လိင်း: လွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈ ၼႂ်းၵႄႈ လွင်ႈၶူၼ်ႉၶႆႈ

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
ထႅဝ် 11:
| subdivision_ranks = Sub Groups
| subdivision =
* See "[[|||||#Classification|Classification]]"
| range_map = Monkeysdistributionmap.gif
| range_map_caption = Range of monkeys: Old World monkeys (red)<br />New World monkeys (orange)
ထႅဝ် 79:
 
 
တီႈမိူင်းမၢၼ်ႈ လႄႈ ၵုၼ်ဢိၼ်ႇတိယပွတ်းဢွၵ်ႇၼၼ်. မီးလိင်းထႅင်ႈမဵဝ်းၼိုင်ႈ ႁၢင်မၼ်း မိူၼ်ႁၢင်မူဝႆႉ။ လိင်းမဵဝ်းၼႆႉ ပေႃးယႂ်ႇမႃး ႁၢႆႉတႄႉတႄႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပေႃးလႆႈသွၼ်ဝႆႉ ႁႂ်ႈငႄႈ ၸဵမ်လဵၵ်ႉၼႆတႄႉ ၸႂ်ႉႁႂ်ႈၶိုၼ်ႈ ပိတ်းမၢၵ်ႇဢုၼ်ၵေႃႈ လႆႈယဝ်ႉ။ တီႈၵုၼ်သီႇႁူဝ်ႇၼၼ်ႉတႄႉ လႆႈႁၼ်ထႅင်ႈ လိင်း ဢၼ်ႁၢင်ၶဝ် မိူၼ်ႁၢင် သၢင်ႇသီႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
လူနှင့် ဝေးလှသော တောကြီးများတွင် နေကြသော ဟနုမန် မျောက်များပင်လျှင် လူကို တွေ့ရှိက မှတ်မိသည့် မိတ်ဆွေကဲ့သို့ပင် သစ်ပင်များပေါ်မှလာ၍ ဝမ်းသာအားရ နှုတ်ဆက်တတ်ကြလေသည်။ ကျား၊ ကျားသစ် စသော ရန်သူတို့နှင့် တွေ့သောအခါမူ လက်ညှိုးတထိုးထိုးပြုလျက် စူးရှစွာ ဟစ်အော်တတ်ကြသည်။ ဟနုမန်မျောက်များ၌ ပါးစောင်အိတ် မရှိကြချေ။ အခုန်သန်သည့် ဟနုမန်တို့ကဲ့သို့ အခုန်သန်သော မျောက်များသည် ပူအိုက်စွတ်စိုသော သစ်တောကြီးများတွင်သာ နေတတ်ကြသော်လည်း အချို့ အမျိုးတို့သည် ဟိမဝန္တာတောင်ပေါ်ရှိ ဆီးနှင်းလွှမ်းတတ်သည့် ထင်းရှူးတောများတွင် နေထိုင်တတ်ကြသေးသည်။ တရုတ် နိုင်ငံတွင်လည်း ထိုကဲ့သို့ ဆီးနှင်းရှိရာ မြင့်မားသော တောင်တန်းကြီးများတွင် နေနိုင်ကြသည့် မျောက်မျိုးရှိလေသည်။
တမ်ႈတီႈ ဢႃႇၾရိၵပွတ်းဝၼ်းတူၵ်းၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ် လိင်းယႂ်ႇလူင် မဵဝ်းၼိုင်ႈသေ ဢၼ်ႁၢႆႉသေပိူၼ်ႈ ၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်လိင်း မၼ်ႇတရီးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႃႈတႃၶဝ် မိူၼ်ၼင်ႇမႃသေ သမ်ႉမီးၶဵဝ်ႈငႃးလႅမ်ယၢဝ်းလႄႈ ႁၢင်ႈၸႃႉတႄႉတႄႉ။ ႁၢင်မၼ်းတႄႉ တေယၢဝ်းမွၵ်ႈ သွင်ၼိဝ်ႉမိုဝ်းသီႇၼိဝ်ႉၵူၺ်း။ ၶဝ်ၵိၼ် မၢၵ်ႇမႆႉမၢၵ်ႇတွၵ်ႇသေ ဢမ်ႇၵႃး ၵိၼ်ပႃးမူင်ႈမႅင်း တူဝ်သတ်းၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ မၢင်ပွၵ်ႈမၢင်လႂ် ၸၢင်ႈမေႃမႃး ယႃႉတဝ် သူၼ်ဢၼ်ၵူၼ်းၽုၵ်ႇဝႆႉၼၼ်ႉ လူးၵွၼ်ႇ။
 
တီႈမိူင်းဢႃႇရေႇဝိယ လႄႈ တိူၵ်ႈဢႃႇၾရိၵ ၸဵင်ႇႁွင်ႇပွတ်းဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ မီးလိင်းလူင်ထႅင်ႈ မဵဝ်းၼိုင်ႈသေ မိူၼ်မႃဝႆႉလႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းဢီႇၵျိပ်ႉၶဝ် မိူဝ်ႈၵွၼ် ဢွၼ်ၵၼ် ၵိူဝ်းယမ် လိင်းၸႃႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လိင်းမီ ဢၼ်မီးတီႈ ဢႃႇၾရိၵၸၢၼ်းၼၼ်ႉတႄႉ ပိူၼ်ႈလဵင်ႉ ဢဝ်ၸႂ်ႉၸွမ်းၵုမ်းထိင်း ၸဵၼ်ယဝ်ႉ။ လိင်းၸႃႉၼၼ်ႉ ႁတ်းႁၢၼ် မီးသတ်ႉၸႃႇတႄႉတႄႉ။ ပေႃးဝႃႈ ငူး၊ သိူဝ်၊ သိူဝ်ၸုမ်ႈ၊ သတ်းတၢင်ႇၸိူဝ်းလႄႈ ၵူၼ်း တေမႃးႁဵတ်းၶဵၼ်တေႃႇ ၸဵၼ် ဢၼ်မၼ်းၵွၼ်းလဵင်ႉဝႆႉၼၼ်ႉၸိုင် မၼ်းၵႅတ်ႇၶႄ ႁတ်းႁတ်းႁၢၼ်ႁၢၼ်ယဝ်ႉ။ ဢႃႇယုၶဝ်ၵေႃႈ တေႃႈၶႂ်ႈယၢဝ်း တၢၼ်ႇၵူၼ်း ၼင်ႇၵဝ်ႇလႄႈ ၶဝ်ႈတၢင်းတိုဝ်းတႄႉတႄႉ။
တောင်အမေရိကတိုက်တွင် ရှဉ့်ထက် အနည်းငယ်မျှသာ ကြီး၍ အမွှေးရှည်သော အလွန်လှသည့် မျောက်ကလေးမျိုးရှိ၏။ယင်းသည် ၈ လက်မခန့် ရှည်၏။ သူ၏ အမြီးမူကား တစ်ပေခန့် ရှည်၍ အမွှေးဖွားသည်။ ယင်း၏ ချွန်နေသော နားရွက်ကလေး၊ လူမျက်နှာနှင့် တူသော မျက်ခွက်နှင့် လက်များကြောင့်သာ မျောက်ဟုသိရသော်လည်း ရုတ်တရက်မူ ရှဉ့်ကလေးဟူ၍သာ အထင်မှားတတ်ပေသည်။ ထို့ကြောင့် ယင်းမျောက်ကလေးများကို ရှဉ့်မျောက်ဟု ခေါ်ကြသည်။ မိုးသည်းထန်စွာ ရွာသွန်းသောအခါ ဤရှဉ့်မျောက်ကလေး
တမ်ႈတီႈ ၵုၼ်ပေႃႇၼီႇယူဝ်ႇ ဢၼ်မီးတီႈ ၵုၼ်ဢေးသျႃး ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ မီးလိင်းၶူႈလင်ယၢဝ်း မဵဝ်းၼိုင်ႈ၊ တူဝ်ပေႃႈၼၼ်ႉ ၶူႈလင်ၶဝ် မိူၼ်ၼင်ႇ ငူင်းၸၢင်ႉသေ ယၢဝ်းယူႇမွၵ်ႈ ၼိုင်ႈမိူၵ်ႈ၊ တူင်ႉၼိုင်လႆႈ ၸိူင်ႉၼင်ႇ ငူင်းၸၢင်ႉယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ၶႂ်ႈဢဝ်ပွတ်းၵေႃႈလႆႈ ၶႂ်ႈႁဵတ်းႁႂ်းယၢဝ်းၵေႃႈ သမ်ႉလႆႈယဝ်ႉ။
များသည် အနီးအနားရှိ အရွက်အထူဆုံး သစ်ပင်ကြီး တစ်ပင်ပေါ်တွင် တစ်စုတည်းနေလျက် တစ်ကောင်၏ လည်ပင်းပေါ်တွင် တစ်ကောင်၏ အမြီးကို ပတ်ထားကာ အချင်းချင်း မှီလျက်နေခြင်းဖြင့် အအေးဒဏ်မှ ကာကွယ်ကြသည်။
 
