လိင်း: လွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈ ၼႂ်းၵႄႈ လွင်ႈၶူၼ်ႉၶႆႈ

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
ထႅဝ် 11:
| subdivision_ranks = Sub Groups
| subdivision =
* See "[[||||#Classification|Classification]]"
| range_map = Monkeysdistributionmap.gif
| range_map_caption = Range of monkeys: Old World monkeys (red)<br />New World monkeys (orange)
ထႅဝ် 72:
 
 
ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ လိင်ႈႁႃႇၼုမမ်ႇ မႃးႁဵတ်းၼင်ႇၼၼ်သေတႃႉ ၵူၼ်းၸၢဝ်းႁိၼ်ႇတူႇၶဝ် ၼပ်ႉထိုဝ်ဝႃႈ ပဵၼ်ၶိူဝ်းႁႃႇၼုမမ်ႇလႄႈ ၶဝ်ဢမ်ႇႁတ်းႁႅမ် ဢမ်ႇႁတ်းႁဵတ်းတီႈ လိင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေ ၵႃႈလႆႈ လွမ်တူၺ်း ႁဵတ်းၼၼ်ယူႇၵူၺ်း။ မၢင်ပွၵ်ႈမၢင်လႂ် လိင်းႁႃႇၼုမမ်ႇ ယင်းမႃး ယႃႉမုင်းႁိူၼ်းၵူၼ်း လႅဝ်ၵွၼ်ႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵူၼ်းမိူင်းဢိၼ်ႇတိယ ဢမ်ႇႁဵတ်းသင် တီႈလိင်းႁႃႇၼုမမ်ႇ။
အချို့ မျက်ကွင်းဖြူ မျောက်များ၏ အမွှေးမှာ ရှည်၍ အရောင်မှာ မည်းနက်ကာ သပိတ်ရောင်ထနေသည်။ အချို့ မျောက်တို့၏ အမွှေးများမှာ အမည်းရောင်ပေါ်တွင် ဆွတ်ဆွတ်ဖြူ လည်ဆံမွှေးနှင့် အမြီးမွှေးတို့က ကျားလျက်ရှိသည်။ ယင်းတို့၏ အရေကို အဖိုးတန်သားမွှေးထည်များ ပြုလုပ်ရန်အတွက် မုဆိုးများသည် ထိုမျောက်များကို လိုက်လံဖမ်းဆီးကြလေသည်။ အက်ဗီဆီးနီးယားနိုင်ငံမှ စစ်ဗိုလ်ကြီးများသည် ရာထူးအလိုက် ယင်းတို့၏ ဒိုင်းများကို ထိုမျောက်မွှေးရှည်များဖြင့် တန်ဆာဆင်ထားလေ့ရှိကြ၏။
