ၼူၵ်ႉ

ၼူၵ်ႉဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပဵၼ်တူဝ်မီးပိၵ်ႇသွင်ၶွၼ် လႄႈ မီးၶူၼ်သေ ပဵၼ်သတ်းတူဝ်ဢုၼ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၼူၵ်ႉၵူႈတူဝ် ဢမ်ႇမိၼ်လႆႈၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၼူၵ်ႉမၢင်မဵဝ်းၼႆႉ သမ်ႉလႅၼ်ႈၽၢႆ၊ မၢင်မဵဝ်း သမ်ႉလမ်ၼမ်ႉလုၺ်းၼမ်ႉၵႅင်ႇ၊ ၼူၵ်ႉၼႆႉ ပဵၼ်သတ်း ဢၼ်မီးသၼ်လင်သေ မေႃၶႆႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ လုၵ်ႈၶဝ် တႅၵ်ႇဢွၵ်ႇၶႆႉ ပဵၼ်တူဝ်မႃးၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶဝ်မေႃလူႁၼ် လုမ်းလႃးပၼ် လုၵ်ႈၶဝ်ယဝ်ႉ။

ၼူၵ်ႉၵူၵ်ႇၵၢၵ်ႈ -captive-8a

ၼူၵ်ႉတင်းသဵင်ႈၼႆႉ မဵဝ်းပွင်းမၼ်း မီးယူႇ 10000 လိူဝ်သေ တေလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်တူဝ်သတ်း ဢၼ်မီးသၼ်လင် ဢၼ်ၸိူဝ်ႉၽၼ်း (Tetra pod) ပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ် ၼမ်သေပိူၼ်ႈၼႆယူႇ၊ တႄႇဢဝ် ႁူဝ်ၵမ်ႇၽႃႇ တေႃႇထိုင် ႁၢင်ၵမ်ႇၽႃႇ ၼူၵ်ႉၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်း ဢွၼ်ၵၼ် ယူႇသဝ်းၵိၼ်သၢင်ႈၸွမ်းလူၺ်ႈ သၽႃႇဝၽႂ်မၼ်းဝႆႉယူႇ။ သႅၼ်းၼူၵ်ႉၼႆႉ တႄႇဢဝ် ၼူၵ်ႉပိတ်ႇ ဢၼ်သူပ်းလႅမ် ၸုပ်ႇၵၼ်ၼမ်ႉလူင်ႇမွၵ်ႇ (Bee Hummingbird) တၢင်းယႂ်ႇမီး 5 ၸိၼ်ႇတီႇမီႇထိူဝ်ႇ (2 ထတ်း) တေႃႇထိုင် ၼူၵ်ႉမႃႉၼွၵ်ႇ တၢင်းယႂ်ႇမီး 2.7 မီႇထိူဝ်ႇ (9 ထတ်း)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးဢဝ် ၸွမ်းၼင်ႇ သၢၵ်ႈႁၢၵ်ႈႁိၼ် ဢၼ်ၶုတ်းလႆႈၼၼ်ႉဝႃႈၸိုင် ၼူၵ်ႉၸိူဝ်းၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈ ဢၢၵ်ႇၶၢင်ၵမ်ႇၽႃႇ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ တၢႆႇၼူဝ်ႇသေႃးမႃး တေႃႇထိုင် ပၢၼ်ၵျူးရႅတ်ႉသိၵ်ႉၸ်ဝႃႈၸိုင် မီးမႃး ပီပွင်း လၢၼ်ႉ 150 တေႃႇထိုင် လၢၼ်ႉ 200 ပီၼႆယဝ်ႉ။ ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ၼိၶႃႇတၿေႇၻၶဝ်တႄႉ လၢတ်ႈဝႃႈ ၼူၵ်ႉၸိူဝ်းၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈ ၸိူဝ်ႉၽၼ်းတၢႆႇၼူဝ်ႇသေႃး ဢၢၵ်ႇၶၢင်ၵမ်ႇၽႃႇၼၼ်ႉသေ ၵိုတ်းဝႆႉလႄႈ ပဵၼ်မႃးၼႆယဝ်ႉ။

