မေႃႇလမႅင်ႇ၊ ဝဵင်း

ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ (မွၼ်း: မတ်မလီု; မၢၼ်ႈ: မော်လမြိုင်မြို့; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Mawlamyine) ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ ၸႄႈမိူင်းမွၼ်းယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ သေ ၵႆယၢၼ် ၃၀၀ ၶီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇသေ လုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းတထူင်ႇ ၼႆႉ ၵႆယၢၼ် ၇၀ ၶီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇယဝ်ႉ။ ဝဵင်းဢၼ်ၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈၼိူဝ် ၽင်ႇၽၢႆႇသၢႆႉ မႄႈၼမ်ႉၶူင်းသေ ပဵၼ်ဝဵင်းတႃႈၼမ်ႉ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ မျၢၼ်ႇမႃႇဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး ပဵၼ်ဝဵင်းပိူင်လူင် ဢၼ်ၵႃႉၶၢႆ တွၼ်ႈတႃႇ ပွတ်းတႂ်ႈ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇယဝ်ႉ။ ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းၵဝ်ႇမွၼ်း မိူဝ်ႈမိုၼ်ႉၵွၼ်ႇ ဝဵင်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ။

မေႃႇလမႅင်ႇ မတ်မလီု
ဝဵင်း
မေႃႇလမႅင်ႇ ႁၢင်ႈၽႅၼ်ႇလိၼ် ၼႄဢွင်ႈတီႈ ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ
ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 16°29′N 97°37′E
မိူင်း	မျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈမိူင်း	မွၼ်း
ၸႄႈတွၼ်ႈ	ၸႄႈတွၼ်ႈမေႃႇလမႅင်ႇ
လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ
ႁူဝ်ၼမ်ၵူၼ်း (2014)
• ႁုပ်ႈ	၂၈၈,၁၂၀
• ၵူၼ်းၶိူဝ်း	မွၼ်း၊ မၢၼ်ႈ၊ ၶႄႇ၊ ယၢင်း၊ ၸၢဝ်းဢိၼ်းတီးယႃး
• ၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်	ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ၊ ၸၢဝ်းၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ၊ ၸၢဝ်းႁိၼ်ႇတူႇ၊ ၸၢဝ်းဢိတ်ႇသလၢမ်ႇ
ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ်	လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းမျၢၼ်ႇမႃႇ
ၶူတ်ႉ ဢေႇရိယႃႇ	၀၅၇

မႄႈၼမ်ႉၶူင်း - မေႃႇလမႅင်ႇ - မူၵ်ႉတမ

ၵုၼ်ၶွင်းသေး ဢၼ်မီးတီႈၼႂ်းၵၢင် မႄႈၼမ်ႉၶူင်း၊ ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ

ငဝ်ႈတိုၼ်းဝေႃးႁၢၼ်

လွင်ႈဝႃႈ ၸိုဝ်ႈဝဵင်း ႁဵတ်းႁိုဝ်ပဵၼ်မႃး ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ မီးဝႆႉၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈၼႆႉ ဢၼ်ပဵၼ်တီႈ ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼႆႉ မီးၶုၼ်ႁေႃၶမ်းပႃးၼိုင်ႈ ၽွင်းငမ်းမႃးယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၼၼ်ႉ ဢၼ်ဢမ်ႇမိူၼ်ပိူၼ်ႈၼႆႉ လိူဝ်သေ မၢၵ်ႇတႃသွင်ႁူၺ်ႇ တီႈၵၢင်ၼႃႈၽၢၵ်ႇၼၼ်ႉ မီးမၢၵ်ႇတႃ ဢၼ်လိူဝ်ထႅင်ႈႁူၺ်ႇၼိုင်ႈၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၽုင်းတၼ်းၶူဝ်းမၢၵ်ႇတႃၼၼ်ႉသေ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းလူင်ၼႆႉ မၼ်းႁူႉၸွမ်းလႆႈဝႃႈ ၼႂ်းၶွပ်ႉၼမ်ႉလႅၼ်လိၼ်မၼ်း ပဵၼ်သင်ယူႇဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ႁူႉလႆႈမူတ်းၼႆယဝ်ႉ။ မီးဝၼ်းၼိုင်ႈ တႆးထႆးၶဝ် ႁၢင်ႈသိုၵ်းၽႅဝ်မႃးယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၶိူဝ်းမွၼ်းၶဝ်ၼႆ့ ႁွင်ႉ ၵူၼ်းၶိူဝ်းထႆးၶဝ်ဝႃႈ တႆး ၼႆယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမွၼ်းၼႆႉ ဢဝ်တၼ်းၶူဝ်းႁူၺ်ႇတႃမၼ်းသေ ႁၼ်လႆႈ လွၵ်းလၢႆးၶပ်ႉမၢႆ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းတႆးၶဝ်လႄႈ ၸင်ႇၸၢင်ႈယႃႉပႅတ်ႈလႆႈ ၶပ်းမၢႆၶဝ်ယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ တႆးၶဝ်ႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ ၼႂ်းတပ်ႉၶဝ်ၼႆႉ မီးၵူၼ်းႁၢၵ်းလင်ယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းတႆးၼႆႉ ၸင်ႇထၢမ်တူၺ်းၽွင်းမိူင်းၶဝ်သေ ၸင်ႇလႆႈႁူႉလွင်ႈႁူႉတၢင်းမၼ်းမႃးယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ တွၼ်ႈတႃႇၵႄႈၶႆလွင်ႈၼႆႉ ၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်ယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈပၢင်ၵုမ်ၼၼ်ႉသေ တွၼ်ႈတႃႇတေ ယႃႉပႅတ်ႈ ႁူၺ်တႃမၢႆသၢမ်ၼၼ်ႉ ၸင်ႇၽွမ်ႉဢဝ် လုၵ်ႉယိင်းၸဝ်ႈ သၢၵ်ႈပၼ်ယဝ်ႉ။ တႆးၶဝ်ၼႆႉ ၸင်ႇပွႆၸုမ်းၽွင်းၶဵဝ်သေ လဝ်ႈတၢင်ႇဝႃႈ ယွၼ်ႉၽုင်းတၼ်းၶူဝ်းၸဝ်ႈႁဝ်းသေ ဢဝ်လုၵ်ႈယိင်းၸဝ်ႈ မႃးသၢၵ်ႈပၼ် ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉႁွႆးမိုဝ်း ၸဝ်ႈၼၢင်းၼၼ်ႉသေ ဢၼ်ပဵၼ်ႁူၺ်တႃမၢႆသၢမ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ထုၵ်ႇယႃႉလႅဝ်ပႅတ်ႈယဝ်ႉ။ ဢိင်လူၺ်ႈ လွင်ႈႁူၺ်ႇတႃၼၼ်ႉ လူႉလႅဝ်ၵႂႃႇသေလႄႈ ဝဵင်းဢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၼၼ်ႉ ၽွင်းငၢမ်းမႃးၼႆႉ မွၼ်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၶဝ်ၸူးႁွင်ႉတင်း ၽႃႇသႃႇမွၼ်းဝႃႈ မၢတ်ႉမွႆးလူဝ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။ မၢတ်ႉ ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပဵၼ်မၢၵ်ႇတႃယဝ်ႉ။ မွႆးဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပဵၼ် ၼိုင်ႈ၊ လူဝ်ႇ ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ မီးတီႈပွင်ႇဝႃႈ လူႉလႅဝ် ၼႆယဝ်ႉ။ သဵင်မွၼ်းဢၼ်ဢွၵ်ႇ မၢတ်ႉမွႆးလူဝ်ႇ ၼႆႉ မုတ်ႉမေႃႇလူမ် ၼႆယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼႆမႃး ၸိူဝ်းပဵၼ် ၸၢဝ်းၶိူဝ်းတၢင်ႇၸိူဝ်း ယိူင်ႈႁွင်ႈသေၼၼ်ႉသေ လုၵ်ႉဢဝ် မၢတ်ႉမွႆးလူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်မႃး မေႃႇလမႅင်ႇ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ဝၢႆးၽြႃးပဵၼ်ဢဝ် ဢဝ်ၼိပ်ႉပၢၼ်ႇၵႂႃႇယဝ်ႉ ထိုင်မႃး ပီသႃႇသၼႃႇ ၁၅၇ ၼၼ်ႉ သၢႆႇသိုပ်ႇၶုၼ်တႆး ၶၢတ်ႇၵႂႃႇလႄႈ ၽိူဝ်ႇၶိုၼ်းၽႅဝ်ထိုင်ၼႂ်းမိုဝ်း ၶုၼ်မွၼ်ႈၶဝ်ၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် ၶုၼ်ရႃႇမၺရႃႇၸႃႇၼႆႉ လုၵ်ႉဢဝ်တီႈ ဢွင်ႈတီႈဝဵင်းငဝ်ႈငႃႇ မေႃႇလမႅင်ႇၼႆႉ ၶၢႆႇၸူးတီႈ မႄႈၼမ်ႉသီႇဢၼ် မႄႈၼမ်ႉၶူင်း၊ မႄႈၼမ်ႉၵျႅင်း၊ မႄႈၼမ်ႉဢတ်ႉတရၢၼ်ႇ၊ မႄႈၼမ်ႉတွင်ႇယိၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ မႃးထူပ်းၵၼ်ၼၼ်ႉသေ တႄႇတင်ႈဝဵင်းမႂ်ႇလႄႈ ၸၢမ်ႇႁၢင်ႈႁေႃမႃးယဝ်ႉ။ ၸိုဝ်ႈဝဵင်းၼႆႉ ပၼ်ဝႃႈ ရမ်ႇမႃႇပူႇရ၊ ရမ်ႇမႃႇဝတီႇ ၼႆယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ရႃႇမၺရႃႇၸႃႇၼႆႉ ၸၢမ်ႈႁၢင်ႈႁေႃ ႁိုင် ၄ ပီသေ ထိုင် ပီသႃႇသၼႃႇ ၁၆၁ ၼႆႉ လႆႈၶဝ်ႈသူၼ်မၢၵ်ႇႁၢၵ်ႈၶမ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် လုၵ်ႈၸၢႆးၵေႃႇယႂ်ႇသုတ်း ၸဝ်ႈၵႅမ်မိူင်း ၼႆႉ ဢဝ်တင်းၸိုဝ်ႈသႃႈ မုတ်ႉပိရႃႇၸႃႇသေ သိုပ်ႇပုတ်ႈႁၢင်ႈႁေႃမႃးယဝ်ႉ။ တီႈ ၵႄႈၶူၼ်တႃသွင်ဢၼ် ၶုၼ်မုတ်ႉပိရႃႇၸႃႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ပႃးမၢႆဢၼ်ၼိုင်ႈသေ ပေႃးထၢင်ႇဝႃႈ ပႃးမၢၵ်ႇတႃသၢမ်ႁူၺ်ႇလႄႈ ပဵၼ်ဢၼ်လၢၵ်ႇလၢႆးသေ ပေႃးဢဝ်ၽႃႇသႃႇမွၼ်းဝႃႈ မုတ်ႉပိရႃႇၸႃ ပေႃးဢဝ်ၵႂၢမ်းတႆးဝႃႈတႆႉ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ပႃးမၢၵ်ႇတႃသၢမ်ႁူၺ်ႇ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ပၢၼ်မိုဝ်းၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၼၼ်ႉ ဝၢၼ်ႈဝဵင်း ပဵၼ်ဢၼ် မူၼ်းလီၵိုၼ်းလီသေ ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်မႃးယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼႆႉမႃး ဢမ်ႇသၢင်ႇထုၵ်ႇသေ မၢႆမၢၵ်ႇတႃၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းႁၢႆၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ဢိင်လူၺ်ႈၼၼ်ႉသေ ဢဝ်ၽႃႇသႃႇမွၼ်းသေ ႁွင်ႉ ၶုၼ်မုတ်ႉပိရႃႇၸႃႇ ၼႆႉဝႃႈ မုတ်ႉမႄလဵင်း ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ပွင်ႇဝႃႈ ၶုၼ်ဢၼ်မၢၵ်ႇတႃႁူၺ်ႇၼိုင်ႈ မွတ်ႇၼႆယဝ်ႉ။ ၸိုဝ်ႈဝဵင်း ရမ်ႇမႃႇပူႇရ၊ ရမ်ႇမႃႇဝတီႇ ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ မုတ်ႉမႄလဵင်း ၼႆႉယဝ်ႉ။ ဢွၼ်ၵၼ်ႁွင်ႉ မုတ်ႉမႄလဵင်းၼႆႉ မႃး ပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်သေ လုၵ်ႉတီႈၼၼ်ႉ ၸူးယဵၼ်းပဵၼ်မႃး မေႃႇလမႅင်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။