လိင်းႁႃႇၼုမမ်ႇ ၸိူဝ်းယူႇၼႂ်းထိူၼ်ႇလိုၵ်ႉလူင်ၼၼ်ႉ ပေႃးဝႃႈ ၶဝ်လႆႈႁၼ်ၵူၼ်းမႃးၼႆ ၶဝ်မၢတ်ႈဝႃႈ မိူၼ်ၼင်ႇ ဢူၺ်းၵေႃႉၶဝ်မႃးၼႆသေ မႃးယူႇၼိူဝ်တူၼ်ႈမႆႉသေ ႁပ်ႉတွၼ်ႈၵူၼ်းၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ ပေႃးႁၼ် သိူဝ်၊ သိူဝ်ၸုမ်ႈ ၸိူဝ်းၸၢင်ႈႁဵတ်းၶဵၼ်ၼၼ်ႉမႃးၸိုင် ၶဝ်ယင်း မေႃၸိၼႄ မေႃပၼ်သဵင် ႁွင်ႉပၢဝ်ႇၼႄၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ လိင်းႁႃႇၼုမမ်ႇၼႆႉ ဢမ်ႇမီး ထူင်ၵႅမ်ႈ ၸိူင်ႉၼင်ႇ လိင်းတၢင်ႇၸိူဝ်း။ လိင်းႁႃႇၼုမမ်ႇၼႆႉ ဝႅၼ်ၵျွၵ်းလဵတ်းၵျွၵ်းႁွင် လႆႈတႄႉတႄႉသေ မိုတ်ႈယူႇၸွမ်း ထိူၼ်ႇပႃႇမႆႈ မိုၵ်းယမ်း မႆႈႁွၼ်ႉၼၼ်ႉသေတႃႉ မၢင်ၸိူဝ်းၼႆႉ ယင်းၵွႆယူႇၸွမ်း ၼိူဝ်လွႆႁိမဝၼ်ႇတႃႇ တီႈပႃႇပႅၵ်ႇ တီႈမီးမူၺ်ႁႃၼၼ်ႉလူးၵွၼ်ႇ။ တီႈၼိူဝ်လွႆမူၺ်လွႆႁႃ မိူင်းၶႄႇ ဢၼ်သုင်ၸိူဝ်းၼၼ်ၵေႃႈ မီးလိင်းႁႃႇၼုမမ်ႇ ယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇ။
တီႈၵုၼ်ဢႃႇၾရိၵၼႆႉ ယင်းၵွႆမီး လိင်းၶူၼ်ယၢဝ်းဢွၼ်ႇ ဢၼ်တေႃႉတႄႉ ယႂ်ႇသေ ၸွၼ်ႈၼႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တေယၢဝ်းမွၵ်ႈ 8 ထတ်းၵူၺ်း။ ႁၢင်ၶဝ်တႄႉ ယၢဝ်းမွၵ်ႈ ၼိုင်ႈထတ်းသေ ပဵၼ်ႁၢင်ပူင်းဝႆႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ႁူယၢဝ်းလႅမ်၊ ၼႃႈတႃ ငၢႆးမိူၼ်ၵူၼ်းသေ မိုဝ်းမိူၼ်ၵူၼ်းဝႆႉလႄႈ ၸင်ႇတေႁူႉဝႃႈ ပဵၼ်လိင်းယဝ်ႉ။ ပေႃးၵိုင်ႉၵၢင်ႉတူၺ်းႁၼ်တႄႉ တေထၢင်ႇပဵၼ် ၸွၼ်ႈဢွၼ်ႇ ၼႆႇဢွၼ်ႇယူႇ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ မၢင်ၸိူဝ်း ႁွင်ႉဝႃး လိင်းၸွၼ်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ ၽူၼ်မႃးႁႅင်းၼႆ ၶဝ်ဢွၼ်ၵၼ် ၵႂႃႇသေႃႉ တီႈတႂ်ႈတူၼ်ႈမႆႉ ဢၼ်မႂ်မၼ်းတၼ်ၼၼ်ႉ ႁူမ်ႈၵၼ်သေ တူဝ်ၼိုင်ႈလႄႈ တူဝ်ၼိုင်ႈ ဢဝ်ႁၢင်ၶဝ် ၶဵၼ်းပၼ်ၶေႃးၵၼ်သေ ပၼ်လွင်ႈဢုၼ်ႇတူဝ် ဢုၼ်ႇၸႂ် တီႈၵၼ်ယဝ်ႉ။
တီႈၼႂ်းထိူၼ်ႇလူင် ဢမေႇရိၵၸၢၼ်းၼၼ်ႉ သမ်ႉမီးထႅင်ႈ လိင်းမဵဝ်းၼိုင်ႈ သဵင်ႁွင်ႉၶဝ် လင်ႁႅင်းတႄႉတႄႉ။ လဵင်းမဵဝ်းၼၼ်ႉ တီႈတူဝ်ၶၼ်ႇထႃႇၶဝ် မီးဝႆႉ ထူင်လူမ်း 6 ဢၼ်သေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ သဵင်ၶဝ် လင်ႁႅင်းတႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ တီႈဢမေႇရိၵၸၢၼ်းၼၼ်ႉ လိင်းဢၼ်လၢၵ်ႇလၢႆးထႅင်ႈ မဵဝ်းၼိုင်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်လိင်းၵူင်ႇၵၢဝ်ယဝ်ႉ။ တီႈၼိူဝ်ၵွင်းလင်ၶဝ်ၼၼ်ႉ ဢွၵ်ႇဝႆႉ ၶူၼ်ၼမ်ၶူၼ်ၼႃသေ ႁၢင်လႄႈ မိုဝ်းၶဝ်ၼၼ်ႉ သမ်ႉလဵၵ်ႉလႄႈ ပေႃးၵိုင်ႉၵၢင်ႉတူၺ်းၸိုင် မိူၼ်ၵူင်ႇၵၢဝ်ဝႆႉယူႇ။
လိူဝ်သေၼၼ်ႉ သမ်ႉမီးထႅင်ႈ လိင်းဢၼ်ၶူၼ်ၵွင်းလင်ၶဝ် လႅင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လိင်းၸႃႉၼၼ်ႉ ပေႃးၵိၼ်ၼမ်ႉၼႆ ဢဝ်ၽႃႇမိုဝ်းၶဝ် သွင်ၶွၼ် ၵွပ်ႇဢဝ်ၼမ်ႉသေ ၵိၼ်ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၵူၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လိင်းမဵဝ်းၼႆႉတႄႉ ႁႅင်ႉဢူၼ်ႈဢွၼ်ႇၼႃႇလႄႈ ဢဝ်လဵင်ႉၼႂ်းၶွၵ်ႈၵေႃႈ တေႃႈဢမ်ႇလႆႈ။ ယွၼ်ႉၼၼ် ၼႂ်းႁူင်းသတ်းၵေႃႈ တေႃႈ ဢမ်ႇလႆႈႁၼ်။
 
ဥရောပနှင့် အမေရိကတိုက်တို့တွင် ခေတ်ဆန်သော အမျိုးသမီးများသည် ထိုမျောက်မွှေးရှည်များကို ယင်းတို့၏ အင်္ကျီရှည် အနားတစ်လျှောက်တွင် ကွပ်လျက် ဝတ်ဆင်လေ့ရှိကြသည်။ အမွှေးအဖြူများရှိသော မျောက်ကလေးများတွင် လက်မ မပါဘဲ၊ လက်ချောင်း ၄ ချောင်းသာပါသည်။ လက်မမှာအရာသာသာ ငုတ်တိုလေးမျှသာ ဖြစ်သဖြင့် ဆုပ်ကိုင်ရာ၌ အသုံးမပြုနိုင်ပေ။ သို့ရာတွင် ထိုမျောက်ကလေးများသည် အခြားမျောက်များကဲ့သို့ပင် လွယ်ကူစွာ သွားလာခုန်လွှားနိုင်ကြလေသည်။ မျောက်အပေါင်းတို့တွင် အိန္ဒိယနိုင်ငံရှိ ဟနုမန်ခေါ် မျောက်မျိုးတို့ကဲ့သို့ မည်သည့် မျောက်မျိုးမှ ကံမကောင်းနိုင်ချေ။ ဟနုမန် မျောက်များကို ဟိန္ဒူ လူမျိုးများသည် အထွတ်အမြတ် ထားကြ၏။ အနည်းငယ်မျှပင် နာကျဉ်အောက် မရိုက်ဝံ့ကြချေ။
 