တောင်အမေရိကတိုက်ရှိ တောကြီးများတွင် ဆူညံစူးရှစွာ အူတတ်သော မျောက်တစ်မျိုးလည်း ရှိသေးသည်။ ထိုမျောက်မျိုးတွင်အသံကို ဖြစ်စေသော လေအိတ် ၆ ခုစီပါရှိသဖြင့် ယင်းတို့၏ အသံမှာ အထူးပင် ကြယ်လောင်စူးရှလှပေသည်။ တောင်အမေရိကတိုက်တွင် အခြား ထူးဆန်းသည့် မျောက်တစ်မျိုးမှာ ပင့်ကူမျောက်ပင်ဖြစ်သည်။ ကျောပေါ်တွင် အမွှေးထူထဲစွာ ပေါက်နေ၍ အမြီးနှင့် လက်တံများသည် သေးသွယ်ရှည်လျားရကား ရုတ်တရက်သော် ပင့်ကူကြီးနှင့်တူလှ၏။
 
ထို့အပြင် ကျောမွှေးနီရှိသော မျောက်မျိုးရှိသေး၏။ ထိုမျောက်မျိုးသည် လူတို့ကဲ့သို့ပင် ရေသောက်သောအခါ လက်ခုပ်ဖြင့်ယူ၍ သောက်တတ်ကြသည်။ ယင်းတို့သည် လွန်စွာနူးညံ့သဖြင့် လှောင်အိမ်နှင့် မွေး၍ မရသောကြောင့် တိရစ္ဆာန်ရုံများ၌ပင်မတွေ့မြင်ရချေ။
 
မြန်မာနိုင်ငံနှင့် အရှေ့အိန္ဒိယကျွန်းစုတို့တွင် ဝက်မြီးကဲ့သို့ အမြီးလုံးရှိသော မျောက်မျိုးလည်း ရှိသေးသည်။ ဤမျောက်မျိုးသည် ကြီးသည့်အခါ လွန်စွာ ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်သော အမျိုးဖြစ်၏။ သို့ရာတွင် ထိုမျောက်မျိုးကို ငယ်စဉ်ကပင် ယဉ်ကျေးအောင်မွေးမြူလျက် အုန်းပင်တက်၍ ရင့်မှည့်သောအသီးများကို ဆွတ်ခူးရန် သင်ပေးကာ အချို့လူတို့က အသုံးချကြသည်။ ခြင်္သေ့၏အမြီးကဲ့သို့ အဖျားစွန်း၌အမွှေးဖွား ပါရှိသော မျောက်တစ်မျိုးကိုလည်း သီဟိုဠ်ကျွန်း၌ တွေ့ရှိ၏။
 