ဝၢႆးၼႆႉမႃး ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼႆႉ လႆႈၺႃးတၢမ်ႇ ပၢင်သိုၵ်းၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်းသေ လႆႈလူႉမႃး လၢႆပွၵ်ႈလၢႆထႃႇလႄႈ လႆႈပဵၼ် ဝဵင်းတႂ်ႈမိုဝ်းမႃး ၵမ်ႉၼမ်ယဝ်ႉ။

မွၼ်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၶဝ်ႈႁွင်ႉဝႃႈ မုဟ်ၐီလီု (မုပီလဵင်း_ တီႈပွင်ႇဝႃႈ ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈ သူပ်းမႄးၼမ်ႉလူႉလႅဝ်ၼႆသေ ပေႃးၶႂ်ႈႁူႉဝႃႈ သူပ်းမႄႈၼမ်ႉလူႉလႅဝ်ၼႆၸိုင် ဢဝ်လူတ်ႉ ဢဝ်လူတ်ႉၶိူင်ႈသေ ၶိုၼ်ႈၼိူဝ်လွႆမူၵ်ႉတမသေတူၺ်းၼႆ သူပ်းမႄႈၼမ်ႉၼႆႉ ၵႂၢင်ႈသေ တေလႆႈႁၼ်မီးယူႇၼႂ်းၵႄႈ ၵုၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မွၼ်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၶဝ်ၼႆႉ ပေႃးဢဝ် ႁိူဝ်းသေ ဢွၵ်ႇၶၢဝ်းတၢင်းၼႆႉ မႄႈၼမ်ႉပၢၼ်းလွင်ၼႆႉ ႁွင်ဝႃႈ ပါင်လီု (မႄႈၼမ်ႉဢၼ်သူပ်းမႄႈၼမ်ႉလူႉလႅဝ်ဝႆႉ) ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

သၢႆပိုၼ်း

ဢေႇတီႇ 8 တေႃႇ 18 ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီ

မိူဝ်ႈပၢၼ် ၶုၼ်မွၼ်း သၢႆသိုပ်ႇၶုၼ်မၵတူး ႁွင်ႉ (သၢႆသိုပ်ႇၶုၼ်ဝႃႇရီႇရူး) ၼၼ်ႉ ဢၼ်ပၼ် သၢႆသိုပ်ႇၶုၼ် ထူၼ်ႈ (၁၅) ဝၢႆးသေ ၼၢင်းႁေႃၶမ်းလူင် သျိၼ်ႇၸေႃးပု ယဝ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် ၶုၼ်မိူင်းမွၼ်း ႁၢၼ်ႇတႃႇဝတီႇ ၶုၼ် ထမ်ႇမၸေႇတီႇ ဢိင်လူၺ်ႈ လိၵ်ႈၶႅပ်းႁိၼ်ၵလျႃႇၼီႇ ဢၼ်တႅမ်ႈမၢႆမႃးမိူဝ်ႈ ပီၶရိတ်ႉ 1479 ၊ ၵေႃးၸႃႇသၢၵ်ႇၵရဵတ်ႈ ၈၄၀၊ ပီသႃႇသၼႃႇ ၂၀၂၃ ၼၼ်ႉဝႃႈ ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း ဝဵင်းမွၼ်းသၢမ်သိပ်းသွင်ဝဵင်း တီႈၼႂ်း ထုင်ႉတိူင်းမူၵ်ႉတမၼၼ်ႉ ဝႃႈၼႆႉယဝ်ႉ။

ဢေႇတီႇ 18 တေႃႇ 19 ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီ

ဢလွင်းမိၼ်းတယႃး ဢၼ်တႄႇတင်ႈမႃး သၢႆသိုပ်ႇၶုၼ်ၵုင်းပွင်ႇ ၼႆႉ ဝၢႆးသေ ၶိုၼ်ႈၼႃႈသိုၵ်းၸူး ထႆးယဝ်ႉ ၽွင်းၶိုၼ်းထွႆလင်မႃးၼၼ်ႉ မႃးပဵၼ်လွင်ႈဢမ်ႇယူႇလီသေ သဵင်ၵၢမ်ႇသုတ်းမုၼ်တီႈ ႁိမ်းဝၢၼ်ႈမူၵ်ႉတမၵျေးၵိၼ်း ၸမ်မေႃႇလမႅင်ႇ မိူဝ်ႈပီ ၶရိတ်ႉ 1760 လိူၼ်မေႇ 11 ဝၼ်းၼၼ်ႉလႄႈ ၸိူဝ်းပဵၼ် သိုၵ်းႁၢင်ႈႁေႃၶဝ် လႆႈၶိုၼ်းပွၵ်ႈ ဝဵင်းႁေႃၶမ်းယဝ်ႉ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၸွမ်ႁၢၼ် မိၼ်းၶွင်ႇဢၼေႃႇယထႃႇ ၼႆႉ ၸူႉႁွမ်တွမ် ၶႃႈသိုၵ်းသေၵေႃႈ ၶိုၼ်းမႄးၵုမ်း မေႃႇလမႅင်ႇမႃးယဝ်ႉ။

ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ ပၢၼ်ၶူဝ်ႇလူဝ်ႇၼီႇ (1824 တေႃႇ 1948)

ၽူႈတတ်းသိၼ်လူင် မေႃႇလမႅင်ႇ မွင်ႇထေႃႇလေး (ပီၶရိတ်ႉ 1774 - 1867)