ဟနုမန်မျောက်မျိုးမှာ အတော်အတန် ကြီးမားသည်။ ကိုယ်တွင်ညိုသော်လည်း၊ မျက်နှာနှင့်လက်များမှာ မည်းနေသည်။ အမြီးမှာ သေးသွယ်ရှည်လျားသည်။ ယင်းတို့သည် သစ်တောကြီးများတွင် နေသည်မှာ မှန်၏။ သို့ရာတွင် ယင်းတို့နေထိုင်ရာ အနီးရှိ တောလက်ကျေးရွာများသို့ အစုလိုက် အအုပ်လိုက် လာရောက်ကြလျက် ရွာတွင်းရှိ ပစ္စည်းများကို သူတို့ပိုင်သကဲ့သို့ ထင်သလိုပြုလုပ်တတ်ကြသည်။ ရွာဈေးများအတွင်းသို့ အုပ်လိုက်ဝင်ရောက်လျက် မုန့်များ၊ သစ်သီးများ၊ ထမင်းဟင်းများကို လုယူစားသောက်ကာ ပြန်သွားတတ်ကြသည်။
 
သို့ရာတွင် ဟိန္ဒူတို့သည် ထိုမျောက်များကို အထွတ်အမြတ် ထားကြသူများ ဖြစ်သဖြင့် မျောက်တို့လုပ်သမျှ ကြည့်နေ၍ အပျက်အစီးအဆုံးအရှုံးခံကြသည်။ တစ်ခါတစ်ရံ ထိုမျောက်တို့သည် ရွာတွင်းသို့ ဝင်၍ အိမ်ခေါင်မိုးများပေါ်သို့ တက်ကာ အိမ်များအတွင်းရှိ လိုရာပစ္စည်းမျာကို ဆွဲယူထွက်ပြေးတတ်ကြသည်။ တစ်ခါတစ်ရံ အမိုးများကို ဖျက်ဆီးပစ်ခဲ့ကြသဖြင့် မိုးအခါတွင် များစွာ ဒုက္ခရောက်ကြရသည်။ သို့ရာတွင် ဟနုမန်မျောက်မျိုးကား ဘေးမဲ့ထားခြင်းခံရသဖြင့် ထိုသို့သော နှောင့်ရှက်ဖျက်ဆီးမှုတို့ကြောင့် လူတို့၏ ရိုက်ပုတ်ညှဉ်းပန်းခြင်းကို မခံယူကြရပေ။
 
လူနှင့် ဝေးလှသော တောကြီးများတွင် နေကြသော ဟနုမန် မျောက်များပင်လျှင် လူကို တွေ့ရှိက မှတ်မိသည့် မိတ်ဆွေကဲ့သို့ပင် သစ်ပင်များပေါ်မှလာ၍ ဝမ်းသာအားရ နှုတ်ဆက်တတ်ကြလေသည်။ ကျား၊ ကျားသစ် စသော ရန်သူတို့နှင့် တွေ့သောအခါမူ လက်ညှိုးတထိုးထိုးပြုလျက် စူးရှစွာ ဟစ်အော်တတ်ကြသည်။ ဟနုမန်မျောက်များ၌ ပါးစောင်အိတ် မရှိကြချေ။ အခုန်သန်သည့် ဟနုမန်တို့ကဲ့သို့ အခုန်သန်သော မျောက်များသည် ပူအိုက်စွတ်စိုသော သစ်တောကြီးများတွင်သာ နေတတ်ကြသော်လည်း အချို့ အမျိုးတို့သည် ဟိမဝန္တာတောင်ပေါ်ရှိ ဆီးနှင်းလွှမ်းတတ်သည့် ထင်းရှူးတောများတွင် နေထိုင်တတ်ကြသေးသည်။ တရုတ် နိုင်ငံတွင်လည်း ထိုကဲ့သို့ ဆီးနှင်းရှိရာ မြင့်မားသော တောင်တန်းကြီးများတွင် နေနိုင်ကြသည့် မျောက်မျိုးရှိလေသည်။
ဢဝ်ၶိုၼ်းမႃးတီႈ "https://shn.wikipedia.org/wiki/လိင်း"