အာဖရိကတိုက် အနောက်ပိုင်းတွင် တွေ့ရသော မျောက်မောင်းမမျိုးမှ အကြီးဆုံးနှင့် အဆိုးဆုံးမှာ မန်ဒရီးခေါ် မျောက်မျိုးဖြစ်သည်။ မျက်နှာပုံမှာ ခွေးနှင့် ဆင်ဆင်တူသည့် အပြင် ချွန်ထွက်နေသော အစွယ်များကြောင့် အတော်ပင်အရုပ်ဆိုးသည်။ အမြီးမှာနှစ်လက်မခန့်မျှ ရှည်သော အငုတ်ကလေးဖြစ်၏။ မြေပြင်ပေါ်တွင် လေးဖက်လျှင်မြန်စွာ ပြေးနိုင်သော်လည်း သစ်ပင်တက်ရာတွင်လွယ်ကူစွာ မတက်နိုင်ချေ။ သစ်သီး သစ်ဥများအပြင် ပိုးမွှားများနှင့် တိရစ္ဆာန်ငယ်များကိုပါ စားသောက်တတ်ကြသည်။ တစ်ခါတစ်ရံ လူတို့ စိုက်ပျိုးထားသော တောင်ယာ ပဲခင်းများကို ဝင်ရောက်ဖျက်ဆီးတတ်ကြသည်။
 
အာရေဗျနိုင်ငံနှင့် အာဖရိကတိုက် အရှေ့မြောက်ပိုင်းရှိ မျောက်မောင်းမ တစ်မျိုးသည်လည်း ခွေးနှင့် ခပ်ဆင်ဆင် တူ၏။ ယင်းတို့ကို ရှေးအီဂျစ်လူမျိုးတို့ ကိုးကွယ်ရှိခိုးခဲ့ကြသည်။ တောင်အာဖရိကရှိ မျောက်ဝံထက် အနည်းငယ်ကြီးသော မျောက်တစ်မျိုးကို သိုးများထိန်းကျောင်းရန် ငယ်စဉ်ကပင် ယဉ်ကျေးအောင်မွေး၍ သင်ကြားပြသကာ အသုံးပြုကြသည်။ ယင်းတို့သည် ရဲရင့်၍ သစ္စာရှိသည်။ သိုးတို့အား ရန်မူလာသော မြွေကြီးများ၊ ကျား၊ ကျားသစ်စသည့် သတ္တဝါနှင့် လူများကိုပင် ရဲရင့်စွာ ခုခံတိုက်ခိုက်ကြသည်။ လူတို့လောက်ပင် သက်တမ်းရှည်သဖြင့် များစွာ အသုံးဝင်သော မျောက်မျိုး ဖြစ်သည်။
 
အာရှတိုက် အရှေ့တောင်ဖက်ရှိ ဘော်နီယိုကျွန်းတွင် ထူးဆန်းသော နှာတံရှည်မျောက်တစ်မျိုးရှိသေးသည်။ မျောက်ထီးကြီး၏ နှာတံမှာ ဆင်၏ နှာမောင်းကဲ့သို့ ရှေ့သို့ထိုးထွက်နေလျက် တစ်မိုက်ခန့်ရှည်ကာ ဆင်နှာမောင်းကဲ့သို့ ဘယ်ညာ အထက်အောက် ရွှေ့ပြောင်းလှုပ်ရှားနိုင်သည့်အပြင် အတိုအရှည် အလိုရှိသလို ရှုံ့နိုင် ဆန့်နိုင်သည်။
ဢဝ်ၶိုၼ်းမႃးတီႈ "https://shn.wikipedia.org/wiki/လိင်း"