ဝၢႆးသေ ယဝ်ႉတူဝ်ႈ ပၢင်သိုၵ်းဢင်းၵိတ်ႉမၢၼ်ႈပွၵ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်မႃး မိူဝ်ႈပီ 1824 ၼၼ်ႉ ထိုင် ပီ ၶရိတ်ႉ 1826 ၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈ လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆရၼ်တပူဝ်ႇသေ လႆႈဢဝ် မိူင်းမၢၼ်ႈပွတ်းတႂ်ႈ ပၼ်သႂ်ႇ တႂ်ႈမိုဝ်းဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်သေ ၽွင်းၼၼ်ႉ ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼႆႉ ပဵၼ် ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း တွၼ်ႈတႃႇ မိူင်းမၢၼ်ႈပွတ်းတႂ်ႈယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ပၢၼ်သၢႆသိုပ်ႇၶုၼ်ၵုင်းပွင်ႇ ထူၼ်ႈ (၁၁) ၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် ၶုၼ်မၢၼ်ႈ ထူၼ်ႈထီႉၸဵတ်း ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈ ပၵျီးတေႃႇၽယႃး လႆႈထၢင်ႇပိူင်ႈလႄႈ ဢၼ်ပဵၼ် ၶုၼ်ပွင်ဝဵင်းတလ (ႁပ်ႉၸိုဝ်ႈပဵၼ် မိၼ်းၵျေႃႇတီႇႁႃႉ) ၸိတ်ႉၵႄး (ၼၢမ်းသိုၵ်း) မွင်ႇထေႃႇလေး ၼႆႉ လႆႈပၢႆးၽေးၶုၼ်သေ ဢဝ်တင်း ႁိူဝ်းလူင် ႁိူဝ်းဢွၼ်ႇ ၂၀၀ လမ်းသေ ၸဵမ်တၢင်း ၵူၼ်းမွၼ်း ၵူၼ်းလူင် ၵူၼ်းဢွၼ်ႇ မွၵ်ႈ သွင်မိုၼ်ႇၼႆႉ လႆႇၶီႇႁိူဝ်း ဢွၵ်ႇၶၢဝ်းတၢင်းၸွမ်း သၢႆတၢင်းၼမ်ႉသေ ႁွတ်ႈၽႅဝ်ထိုင်မႃးတီႈ ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ ဢၼ်ၵဝ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽွင်းႁွတ်ႈၽႅဝ်မႃး ဢမ်ႇမီးႁိူၼ်းသေလင်၊ မႃးၽဵဝ်ႈမႃးပတ်းသေ ႁဵတ်းႁိူၼ်းယူႇသဝ်းယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉဢဝ်တီႈၼၼ်ႉသေ ၵပ်းသိုပ်ႇတင်း ၵူၼ်းတၢင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းသေၵေႃႈ ဝဵင်းမူၼ်းၵူၼ်းၵိုၼ်းမႃးယူႇယဝ်ႉ။

ပီ 1836 ၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် လိၵ်ႈၽိုၼ်ၶၢဝ်ႇဢွၼ်တၢင်းသုတ်း "လိၵ်ႈၽိုၼ်ၶၢဝ်ႇမေႃႇလမႅင်ႇၶရေႃႇၼီႇၵႄႇ (The Maulmain Chronicle)" ၼၼ်ႉ ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ် တႄႇဢိတ်ႇဢွၵ်ႇ တီႈ မေႃႇလမႅင်ႇယဝ်ႉ။ ၽူႈၵေႃႉတႄႇတင်ႇ ဢမေႇရိၵၢၼ်ၼိတ်ႉၶျိၼ်း ဢတူဝ်ႇၼီႇရမ်ႇၵျႅတ်ႉသိၼ်ႇ (ယုတတၢၼ်ႇ) ၼႆႉ ဢၼ်ပဵၼ်လိၵ်ႈၵျၢမ်းၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇၽိုၼ်မႂ်ႇမၢၼ်ႈ ဢၼ်မၼ်းပိၼ်ႇဝႆႉၼၼ်ႉၵေႃႈ မၼ်းတႄႇဢိတ်ႇဢွၵ်ႇ ပွၵ်ႈဢွၼ်တၢင်းသုတ်း တီႈ မေႃႇလမႅင်ႇ မိူဝ်ႈပီ 1832 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် ပပ်ႉသပ်း ဢင်းၵိတ်ႉ - မၢၼ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ် ၵမ်းဢွၼ်တၢင်းသုတ်း တီႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ် ႁွႆးမိုဝ်း ယုတတၢၼ်ႇၼၼ်ႉၵေႃး သြႃႇ ဢီး၊ ဢေး၊ သတီႇၽိၼ်ႇၼႆႉ လႆႈတၢင်ႇၸၢၵ်ႈဢိတ်ႇဢွၵ်ႇ တီႈ တိူၵ်ႈဢိတ်ႇလိၵ်ႈသႃႇသၼႃႇ ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ တီႈ မေႃႇလမႅင်ႇ မိူဝ်ႈပီ 1852 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ ၽွင်းမိူဝ်ႈၶၢဝ်း 1870

ပီၶရိတ်ႉ 1826 တေႃႇ 1862 ၼႂ်းၵႄႈၼၼ်ႉ ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇပၢၼ်ၶူဝ်ႇလူဝ်ႇၼီႇၼႆႉ ပဵၼ်မႃး ၵႅၼ်ၵၢင်ပရိတ်ႉတိတ်ႉမိူင်းမၢၼ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ယဝ်ႉ ပၢင်သိုၵ်းဢိင်းၵိတ်ႉမၢၼ်ႈ ပွၵ်ႈၵမ်းသွင်ယဝ်ႉ ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်ၼႆႉ ဢဝ်ဝဵင်းၽွင်းငမ်း ၶၢႆႉၸူး ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈမႃး ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ် မိူဝ်ႈပီ 1862 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပီ 1873 သၢႆသိုပ်ႇၶုၼ်ၵုင်းပွင်ႇ ထူၼ်ႈ (၁၁) ဢၼ်ပဵၼ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈ ထူၼ်ႈ ၵေႃႉသိပ်း ၶုၼ်မင်းတုင်း ၼႆႉ ပွႆၸုမ်းၽွင်းၶဵဝ် ဢၼ် ၵိၼ်းဝုၼ်ႇမိၼ်းၵျီးဢူးၵွင်း ဢွၼ်ႁူဝ်သေ ၽွင်းၵႂႃႇ ဝဵင်းလူင်ပႃႇရီႇ တီႈမိူင်းၾရၢင်ႇသဵတ်ႈၼၼ်ႉ ၽဵဝ်မႃး ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ ဢၼ်ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ် ပိူင်ႇဝႆႉၼၼ်ႉသေ လႆႈမႃးမုင်ႈယဵမ်ၽၢင်ႈႁၢင်လီသေ ပေႃးလႆႈတႅမ်ႈဝၵ်းမႃးယဝ်ႉ။

ပီ 1878 ဝၢႆးသေ ၶုၼ်မင်းတုင်း သဵင်ႈၵၢမ်သုတ်းမုၼ်ယဝ်ႉ ၸဝ်ႈၼၢင်းၸဵင်ႇတူင်း ဢၼ်လႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ "သီႇရိပူၵ်ႉပႃႇယတၼႃႇတေႇဝီႇ" ၼႆႉ ၵႂႃႇၸူးမိူင်းပွတ်းတႂ်ႈ တီႈ ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ ဢၼ်ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ် ပိူင်ႇဝႆႉၼၼ်ႉသေ ၵႂႃႇယူႇသဝ်းတီႈ ႁိူၼ်းလင်ၼိုင်ႈ တီႈပွၵ်ႉတႃႇယႃႇၵူင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၸဝ်ႈတႅမ်ႈဝၵ်း ဢင်းၵိတ်ႉ ၸိုဝ်ႈလင်းလင် ၵေႃႉလႆႈ သူဝ်းၼူဝ်ႇပႄႇလ် ဢၼ်ပဵၼ် ရႅတ်ႉယၵ်ႉ ၵိပ်ႇပလိၼ်ႇ ၼႆႉ မိူဝ်ႈပီ 1890 ၼၼ်ႉ ထိုင်မႃးဝဵင်းမေႃႇလႅင်ႇ ၸူဝ်ႈၵႅပ်ႈသေ တီႈၼႂ်း ဝဵၵ်းဢၼ်လႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ မၢၼ်းတလေး ဢၼ်မၼ်းတႅမ်ႈမႃး မိူဝ်ႈ ပီ 1892 ၼၼ်ႉ မၼ်းတႅမ်ႈဝႆႉတီႈ ႁူဝ်ပိုတ်ႇမၼ်းဝႃႈဝႆႉၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။

"By the old Moulmein pagoda

Lookin' lazy at the sea There's a Burma girl a-settin'

and I know she thinks o' me".

လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ဢင်းၵိတ်ႉ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင် ၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းလိၵ်ႈလၢႆးၵမ်ႇၽႃႇ ဢၼ်ပဵၼ် ၵျေႃႉဢူဝ်ဝႄႇလ် (George Orwell) ၵေႃႈ လႆႈယူႇသဝ်းမႃးတီႈဝဵင်းၼႆႉ မိူဝ်ႈပီ 1926 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းပပ်ႉ ဢၼ်မၼ်းႁဵတ်းဢွၵ်ႇမိူဝ်ႈပီ 1936 ၼၼ်ႉ Shooting an Elephant မၼ်းတႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ ၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။

In Moulmein, in Lower Burma, I was hated by large numbers of people -- the only time in my life that I have been important enough for this to happen to me.

