသေ ပူင်သွၼ်ပၼ်ပိူၼ်ႈ ပၢႆးတိုဝ်းၵမ်ၵူၼ်း လႄႈ သၽေႃးတြႃး လၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇဝၢၼ်ႈမိူင်းယဝ်ႉ။ ၵႃႈႁဵၼ်းမၼ်းၼၼ်ႉတႄႉ မၼ်းၵူၺ်းဢဝ် ပႅင်ႈၼင်ႇ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် မီးၸေႇတၼႃႇပၼ်ၼၼ်ႉၵူၺ်း။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵေႃႉဢၼ်ဢမ်ႇပႃးၸႂ် ၶႂ်ႈသွၼ်ႁဵၼ်းဢဝ်ၼၼ်ႉတႄႉ မၼ်းဢမ်ႇႁပ်ႉ။ ၼႂ်းတပႄးမၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမၢၵ်ႈၵူၼ်းမီး ဢိူင်ႇမိူင်းလူႈၵေႃႈ မႃးၶိုၼ်ႈၸွမ်းယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈဢႃႇယုလႆႈမႃး 34 ၼၼ်ႉ ၶူးသွၼ်လူင် ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉ ၵႂႃႇတီႈဝဵင်းၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းသေ ၵႂႃႇသိုပ်ႇႁဵၼ်းဢဝ် လိၵ်ႈလၢႆးၵဝ်ႇၵႄႇ လႄႈ တၢင်းမေႃသုၶုမၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပွၵ်ႈမႃးမိူဝ်း ဝၢၼ်ႈမိူင်း သုၵ်ႉယုင်ႈလႄႈ ၵိၼ်ဝဵင်း (ၽူႈၵွၼ်းဝဵင်း) ၵေႃႈ ပၢႆႈၵႂႃႇတီႈ ဢိူင်ႇသျီႈၼၼ်ႉယူႇ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၶူးသွၼ်လူင်ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉ ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁၼ် ၵူၼ်းဢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉလႄႈ မၼ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇမိူဝ်းသေ ပၢႆႈၵႂႃႇတီႈ ၵိၼ်မိူင်း မီးဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တပႄးမၼ်းၵေႃႈ ၸွမ်းမၼ်းၵႂႃႇ။ ၸွမ်းတၢင်း လႆႈႁၼ်ၼၢင်းယိင်းၵေႃႉၼိုင်ႈ ႁႆႈဝႆႉယူႇ တီႈႁိမ်း ၶုမ်ပႃႇႁဵဝ်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈ။ ၶူးသွၼ်လူင် ၸင်ႇၵိုတ်းသေ ထၢမ်လွင်ႈတၢင်းမၼ်းလႄႈ ၼၢင်းယိင်း ဢၼ်ႁႆႈၼၼ်ႉ ၸင်ႇတွပ်ႇဝႃႈ “ဢွင်ႈတီႈၼႆႈ ယွၼ်ႉသိူဝ်ႁၢႆႉၶူပ်းလႄႈ ၶိင်းပူႇၼၢႆးၶႃႈလႄႈသင်၊ ၽူဝ်ၶႃႈလႄႈသင်၊ လုၵ်ႈၸၢႆးဢွၼ်ႇၶႃႈလႄႈသင် လႆႈတၢႆၵႂႃႇၶႃႈဢေႃႈ” ၼႆယဝ်ႉ။ ၶူးသွၼ်လူင် ၶိုၼ်းဝႃႈ “လုၵ်ႈယိင်း ၵွပ်ႈသင် မႂ်းၼၢင်းသမ်ႉဢမ်ႇပၢႆႈၽၢတ်ႇယၢၼ် ဢွင်ႈတီႈမီး သိူဝ်ႁၢႆႉလူင်ၼႆႉလႃႇ” မၼ်းၼၢင်းၶိုၼ်းလၢတ်ႈဝႃႈ “ဢေႃႈၶႃႈ ဢွင်ႈတီႈၼႆႈ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ဢမ်ႇမီးၶုၼ်ႁၢႆႉလႄႈ ၶႃႈၼၢင်း ၸင်ႇယူႇဝႆႉဢေႃႈ” ၼႆယဝ်ႉ။ ၵမ်းၼၼ်ႉ ၶူးသွၼ်လူင် ၸင်ႇပၼ်ၶေႃႈၵႂၢမ်း သင်ႇသွၼ်တီႈ တပႄးမၼ်းဝႃႈ “လုၵ်ႈႁၵ်ႉၶဝ်ဢိူၺ်း ဝူၼ်ႉတူၺ်းလႄႈ၊ ၶုၼ်ဢၼ်ႁၢႆႉမိူၵ်ႈၼၼ်ႉ လီၵူဝ်သေ သိူဝ်ႁၢႆႉလူင်ၵွၼ်ႇယဝ်ႉ” ၼႆယူႇ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ဢမ်ႇႁိုင် ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉ ၶိုၼ်းပွၵ်ႈမႃး တီႈၸႃႇတိမၼ်း၊ မႃးသိုပ်ႇသေႃႉႁႃ လိၵ်ႈလၢႆး တၢင်းႁူႉသေ ပူင်သွၼ်ပၼ် တပႄးမၼ်းၵႂႃႇယူႇ။ မိူဝ်ႈဢႃႇယုလႆႈ 52 လႆႈၵႂႃႇပဵၼ် ၽူႈထတ်းသိၼ် တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းၶျုၼ်ႇတူး။ ဢမ်ႇႁိုင်ဢမ်ႇၼၢၼ်း ၵေႃႉပဵၼ် ၼွင်ႉၸၢႆး ၵိၼ်မိူင်း ၶိုၼ်းႁွင်ႉသေ ပၼ်ၸၼ်ႉတႃၶုၼ်သုင် တီႈၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးမႃး ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉ ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၶုၼ်ၽွင်းလူင်ၽၢႆႇတႅပ်းတတ်း တၢင်းၽိတ်း၊ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မၼ်းမေႃဢုပ်ႉပိူင်ႇ ပူၵ်းၶွင်းလႄႈ လွင်ႈၵူၼ်းမိူင်း ႁဵတ်းႁၢႆႉ ႁဵတ်းမိူၵ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇမီး၊ လွင်ႈၵူၼ်းလၵ်ႉ ၵူၼ်းၸူၼ် ၵူၼ်းမိူၵ်ႈၵေႃႈ ႁၢႆလၢႆၵႂႃႇသဵင်ႈယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ မၼ်းပွင်ပဵၼ်လႆႈ ၶႅမ်ႉလႅပ်ႈ ၼင်ႇၼၼ်လႄႈ ၵူၼ်းၼပ်ႉယမ်မၼ်းၵေႃႈ ၼမ်မႃးတႄႉတႄႉ။ ထုင်ႉဢိူင်ႇ ၵိၼ်မိူင်း ၸိူဝ်းဢၼ်မီးႁိမ်းၸမ် ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လွမ်လွမ်မႆႈၸႂ် ၵူဝ်ဢေႃးၸႃႇ ဢႃႇၼႃႇ ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉ ႁူမ်ႇမႃးၼႃႈလိၼ်ၶဝ်ယူႇ။ ၵိၼ်ဝဵင်း ဝဵင်းၼိုင်ႈ ၸင်ႇသူင်ႇ ၼၢင်းယိင်းႁၢင်ႈလီ ဢၼ်မေႃၵႃႈ မေႃႁွင်ႉၵႂၢမ်း ပၼ်မႃး တမ်ႈတီႈ ၵိၼ်ဝဵင်းလူႈသေ ၸႂ်ႉႁႂ်ႈၶဝ်ၼၢင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ သူၼ်းႁႂ်ႈမၢင်ပႅတ်ႈ ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ တၢင်းၶိုင်ၵျၢမ်ႇၶဝ် ဢွင်ႇၵႂႃႇလႄႈ ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉၵေႃႈ လႆႈပၢႆႈဢွၵ်ႇ ဢိူင်ႇမိူင်းလူႈယဝ်ႉ။ ၵိၼ်ဝဵင်းၵေႃႈ ၵုမ်ႇလူင်တူဝ်လိုမ်းၶိင်းယူႇ ၵူၺ်းလႄႈ ဢမ်ႇၶိုၼ်းႁွင်ႉ ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉ။ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း 13 ပီ ဢၼ်လႆႈပၢႆႈၽၢတ်ႇမိူင်းယူႇၼၼ်ႉ ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉ ၵႂႃႇဢႅဝ်ႇလႄႇ ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇၵူႈတီႈတီႈသေ ဝၢႆးမႃး ၸင်ႇၶိုၼ်းပွၵ်ႈမႃး ဢိူင်ႇလူႈယဝ်ႉ။ ၸၢဝ်ႇသူင်ႉ Zuo Zhuan လၢတ်ႈဝႃႈ ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉ ပွၵ်ႈမႃးမိူဝ်း ဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇမိူင်းလင်မၼ်း (ဢိူင်ႇမိူင်းလူႈ) မိူဝ်ႈဢႃႇယုလႆႈ 68 ၼႆယဝ်ႉ။ [14] ပိူၼ်ႈပၼ် ၸၼ်ႉတႃၶုၼ် ဢၼ်လႂ်ၵေႃႈ မၼ်းတေႃႈ ဢမ်ႇႁပ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပုၼ်ႈတႃႇတေပၼ် တၢင်းၶႂ်ႈၸႂ် တမ်ႈတီႈ ၽူႈဢုပ်ႉပိူင်ႇၼၼ်ႉတႄႉ မၼ်းၸွႆႈထႅမ်ပၼ်ၵႂႃႇယူႇ။ [15] ၶေႃႈသင်ႇသွၼ် ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉၼႆႉ မၼ်းပဵၼ် ၶေႃႈသင်ႇသွၼ် ပုၼ်ႈတႃႇ တေပဵၼ်မႃး ၵူၼ်းလီၼိုင်ႈၵေႃႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈ လွင်ႈၽႃႇသႃႇ တီႈၵိူဝ်းယမ်။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ တိုၵ်ႉမီးသၢႆၸႂ်ယူႇၼၼ်ႉ တေလႆႈ ႁဵတ်းႁိုဝ် ယူႇသဝ်းၵႂႃႇ လီငၢမ်းၼႆ ႁဵတ်းပဵၼ် ၵႂၢမ်းဝွၵ်းဢွၼ်ႇသေ သွၼ်ပၼ်ၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵႃႈ ၶေႃႈသင်ႇသွၼ်တင်းၼမ်ၼၼ်ႉ ဢၼ်ၶူးသွၼ်လူင် တိုဝ်းၵမ်ဝႆႉ တႃႇသေႇၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ် “ပေႃးပိူၼ်ႈ မႃးႁဵတ်းတီႈမႂ်း ၸိူင်ႉၼင်ႇ မႂ်းဢမ်ႇလႆႈၸႂ်ၼၼ်ႉ မႂ်းၵေႃႈ ယႃႇပေဢဝ် ၸိူင်ႉၼၼ်သေ ၵႂႃႇႁဵတ်းတီႈပိူၼ်ႈ” ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈမၼ်း ပႆႇတၢႆၼၼ်ႉ လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်းလႄႈ တပႄးငဝ်ႈမၼ်း သွင်ၵေႃႉ သဵင်ႈၵၢမ်ႇၵႂႃႇပႅတ်ႈလႄႈ ၶူးသွၼ်လူင် သေလၢႆတႄႉတႄႉ။ မိူဝ်ႈဢႃႇယု လႆႈမႃး 73 ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၼႃႈမၼ်း ၸမ်တေသဵင်ႈၵၢမ်ႇၼၼ်ႉ မၼ်းလၢတ်ႈဝႃႈ “လွႆလူင် ၸမ်တေၵူၼ်ႇပင်း၊ လၵ်းလဵၵ်းလူင်ၵေႃႈ တေႁၵ်း၊ ၽူႈမီးပၺ်ႇၺႃႇၵေႃႈ တေႃႈတေလႆႈ ႁဵဝ်ႇႁႅင်ႈ ၸိူင်ႉၼင်ႇ တူၼ်ႈမႆႉယူႇ” ၼႆသေ တပႄးမၼ်း တွင်းမၢႆဝႆႉယဝ်ႉ။ ပီလိုၼ်းသုတ်း မိူဝ်ႈမၼ်းတေသဵင်ႈၼၼ်ႉ မၼ်းဢဝ် တၢင်းႁူႉၵဝ်ႇၵႄႇ လွင်ႈတိုဝ်းၵမ်ၶိုၵ်ႉၶႅမ်ႉ ႁႃႈယိူင်ႈ (Five Classics) ပူင်သွၼ်ပၼ် တပႄးမၼ်း 72 ၵေႃႉ ဢမ်ႇၼၼ် 77 ၵေႃႉယဝ်ႉ။


ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉ ထဝ်ႈသေ သဵင်ႈၵၢမ်ႇသုတ်းမုၼ်ၵႂႃႇ မိူဝ်ႈၿီႇၸီႇ 478 ၽွင်းဢႃႇယုလႆႈ 71 ဢမ်ႇၼၼ် 72 ပီ သေ တူဝ်တၢႆမၼ်းၼၼ်ႉ ပိူၼ်ႈဢဝ်သၢင်းၵျူဝ်ႇ တီႈပႃႇၸႃႉၵွင်းလိင် Kong Lin cemetery တမ်ႈတီႈ သူၼ်ပိုၼ်း ဝဵင်းၶျူးၽူး။ ပိၵ်ႉသမ်ႉ မၼ်းပဵၼ်ၵူၼ်းယူဝ်းယူဝ်းၵေႃႉၼိုင်ႈ ပဵၼ်ၽူႈႁေႃးလၢတ်ႈ သၽေႃးတြႃးပၼ်ပိူၼ်ႈၵေႃႉၼိုင်ႈၵူၺ်းသေတႃႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ တၢင်းႁူႉၼမ် တၢင်းႁၼ်ၵႂၢင်ႈ လွင်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈၵေႃႈလီလႄႈ ပိူၼ်ႈဢွၼ်ၵၼ် ယုမ်ႇယမ် ၼပ်ႉယမ်မၼ်း