​လေႃးၵၼူၵ်ႉ

ၸိူဝ်းႁဝ်း လႆႈႁၼ်ၼူၵ်ႉယူႇ ၵူႈဝၼ်းဝၼ်းသေတ ႁဝ်းဢမ်ႇႁူႉလွင်ႈၼူၵ်ႉ လီလီ။ ပေႃးမႃးလၢတ်ႈဝႃႈ ၼူၵ်ႉမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၵွၼ်ႇၼၼ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇ လႅၼ်းလႄႈ ဢၢၵ်ႇၶၢင်ၼႆ ၸိူဝ်းႁဝ်း တေဢမ်ႇယုမ်ႇ။ ၵွပ်ႈၼႆ ပေႃးလူတူၺ်း လွင်ႈၼူၵ်ႉၸိူဝ်းၼႆႉၸိုင် ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ တေႁူႉႁၼ် တေမၢႆတွင်းလွင်ႈၼူၵ်ႉသေ တေၶဝ်ႈၸႂ် ၼႂ်းလေႃးၵၼူၵ်ႉယူႇ။

ၼူၵ်ႉၼႆ့ ပဵၼ်တူဝ်မီးသၼ်လင် ဢၼ်မီးၶူၼ် တီႈတူဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၼူၵ်ႉၼႆႉ ဢမ်ႇမိူၼ် သတ်းတူဝ်ၵၢၼ်း သတ်းတူဝ်သွမ်ၼူမ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ။ သတ်းတူဝ်ၵၢၼ်းလႄႈ တူဝ်သွမ်ၼူမ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တီႈၼိူဝ်ၼင်ၶဝ် ဢွၵ်ႇမႃး ၶူၼ်လႄႈ ၵဵတ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶဝ်ဢမ်ႇမိၼ်လႆႈ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၼူၵ်ႉၼႆႉ သမ်ႉပဵၼ် တူဝ်မိၼ်လႆႈသေ ၶူၼ်ၶဝ် မီးလွင်ႈလၢၵ်ႇလၢႆး ဢွၵ်ႇမႃး တမ်ႈတီႈ ၼင်ၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇၼႆႉ ၼူၵ်ႉမီးယူႇမွၵ်ႈ 13000 တေႃႇထိုင် 14000 မဵဝ်းယဝ်ႉ။ တူၺ်းၸွမ်း ၶိူဝ်းၶဝ်၊ ၸုမ်းၶဝ်၊ တိုၼ်းၶဝ်၊ သၢႆၶဝ်၊ ၸိူဝ်ႉၶဝ်သေ ၸႅၵ်ႇၽႄဝႆႉ ၵူႈပိူင်ပိူင်ယူႇ။ ဢဝ်ၸွမ်းၼင်ႇ ဢၼ်ၸႅၵ်ႇၽႄၼၼ်ႉသေ ၼူၵ်ႉၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း ၸုမ်းဢၼ်မီးသၼ်လင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၸွမ်းၼင်ႇ ဢၼ်လႆႈၸတ်းၸႅၵ်ႇဝႆႉၼၼ်ႉ ၶိူဝ်းၼူၵ်ႉ မီး 8600 လိူဝ်ၼၼ်ႉ ၸုမ်းၼူၵ်ႉ မီး 155 ၸုမ်း၊ တိုၼ်းၼူၵ်ႉမီး 27 တိုၼ်း၊ သၢႆ