ပၢင်ၶူဝ်ႇလူဝ်ႇၼီႇ ၼႆႉ တီႈဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၶိူဝ်း ဢင်းၵိတ်ႉ-မၢၼ်ႈ လေႃးလႄး ပေႃးတႅမ်လူင်ၵႂႃႇသေ ယွၼ်ႉၸုမ်း ဢင်းၵိတ်ႉ-မၢၼ်ႈၵေႃႈမီးဝႆႉတင်းၼမ်လႄႈ ပေႃးလႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ Little-England မိူင်းဢင်းၵိတ်ႉဢွၼ်ဢိတ်း ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ တွၼ်ႈတႃႇ ၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈတူၼ်ႈယၢင်လႄႈ ပေႃးဢမ်ႇတၼ်းလႆႈယဝ်ႉ။ ႁူမ်ႈဝႃႈၼၼ်သေတႃႉၵေႃႈ ထိုင်ၵၢပ်ႈပၢၼ်ယၢမ်းလဵဝ်မႃးတႄႉ ၵူၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ပေႃးဢမ်ႇႁၼ်မီးယဝ်ႉ။

ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ ဢၼ်မီးဝႆႉတီႈ ပၢၵ်ႇသူပ်းမႄႈၼမ်ႉၶူင်း(ပၢႆးၸဝ်ႉ မိူဝ်ႈပီ 1900)

ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼႆႉ (ၶွပ်ႇလႅၼ်လိၼ် မျူႇၼီႇၸီႇပႄလႄႈ ဢိၵ်ႇပႃး တႃႈၼမ်ႉ) မီးတၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင် ၂၁ လွၵ်းလၵ်းယဝ်ႉ။ ၸုမ်းမျူႇၼီႇၸီႇပႄႇၼႆႉ လႆႈတႄႇတင်ႈမႃး မိူဝ်ႈပီၶရိတ်ႉ 1874 သေ လႆႈၽွင်းငမ်း တွၼ်ႈတႃႇ ဝဵင်းမူၼ်းၵူၼ်းၵိုၼ်း ဝဵင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈသၼ်လွႆ ဢၼ်မီးၽၢႆႇဢွၵ်ႇဝၼ်းၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၵွင်းမူးၵျႅၵ်ႉတၢၼ်ႇလၢၼ်ႇ၊ ၽြႃးမႁႃႇမုၼိ၊ ၵွင်းမူးၸိၼမၢၼ်ႇဢွင်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းၵၢင်ဝဵင်းၼႆႉ မီးဝႆႉ ၵွင်းမူးၵျႅၵ်ႉတူၵ်ႉယဝ်ႉ။ ၸွမ်းသၼ်လွႆ လႄႈ တီႈၼႂ်းဝဵင်းၼွၵ်ႈဝဵင်းၼႆႉ မီးဝႆႉ ၵျွင်းမုၼ်ၸဝ်ႈတင်းၼမ်သေဢမ်ႇၵႃး မီးပႃး တိူၵ်ႈသွၼ်လိူၵ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ တီႈၽၢႆႇၸၢၼ်း ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ ယၢၼ် ၄ လၵ်း တီႈၼႂ်းၵႄႈ လွႆတွင်ႇဝႅင်း လႄႈ လွႆသူၺ်ႇၼတ်ႉၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈ ၸုမ်းမျူႇၼီႇၸီႇပႄႇ ၶၢမ်ႇသဵင်ႈငိုၼ်း ၉ သႅၼ်ႈပၢႆသေ လႆႈႁဵတ်းၼွင်ၶင်ၼမ်ႉ ၵိၼ်ႇမုၼ်းၶျူင်ႇမႃး၊ ယဝ်ႉတူဝ်ႈမိူဝ်ႈပီ 1910 တဵမ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တႄႇဢဝ်ယၢမ်းၼၼ်ႉမႃး ယွၼ်ႉပၼ်ၽႄႈလႆႈ ၼမ်ႉဢၼ်သႅၼ်ႈသႂ်လီလေႈ တၢင်းပဵၼ်တွင်ႉ ဢၼ်ၵႆႉပဵၼ်ၶၢဝ်းမႆႉၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈလွတ်ႈၵၢင်းမႃးယူႇယဝ်ႉ။

ၶွၵ်ႈမေႃႇလမႅင်ႇ (ပီ 2015)

ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုၼ် ဢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်ပိူင်ႇ မီးဝႆႉ ၂ ႁူင်းသေ ႁူင်းႁဵင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸၼ်ႉသုင် သျိၼ်ႇမႁႃႇပုတ်ႉထၵေႃသ၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင် ၼၢင်းယိင်း ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ လႄႈ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင် ပူၵ်းပွင်သႃႇသၼႃႇၼွၵ်ႈမိူင်း ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မီးဝႆႉတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉငဝ်ႈ လႄႈ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉၵၢင်ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မီးဝႆႉယဝ်ႉ။ လမ်းၶုၼ်ပွင်တိူင်း၊ ၶုၼ်ပွင်ၸႄႈတွၼ်ႈ၊ လုမ်းမျူႇၼီႇၸီႇပႄႇ၊ သဝ်ယၢမ်းမူင်း၊ ၶွၵ်ႈ၊ ႁူင်းယႃပူၵ်းပွင်သႃႇသၼႃႇဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ(Ellen Mitchell Hospital)၊ ႁူင်းယႃလူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢင်းၵိတ်ႉပိူင်ႇ၊ ငဝ်ႈငုၼ်းတိူၵ်ႈသူင်ႇလိၵ်ႈ၊ ႁူင်းတူၺ်းလိၵ်ႈဢွၼ်ႇ လႄႈ ႁူင်းပူင်သွၼ်ပဵၼ်ၶူးသွၼ် မေႃႇတိၼ်ႇလဵင်း၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၵူၼ်းတႃႇမွတ်ႇ၊ ႁူင်းယႃယူတ်းယႃၵူၼ်းၸပ်းတၢင်းပဵၼ်တုတ်ႈ ဢၼ် Wellesley Bailey တႄႇတင်ႈမႃးၼႆသေ မီးဝႆႉ ၸၸိူဝ်းၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပႆႇထိုင် သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇ ပွၵ်ႈသွင်ၼၼ်ႉ တေႃႇၶိၼ်ႇၵျီႇ ဢၼ်ပဵၼ်မေး ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႉဢွင်ႇသၢၼ်း ၼႆႉ လႆႈၶိုၼ်ႈႁူင်းႁဵၼ်း ပူင်သွၼ်ပဵၼ်ၶူးသွၼ် (ႁူင်းႁဵၼ်း ABM) ဢၼ်ၼၢင်းယိင်း ၵူၼ်းၶိူဝ်းသၵေႃႉ ၶဝ် ဢုပ်ႉပိူင်ၼၼ်ယဝ်ႉ။

ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ ယၢမ်းလဵဝ် (1948 တေႃႇ ယၢမ်းလဵဝ်)

ဝၢႆးသေလႆႈ လွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃႈ တီႈ ဢင်းၵိတ်ႉ မိူဝ်ႈ ပီ 1948 ယဝ်ႉ ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼႆႉ တိုၵ်ႉသိုပ်ႇပဵၼ် ၵႅၼ်ၵၢင် လွင်ႈၽိင်ႈငႄႈ၊ ပၢႆးပႆႇၺႃႇ လႄႈ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး တွၼ်ႈတႃႇ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ မိူင်းမၢၼ်ႈမႃးယဝ်ႉ။ ထိုင် 1950 ပီတဵမ် ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ ၵူၼ်းထိူၼ်ႇယၢင်း ၶဝ်လႆႈသိမ်းဢဝ် ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇသေ ၵူၼ်းသိုၵ်း တပ်ႉသိုၵ်းၼမ်ႉ လႄႈ ႁိူၵ်းသိုၵ်းၼမ်ႉ (မေႇယု) ၶဝ် ၶိုၼ်ႈၼႃႈသိုၵ်းသေ ၶိုၼ်းသိမ်းဢဝ်မႃးလႆႈယဝ်ႉ။

ဢၼ်ပဵၼ် ဢုပၸႃႇၶေႃးလဵၵ်ႉမေႃႇလမႅင်ႇ ဢၼ်တႄႇပိုတ်ႇမႃး မိူဝ်ႈပီ 1953 ၼၼ်ႉ တႄႇဢဝ် ပီ 1963 မႃး ယုၵ်ႉၶိုၼ်ႈပဵၼ် တီႇၵရီႇၶေႃးလဵၵ်ႉသေ သိုပ်ႇပိုတ်ႇၽုၺ်ႇမႃးယဝ်ႉ။ ဢိင်လူၺ်ႈ သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ပီ 1962 သေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း ဢၼ်လႆႈလၢမ်းဝႆႉ မီးမႃး ၁⁠၁၅၉၃၁ ၵေႃႉယဝ်ႉ။ ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼႆႉ ႁူမ်ႈဝႃႈ တူၵ်းၺႃးတီႈၼႂ်း ၼႃႈလိၼ်ပွတ်းမႆႈသေတႃႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ ၸမ်ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇ လႄႈသင်၊ ယွၼ်ႉမီးလွႆ ဢၼ်ၵမ်ႉဝႆႉလႄႈသင်၊ ယွၼ်ႉမီးဝႆႉတီႈ မႄႈၼမ်ႉသီႇသၢႆ မႃးႁူပ်ႉၵၼ်လႄႈသင် ၽိင်ႈၾႃႉၽူၼ်လူမ်းၽဵင်ႇၵၼ်သေ ၶွၼ်ႇၼမ်ႉမၼ်းလိၼ် ပဵၼ်ဢၼ်လီဝႆႉယဝ်ႉ။ တၢင်ႉၼမ်ႉၽူၼ်ၽတ်ႉၽဵင်ႇ ၵူႈပီပီၼႆႉ မီးဝႆႉ ၁၈၈ ၼိဝ်ႉသေ တၢင်ႉလူမ်းမႆႈၽတ်ႉၽဵင်ႇၼႆႉ မီး ၈၀ တီႇၵရီႇယဝ်ႉ။ ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼႆႉ တေႃႇထိုင် မိူဝ်ႈပႆႇတႄႇတင်ႈ ၼေႇပျီႇတေႃႇ ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဝဵင်းယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ ထူၼ်ႈသၢမ်ယဝ်ႉ။