မိူၼ်ၼင်ႇ ၽြႃးသူႇၼိုင်ႈသေ ၼပ်ႉယမ်မၼ်းယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၶိူဝ်းၶႄႇၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ်ၵႂႃႇဝႆႈသႃ ၵၼ်တေႃး တီႈၶုမ်မၼ်း ဢၼ်မီးတီႈဝဵင်းၶျူးၽူးၼၼ်ႉ ၵူႈပီပီယူႇ။ ဝၢႆးသေ မၼ်းသဵင်ႈႁၢႆတၢႆၵႂႃႇ ၵူၼ်းၸိူဝ်း ဢၼ်ၼပ်ႉယမ်မၼ်း ဢၼ်ယုမ်ႇယမ် ၶေႃႈသင်ႇသွၼ်မၼ်းသေ တိုဝ်းၵမ်ႁဵတ်းၸွမ်းၼၼ်ႉ တိူဝ်းၼမ်မႃး လိူဝ်သေ မိူဝ်ႈမၼ်းတိုၵ်ႉမီးသၢႆၸႂ် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ် တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းယႂ်ႇဝဵင်းလူင် ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇၼၼ်ႉ တီႈဢေႇသုတ်းမၼ်း မီးဝႆႉ ၵျွင်းၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉ တီႈဝႆႈသႃယူႇယဝ်ႉ။

  1. ↑ Nivison (1999), p. 752.
  2. ↑ Wilkinson (2015), p. 133.
  3. ↑ Hugan, Yong (2013). Confucius: A Guide for the Perplexed. A&C Black. p. 3. Archived from the original on 2017-04-16.
  4. ↑ Creel 1949, 25.
  5. ↑ Creel 1949, 25.
  6. ↑ Rainey 2010, 16.
  7. ↑ Legge (1887), p. 260.
  8. ↑ Huang, Yong (2013). Confucius: A Guide for the Perplexed. A&C Black. p. 4. Retrieved August 12, 2015.
  9. ↑ Huang, Yong (2013). Confucius: A Guide for the Perplexed. A&C Black. p. 4. Retrieved August 12, 2015.
  10. ↑ Schuman, Michael (2015). Confucius: And the World He Created. Basic Books. Archived from the original on 2017-04-16.
  11. ↑ Huang, Yong (2013). Confucius: A Guide for the Perplexed. A&C Black. p. 4. Retrieved August 12, 2015.
  12. ↑ Burgan, Michael (2008). Confucius: Chinese Philosopher and Teacher. Capstone. p. 23. Archived from the original on April 16, 2017. Retrieved August 12, 2015.
  13. ↑ Burgan, Michael (2008). Confucius: Chinese Philosopher and Teacher. Capstone. p. 23. Archived from the original on April 16, 2017. Retrieved August 12, 2015.
  14. ↑ Huang, Yong (2013). Confucius: A Guide for the Perplexed. A&C Black. pp. 27–28. Retrieved August 13, 2015.
  15. ↑ Huang, Yong (2013). Confucius: A Guide for the Perplexed. A&C Black. pp. 27–28. Retrieved August 13, 2015.
ဢဝ်ၶိုၼ်းမႃးတီႈ "https://shn.wikipedia.org/w/index.php?title=ၶွၼ်ႇၾိဝ်းသျၢတ်ႉ&oldid=13988"