လုၵ်ႉတီႈၵၢၼ်း ထိုင်တီႈမိၼ်

ပေႃးဢဝ် တၢင်းႁၼ်ထိုင် ပၢႆးသၢႆႊၶဝ် ဝႃႈၸိုင် မိူဝ်ႈၵေႃႇငဝ်ႈမၼ်းၼၼ်ႉ ၼူၵ်ႉၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈ တူဝ်ၵၢၼ်းမႃးၼႆယဝ်ႉ။ ၸွမ်းၼင်ႇ ဢၼ်ၶုတ်းႁၼ်လႆႈ လုပ်ႇၼူၵ်ႉလူင် ၸၵႄႇလီႇတၢၼ်ႇၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈၵမ်ႇၽႃႇႁူဝ်ပိုင်း မိူဝ်ႈၸဝ်ႉၸဝ်ႉၼၼ်ႉ ၼူၵ်ႉၼႆႉ ပဵၼ်တူဝ်ၵၢၼ်းၵႂႃႇ ၸိူင်ႉၼင်ႇ လႅၼ်း၊ ဢၢၵ်ႇၶၢင်ၼၼ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။ တီႈသူပ်းလႅမ်ၼူၵ်ႉၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၶဵဝ်ႈ၊ တီႈပိၵ်ႇၶဝ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ မီးဝႆႉ ၼိဝ်ႉမိုဝ်းၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးၵမ်ႉတူၺ်း ဢၼ်ႁၼ်မႃးၼႆႉၸိုင် ၼူၵ်ႉယၢမ်းမိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈ ၼူၵ်ႉလူင် ဢၼ်မေႃၵၢၼ်းၼၼ်ႉသေ မႃးၼႆယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃး ၼူၵ်ႉယၢမ်းမိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉတႄႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ပိူင်ၽၢင်ၶဝ် လႅၵ်ႈလၢႆႈမႃးယဝ်ႉလႄႈ ၸင်ႇၸႂ်ႉ ႁႅင်းပိၵ်ႇသေ မိၼ်ၼိူဝ်လူမ်း ၼိူဝ်ၵၢင်ႁၢဝ်ၼႆယဝ်ႉ။

ငှက်တောင်မှာ စင်စစ်အားဖြင့် တွားသွားသတ္တဝါနှင့် နို့တိုက်သတ္တဝါတို့၏ ရှေ့လက်ဖျားများဖြစ်သည်ဟု ဆိုနိုင်သည်။ ပျံသန်းနိုင်ရန်အတွက် တစ်မျိုးတစ်ဖုံ ပြောင်းလဲနေခြင်းသာ ဖြစ်၏။ တောင်ပံတို့ကို ခတ်နိုင်စေရန် ရင်အုပ်ရှိ ကြွက်သားတို့သည် ကြီးထွားလျက် ရှိ၏။ ထိုရင်အုပ်သားမှာလည်း ကိုယ်ထည်၏ ဟန်ချက်အနီး၌ပင် တည်ရှိသည်။ အသုံးမလိုသော လက်ကောက်ဝတ်ရိုးနှင့် လက်ဝါးရိုးတို့သည် ပူးပေါင်းလျက်၊ လက်ချောင်းတစ်ချောင်းသာလျှင် ထင်ရှားစွာ ကျန်ရစ်သည်။