သၢႆငၢႆၼႃႈလိၼ်

ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ထုင်ႉလိၼ် ဢၼ်မီးဝႆႉ တီႈၼိူဝ် ၵုၼ်ပၢၵ်ႇမႄႈၼမ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈပၢၵ်ႇမႄႈၼမ်ႉၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် ၵုၼ်ၽီလူးၼႆႉ ဢိုတ်းဝႆႉ မႄႈၼမ်ႉၶူင်းသေ ႁႂ်ႈလႆၶဝ်ႈၸူး ၵူတ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇမူၵ်ႉတမယဝ်ႉ။ တီႈၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းဢွၵ်ႇၵုၼ်ၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၵုၼ်ၶွင်းသေး ဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉဢဝ်တီႈပၢင်ႇလၢႆႇသေ ယၢၼ်ၵႆ ၂၈ လၵ်းယဝ်ႉ။ ဝဵင်းၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃး မီးၼႂ်းၵႄႈလွႆ ၽင်ႇၼမ်ႉ မႄႈၼမ်ႉၶူင်း လႄႈ မႄႈၼမ်ႉ ဢတ်ႉတရၢၼ်ႇ ဢၼ်မီး ၽၢႆႇႁွင်ႇ ၽၢႆႇတူၵ်းၼၼ်ႉလႄႈ ၼႃႈယၢဝ်း ယၢဝ်းသေ ၼႃႈၵႂၢင်ႈပွတ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ ၼႃႈယၢဝ်းဝဵင်းၼႆႉ မီးမွၵ်ႈ ၇ လၵ်းၼၼ်ႉသေ မီးႁၢင်ႈငွၵ်းသွၵ်ႇဝႆႉယဝ်ႉ။ ဝဵင်းၼႆႉ လုၵ်ႉဢဝ်ၼႃႈတၢင်းဢွၵ်ႇ တေႃႇ ၼႃႈတၢင်းတူၵ်းၼႆႉ မီးၼႃႈလိၼ်ၸိူၼ်းလူင်းသေ တီႈၼိူဝ် သၼ်လွႆ ပွတ်းဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ တႄႇဝႆႉ ၵွင်းမူးၸိူဝ်းၼႆႉသေဢမ်ႇၵႃး တီႈသၢပ်ႇၽင်ႇၼမ်ႉၼၼ်ႉၵေႃႈ မီးဝႆႉ တူၼ်ႈမႆႉၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်းၵူႈၸိူဝ်းၸိူဝ်းလႄႈ ပဵၼ်ဢၼ်ၶဵဝ်လီယမ်းလီသေ ပဵၼ်ဝဵင်းတႃႈၼမ်ႉ ဢၼ်ၽၢင်ႈမုင်ႈယဵမ်ႈႁၢင်ႈလီလႄႈ ပဵၼ်ဢၼ်ၸိုဝ်းလိုဝ်းလင်ဝႆႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းထွင်ႈတဵဝ်း ၼႂ်းမိူင်းၼွၵ်ႈမိူင်းၶဝ်ၼႆႉ ဢဝ် တင်းႁိူဝ်းလႄႈသင် ဢဝ်တင်းရူတ်ႉရဵၼ်ႈလႄႈသင် ပေႃးဝႃႈမႃးဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼႆ လုၵ်ႉတီႈၵႆသေၵေႃႈ ၸၢင်ႈမုင်ႈႁၼ်လႆႈ ၽၢင်ႈမုင်ႈယဵမ်ႈသိူဝ်းသႃႇၼၼ်ႉလႆႈယူႇယဝ်ႉ။

ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၵိၼ်းဝုၼ်ႇမိၼ်းၵျီးဢူးၵွင်းၼႆႉ ၽွင်းမၼ်းပဵၼ် တူဝ်တႅၼ်းၽွင်းၶဵဝ်သေ ၽွင်းမၼ်းၵႂႃႇ ဝဵင်းပႃႇရီႇ၊ မိူင်းၾရၢင်ႇသဵတ်ႈ မိူဝ်ႈပီမိူင်းမၢၼ်ႈ ၁၂၃၅ လိူၼ်ႁႃႈ (ပီၶရိတ်ႉ 1873) ၽွင်းၽဵဝ်မႃး ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၸူဝ်ႈၵႅပ်ႉ မၼ်းပေႃးလႆႈတႅမ်ႈဝွၵ်းလွင်ႈ မုင်ႈယဵမ်ႈသိူဝ်းသႃႇၼႆႉဝႃႈ (မၢၼ်ႈ: ကို⁠ကိုနာဒ၊ သာစွမည်တွင်၊ စက်ယာဉ်ညင်နှင့်၊ ရေပင်လယ်ချက်၊ စခန်းသို့ထွက်ခဲ့၍၊ တရက်နှင့်တည၊ ကာလမကြာ၊ ရှုလေရာပင်၊ နတ်ရွာတပြိုင်၊ မော်လမြိုင်သို့၊ ရောက်တိုင်ဝင်ဆိုက၊ တွေ့ကြုံကြိုက်ရသည်၊ မျှော်လိုက်တိုင်း လွန်ပျိုနု၏။) ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

သဵၼ်ႈသၢႆတၢင်းၵပ်းသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇ

တၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်း၊ တၢင်းရူတ်ႉၵႃး

ပၢင်ရူတ်ႉၵႃး လဵၼ်ႈၵႆ

ပေႃးဝႃႈတေၵႂႃႇ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇမိူင်းမၢၼ်ႈ ၼႆႉ ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ၵိူတ်ႇတူမၼ်းယဝ်ႉ။ ၶူဝ်ၼမ်ႉၶူင်း (မၢၼ်ႈ: သံလွင်တံတား(မော်လမြိုင်)) ၼႆႉ ပဵၼ်ၶူဝ်လူင် ဢၼ်ၵၢႆဢဝ် ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ လႄႈ ဝဵင်းမူၵ်ႉတမ ၸူးၵၼ်သေ ရူတ်ႉရဵၼ်း၊ ရူတ်ႉၵႃးၸိူဝ်းၼႆႉ ၸၵႂႃႇၵႂႃႇမႃးသေ ၼႂ်းၵႃႈၶူဝ် ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်ပႃး တၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်း တၢင်းရူတ်ႉၵႃး ႁူမ်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉ ၶူဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်ယၢဝ်းသေပိူၼ်ႈ ယဝ်ႉ။ တၢင်းယၢဝ်းၶူဝ်ၼႆႉ မီး ၁၁,၀၀၀ ထတ်းပၢႆသေ ဢဝ် ပွတ်းၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ မိူင်းမၢၼ်ႈၼႆ့ သိုပ်ႇပၼ်တင်း ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼႆႉ ဢဝ် ဝဵင်းၽဢၢၼ်ႇ ဢၼ်ပဵၼ် ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ ၸႄႈမိူင်းယၢင်း သိုပ်ႇၵၢႆႇပၼ်တင်း ဝဵင်းထဝႄႇ၊ ဝဵင်းပဵၵ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ ၸႄႈတိူင်းတၼိၼ်းတႃႇယီႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈၼႆႉ ပေႃးဝႃႈ တေၵႂႃႇၸူး ဝဵင်းၸိူဝ်းၼၼၼ်ႉ လႆႈလုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းမူၵ်ႉတမသေ ၶီႇႁိူဝ်းသေ ၵႂႃႇမႃးဢဝ်၊ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ လုၵ်ႉတီႈ ၶူဝ်ၼမ်ႉၶူင်းသေၵေႃႈ ဢဝ်တင်းရူတ်ႉရဵၼ်း၊ ရူတ်ႉၵႃးသေ ၵႂႃႇမႃးလႆႈယဝ်ႉ။ ၶူဝ်ၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉ တႄႇပိုတ်ႇမႃး မိူဝ်ႈပီ 2006 လိူၼ်ဢေႇပရႄႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လႆႇႁဵတ်းတၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်း တေႃႇထိုင် ဝဵင်းယေး ဢၼ်မီးၽၢႆႇၸၢၼ်းမေႃႇလမႅင်ႇၼၼ်ႉ တၢင်းယၢဝ်းမီး ၉၀ လၵ်းယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈ မေႃႇလမႅင်ႇ တေႃႇ ဝဵင်းၵျႅၵ်ႉၶမီႇ ၼၼ်ႉ တၢင်းရူတ်ႉၵႃး ယၢဝ်း ၅၅ လၵ်းယဝ်ႉ။ တၢင်းရူတ်ႉၵႃး ဢၼ်ၵႂႃႇၸူး ဝဵင်းၵျႅၵ်ႉမယေႃး ဢၼ်မီး ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ မေႃႇလမႅင်ႇၼၼ်ႉ ယၢဝ်း ၁၅ လၵ်းယဝ်ႉ။ ၶူဝ်ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႉဢွင်ႇသၢၼ်း (ၵုၼ်ၽီလူး) ဢၼ်ဢဝ် ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ သိုပ်ႇပၼ်တင်း ၵုၼ်ၽီလူးၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈပိုတ်ႇမႃး မိူဝ်ႈပီ 2017 လိူၼ် မေႇ ၉ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

သၢႆတၢင်းၼမ်ႉ

မႄႈၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈပိုၼ်ႉသၢႆၼႃၼႅၼ်ႇလႄႈ လုၵ်ႉတီႈသူပ်းပၢင်ႇလၢႆႇသေ ႁိူင်းသၢင်းၽေႃးလတ်းပၢင်ႇလၢႆႇ ၸၢင်ႈၵႂႃႇမႃးလႆႈ ထိုင် ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ ဢၼ်ၵႆယၢၼ်ပၢင်ႇလၢႆႇ ၂၈ လၵ်းၼၼ်ႉၵူၺ်း။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ လုၵ်ႉဢဝ် ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ ယၢၼ် ၇၄ လၵ်း၊ တီႈသၢႆၼမ်ႉမႄႈၼမ်ႉဢတ်ႉတရၢၼ်ႇၼၼ်ႉ ၇၃ လၵ်း လႄႈ တီႈသၢႆၼမ်ႉ မႄႈၼမ်ႉၵျႅင်းၼၼ်ႉ ၄၂ လၵ်းၸိူဝ်းၼႆႉတႄႉ ၸပဵၼ်ႁိူဝ်း ဢၼ် ၸုမ်း ၽၢႆႇၵၢၼ်တေႃႉသူင် သၢႆတၢင်းၼမ်ႉၼႂ်းမိူင်း ပိူင်ႇၼၼ်ႉ ၵႂႃႇမႃးလႆႈယူႇ။ လုၵ်ႉဢဝ် ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ ၸူး ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸွမ်းသၢႆတၢင်းပၢင်ႇလၢႆႇသေ ၸိူဝ်းပဵၼ်ႁိူဝ်း ဢၼ်ၸုမ်း ၽၢႆႇၵၢၼ်တေႃႉသူင်ႇ သၢႆတၢင်းၼမ်ႉၼႂ်းမိူင်း လႄႈ ၸိူဝ်းပဵၼ် ႁိူဝ်း ဢၼ်ၶွမ်ႇပၼီႇမိူင်းၼွၵ်ႇ ဢၼ်ၵႂႃႇၸွမ်း သၢပ်ႇလႅၼ်ပၢင်ႇလၢႆႇၼၼ်ႉ ၼိုင်ႈဝူင်ႈၼိုင်ႈပွၵ်ႈ ၵႂႃႇမႃးယူႇသေႇသေႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼႆႉ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆၼွၵ်ႈမိူင်းၼႂ်းမိူင်း ပဵၼ်ဢၼ်ၵိုၼ်းဝႆႉတႄႉတႄႉ။

သၢႆတၢင်းလူမ်း

လုၵ်ႉဢဝ် တႃႈႁိူဝ်းမိၼ်မေႃႇလမႅင်ႇ ၸူး ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈၼႆႉ မီးဝႆႉ ၶၢဝ်းတၢင်းသၢႆတၢင်းလူမ်းဝႆႉယူႇတႃႇသေယဝ်ႉ။

ၽၢင်ယဵမ်ႈဝဵင်းငဝ်ႈတိုၼ်း

ၵွင်းမူးသၢၼ်ႇတေႃႇသျိၼ်ႇဢူးၸိၼ

ယူင်ႉသၢင်ႈၶူဝ်းပူၺ်ႈ

• 

  ၵွင်းမူးၵျႅၵ်ႉတၢၼ်ႇလၢၼ်ႇ

  ၵွင်းမူးၵျႅၵ်ႉတၢၼ်ႇလၢၼ်ႇ
• ၵွင်းမူးဢူးၸိၼ
• ၵွင်းမူးၸိၼမၢၼ်ႇဢွင်ႇ
• ၵွင်းၸဝ်ႈၼၢင်းၸဵင်ႇတူင်း

• 

  ၸဝ်ႈလုၵ်ႈယိင်းမၢႆသီႇ ထူၼ်ႈလိုၼ်းသုတ်း ႁင်း သၢႆသိုပ်ႇၶုၼ်ၵုင်းပွင်ႇ (ၽၢႆႇသၢႆႉသုတ်း)

  ၶုမ် ၸဝ်ႈလုၵ်ႈယိင်းမၢႆသီ
• ၵျွင်းၽြႃးၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇၼိတ်ႉၶျိၼ်းမၢႆၼိုင်ႈ ႁင်း ယုတတၢၼ်ႇ
• ၵျွင်းၽြႃးၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ သျိၼ်ႇမတႄး ဢိင်ႇၵလိၵၢၼ်ႇ
• ၵျွင်းၽြႃးၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ ၸဵင်ႉပႅတ်ႉထရိတ်ႉ ရူဝ်ႇမႅၼ်ႇၶႅတ်ႉတလိတ်ႉ
• သဝ်ယၢမ်းမူင်း ပိူင် ပၢၼ်ဝိတူဝ်ႇရိယ

ၵုၼ်

• ၵုၼ်ၽီလူး
• ၵုၼ်ၶွင်းသေး

တၢင်ႇၸိူဝ်း

• ႁွင်ႈၼႄ ၽိင်ႈငႄႈမွၼ်း
• ၽႃးဢွၵ်ႇတေႃးယ(ငဝ်ႈငုၼ်း)

ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး

ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ ၼႆႉ ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ မီးဝႆႉဝႃႈ (မန္တလေး စကား၊ ရန်ကုန် အကြွား၊ မော်လမြိုင် အစား) ၼႆလႄႈ သမ်ႉပေႃးၵိုင်ႇတင်း ၵႂၢမ်းပေႃးၵိုၵ်းဝႆႉလႄႈ လွင်ႈၵိၼ်တၢင်းယႅမ်ႉ မၢၵ်ႇမႆႉမၢၵ်ႇတွၵ်ႈ ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်တႄႉတႄႉ။ တီႈဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼႆ့ မီးဝႆႉ ႁူင်းၸၢၵ်ႈမႆႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈ၊ ႁူင်းၸၢၵ်ႈဢိတ်ႇၶဝ်ႈ၊ ၵၢၼ်မႆႉသၵ်းလႄႈ ၵၢၼ်ၶဝ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်းဝႆႉယူႇ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး ဢၼ်ပဵၼ်ၵၢၼ်ႁဵတ်းႁိူဝ်း ဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်မႃးၵူႈပွၵ်ႈ လႄႈ ၵၢၼ်တႃႈႁိုဝ်း ပိူင်လူင်ႁင်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ တိုၵ်ႉမီးဝႆႉယူႇ။ မိူဝ်ႈ ပီ 2009 လိူၼ်မေႇ 27 ဝၼ်းၼၼ်ႉ တီႈဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ မၢၵ်ႇတႅၵ်ႇသၢမ်လုၵ်ႈယဝ်ႉ။ လွင်ႈၵူၼ်းလႆႈတၢင်းၸဵပ်းမၢတ်ႇၼၼ်ႉတႄႉ ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈၶဝ်ႈ ဢမ်ႇလႆႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဢွၵ်ႇမႃး။ ၸိူဝ်းပဵၼ် ပိုၼ်ႉတီႈၼႂ်းၼႃႈလိၼ်ၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မႆႉသၵ်း၊ ၶဝ်ႈသၢၼ်လႄႈ ၶႅပ်းယၢင်ဢွၵ်ႇတင်းၼမ်လႄႈ ၸိူဝ်းပဵၼ်တီႈသၢပ်ႇလႅၼ်ၽင်ႇၼမ်ႉၼၼ်ႉ ႁူင်းၵၢၼ်ၸၢၵ်ႈမႆႉ လႄႈ ႁူင်းၵၢၼ်ၸၢၵ်ႈၶဝ်ႈ မီးဝႆႉတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် မႆႉသၵ်း၊ ၶဝ်ႈသၢၼ်၊ ၶႅပ်းယၢင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တၢင်ႇၶၢႆၸူး မိူင်းၼွၵ်ႈၵမ်းသိုဝ်ႈယဝ်ႉ။ မၢၵ်ႇလၢင်းလိၼ်၊ မၢၵ်ႇတူတ်းမူ၊ မၢၵ်ႇႁွၼ်ၵႆႇ၊ မၢၵ်ႇမူင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ဢွၵ်ႇတင်းၼမ်သေ တၢင်ႇၶၢႆၸူး ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ လႄႈ ဝဵင်းတၢင်ႇၸိူဝ်း တင်းၼမ်ယဝ်ႉ။

ၽၢႆႇတွင်းမိၼ်း

ဢွင်ႈတီႈ ဢၼ်ၵိုၼ်းသေပိူၼ်ႈ တီႈဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ၽၢႆႇတွင်းမိၼ်း (မၢၼ်ႈ: ဒေါင်းမင်းရပ်) ယဝ်ႉ။ ၵၢတ်ႇၽၢႆႇတွင်းမိၼ်းၼႆႉ သိုပ်ႇဢဝ် သဵၼ်ႈတၢင်းလူင်တႂ်ႈ မၢႆ (၁) လႄႈ သဵၼ်ႈတၢင်းလူင်ၼိူဝ် မၢႆ (၂) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းသိုဝ်ႉၵူၼ်းၶၢႆ ၼမ်လႄႈ ပဵၼ်ဢၼ်ၵိုၼ်းတႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈမီး ၵူၼ်းသိုဝ်ႉၶၢႆၵုၼ်ႇ၊ တႃႈရူတ်ႉၵႃးလဵၼ်ႈၵႆ၊ တႃႈရူတ်ႇရဵၼ်း၊ တႃႈႁိူဝ်းလႄႈ သုၼ်ႇၵၢၼ်ငၢၼ်း တွၼ်ႈတႃ ၵူၼ်းပိုၼ်ႉတီႈၶဝ်တႄႉ မီးဝႆႉ တဵမ်တဵမ်ထူၼ်ႈထူၼ်ႈယဝ်ႉ။