ၵွပ်ႈသင် ၼူၵ်ႉမေႃမိၼ်

ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ သၽႃႇဝ ႁၢင်ႈၽၢင် တူဝ်ၶၼ်ႇထႃႇၶဝ်ၼၼ်ႉသေ ၼူၵ်ႉၼႆႉ ၸင်ႇမိၼ်လႆႈယဝ်ႉ။ ပေႃးလဵပ်ႈႁဵၼ်းတူၺ်း ၼူၵ်ႉၸိုင် ၼူၵ်ႉၼႆႉ လုပ်ႇၶဝ်ၵႅၼ်ႇၶႅင်သေ ပဵၼ်ၵူင်ဝႆႉလႄႈ မဝ်ထွင်ယွင်ဝႆႉယဝ်ႉ။ ပွင်ႈလုပ်ႇသၼ်လင်ၶဝ်ၼၼ်ႉ ၸပ်းတိတ်းၵၼ်ဝႆႉသေ ၵႂႃႇၵၢမ်းသႂ်ႇ လုပ်ႇၼေႃႇႁၢင်ၶဝ်ယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ လုပ်ႇတၢင်ႇၸိူဝ်း ၸိူင်ႉၼင်ႇ လုပ်ႇၶီႈၶၢင်ႈၶဝ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ သမ်ႉမႃး ၵူင်ႇလဵပ်ႈဝႆႉ တူဝ်ၶၼ်ႇထႃႇၶဝ်ဝႆႉ လၢႆၸၼ်ႉလၢႆထၢပ်ႈလႄႈ တူဝ်ၶၼ်ႇထႃႇၶဝ် မၼ်ႈၵႅၼ်ႇ ၼႅၼ်ႈၼႃလီသေ သမ်ႉမဝ်ဝႆႉယဝ်ႉ။ တႃႇႁိူဝ်းမိၼ် တေမိၼ်လႆႈၼၼ်ႉ ၶိူင်ႈၸၢၵ်ႈၼၵ်းလူင်လႄႈ ၵူၼ်းၶီႇမၼ်းၼၼ်ႉ လႆႈဝႆႉပၼ် တီႈႁိမ်းသုၼ်ၵၢင်သေ ႁႂ်ႈၼမ်ႉၼၵ်း ၽဵင်ႇၵၼ်ယူႇ။ မိူၼ်ၼၼ် ၼင်ႇၵဝ်ႇ ၼင်ႇႁိုဝ် ၼမ်ႉၼၵ်းတူဝ်ၼူၵ်ႉ တေၽဵင်ႇၵၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶိူင်ႈၶူဝ်းၼၵ်း တီႈတူဝ်ၶဝ်ၼၼ်ႉ လႆႈမီးဝႆႉႁိမ်း သုၼ်ၵၢင်ၼၼ်ႉသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၼမ်ႉၼၵ်းတူဝ်ၼူၵ်ႉ ၽဵင်ႇၵၼ်ယူႇ။ ၶိူင်ႈတူဝ်မဝ် ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵွၵ်းႁူဝ်၊ ႁၢင်၊ ပိၵ်ႇ လႄႈ တိၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ သမ်ႉလႆႈၵႂႃႇမီးဝႆႉ တီႈၵႆသုၼ်ၵၢင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵွၼ်ႈၼိူဝ်ႉၵွၼ်ႈၼင်မဝ် ဢၼ်ၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၶိူင်ႈတူဝ်မဝ် ၵွၵ်းႁူဝ် ႁၢင် ပိၵ်ႇ တိၼ် ၼိုင်လႆႈၼၼ်ႉ သမ်ႉလႆႈမႃးမီးဝႆႉ တီႈတူဝ်လွမ်ႈ တူဝ်ၵူမ်ၼူၵ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵွၼ်ႈၼိူဝ်ႉ ဢၼ်ၼၵ်းသေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်ၶႃလူင်ၼူၵ်ႉသေ လႆႈမႃးမီးဝႆႉ တီႈသုၼ်ၵၢင် တူဝ်ၼူၵ်ႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၼမ်ႉၼၵ်းတူဝ် ၽဵင်ႇၵၼ်ဝႆႉယူႇ။ ၽၢႆတႂ်ႈၶႃလူင်ၼၼ်ႉတႄႉ ၵူၺ်းပဵၼ် ပွတ်းလုပ်ႇလဵၵ်ႉသေးဢွၼ်ႇၵူၺ်းသေ ပွတ်းလုပ်ႇၼၼ်ႉ သမ်ႉတေႃႇၸပ်းဝႆႉ ၼိဝ်ႉတိၼ် ပွင်ႈတိၼ်ၼူၵ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈၼိဝ်ႉတိၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၵမ်ႉပႃႈၼမ် ဢမ်ႇမီးၶူၼ်၊ ဢမ်ႇဢွၵ်ႇၶူၼ်။