ဢွင်ႈႁူင်းငၢၼ်း မေႃႇလမႅင်ႇ

ၶူဝ်ၼမ်ႉလူင်း (မေႃႇလမႅင်ႇ)

တီႈၼႂ်းဢွင်ႈႁူင်းငၢၼ်း မေႃႇလမႅင်ႇ ၼၼ်ႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵၢၼ်ႁူင်းငၢၼ်းလူင် မီး ၄၃ ဢၼ်၊ ဢၼ်ႁၢတ်ႈ မီး ၁၃၀ ဢၼ်၊ ဢၼ်ဢွၼ်ႇ မီး ၁၅ ဢၼ်သေ ႁူမ်ႈ မီးဝႆႉ ၁၈၈ ဢၼ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢၼ်တၢင်ႇမၢႆၽၢင်ဝႆႉတီႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈယဝ်ႉ။ တေႃႇထိုင် ပီ 2010 လိူၼ်ၵျုၼ်ႇၼၼ်ႉ ၵႃႈၶၼ်ၽင်းတိုၼ်းလၢင်းၼႆႉ မီး ၁၉⁠၉၈.၉၆ လၢၼ်ႉၵျၢပ်ႈသေ ၵႃႈၶၼ် ႁဵတ်းဢွၵ်ႇမီး ၉၆၅၈.၉၆ လၢၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁူင်းငၢၼ်းဢိတ်ႇၶႅပ်းယၢင်၊ ႁူင်းၵၢၼ်းလေႃႇလဵၵ်း၊ ႁူင်းငၢၼ်း ၽဝ်လဵၵ်းၶဵင်၊ ႁူင်းငၢၼ်းႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၽုၼ်ႇထၢတ်ႈ၊ ႁူင်းငၢၼ်း မၢၵ်ႇပေႃႉဢၼ်ၸႂ်ႉၸွမ်းၵၢၼ်ၼမ်ႉ၊ ႁူင်းၵၢၼ် ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ရူတ်ႉ ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ပိူင်လူင်မၼ်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်ၽုၵ်ႇတူၼ်ႈယၢင် ပဵၼ်ပိူင်လူင်လႄႈ ဢဝ် လွင်ႈၽုၵ်ႇတူၼ်ႈယၢင် ပဵၼ်ပိုၼ်ႉသေ လိူဝ်သေ ၶိူင်ႈၸၢၵ်ႈ ၸႂ်ႉၼႂ်းၵၢၼ်ငၢၼ်းၽုၵ်ႇသွမ်ႈတူၼ်ႈယၢင်သေဢမ်ႇၵႃး ၸိူဝ်းပဵၼ်ၶိူင်ႈၸၢၵ်ႈ ၸႂ်ႉၸွမ်းႁႆႈၼႃး၊ ႁူင်းၵၢၼ်ၸၢၵ်ႈပၼ်ၾႆးၾႃႉ ဢၼ်ဢဝ် ၵႅပ်ႇသေ ပၼ်ႇၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ၶိူင်ႈၸၢၵ်ႈ ဢၼ်ၸႂ်ႉၵူႈတီႈတီႈၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ဢဝ်တင်းပၢႆးမေႃသေ ႁူမ်ႈၵၼ်ႁႂ်ႈမၼ်းငမ်ႇတင်း သၢႆငၢႆပိုၼ်ႉတီႈသေၵေႃႈ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇပၼ်ယူႇယဝ်ႉ။

ၽိင်ႈငႄႈ

ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ထုင်ႉပိူင်လူင် တွၼ်ႈတႃႇ ၵပ်းသိုပ်ႇပၼ်တင်း ၸႄႈတိူင်းတၼိၼ်းတႃႇယီႇ သေဢမ်ႇၵႃး ပဵၼ်ၵႅၼ်ႈၵၢင် တႃႈႁိူဝ်းလႄႈ ၵၢၼ်တေႃႉသူင်ႇယဝ်ႉ။ ထုင်ႉၼၼ်ႉ ႁူမ်ႈဝႃႈပဵၼ်ထုင်ႉ ၵူၼ်းၶိူဝ်းမွၼ်း ၸၢဝ်းပုတ်ႉထ ယူႇသဝ်းပဵၼ်ပိူင်လူင်သေတႃႉ လႆႈႁၼ်ၽိင်ႈငႄႈ ၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်းယဝ်ႉ။ ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼႆႉ ပဵၼ် ဢွင်ႈတီႇ ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ ဢၼ်ၵဝ်ႇၵႄႇသေတႃႉ ဝၢႆး ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီ 19 ၼၼ်ႉ ၸုမ်းပိုၼ်ၽႄႈ သႃႇသၼႃႇၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇၶဝ် ၽႅဝ်မႃးသေ ၸၢဝ်းၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇၵေႃႈ တႄႇၶဝ်ႈမႃးယဝ်ႉ။ ပီ 1860 ၼၼ်ႉ တီႇလသျႄႇလီပရႃးတႃး ၼႆႉ လႆႈၵေႃႇသၢင်ႈ ႁူင်းႁဵၼ်းပူၵ်းပွင်သႃႇသၼႃႇၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇမႃးယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ လႆႈပိုတ်ႇ ၵျွင်းၽြႃးၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ ၸဵင်ႉၽႅတ်ႉတရိတ်ႉ (ယၢမ်းလဵဝ် ပဵၼ် ႁူင်းႁဵၼ်း ၸၼ်ႉသုင် မၢႆ (၅)) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပၢႆးၸဝ်ႉ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီ 20 ၼၼ်ႉၵေႃႈ ယွၼ်ႉလွင်ႈၶႂၢၵ်ႈၼႃႈၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႇမီးသေ ၵူၼ်းၶိူဝ်းႁိၼ်ႇတူႇ တီႈ ဢိၼ်းတီးယႃးၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶဝ်ႈမႃးယဝ်ႉ။

ပွႆးသွၼ်းၼမ်ႉ ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼႆႉ ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင် တီႈၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ။ ၽွင်းၶၢဝ်းပွႆးသွၼ်းၼမ်ႉၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၵူႈတီႈတီႈ ဢွၼ်ၵၼ်မႃးယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် ပွႆးလွင်းလူႇသွမ်းမွင်ႇငၢၼ်ႇ ဢၼ်သၢင်ႇၶႃႇၶဝ်ႈပႃး ၁၀၀၀ ပၢႆ ဢၼ်ၸတ်းႁဵၼ်းၼႂ်း လိူၼ်သိပ်းဢဵတ်း ၵူႈပီပီၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ပွႆးၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင် တီႈဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိၼ်းမွင်ႇငၢၼ်ႇ ဢၼ်လႆႈဢုပ်ႉ ၽၢႆႇမွင်ႇငၢၼ်ႇ ၼၼ်ႉတႄႇမႃး မိူဝ်ႈပီၶရိတ်ႉ 1844 (ပီမိူင်းမၢၼ်ႈ ၁၂၀၄) ၼၼ်ႉ သေ သိုပ်ႇႁဵတ်း သိုပ်ႇမီးယူႇတေႃႇထိုင် ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။ (မွင်ႇငၢၼ်ႇၼႆႉ ပဵၼ် ၵိၼ်းဝုၼ်ႇ လုၵ်ႈၼွင်ႉ မွင်ႇထေႃႇလႄး] ၵူၼ်းၶိူဝ်းမွၼ်း ၽူႈၼၢမ်းသိုၵ်းလူင် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။)

ၸွမ်းၼင်ႇၶေႃႈၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ မီးဝႆႉဝႃႈ (မန္တလေး စကား၊ ရန်ကုန် အကြွား၊ မော်လမြိုင် အစား) ဝဵင်းလိူဝ်ႇ ၶေႃႈၵႂၢမ်း၊ တႃႈၵုင်ႈ လၢတ်ႈမႅၼ်၊ မေႃႇလမႅင်ႇ တၢင်းၵိၼ် ၼႆသေ ၵူၼ်းမေႃႇလမႅင်ႇၶဝ်ၼႆႉ ၶဝ်တူမ်ႈႁုင်တၢင်းၵိၼ်တၢင်းယႅမ်ႉ ႁႂ်ႈၶိုၵ်ႉၶိုၵ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မေႃႇလမႅင်ႇသူၺ်ႇယိၼ်ႇဢေး၊ ၶဝ်ႈသၢင်းၵျၢၼ်ႇမေႃႇလမႅင်ႇ၊ မူင်ႉႁိၼ်းၶႃး မေႃႇလမႅင်ႇ ႁွင် မူင်ႉႁိၼ်းၶႃးဢၸူဝ်ႇ (မုန့်ဟင်းခါးအစို) ၸိူဝ်းၼႆႉ ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။

ပၢႆးပႆႇၺႃႇ

ၸၼ်ႉၸွမ်မေႃႇလမႅင်ႇ

ပၢႆးပႆႇၺႃႇပိုၼ်ႉထၢၼ်

တီႈဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼႆႉ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ မီးဝႆႉ ၁၃ ႁူင်းယဝ်ႉ။ ႁူင်းႁဵၼ်းၸဵင်ႉပႅတ်ႉထရိတ်ႉ (ယၢမ်းလဵဝ် ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင် မၢႆ (၅) ဢၼ်တႄႇမႃး မိူဝ်ႈပီ 1860၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸိုဝ်ႉၸၢတ်ႈၸၼ်ႉသုင် သျိၼ်ႇမႁႃႇပုတ်ႉထၵေႃးသ (ယၢမ်းလဵဝ် ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင် မၢႆ (9)) ဢၼ်တႄႇမႃး မိူဝ်ႈပီ 1899 ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ဝႆႉယဝ်ႉ။

ႁူင်းႁဵၼ်ပူင်သွၼ်ပၢႆးလဵင်ႉလုၵ်ႈ လႄႈ ပၢႆးလုမ်းလႃးၵူၼ်းပဵၼ် (မေႃႇလမႅင်ႇ)

ပၢႆးပႆႇၺႃႇၸၼ်ႉသုင်

တီႈဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼႆႉ မီးဝႆႉ ၸၼ်ႉၸွမ်မေႃႇလမႅင်ႇ၊ ၶေႃးလဵၵ်ႉပၢႆးပႆႇၺႃႇမေႃႇလမႅင်ႇ၊ ၸၼ်ႉၸွမ်ပၢႆးၸၢင်ႈ (မေႃႇလမႅင်ႇ)၊ ႁူင်းႁဵၼ်းပၢႆးမေႃ ၵၢၼ်မိုဝ်းၵၢၼ်ၸၢၵ်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ (မေႃႇလမႅင်ႇ)၊ ႁူင်းႁဵၼ်ပူင်သွၼ်ပၢႆးလဵင်ႉလုၵ်ႈ လႄႈ ပၢႆးလုမ်းလႃးၵူၼ်းပဵၼ် (မေႃႇလမႅင်ႇ)၊ ႁူင်းႁဵၼ်းပၢႆးမေႃ ၵၢၼ်လဵၼ်ႈႁငႄ်း လႄႈ ၵၢၼ်တူဝ်ၶိင်း (မေႃႇလမႅင်ႇ) ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 1864 ဢၼ်ပဵၼ် မွင်ႇသျေႃးလူး ဢၼ်ပဵၼ် လုၵ်ႈႁဵၼ်းသွၼ်ပႆႇၺႃႇ ၼွၵ်ႈမိူင်း ဢၼ်ၵႂႃႇသွၼ်တီႈ ၸၼ်ႉၸွမ် ပႅၵ်ႇၵၼႄး တီႈ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ ၼၼ်ႉ ပဵၼ် ၵူၼ်းၶိူဝ်းမွၼ်း ဢၼ်ၵိူတ်ႇတီႈ ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇသေ ပဵၼ်ၵူၼ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၵေႃႉၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ မၼ်းၼႆႉ ပဵၼ် လုၵ်ႈႁဵၼ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ဢၼ်ၵႂႃႇလဵပ်ႈႁဵၼ်းပႆႇၺႃႇတီႈ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ႇဢမေႇရိၵၢၼ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸၼ်ႉၸွမ်မေႃႇလမႅင်ႇၼႆႉ ပဵၼ် ၸၼ်ႉၸွမ်ပိူင်လူင် တွၼ်ႈတႃႇ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ မိူင်းမၢၼ်ႈသေ ပဵၼ်ၸၼ်ႉၸွမ်ဝဵၵ်ႉၸႃႇတဵၵ်ႉပၢၼ်ႇ ထူၼ်ႈသၢမ် ဢၼ်တႄႇတင်ႈတီႈၼႂ်း မိူင်းမၢၼ်ႈသေ ယိုၼ်ႈပၼ်မႃးလႆႈ ၸုမ်ႈၶူးဝဵၵ်ႉၸႃႇ လႄႈ ၸုမ်ႈၶူးတဵၵ်ႉပၢၼ်ႇ၊ မႁႃႇဝဵၵ်ႉၸႃႇ ၸိူဝ်းၼႆႉမႃးယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵႃႈမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ၸၼ်ႉၸွမ် ဢၼ်ယိုၼ်ႈပၼ်လႆႈ ၸုမ်ႈၶူး ဢၼဝႃႇတဵၵ်ႉပၢၼ်ႇၼၼ်ႉ မီးတီႈၸၼ်ႉၸွမ်ၵမ်ႈၽွင်ႈၵူၺ်းသေ ၸၼ်ႉၸွမ်မေႃႇလမႅင်ႇၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ၸိူဝ်းပဵၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်း ဢၼ်ၶႂ်ႈႁဵၼ်းလွင်ႈပၢႆးမေႃယႃတႄႉၵေႃႈ တိုၵ်ႉလႆႈၵႂႃႇၶိုၼ်ႈတီႈ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈယူႇယဝ်ႉ။

ပၢႆးယူႇလီ

ႁူင်းယႃလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ

• ႁူင်းယႃလူင် မႄႈ လႄႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ မေႃႇလမႅင်ႇ (မၢၼ်ႈ: မော်လမြိုင် မိခင်နှင့်ကလေးဆေးရုံက)ြီး (ပၢၼ်ၶူဝ်ႇလူဝ်ႇၼီႇ ပဵၼ် ႁူင်းယႃ Ellen Mitchell Memorial)
• ႁူင်းယႃလူင် ယူတ်းယႃၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ မေႃႇလမႅင်ႇ (မၢၼ်ႈ: မော်လမြိုင် အထွေထွေရောဂါကု ဆေးရုံကြီး)
• ႁူင်းယႃၽိဝ်ၼင် ၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ မေႃႇလမႅင်ႇ (မၢၼ်ႈ: မော်လမြိုင် ခရစ်ယာန် အထူးအရေပြားဆေးရုံ)
• ႁူင်းယႃၸၼ်ႉၸွမ် မေႃႇလမႅင်ႇ (မၢၼ်ႈ: မော်လမြိုင် တက္ကသိုလ်ဆေးရုံ)
• ႁူင်းယႃ ယႃႈယႃၼႂ်းမိူင်း မေႃႇလမႅင်ႇ (မၢၼ်ႈ: မော်လမြိုင် တိုင်းရင်းဆေး ဆေးရုံ)

ပၢႆးလဵၼ်ႈ

ၸုမ်းမၢၵ်ႇၼင် သွၵ်ႉတၢၼ်း မျၢၼ်ႇမႃႇ (Southern Myanmar United F.C) ၼႆႉ ပဵၼ်ၸုမ်းပိုၼ်ႉဝဵင်း တီႈ ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇယဝ်ႉ။ ၵႂၢင်းႁိူၼ်း ႁင်း ၸုမ်းမၢၵ်ႇၼင် သွၵ်ႉတၢၼ်းမျၢၼ်ႇမႃႇ ၼႆႉ ပဵၼ် ၵႂၢင်းလဵၼ်ႈ ရႃႇမၺသေ ပၵ်းဝႆႉတီႈ ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇယဝ်ႉ။ ၸုမ်းမၢၵ်ႇၼင် သွၵ်ႉတၢၼ်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼႆႉ ပဵၼ်ၸုမ်း ဢၼ်ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ မျၢၼ်ႇမႃႇ ၼေႇသျိၼ်ႇၼႄႇ လိၵ်ႉ တႄႇတင်ႈမႃးၼၼ်ႉသေ ၸုမ်းဢၼ်ၼၼ်ႉၼႆႉ မၼ်းတၢင်တူဝ် ၸႄႈမိူင်းမွၼ်း၊ ၸႄႈမိူင်းယၢင်း၊ ၸႄႈတိူင်းတၼိၼ်းတႃႇယီႇ ဢိၵ်ႇပႃး သၢပ်ႇလႅၼ်ၼမ်ႉ ဢၼ်မီးပွတ်းၸၢၼ်း မိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဝဵင်းပီႈၼွင်ႉ

ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇလႄႈ ဝဵင်းၽူတ်ႉဝိင်း ဢၼ်မီးတီႈ ဢိၼ်ႇတီႇယႃးၼႃး မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ ၼၼ်ႉ လႆႈၵေႃႇတင်ႈ လွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈ ပဵၼ် ဝဵင်းႁၵ်ႉသႃၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၶႅပ်းႁၢင်ႈ

• 
  ၶူဝ်ၼမ်ႉၶူင်း (လုၵ်ႉတီႈၽင်ႇ မေႃႇလမႅင်ႇသေ)
• 
  ၵၢင်ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ တီႈၼိုင်ႈ
• 
  ၶူဝ်ၼမ်ႉၶူင်း (မေႃႇလမႅင်ႇ)
• 
  ၸၼ်ႉၸွမ်မေႃႇလမႅင်ႇ
• 
  ၸၼ်ႉၸွမ်ပၢႆးၸၢင်ႈ (မေႃႇလမႅင်ႇ)
• 
  ၵျွင်းၽြႃးၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇၼိတ်ႉၶျိၼ်းမၢႆၼိုင်ႈ ယုတတၢၼ်ႇ
• 
  ႁူင်းႁဵၼ်းၸဵင်ႉပႅတ်ႉထရိတ်ႉ
• 
  ၵျွင်းၽြႃးၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ Holy Family
• 
  ၽႃးဢွၵ်ႉတေႃးယ (ငဝ်ႈငုၼ်း)
• 
  ၵျွင်း ၸဝ်ႈၼၢင်းၸဵင်ႇတူင်း
• 
  တႃႈရူတ်ႉရဵၼ်းမေႃႇလမႅင်ႇ
• 
  တႃႈရူတ်ႉၵႃး လဵၼ်ႈၵႆ မေႃႇလမႅင်ႇ
• 
  သူၼ်ၼမ်ႉၶူင်း
• 
  ၶူဝ်ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႉဢွင်ႇသၢၼ်း (ၵုၼ်ၽီလူး)